Leven met water Strategie waterveiligheid en klimaatbestendigheid in de IJssel-Vechtdelta
colofon Inhoud INFRAM in samenwerking met Urhahn en HydroLogic in opdracht van Provincie Overijssel en deelnemende partners Programma IJssel-Vechtdelta InFrAm Petra van den Brand Jasper van der Woude Urhahn Bureau voor stedenbouw en strategie Ad de Bont Stijn Kuipers HydroLogic Maarten Spijker Fotografie Femke Teussink Raymond van Olphen opdrachtgever Provincie Overijssel (Menno ten Heggeler), namens Programma IJssel-Vechtdelta september 2015 2
Leven met water Strategie waterveiligheid en klimaatbestendigheid in de IJssel-Vechtdelta september 2015 3
Leeswijzer De strategie waterveiligheid en klimaatbestendigheid in de IJssel-Vechtdelta bestaat uit drie delen. In deel A schetsen we het beeld waar we naartoe willen: een duurzaam waterveilige en klimaatbestendige IJssel-Vechtdelta, waar we comfortabel kunnen wonen, werken en recreëren. Dit is het panorama; dat tot stand komt op basis van de opgaven en ambities voor waterveiligheid en klimaatbestendigheid. Deel B betreft de realisatiestrategie en gaat over de rollen die wij als overheden op verschillende thema s willen vervullen om naar het panorama toe te werken. In deel C presenteren we het uitvoeringsprogramma: een programma met per thema verschillende acties en projecten die we de komende jaren uit gaan voeren voor een waterveilige en klimaatbestendige IJssel-Vechtdelta. Panorama Realisatiestrategie Uitvoering en strategie 4
Leven met water Strategie waterveiligheid en klimaatbestendigheid in de IJssel-Vechtdelta INHOUD 7 9 Voorwoord Opgave en hoofdambitie: leven met water in de Delta 13 15 19 21 A Panorama Duurzaam veilig voor hoogwater Klimaatbestendigheid Panorama 25 26 27 B REALISATIESTRATEGIE Samen met ketenpartners, bewoners en bedrijven aan de slag Samenwerking vanuit heldere verantwoordelijkheidsverdeling 31 34 37 38 39 40 42 43 44 47 48 50 C UITVOERINGSPROGAMMA Samen zoeken naar synergie Bewustzijn - communicatie & educatie Basis op orde - primaire keringen Basis op orde - regionale keringen Gevolgbeperking door ruimtelijke inrichting - gevolgbeperkende compartimentering en waterkerende landschappen Gevolgbeperking - vitale en kwetsbare infrastructuur Gevolgbeperking - crisisbeheersing Gevolgbeperking door ruimtelijke inrichting - waterrobuust bouwen voor veiligheid en klimaatbestendigheid Klimaatbestendigheid - voorkomen wateroverlast Klimaatbestendigheid - hittestress Overzichtskaart 5
Genemuiden 6
VOORWOORD Met water hebben wij in deze regio altijd geleefd. De voordelen kennen wij maar al te goed in deze florerende regio, maar voor de risico s van het water is meer aandacht nodig. Nu staat het dankzij het Deltaprogramma weer op de agenda en dat is een goede zaak. Vier jaar geleden zijn we met de samenwerking in IJssel-Vechtdelta aan de slag gegaan. Bij de ontwikkeling van een nieuw, landelijk Deltaprogramma constateerde de Commissie Veerman dat de IJssel-Vechtdelta extra aandacht nodig had. In onze laaggelegen delta monden de IJssel, Vecht en de Sallandse W eteringen in het Zwarte water en het Ketelmeer. Door klimaatverandering moeten wij rekenen op meer wateraanvoer door de rivieren, heftigere regenbuien en meer droogte. We behoren tot de belangrijkste groeiregio s van Nederland. Hoe zorgen wij er met zo n wateropgave voor, dat wij ook in 2050 en het jaar 2100 nog steeds veilig wonen, werken en leven in de IJssel-Vechtdelta? Daarvoor moeten we nu aan de slag! Samenwerken We hebben als provincie het initiatief genomen om hieraan te gaan werken, samen met onze overheidspartners; Waterschap Groot Salland, de gemeenten Zwolle, Kampen en Zwartewaterland én de Veiligheidsregio IJsselland. Wij brachten gezamenlijk een innovatief gebiedsproces op gang waarbij veel organisaties, ondernemers en inwoners van de regio zijn betrokken. We hebben een gezamenlijke zoektocht ingezet naar het verbeteren van de waterveiligheid, vooral vanuit het principe van meerlaagsveiligheid. Wat is de beste oplossing en zijn innovaties mogelijk? Doel was ook het leveren van inbreng voor het nieuwe Deltaprogramma en dat is gelukt! Urgentie Het gevoel van urgentie is niet bij iedereen aanwezig. Het is daarom belangrijk dat wij blijven werken aan bewustwording rondom waterveiligheid en klimaatbestendigheid. Daarom ben ik blij met de landelijke aanpak rondom ons water en de komst van de app overstroom ik. Hiermee kan iedereen zien hoe hoog het water komt te staan bij een overstroming. Ook al zijn de risico s klein, er blijft altijd een kans op een calamiteit. Daarop voorbereid zijn, blijft een groot aandachtspunt. Daar zetten we in de IJssel- Vechtdelta op in. Opgave voor de toekomst De opgave voor de toekomst is naar mijn mening, dat wij samen blijven werken aan een robuuste, waterveilige en klimaatbestendige IJssel-Vechtdelta, want er staat veel op het spel. Natuurlijk zorgt de overheid voor sterke dijken, voor basisveiligheid voor iedereen. Bovendien is het goed dat wij deze nieuwe strategie waterveiligheid en klimaatbestendigheid hebben gemaakt, samen met onze partners, ketenpartijen en tal van andere betrokkenen. Wij moeten met ons allen blijven werken aan de waterveiligheid en klimaatbestendigheid. Vooral als het gaat om grote investeringen in zaken die tientallen jaren meegaan. Dat is niet alleen een opgave voor de overheid, maar ook voor bedrijven en bewoners die zelf investeren. Vaak kunnen wij met geringe meerkosten zorgen voor extra veiligheid en het beperken van schade door water. In de IJssel- Vechtdelta hebben wij in de praktijk al kunnen aantonen dat dit zinvol is. Die aandacht voor meerlaagsveiligheid en klimaatbestendigheid willen wij vanuit de overheid actief blijven faciliteren en ondersteunen. Proefgebied De regio IJssel-Vechtdelta is proefgebied voor meerlaagsveiligheid binnen het Deltaprogramma. We moeten qua waterveiligheid anders gaan denken over de grenzen tussen water en land. Het gaat niet alleen om stevige dijken: er zijn meer pijlers waar we op inzetten. De tweede is het slim inrichten van het gebied om bij een calamiteit slachtoffers en schade te voorkomen. Denk daarbij aan het omvormen van een geluidswal rondom de wijk Stadshagen in Zwolle tot noodwaterkering. Ten derde moet de crisisbeheersing op orde zijn en moeten mensen weten wat ze moeten doen bij dreigende overstromingen. Bert Boerman Gedeputeerde Mobiliteit, Water en Sociaal provincie Overijssel Voorzitter van de Stuurgroep IJssel-Vechtdelta 7
Opgave en hoofdambitie: leven met water in de delta 8
Opgave en HOOfDambitie: LeveN met water in De DeLta IJssel-Vechtdelta is een economische groeiregio met een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Dit dankt de regio aan de goede bereikbaarheid over weg, water en spoor: de IJssel- Vechtdelta is de schakel tussen de Randstad en het noorden en oosten van Nederland! Familiebedrijven en de sterke vertegenwoordiging van de sectoren dienstverlening, onderwijs, zorg, maakindustie en logistiek zorgen voor een stevig fundament voor de economie van de regio. Het arbeidsethos wordt genoemd als een van de succesfactoren voor de economische ontwikkeling. Het aantrekkelijke landschap, de mooie natuur en historische Hanzesteden zorgen daarnaast voor een prachtige woon- en werkomgeving. De IJssel-Vechtdelta heet niet voor niks Delta. Het is een gevoelige plek in het watersysteem. Het gebied staat zowel onder invloed van het IJsselmeer als van de rivieren IJssel, Vecht, Sallandse Weteringen en Zwarte Water. Het ligt op de grens tussen hoog en laag Nederland. Situaties met hoge rivierafvoeren in combinatie met beperkte benedenstroomse afwateringsmogelijkheden en ongunstige (noordwesten) windcondities doen het water in de IJssel-Vechtdelta snel stijgen, wat kan leiden tot dreigende overstromingen. Door de ligging van de IJssel-Vechtdelta is zij nu al kwetsbaar en bovendien gevoelig voor veranderingen in dit watersysteem, zowel van binnenuit het gebied als van buitenaf. LeiDeNDe principes Om Naar te HaNDeLeN Bij het realiseren van de opgave en hoofdambitie dienen de leidende principes als handvaten. Deze principes zijn in de afgelopen jaren opgesteld en vormen een kader voor de manier waarop we willen samenwerken. De leidende principes zijn per situatie toepasbaar en passen zowel in het panorama, de realisatiestrategie als het uitvoeringsprogramma. De acht leidende principes zijn: 1. Waterveiligheid en klimaatbestendigheid als basis 2. Waardevolle omgeving 3. Toekomstvast investeringsperspectief 4. Innovatie als motor en uithangbord 5. Leefbaar en betrokken vanuit het gebied 6. Bestuurlijk robuust 7. Volhoudbaarheid door veerkracht 8. Gebiedsontwikkeling als instrument Door de strategie heen worden de leidende principes nader geïntroduceerd. Klimaatverandering leidt tot meer weersextremen die gevolgen hebben voor het gebied. Door intensievere neerslag wordt het watersysteem zwaarder belast; afvoerpieken van de IJssel, Vecht en Sallandse Weteringen nemen toe. Wanneer het watersysteem niet meer in staat is voldoende water af te voeren, leidt dit tot een urgente opgave met wateroverlast en overstromingen. Daarnaast hebben extremere perioden van droogte en hitte in de IJssel-Vechtdelta gevolgen voor de zoetwaterbeschikbaarheid en leefbaarheid in stedelijke gebieden. Hitte wordt vooral in deze gebieden langer vastgehouden, wat leidt tot hittestress en negatieve gevolgen voor de volksgezondheid. Het dempen van hittestress vraagt extra zoetwater en groenblauwe structuren. De vraag is of de hiervoor benodigde hoeveelheid zoetwater onder alle omstandigheden beschikbaar is. 9
De genoemde extremen leiden tot opgaven in het regionaal watersysteem, stedelijk watersysteem en systeem van waterkeringen. Ze vragen een samenhangende strategie om de ambitie duurzaam veilig en klimaatbestendig wonen, werken en recreëren in de IJVD te realiseren. Het realiseren van deze ambitie is een basisvoorwaarde voor een blijvend aantrekkelijk vestigingsklimaat in de delta en wordt door alle IJssel-Vechtdelta partijen onderschreven. Het invullen van deze ambitie in combinatie met de onzekere ontwikkeling van het klimaat en beleidsmatige keuzen voor waterveiligheid vraagt flexibiliteit om in de strategie en uitvoering daarvan nieuwe opgaven mee te nemen (adaptief deltadenken). Het robuust inrichten van de ruimte en het watersysteem in de IJssel-Vechtdelta is hierop het antwoord. Bij het realiseren van deze ambitie: Worden water en ruimtelijke ordening slim aan elkaar gekoppeld; Dient innovatie in inhoud, financiering en samenwerking als motor en uithangbord; Gaan we door een gebiedsaanpak partijen, opgaven en belangen slim koppelen. Hierdoor willen we bereiken dat klimaatbestendigheid en meerlaagsveiligheid een vanzelfsprekend onderdeel worden van ons handelen. duurzaam veilig en klimaatbestendig wonen, werken en recreëren in de IJssel-Vechtdelta Kijkend naar het watersysteem zijn voor het realiseren van de ambitie twee pijlers van belang: duurzaam veilig voor hoogwater en een klimaatbestendige ruimtelijke inrichting. Ambities voor deze pijlers zijn verbeeld in het panorama: een aantrekkelijke, waterveilige en klimaatbestendige IJssel-Vechtdelta die we gezamenlijk realiseren en waar we allen veilig wonen, werken en recreëren. 10
Zwolle 11
Grafhorst 12
A PANORAMA 13
Opgave: waterveiligheid 14
Duurzaam veilig voor hoogwater Samenhangende benadering We willen dat bewoners en bedrijven in de IJssel- Vechtdelta beschermd zijn tegen hoogwater. Daarbij gaan we uit van de risicobenadering. Dat betekent dat we zowel kijken naar de kans op een overstroming als naar de gevolgen daarvan (economische schade en slachtoffers). Voor bescherming tegen hoogwater kijken we naar de bedreigingen vanuit zowel het hoofdwatersysteem (IJsselmeer en IJssel, Vecht en Zwarte Water) als vanuit het regionale watersysteem (Sallandse Weteringen). In de afgelopen jaren hebben we onderzocht hoe we voor veiligheid kunnen zorgen door overstromingen te voorkomen (preventie) dan wel door gevolg beperking door ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing. Dit noemen we meerlaagsveiligheid. Eén van de uitkomsten van deze zoektocht is de constatering dat de invulling van de veiligheid tegen hoogwater begint bij een goede basisbescherming via de waterkering, aangevuld met gebiedsspecifieke maatregelen die gevolgen van hoogwater kunnen verkleinen. We hebben de ambitie om voor de invulling hiervan een experimenteergebied te zijn, waar innovaties en vernieuwende concepten op zowel technisch, juridisch, financieel als sociaal vlak een plaats vinden. Hoofdwatersysteem Alle keringen in de IJssel-Vechtdelta moeten voldoen aan de gestelde normen. Hiermee is voor de bescherming tegen hoogwater de basis op orde. Uitvoering van Ruimte voor de Rivier projecten dragen bovendien bij aan het verlagen van de maatgevende waterstanden en zodoende aan het verkleinen van de overstromingskans. Op de korte termijn is dit op orde houden van de primaire keringen het meest kosteneffectief. Daarmee zorgen we voor basisveiligheid voor iedereen en beperken we de economische risico s. Bij de uitvoering van dijkversterking in het kader van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) benutten we technische en organisatorische innovaties en brengen we in een vroeg stadium kansen in beeld voor het meekoppelen van andere ruimtelijke opgaven. We zorgen er bovendien voor dat de regionale keringen die de Kampereilanden vanuit het hoofdwatersysteem beschermen uiterlijk eind 2018 voldoen aan de gestelde normen. Gevolgen bij een overstroming worden hier beperkt door de instroom van water te matigen (overstroombare dijken). Regionaal watersysteem Net zoals dat afgelopen jaren is gedaan voor de primaire keringen, passen we komende jaren de nieuwe risicobenadering toe op de regionale keringen. Hierbij onderzoeken we of de toepassing van de risicobenadering aanleiding vormt voor het aanscherpen en heraanwijzen van regionale keringen in het Sallandse Weteringen - en Polder Mastenbroek systeem. Gevolgbeperking Tegelijk beseffen we dat er een kans blijft bestaan op een overstroming. Hierop willen we voorbereid zijn. We willen het waterbewustzijn bij bewoners en ondernemers in de IJssel-Vechtdelta vergroten, en de gevolgen van een overstroming beperken met aanvullende maatregelen in de ruimtelijke inrichting, voor vitale en kwetsbare functies, en crisisbeheersing. Gevolgbeperking ruimtelijke inrichting Het investeren in ruimtelijke inrichting, waterrobuust bouwen en crisisbeheersing zorgt voor veerkracht in ons gebied. Door een duurzaam veilig ingerichte delta bieden we bewoners en bedrijven een toekomstvast investeringsperspectief. Door de mix van maatregelen is onze ruimtelijke inrichting over enkele decennia robuuster. Daardoor kunnen we ook bij een groei van het inwoneraantal en de bedrijvigheid zorgen voor een goede bescherming tegen hoogwater. De basis op orde biedt ons de tijd om toe te werken naar slimme combinaties voor bescherming tegen toekomstig hoogwater. Waterkerende landschappen en gevolgbeperkende compartimenteringen bieden in geval van overstromingen extra handelingsperspectief. Door de uitwerking en realisatie van deze innovatieve concepten in de IJssel- Vechtdelta worden gevolgen van overstromingen beperkt. Onderzoeken die we afgelopen jaren hebben uitgevoerd wijzen uit dat deze compartimenteringen en landschappen echter alleen gerealiseerd kunnen worden in combinatie met andere ruimtelijke ontwikkelingen. Door bij deze ruimtelijke ontwikkelingen aan te haken, is het mogelijk om met beperkte aanvullende kosten in de komende decennia een meer waterrobuuste ruimtelijke inrichting te realiseren. 15
In de komende jaren zetten we actief in op het realiseren van mogelijkheden voor waterkerende landschappen of gevolgbeperkende compartimenteringen bij Stadshagen en Zwolle-Zuid, en het verkennen van mogelijkheden bij Genemuiden. Dat doen we door mee te koppelen met andere ontwikkelingen en onderhoud en aanleg van infrastructuur. Om het overstromingsrisico en de gevolgen van overstromingen minder toe te laten nemen met elke gedane investering, stimuleren we het waterrobuust (her)ontwikkelen van bedrijfs- en woonlocaties. Dit doen we vooral in de meest kwetsbare gebieden: buitendijkse woonlocaties en bedrijventerreinen, Kampereilanden en de buitendijks gelegen delen van Zwolle. Daarbij gaan we voor de binnenstad van Zwolle langs de Sallandse Weteringen uit van een ontwerpwaterhoogte van 2,6 meter boven N.A.P. Daarnaast agenderen we waterrobuustheid actief bij grootschalige (her) ontwikkelingsprojecten. Bij toenemende regenval bovenstrooms in het regionaal systeem wordt het nog belangrijker om deze extra neerslag eerst bovenstrooms te bergen en dit gecontroleerd af te voeren. Gevolgbeperking crisisbeheersing, vitale en kwetsbare infrastructuur & communicatie Om schade en slachtoffers als gevolg van overstromingen te beperken, zetten we in op een effectieve crisisbeheersing, bestaande uit een flexibele evacuatiestrategie, effectieve risico- en crisiscommunicatie en het voorkomen van grootschalige keteneffecten bij uitval van vitale en kwetsbare infrastructuur. De flexibele evacuatiestrategie beoogt het percentage (dodelijke) slachtoffers in een gebied te verlagen door mensen in het bedreigd gebied verschillende vluchtmogelijkheden te bieden. Deze flexibele evacuatiestrategie zet in op het bieden van meer handelingsperspectieven en het bevorderen van zelfredzaamheid. Het verbinden van water en ruimtelijke ordening, waar bij (ruimtelijke) ontwikkelingen meer vanuit het watersysteem wordt gedacht, bevordert het aantal evacuatieopties. Er ontstaan meerdere mogelijkheden om het gebied te verlaten of meer vluchtopties binnen het gebied. Zelfredzaamheid betekent dat mensen in staat zijn een eigen besluit te nemen en door eigen handelen effecten van een mogelijke overstroming kunnen verminderen. De kans dat een evacuatie goed verloopt, wordt hiermee verhoogd. Overstroming en uitval van vitale en kwetsbare functies leiden tot grote schade en een langere hersteltijd na overstromingen. Daarnaast heeft de uitval van deze functies mogelijk keteneffecten naar andere functies, ook buiten de IJssel-Vechtdelta. We willen dit voorkomen. De ambitie is dat geprioriteerde vitale en kwetsbare functies uiterlijk in 2050 waterbestendig zijn. De strategie hiervoor verankeren we in de periode 2015 2020 in het beleid. Door het waterbestendig maken van deze functies beperken we de gevolgen en reduceren we de hersteltijd na een overstroming. Door gerichte communicatie en educatie stimuleren we het waterbewustzijn bij bewoners, bedrijven en binnen de eigen organisaties. Waterkerend landschap Waterkerende landschappen zijn landschappen waarin structuren zodanig zijn vormgegeven dat ze in geval van overstroming een gevolg beperkende functie hebben. Dit kan bijvoorbeeld door water op te vangen, het water tegen te houden of het water slim te sturen. 16
Zwolsedijk 17
Opgave: klimaatbestendigheid 18
Klimaatbestendigheid Binnen de IJssel-Vechtdelta hebben toenemende extremen in neerslag, droogte en hitte effect op zowel het landelijk als stedelijk gebied. Hittestress neemt in stedelijke en landelijke gebieden toe door een toenemende duur van periodes met hoge temperaturen. Dit heeft negatieve effecten op de volksgezondheid. Door het hogere warmte vasthoudend vermogen, neemt in het stedelijk gebied hittestress meer toe dan in het landelijk gebied. Het voorkómen van hittestress vraagt om extra zoetwater in stedelijke gebieden, wat op termijn kan leiden tot knelpunten in het watersysteem in verband met watervraag van andere gebruikers. Door toenemende perioden van droogte kan dit probleem zich in de toekomst bovendien vaker gaan manifesteren. Zowel waterkwantiteits- als waterkwaliteitsproblemen zijn hierbij mogelijk. De te verwerken piekneerslag neemt bovendien toe door het voorkomen van extremere neerslagperioden. Wanneer deze neerslag niet verwerkt kan worden, neemt de kans op wateroverlast in zowel stedelijk als landelijk gebied toe. Onze ambitie is om de negatieve effecten van klimaatverandering op te vangen. Om onze woon-, werk- en leefomgeving aantrekkelijk te houden, richten we de IJssel-Vechtdelta klimaatbestendig in. We zorgen ervoor dat ondanks de klimaatverandering de kwaliteit van leven in de IJssel-Vechtdelta op peil blijft. We streven naar een klimaatbestendige ontwikkeling waardoor we beter bestand zijn tegen toenemende piekneerslag en extremere droogte en hitte, maar ook tegen eerder genoemde perioden van hoogwater. Om wateroverlast en schade aan gebouwen en infrastructuur te voorkomen, zetten we in op het beter en effectiever omgaan met grote neerslaghoeveelheden. Verschillende oplossingen die per gebied en situatie kunnen verschillen zijn hiervoor mogelijk. Oplossingen zijn zowel kleinschalig als grootschalig. Het kunnen maatregelen van zowel publieke als private partijen zijn, zoals het beter sturen van water over het stedelijk oppervlak naar groenblauwe structuren en het vergroten van de infiltratiecapaciteit van tuinen. Het bewustzijn bij bewoners en bedrijven over klimaatverandering en de gevolgen daarvan in de leefomgeving vormt een belangrijke basis voor het realiseren van de opgave. Burgers en bedrijven kunnen zelf een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van het probleem door onder andere de afvoer van particuliere terreinen naar de openbare ruimte fors te verminderen en door meer groen en water op privaat terrein aan te leggen en verharding te verminderen. Toename van hittestress willen we voorkomen door een klimaatbestendiger inrichting van het stedelijk gebied. We zetten in op het vergroten en slim inrichten van groenblauwe structuren (die bovendien bijdragen aan de oplossing voor extremere piekneerslag en bijdragen aan gevolgbeperking bij een eventuele overstroming), waardoor meer verdamping en waterpartijen in de steden ontstaan. Door bovendien een betere doorwaaiing van stedelijk gebied te realiseren, nemen temperaturen minder snel toe. Hiermee wordt verder invulling gegeven aan Klimaatbestendige stad IJssel-Vechtdelta. De gemeenschappelijke visie verankeren de diverse partners uiterlijk in 2020 in hun beleid, zodat in 2050 de IJssel- Vechtdelta klimaatbestendig is ingericht. zonne-energie groen dak: opvangen van piekregenval buitendijks: waterrobuust bouwen tuinen: opvangen van piekregenval groene inrichting tegen hittestress langzame infiltratie retentiezones beveiliging vitale en kwetsbare functies 19
Panorama OVERSTROOMBARE DIJKEN EN TERPEN: GEVOLGBEPERKENDE INRICHTING VITALE & KWETSBARE FUNCTIES GEVOLGBEPERKENDE COMPARTIMENTERING KLIMAATBESTENDIGHEID WATERKERINGEN EN RUIMTE VOOR DE RIVIER WATERKERENDE LANDSCHAPPEN 20
panorama De geconstateerde problemen en onze ambities om deze op te lossen vormen de uitgangspunten voor het panorama: een robuust ingerichte IJssel-Vechtdelta die bestand is tegen de uitdagingen die klimaatverandering zowel in stedelijk als landelijk gebied met zich meebrengt, waarin de opgaven voor waterveiligheid zijn gerealiseerd en waarin we duurzaam veilig wonen, werken en recreëren. Dit panorama vormt een uitnodiging voor iedereen in onze delta om de IJssel-Vechtdelta gezamenlijk water- en klimaatbestendig in te richten. Hierbij kan ook vanuit andere thema s dan waterveiligheid en klimaatbestendigheid gehandeld worden. Om oplossingen voor de opgaven in het water systeem te kunnen koppelen aan de verwezenlijking van sociaaleconomische ambities zetten we in op integrale deltaplanning: maximale synergie tussen ontwikkelingen in het watersysteem en sociaaleconomisch en fysiekruimtelijke opgaven. We ontwikkelen toekomstvast vanuit de identiteit van het gebied en stellen daarbij thema s die spelen bij burgers en bedrijven centraal. Bij deze gebiedsgerichte aanpak kunnen de oplossingen voor een vergelijkbare problematiek per gebied verschillen. Leidende principes uitgelicht #1 Waterveiligheid en klimaatbestendigheid als basis Met een waterveilige en klimaatbestendige inrichting wordt de basis gelegd voor duurzaam veilig wonen, werken en recreëren in de IJssel-Vechtdelta. #2 Waardevolle omgeving Bij ingrepen in de ruimtelijke inrichting wordt rekening gehouden met landschappelijke kenmerken en de identiteit van de het gebied. Daar waar mogelijk versterken we de landschappelijke en cultuurhistorische waarden van het gebied. #3 Toekomstvast investeringsperspectief Een duurzaam veilig ingerichte delta biedt burgers, bedrijven en overheden een toekomstvast investeringsperspectief. #4 Innovatie als motor en uithangbord We benutten innovatieve technieken en manieren van samenwerking om te komen tot een duurzaam veilig ingerichte delta. Deze vormen de kracht achter onze uitvoering én zijn een uithangbord naar binnen en naar buiten de IJssel-Vechtdelta. #7 Volhoudbaarheid door veerkracht Door tijdig te anticiperen op klimaatverandering en het nemen van no-regret maatregelen staan we gesteld voor veranderingen in de opgave. Bij het oplossen van de opgaven wil de IJssel-Vechtdelta een etalage zijn voor innovatieve concepten op het gebied van waterveiligheid, klimaatbestendigheid, ruimtelijke inrichting en bijpassende samenwerkingsvormen. Onze delta is een experimenteergebied waar we op originele en efficiënte wijze werken aan het gezamenlijk oppakken van opgaven en waar we in gezamenlijkheid werken aan de oplossingen hiervoor. Het concept van de waterkerende landschappen is hiervan een goed voorbeeld. 21
Deze schema s geven de hoofdlijnen weer van de gebiedsspecifieke aanpak die voortkomt uit de opgaven. Hiermee concretiseren we de toepassing van innovatieve concepten op het gebied van waterveiligheid en klimaatbestendigheid en geven we richting aan de realisatie van onze ambities. Kampereilanden Op de Kampereilanden zorgen we er voor dat de regionale keringen eind 2018 voldoen aan de gestelde normen. Een deel van de regionale keringen realiseren we hierbij als overstroombare dijk. Hiermee voorkomen we grote schade in geval van hoogwater, door een gematigde instroom van water. In de Zwartemeer polder realiseren we de eerste slimme combinatie van Nederland: bescherming tegen hoogwater door een combinatie van regionale kering, erfmaatregelen en een effectieve crisisbeheersing; een unicum! De van oudsher in het gebied aanwezige terpen bieden meestal mogelijkheden voor verticale evacuatie van mens en dier. Met het verder concretiseren van de toolbox Kampereilanden bieden we bewoners inzicht in de mogelijkheden voor het realiseren van waterrobuuste erven; hiermee stimuleren we het vergroten van de mogelijkheden voor verticale evacuatie. Effectieve crisisbeheersing en extra inzet op risico- en crisiscommunicatie op maat dragen verder bij aan het verminderen van gevolgen van dreigende hoogwatersituaties op de Kampereilanden. polder Masterbroek In Polder Mastenbroek versterken we de dijken; door het uitvoeren van de Deltabeslissing Waterveiligheid gaat het beschermingsniveau dat de primaire keringen bieden voor de gehele polder omhoog. Daarnaast zetten we in op de realisatie van de gevolg beperkende compartimentering rond Stadshagen (Zwolle) en verkennen we de mogelijkheden voor een gevolg beperkende compartimentering om Genemuiden. Hiermee verlagen we de gevolgen van eventuele overstromingen, en bieden we bewoners van zowel deze gebieden als het buitengebied in de polder extra handelingsperspectief; we benutten de mogelijkheden voor verticale evacuatie. Door waterrobuust te bouwen in buitendijkse gebieden (deel Stadshagen en bedrijventerrein Hasselt) worden ook hier gevolgen van eventuele overstromingen beperkt. Het uitbreiden van de toolbox Kampereilanden naar Polder Mastenbroek biedt bewoners en ondernemers in het buitengebied handvaten voor het waterrobuust ontwikkelen van woningen en bedrijven. Bovendien zetten we actief in op het waterrobuust maken van vitale en kwetsbare infrastructuur, te beginnen met het trafostation Zwartsluis en de waterzuivering Genemuiden. Door gerichte inzet van communicatie over waterveiligheid en klimaatbestendigheid vergroten we het bewustzijn onder burgers en bedrijven. Door bij gebiedsontwikkeling een slimme inrichting van de groenblauwe ruimte mee te nemen, dragen we bij aan een klimaatbestendige inrichting van stedelijke gebieden. 22
Zwolle In Zwolle komen het regionaal en het hoofdwatersysteem samen; de waterveiligheidsopgave speelt hier vanuit beide systemen. Door het op orde brengen van de primaire keringen zorgen we voor een goede bescherming tegen overstromingen vanuit het IJssel- en Vechtsysteem. Ook in het regionaal watersysteem houden we de keringen op orde, en onderzoeken we met de nieuwe risicobenadering of er aanleiding is om de bescherming tegen overstromingen vanuit de Sallandse Weteringen te vergroten. We zetten hierbij ook in op het onderzoeken van mogelijkheden voor realisering van een waterkerend landschap ten zuiden van Zwolle, om hiermee gevolgen van overstromingen uit hoofd- en regionaalwatersysteem te beperken. Dit doen we ook door in de Zwolse binnenstad bij nieuwe ontwikkelingen waterrobuust bouwen te stimuleren, en vitale en kwetsbare infrastructuur waterbestendig te maken, zoals drinkwaterwinlocatie Engelse Werk. Door de geringe overstromingsdiepten, biedt verticale evacuatie in geval van overstromingen veel mogelijkheden in Zwolle. Burgers maken we van waterveiligheid en klimaatverandering bewust door gerichte risicocommunicatie. We zetten daarnaast in op het vergroten van groenblauwe structuren op zowel publiek als privaat terrein. Hiermee willen we de verwachte toename van hittestress en wateroverlast door extremere weersomstandigheden voorkomen. Kampen Door de geplande dijkversterkingen in het HWBP en de realisatie van Ruimte voor de Rivier projecten wordt de basisveiligheid tegen overstromingen in dit deelgebied de komende jaren gerealiseerd. De oude binnenstad van Kampen biedt mogelijkheden voor verticale evacuatie; deze mogelijkheden kunnen worden uitgebreid bij geplande nieuwe gebiedsontwikkingen in en rond de oude stad. Voor een aantal van deze gebiedsontwikkelingen onderzoeken we de mogelijkheden tot meekoppelen met geplande HWBP projecten, om daarmee waterrobuuste en klimaatbestendige inrichting te realiseren. Alleen bij grootschalige gebiedsontwikkelingen bekijken we meekoppelkansen voor het realiseren van een gevolg beperkende compartimentering. Door slimmer om te gaan met groenblauwe structuren passen we ons aan extremere weersomstandigheden door klimaatverandering aan. Primaire en regionale keringen Verticale evacuatie Gevolgbeperkende compartimentering Waterrobuust ontwikkelen Waterkerend landschap Vitale en kwetsbare functies Overstroombare dijk Klimaatbestendig ontwikkelen Evacuatieroutes en -strategie 23
24 Frankhuis, Zwolle
B realisatiestrategie 25
Samen met ketenpartners, bewoners en bedrijven aan de slag De realisatie van een waterveilige en klimaatbestendige IJssel-Vechtdelta is een gezamenlijke opgave voor overheden, ondernemers en bewoners. De afwegingen die ketenpartners, bewoners en bedrijven maken over hun gebouwen, netwerken en omgeving en hun handelen bij een eventuele overstroming zullen uiteindelijk bepalen of we een robuuste inrichting kunnen realiseren. Daarom willen we als overheden het bewustzijn bij deze partijen vergroten en hen uitnodigen om hun eigen rol daarin te pakken. Daarnaast zullen we actief onze eigen rol invullen door processen aan te jagen, zelf projecten te realiseren en waar nodig kaders vast te leggen (borging). Samenwerking bij de uitvoering gericht op slimme koppelingen en innovaties Het uitvoeringsprogramma van deze strategie laat zien wat wij als overheden de komende jaren gezamenlijk zullen oppakken. Het realiseren van duurzaam veilig en klimaatbestendig wonen, werken en recreëren in de IJssel-Vechtdelta is iets dat we alleen samen kunnen. Vanuit ieders eigen rol en verantwoordelijkheid werken we samen. Als samenwerkende overheden zullen we regelmatig nagaan welke slimme koppelingen we daarbij moeten leggen, en waar we op zoek gaan naar innovaties. Gezamenlijk adaptief programmeren Als overheden hebben we de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar de urgentie van de problematiek en hebben we gezocht naar oplossingen voor het om kunnen gaan met de onzekerheden door klimaatverandering. Deze strategie geeft onze koers daarin weer. De komende jaren zullen we samen blijven zoeken en de strategie concreet invullen. De opgaven vragen om adaptief programmeren: vanuit een heldere koers kunnen nieuwe opgaven rond klimaatverandering of mogelijkheden om de koers te realiseren worden opgepakt. Zo kan de visie van ketenpartijen, bewoners en bedrijven op de opgave en op hun eigen rol daarin leiden tot aanpassing van de realisatiestrategie en het uitvoeringsprogramma. Met bewoners, bedrijven en ketenpartners gebiedsgericht aan de slag Leven in de delta biedt veel kansen maar vraagt ook wat van iedereen die er woont en werkt. De vraag is op welke manier de opgaven vanuit waterveiligheid en klimaatbestendigheid gekoppeld kunnen worden aan de eigen belangen van deze partners. Er zijn al goede voorbeelden van initiatieven vanuit bedrijven, zoals de inrichting van de nieuwe bedrijfslocaties van Wehkamp en Scania. Ook zijn er veel initiatieven binnen de Klimaat Actieve Stad. We willen het waterbewustzijn vergroten en we willen door praktijkvoorbeelden concreet krijgen hoe ieder zijn rol daarin kan nemen. Voor waterrobuust ontwikkelen en vitale en kwetsbare functies zullen we een aantal voorbeelden (door)ontwikkelen, om zo het proces en de innovaties door anderen aan te jagen. We gaan gebiedsgericht werken: door aan te haken bij lokale initiatieven willen we water en klimaat meekoppelen met thema s die leven in een gebied, zoals bereikbaarheid of een groene leefomgeving. 26
samenwerking vanuit HeLDere verantwoordelijkheidsverdeling realisatie van het panorama vraagt samenwerking en helderheid over de verantwoordelijkheden. Voor de ambities uit deze strategie schetsten we hier de globale verantwoordelijkheidsverdeling. Afhankelijk van de situatie zullen partijen andere rollen of meerdere rollen vervullen. Vanuit deze rollen wordt in het programma IJssel-Vechtdelta samengewerkt. Waterbewustzijn vergroten Basis op orde primaire keringen Basis op orde regionale keringen Gevolgbeperking - compartimentering / waterkerend landschap WATERVEILIGHEID Gevolgbeperking - Vitale en kwetsbare infrastructuur waterbestendig Gevolgbeperking - crisisbeheersing Gevolgbeperking en klimaatbestendigheid - waterrobuust bouwen KLIMAATBESTENDIGHEID Klimaatbestendigheid - voorkomen wateroverlast en reduceren hittestress Rijk Communiceren Realiseren via HWBP & RvR Borgen & realiseren pilots Provincie Communiceren Meekoppelen & borgen Normering borgen Borgen / communiceren / meekoppelen/ faciliteren/ bijdrage aan realiseren Borgen/ faciliteren & realiseren pilots Communiceren / Borgen/ borgen / faciliteren faciliteren / & realiseren realiseren pilots voorbeeldfunctie Veiligheidsregio Communiceren Meekoppelen Meekoppelen Realiseren Communiceren Waterschap Communiceren Realiseren via HWBP Realiseren Kennisdeling Realiseren voorbeeldfunctie Faciliteren Gemeenten Communiceren Meekoppelen Meekoppelen Bijdrage aan realiseren / communiceren / meekoppelen / borgen Borgen & realiseren pilots Communiceren / borgen / realiseren voorbeeldfunctie Borgen & realiseren Bedrijven Realiseren & meekoppelen Realiseren Realiseren Realiseren Burgers Realiseren & meekoppelen Realiseren Realiseren 27
OverHeDeN zorgen voor De basis Op OrDe voor waterveiligheid Voor het op orde krijgen én houden van laag 1 staan de overheden aan de lat. Uitvoering van Ruimte voor de Rivier projecten wordt gerealiseerd door het rijk. Het waterschap en het rijk investeren in het versterken van de primaire keringen in het gebied. Voor regionale keringen is de provincie verantwoordelijk voor de normering. Het waterschap realiseert vervolgens de eventuele versterkingsopgave. Provincie en gemeenten brengen bij waterveiligheidsopgaven in beeld welke meekoppelkansen gerealiseerd kunnen worden en dragen eventueel bij aan de realisatie hiervan. Burgers en bedrijven worden vanzelfsprekend betrokken bij dijkversterkingsprocessen en kunnen een grotere rol hebben bij concrete meekoppelkansen. OverHeDeN LeggeN DOOr crisisbeheersing en evacuatiestrategie De basis voor Het HaNDeLeN DOOr bewoners bij OverstrOmiNgeN Het opstellen en operationeel houden van de flexibele evacuatiestrategie wordt uitgevoerd door de Veiligheidsregio. Provincie, gemeenten en waterschappen hebben een communicerende rol naar bewoners toe met betrekking tot het vergroten van het waterbewustzijn en hebben daarmee een rol in het effectief laten verlopen van de crisisbeheersing. De veiligheidsregio faciliteert de overheden in deze communicerende rol met kennis en ondersteunt de overheden met publicatiemateriaal. Om het handelingsperspectief bij overstromingen te vergroten zijn niet alleen de overheidspartijen, maar ook private partijen en burgers nodig. Zij vervullen samen met de overheden een rol in de realisatie van veilige (vlucht)plaatsen. compartimenterende keringen en waterkerende LaNDscHappeN zijn afhankelijk van gebiedsontwikkelingen Compartimenterende keringen en waterkerende landschappen zijn alleen realistisch wanneer deze aansluitend op geplande gebiedsontwikkelingen gerealiseerd kunnen worden. Hierbij zijn, afhankelijk van de ontwikkelingen die zich in een gebied voordoen, ook niet-overheidspartijen belangrijke investeerders in het realiseren. Provincie en gemeenten kunnen in beperkte mate bijdragen aan de realisatie ervan. Zij zorgen voor het borgen van eventuele tracés in visies, het uitnodigen en informeren van partijen, en ze zijn als trekkers van gebiedsprocessen onmisbaar. Zij zoeken actief naar meekoppelkansen als ze ontwikkelingen zien bij ketenpartijen of bedrijven. Het waterschap is betrokken vanuit zijn deskundigheid op het gebied van waterveiligheid. waterrobuust ONtwikkeLeN gebeurt DOOr burgers en bedrijven Voor waterrobuust ontwikkelen van private gebouwen en infrastructuur staan in principe burgers en bedrijven aan de lat. Gemeenten realiseren wel het waterrobuust ontwikkelen voor de openbare ruimte. Provincie en gemeenten zorgen voor de borging van waterrobuust ontwikkelen en faciliteren het door goede voorbeelden te creëren, te communiceren en processen aan te jagen. Vaak gaat het om het slim koppelen van verschillende opgaven en ruimtelijke ontwikkelingen. Als aanjager van processen en innovaties zetten overheidspartijen de komende jaren in op het creëren van een aantal voorbeelden voor waterrobuust ontwikkelen, zoals een waterkerend landschap bij Zwolle-Zuid, de gevolgbeperkende compartimentering bij Genemuiden en het waterrobuust ontwikkelen van de binnenstad van Zwolle en op Kampereilanden. reduceren Hittestress in OpeNbare ruimte en Op privaat terrein Reductie van hittestress vraagt klimaatbestendige (her) ontwikkeling. Gemeenten zorgen voor de borging, evenals de provincie. Door groenblauwe netwerken te realiseren in stedelijke gebieden zijn we beter voorbereid op hittestress. Gemeenten hebben een realiserende rol als het gaat om klimaatbestendige ontwikkeling van de openbare ruimte. De provincie faciliteert hierin door initiatieven te ondersteunen. Het waterschap adviseert gemeenten over het stedelijk waterbeheer. 28
wateroverlast in Het stedelijk gebied voorkomen DOOr waterberging Op perceel NiveaU en in De OpeNbare ruimte Gemeenten en waterschap zijn verantwoordelijk voor goed waterbeheer in het stedelijk gebied. Om wateroverlast en schade door extreme neerslag te voorkomen kunnen zij het water slim sturen over stedelijk oppervlak, waterbergingscapaciteit realiseren (bijv. in groengebieden) of een aanjaagrol vervullen bij het realiseren van kleinschalige retenties. Private partijen en bewoners kunnen een bijdrage leveren aan het waterbeheer, door op hun eigen terrein meer water vast te houden (groene daken, minder verhard oppervlak, etc.). Gemeenten zullen aan projectontwikkelaars en netwerkpartners als woningcorporaties eisen stellen aan de wijze van inrichting. Door meer water vast te houden op privaat terrein en tegelijk in te zetten op groenblauwe ruimtes voorkomen we een toename van wateroverlast. structureel borgen verantwoordelijkheden ketenpartijen voor waterrobuust maken van vitale en kwetsbare infrastructuur De overheidspartijen en ketenpartijen gaan de komende jaren afspraken maken over het structureel borgen van de verantwoordelijkheden voor het waterrobuust ontwikkelen van vitale en kwetsbare functies. Om hiervoor de benodigde kennis te ontwikkelen en praktijkervaring op te doen voeren de ketenpartijen samen met de provincie pilots uit. LeiDeNDe principes UitgeLicHt #5 Leefbaar en betrokken vanuit het gebied Er wordt aangesloten bij thema s die leven in de samenleving; een gebiedsgerichte aanpak waarbij oplossingen voor problemen per gebied kunnen verschillen staat voorop. Hiermee worden ingrepen voor bewoners zichtbaar en beleefbaar. #6 Bestuurlijk robuust De samenwerkende overheden in de IJssel-Vechtdelta werken daar waar nodig als één overheid, en betrekken bij ontwikkelingen de relevante ketenpartijen # 8 Gebiedsontwikkeling als instrument Door water en ruimte slim te koppelen versterken zij elkaar bij gebiedsontwikkeling en wordt een bijdrage geleverd aan een robuust ingerichte ruimte. 29
Kampereiland 30
c UITVOERINGSPROGRAMMA 31
Grafhorst 32
aan de slag Het uitvoeringsprogramma bestaat uit projecten en initiatieven die de samenwerkende overheden samen met de ketenpartijen in IJssel-Vechtdelta de komende jaren uitvoeren. Het programma is ingedeeld op basis van de algemene thema s samenwerking en waterbewustzijn en de inhoudelijke thema s basis op orde, gevolgbeperking en klimaatbestendigheid. De hier benoemde projecten en acties zijn een momentopname en zullen continu worden aangevuld met concretiseringen, nieuwe acties en projecten. Een volledig overzicht van het uitvoeringsprogramma staat op www.ijsselvechtdelta.nl. 33
Thema: Samen op zoek naar synergie Bij de uitvoering van de strategie draait het om samenwerken in de IJssel-Vechtdelta. De opgaven zijn complex. Het realiseren van de ambitie duurzaam veilig en klimaatbestendig wonen, werken en recreëren vraagt om samenwerking. Daarbij gaat het om regionale samenwerking tussen overheden en de samenwerking met ondernemers, onderwijsinstellingen en inwoners. Ook is kennisdeling en samenwerking nodig met nationale partijen zoals het rijk, TOP-sector water, universiteiten en grote bedrijven. De overheden in de IJssel-Vechtdelta pakken dit gezamenlijk op. Het gebied centraal Bij de aanpak van de opgaven in IJssel-Vechtdelta staat het gebied centraal. Wat speelt er in het gebied, welke partijen zijn actief en wat willen zij. We koppelen opgaven en belangen om doelstellingen op gebied van klimaat en water te realiseren. Concreet gaan we met deze aanpak aan de slag in gebieden zoals Kampereiland, Bolwerk Buitenwacht, spoorzone Zwolle en bedrijventerrein Hasselt. Europese samenwerking via Interreg projecten Ook internationaal zoeken we samenwerking. We gaan samenwerken met diverse andere landen in Europees verband (via Interreg en LIVE). In het Interreg project Catch wordt het thema klimaatbestendigheid verder verdiept met in ieder geval regio s uit Noorwegen, Zweden, Denemarken, Duitsland en België. Het project richt zich op het vinden van toepassingen/maatregelen om schade en ongemak in steden (o.a. Zwolle en Enschede) als gevolg van heftige regenval te voorkomen. In dit project wordt samengewerkt op het gebied van governance, innovatieve toepassingen en kennisuitwisseling. Vanuit IJssel-Vechtdelta wordt klimaatbestendig Stadshagen ingebracht als project. De gemeente Zwolle en de provincie Overijssel zijn beiden partner in dit project. Het tweede project gaat over waterveiligheid: dataverzameling, analyse richting stakeholders en risicobewustwording. In dit project wordt samengewerkt op het gebied van governance, innovatieve toepassingen en kennisuitwisseling. Partners zijn in ieder geval regio s uit Noorwegen, België en Engeland. Looptijd van het project is 4 jaar. Voor dit Interreg project worden de projecten Kampereilanden en praktijkvoorbeelden Vitale en Kwetsbare infrastructuur ingebracht vanuit IJsselvechtdelta. De betrokken partners betreffen zowel overheids- en kennisinstellingen als bedrijven. Waterschap Groot Salland is Leadpartner en de provincie Overijssel is strategisch partner. Trekker: gemeente Zwolle, waterschap Groot Salland, provincie Overijssel Hanzedagen 2017 Kampen In 2017 worden de Hanzedagen in Hanzestad Kampen georganiseerd. Tijdens de Hanzedagen wordt een congres georganiseerd door de samenwerkende partijen in IJssel-Vechtdelta. Centrale thema s zijn water, internationale samenwerking, handel, innovatie en klimaat. Synergie en kennisuitwisseling op nationaal niveau IJssel-Vechtdelta is proeftuin in het kader van het Deltaprogramma. Op nationaal niveau wisselen wij kennis en ervaringen uit met onderdelen uit het Deltaprogramma zoals Deltaprogramma IJsselmeergebied en Rivieren en Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Daarnaast wordt actief de samenwerking gezocht met nationale programma s zoals vernieuwing MIRT, de Nationale Adaptatiestrategie, Agenda Stad en de Innovatie Estafette. De concrete projecten die genoemd zijn in dit uitvoeringsprogramma kunnen worden ingebracht. Netwerk leidende principes Om in de praktijk van de IJssel-Vechtdelta tot een duurzaam veilige en klimaatbestendige inrichting te komen gebruiken we als overheidspartijen de leidende principes. De leidende principes zijn per situatie toepasbaar. Ze leveren een bijdrage aan het vergroten van water- en klimaatbewustzijn bij partijen in de IJssel- Vechtdelta en bieden meerwaarde bij het betrekken van gebiedspartijen. Trekker: gemeente Zwolle en provincie Overijssel 34
Voorst A, Zwolle 35
Stadshagen, Zwolle 36
Thema: bewustzijn - communicatie & educatie Bewustzijn van de risico s en kansen van het leven in een delta is de basis voor een duurzaam waterveilige en klimaatbestendige IJssel-Vechtdelta. Dit thema geeft invulling aan activiteiten en projecten die dit bewustzijn en de zelfredzaamheid van de inwoners en ondernemers vergroten. Deze activiteiten worden door de overheden binnen het programma IJssel-Vechtdelta opgepakt. Educatie Het is belangrijk dat kinderen al vroeg in hun ontwikkeling in aanraking komen met water en klimaat. Daarom nemen we samen met onderwijsinstellingen het initiatief om een educatiepakket te ontwikkelen voor scholen in de IJssel-Vechtdelta. Daarnaast worden zogenaamde Statenspelen georganiseerd voor scholen waarin het politieke debat over dit thema wordt nagespeeld. Hiermee ontstaat op vroege leeftijd bewustzijn voor deze thema s. Dit is ook belangrijk om de verbinding te maken tussen de toekomstige arbeidsmarkt en de praktijk. Trekker: provincie Overijssel Voorbeeld ontwikkelen klimaatbewustzijn Huisje Boompje Beter app De app Huisje Boompje Beter richt zich op het bewust maken van burgers en bedrijven op het gebied van klimaatverandering. Concrete, eenvoudig te realiseren maatregelen op het gebied van waterhuishouding en het tegengaan van hittestress worden via de app laagdrempelig toegankelijk. Met het toevoegen van de nieuwe thema s willen we inspelen op een trend van vergroening die al zichtbaar is in tuincentra en gemeenschappelijke burgerinitiatieven. Zo willen we de app nog waardevoller maken en de doelgroep verbreden. Ons Water in de IJssel-Vechtdelta In 2014 is de aftrap gegeven aan de landelijke campagne Ons Water (Onswater. nl) in Zwolle en Kampen. Het doel van deze campagne is het vergroten van het waterbewustzijn en het bieden van handelingsperspectief voor inwoners en ondernemers. In IJssel-Vechtdelta wordt invulling gegeven aan deze campagne door het organiseren van activiteiten, inloopbijeenkomsten, Ons water festival, tentoonstellingen, evenementen en het actief communiceren over dit thema. Communicatie over water, klimaat en waterveiligheid in IJssel-Vechtdelta We willen laten zien wat er gebeurt in de IJssel-Vechtdelta door communicatie over de uitvoering van alle projecten en initiatieven uit dit uitvoeringsprogramma. De communicatie van de overheidspartijen over deze projecten wordt verder gestroomlijnd en toegespitst op ondernemers en inwoners. Naast de communicatie via websites, digitale media en nieuwsbrieven zullen we ook symposia en excursies in het gebied organiseren. Behouden en versterken van persoonlijke communicatie Voor het vergroten van het bewustzijn zetten we in op het behouden en versterken van de gerichte persoonlijke communicatie zoals keukentafelgesprekken en inloopbijeenkomsten. Met alle betrokken partners organiseren we bijeenkomsten gericht op waterbewustzijn en het bieden van handelingsperspectief. De activiteiten zijn gericht op het stimuleren van eigenaarschap waarbij actief gezocht wordt naar meekoppelkansen op basis van gezamenlijke belangen. 37
Thema: basis op orde - primaire keringen Het hoofdwatersysteem wordt vanuit de risicobenadering op orde gehouden door het uitvoeren van de Ruimte voor de Rivier-projecten en de dijkversterkingsprojecten uit het Hoogwaterbeschermingsprogramma. De samenwerking in de IJssel-Vechtdelta richt zich op het koppelen van opgaven en benutten van innovatiemogelijkheden. Innovatie en dijkversterkingen Bij de uitvoering van de dijkwerkzaamheden benutten we technische en organisatorische innovaties. Een voorbeeld daarvan komt uit de Project Overstijgende Verkenning Piping die door de waterschappen wordt uitgevoerd in het kader van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Deze verkenning richt zich op innovatieve oplossingen voor het faalmechanisme piping. In de IJssel-Vechtdelta wordt voor een dijktraject in de Mastenbroekerpolder gekeken of het nemen van ruimtelijke maatregelen aan de binnenzijde van de dijk een slimmere, goedkopere oplossing biedt. Naast technische innovaties zoeken we ook op het gebied van samenwerking en financiering naar innovaties. Trekker: waterschap Groot-Salland Meekoppelen met HWBP programmering Voor het op orde brengen van de primaire keringen worden in de IJssel-Vechtdelta de komende jaren meerdere HWBP-projecten uitgevoerd door het waterschap. Een meekoppelkansenkaart is opgesteld voor het inventariseren van mogelijkheden om andere (gebieds)opgaven slim mee te koppelen met de dijkversterkingsopgave. Bij de start van nieuwe projecten worden vanuit de samenwerking in IJssel-Vechtdelta meekoppelkansen geïdentificeerd en geagendeerd in de verkenningsfase van het HWBP project. Trekker: waterschap Groot Salland Voorbeeld Meekoppelmogelijkheden HWBP en gebiedsontwikkeling Bij Kampen doen zich concrete gebiedsontwikkelingen voor die mogelijk meegekoppeld kunnen worden met het HWBP-project Rondom Kampen (dijkring 11), waarvan in 2016/2017 de verkenningsfase begint. Het gaat hierbij om de ontwikkeling bij Bolwerk Buitenwacht, de Bovenhaven en de Koggewerf-Buitenhaven. Klimaatbestendige en waterrobuuste herontwikkeling van deze gebieden bieden mogelijk kansen die in combinatie met de dijkversterking opgepakt kunnen worden. Trekker: waterschap Groot Salland en gemeente Kampen Verankering Deltabeslissingen De Deltabeslissingen Waterveiligheid, IJsselmeergebied en Rivieren geven de beleidsmatige kaders voor de waterveiligheidsopgave. Deze beslissingen worden tegelijkertijd met de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie en Zoetwater door alle samenwerkende overheden verankerd in hun beleidsplannen. Daarbij gaat het om de provinciale omgevingsvisie, gemeentelijke structuurvisies, het waterbeheerplan van waterschap Groot Salland en de evacuatiestrategie van Veiligheidsregio IJsselland. Daar waar nodig worden regionale uitwerkingen gemaakt. Tevens neemt de provincie Overijssel het initiatief om de handreiking overstromingsrisico s te actualiseren samen met de partijen uit het gebied. 38
Thema: basis op orde - regionale keringen De regionale keringen in de IJssel-Vechtdelta worden op orde gehouden. Het waterschap voert (innovatieve) dijkversterkingen uit en we herijken de normen voor de regionale keringen in polder Mastenbroek en de Sallandse weteringen door de risicobenadering toe te passen. Innovatieve dijkversterking Kampereilanden Op de Kampereilanden voldoet een groot deel van de regionale keringen niet aan de gestelde norm (1/500). Dijkverbeteringen zijn hier dan ook noodzakelijk. Deze worden in de komende jaren door het waterschap gerealiseerd. Voor een deel van de kering realiseert het waterschap daarbij het innovatieve concept van de overstroombare dijk. Hierdoor bezwijkt de kering bij wateroverslag minder snel en stroomt het water bij een calamiteit rustiger de polders in, met als voordeel dat schade beperkt blijft en hersteltijd wordt verkort. Trekker: waterschap Groot-Salland Functiecombinaties bij versterking regionale keringen, voorbeeld Groot Weezenland Bij de herontwikkeling van Weezenlanden worden 230 woningen gerealiseerd aan en achter de stadsgracht. De regionale waterkering wordt hier in combinatie met woningbouw op hoogte gebracht. Het achterliggende terrein wordt extra op hoogte gebracht; woningen op de waterkering krijgen hier tevens een waterkerende functie. Op deze manier wordt een slimme, innovatieve oplossing uitgevoerd voor de ruimtedruk in stedelijk gebied. Bij toekomstige dijkversterking wordt ook actief gezocht naar soortgelijke functiecombinaties. Trekker: gemeente Zwolle en waterschap Groot Salland Slimme combinatie Zwarte Meerpolder In de Zwarte Meerpolder wordt een slimme combinatie als waterveiligheidsmaatregel uitgevoerd. Hierbij zorgen een dijk in combinatie met maatregelen in de ruimtelijke inrichting en crisisbeheersing samen voor de waterveiligheid, ofwel de norm. Dit project betreft een unieke pilot in Nederland naar dit innovatieve concept. Zowel binnen als buiten de regio wordt hiervan geleerd op het gebied van procesmatige, inhoudelijke en juridische aspecten. Trekker: waterschap Groot-Salland en gemeente Kampen Klimaatbestendige Dijkring 53 Met de uitvoering van het HWBP voldoen de primaire keringen weer aan de gestelde normen. Voor Zwolle geldt daarmee dat de voordeur op slot is. Het regionale watersysteem van de Sallandse Weteringen beïnvloedt echter vanuit de achterdeur de waterveiligheid van Zwolle. In de pilot Klimaatbestendige Dijkring 53 wordt door provincie Overijssel in samenwerking met andere partijen de werking van dit regionale systeem nader onderzocht. We kijken daarbij naar de verschillende overstromingsscenario s en de invloed van klimaatverandering op de afvoer en overstromingsscenario s vanuit de Sallandse Weteringen. Met behulp van het innovatieve model 3Di kan een beter schadebeeld worden gemaakt. De inzichten gebruiken we bij een eventuele aanpassing van de normen voor de regionale keringen door de provincie, voor het treffen van maatregelen en voor het ontwikkelen van een waterrobuuste visie op het regionaal systeem. Trekker: provincie Overijssel 39
Thema: gevolgbeperking door ruimtelijke inrichting > gevolgbeperkende compartimentering en waterkerende landschappen Uit diverse studies blijkt dat gevolgbeperkende compartimenteringen en waterkerende landschappen kansrijk zijn in de IJssel-Vechtdelta. In de komende jaren worden drie ervan verder uitgewerkt en minimaal één concreet gerealiseerd. Realiseren innovatieve gevolgbeperkende geluidswal Stadshagen De Zwolse VINEX-locatie Stadshagen ligt in polder Mastenbroek. Bij een overstroming komt deze woonwijk met ruim 20.000 inwoners twee meter onder water te staan. Als innovatieve maatregel heeft de geluidswal tevens een gevolgbeperkende functie. Hierdoor wordt schade bij een overstroming beperkt, de evacuatietijd vergroot en de hersteltijd verkort. De wijze van de sluiting van coupures van de geluidswal bij een calamiteit wordt de komende jaren door de gemeente Zwolle uitgewerkt evenals het beheer en onderhoud. Trekker: gemeente Zwolle 40 Organische ontwikkeling gevolgbeperkende compartimentering Genemuiden De ruimtelijke ontwikkelingen rondom Genemuiden maken het mogelijk om met geringe meerkosten een compartimentering te realiseren. Hierdoor worden de gevolgen van mogelijke overstromingen beperkt. De realisatie van de gevolgbeperkende compartimentering is mogelijk door aan te sluiten bij ontwikkelingen die in de komende jaren / decennia plaatsvinden. De gemeente kan de mogelijke tracés van de compartimentering in de structuurvisie borgen. Zo zou het waterveiligheidsbelang bij ontwikkelingen in de (buurt van) tracés meegenomen kunnen worden. De gemeente heeft een actieve aanjaagrol, door bewustwording te vergroten en mogelijke oplossingen in beeld te brengen. Trekker: gemeente Zwartewaterland Verkenning waterkerend landschap Zwolle-Zuid Zwolle ligt op het laagste punt in dijkring 53. Aan de zuidrand van Zwolle doen zich de komende jaren meerdere ruimtelijke ontwikkelingen voor. Deze kunnen mogelijk benut worden voor het realiseren van een waterkerend landschap Zwolle-Zuid. Daarbij worden structuren zoals bijv. spoor- of weginfrastructuur zo vormgegeven dat ze in het geval van een overstroming een gevolgbeperkende functie hebben. De gemeente Zwolle zoekt actief naar de kansen voor realisering van een waterkerend landschap als onderdeel van de strategie klimaatbestendige dijkring 53. Trekker: gemeente Zwolle
Kraanbolwerk, Stadshagen, Zwolle 41
Thema: gevolgbeperking > vitale en kwetsbare infrastructuur Om de waterbestendigheid van vitale en kwetsbare infrastructuur te vergroten en om meer inzicht te krijgen in de effecten van de uitval hiervan, voeren we in de komende jaren een aantal pilots uit. De pilots dragen bij aan kennisontwikkeling, het opdoen van concrete praktijkervaring en aan het verkleinen van de schade en hersteltijd na overstromingen. De projecten dienen als praktijkvoorbeeld binnen de regio, maar ook voor nationale programma s. Het uitvoeren van de pilots draagt bij aan het structureel borgen van de verantwoordelijkheden voor het waterrobuust inrichten van vitale en kwetsbare functies. De overheidspartijen en ketenpartijen gaan de komende jaren hierover beleid ontwikkelen en afspraken maken. Het trekkerschap ligt bij de betrokken ketenpartijen (zowel publiek als privaat), waarbij de provincie faciliteert. Crisisfunctie Groot-Salland Het kantoor van het waterschap dient als crisislocatie in geval van dreigende overstroming. Het is dus een object van vitaal belang. In de pilot wordt gekeken naar mogelijkheden voor een waterrobuuste inrichting van de crisislocatie. Eventuele maatregelen worden later genomen. Trafostation Zwartsluis Gebleken is dat bij een overstroming het trafostation Zwartsluis van Enexis niet meer kan functioneren. Dit heeft gevolgen binnen de IJssel-Vechtdelta, maar ook daar buiten: Steenwijk en Meppel zijn voor hun elektriciteitsvoorziening afhankelijk van dit trafostation, net als het gemaal Zedemuden en de Meppelerdiepsluis. In deze pilot worden risico s nader onderzocht en worden mogelijke maatregelen geïdentificeerd en zo nodig uitgevoerd. Waterketen Genemuiden Bij overstroming is het waarschijnlijk dat het transport en de zuivering van afvalwater stil komt te liggen en dat het afvalwater vrij komt in het oppervlaktewater. Bovendien is het opnieuw in werking stellen van de afvalwaterketen een belangrijke factor bij het herstel na een overstroming. Dit onderzoek is er in eerste instantie op gericht de urgentie in beeld te brengen (impactanalyse) en hoe zich dit verhoudt tot andere gevolgen bij overstromingen. In deze pilot worden mogelijke strategieën verkend om het risico op falen te verkleinen en om de afvalwaterketen na een overstroming beter in werking te kunnen stellen. Engelse Werk Bij een overstroming van drinkwaterproductielocatie Engelse Werk kan in een groot deel van de IJssel- Vechtdelta geen of in mindere mate drinkwater worden geleverd. Dit leidt tot maatschappelijke ontwrichting. Binnen de pilot zal een impactanalyse worden uitgevoerd op basis van nieuwe inzichten. Deze kan in een later fase aanleiding vormen voor het nemen van maatregelen om het risico op uitval van de drinkwaterproductielocatie bij overstromingen te verlagen. 42
Thema: gevolgbeperking > crisisbeheersing Om schade en slachtoffers te voorkomen zetten we in op een effectieve crisisbeheersing bestaande uit een flexibele evacuatiestrategie en effectieve risico- en crisiscommunicatie. Het voorkomen van grootschalige keteneffecten door uitval van vitale en kwetsbare infrastructuur is in een apart thema beschreven. Adviesrol Veiligheidsregio Om de crisisbeheersingstaak van de veiligheidsregio effectiever te organiseren, wordt de veiligheidsregio om advies gevraagd tijdens het opstellen van omgevingsen structuurvisies, en wordt zij in een vroeg stadium betrokken bij ruimtelijke ontwikkelingen die spelen bij gemeenten. Vroegtijdig advies van de veiligheidsregio kan bijdragen aan het slimmer inrichten bij ruimtelijke ontwikkelingen en het maximaliseren van evacuatieopties. Hierdoor kan de veiligheidsregio de crisisbeheersing effectiever maken, en kan het aantal slachtoffers en schade in geval van calamiteiten worden beperkt. Trekker: veiligheidsregio IJsselland Risico- en crisiscommunicatie Onderdeel van de flexibele evacuatiestrategie is een actieve risico- en crisiscommunicatie in het gebied. De veiligheidsregio zet erop in dat bewoners en bedrijven actief geïnformeerd worden over hun veiligheidssituatie en ook handelingsperspectieven krijgen om hiermee om te gaan. Daarnaast is de veiligheidsregio in staat om in een crisissituatie effectief te communiceren naar het gebied. Trekker: veiligheidsregio IJsselland Flexibele evacuatiestrategie De veiligheidsregio stelt voor de hele IJssel-Vechtdelta een flexibele evacuatiestrategie op. Hierbij wordt in geval van calamiteiten per deelgebied bekeken wat de beste vluchtoptie is: vrijwillig blijven, vrijwillig vertrekken, verplicht blijven of verplicht vertrekken. Door de adviesrol van de veiligheidsregio bij ruimtelijke ontwikkelingen wordt deze flexibele evacuatiestrategie door de tijd heen robuuster. De veiligheidsregio stuurt actief op het realiseren van voldoende hoge vluchtplekken in de IJssel-Vechtdelta. De flexibele evacuatiestrategie leidt tot meerdere handelingsperspectieven per gebied en in combinatie met risico- en crisiscommunicatie weten bewoners en bedrijven in de gebieden waar ze heen kunnen / moeten in geval van een calamiteit. Dit alles bevordert de effectiviteit van de crisisbeheersing. Trekker: veiligheidsregio IJsselland 43
Thema: gevolgbeperking door ruimtelijke inrichting > waterrobuust bouwen voor veiligheid en klimaatbestendigheid In de afgelopen jaren is in de IJssel-Vechtdelta ervaring opgedaan met waterrobuust en klimaatbestendig inrichten. Onder dit thema worden de komende jaren diverse projecten gerealiseerd. Toolbox voor waterrobuust inrichten van Kampereilanden In de afgelopen periode is voor de Kampereilanden een toolbox gevuld die concrete handvatten biedt aan bewoners en bedrijven om hun bedrijf of woning waterrobuust in te richten. De toolbox wordt verder geoperationaliseerd door o.a. een goede ontsluiting van de informatie, het zorgen voor ambassadeurs in het gebied, het organiseren van informatie- en cursusdagen voor betrokkenen en het uitvoeren van hoogwatersimulaties op locatie. Dit met als doel dat de toolbox blijvend gebruikt wordt in het gebied. Trekker: gemeente Kampen en Zwartewaterland Klimaatbestendige ontwikkeling Groot Weezenland Bij de herontwikkeling van Weezenlanden worden 230 woningen gerealiseerd aan en achter de stadsgracht. Weezenlanden wordt klimaatbestendig ontwikkeld: er is rekening gehouden met de opvang van piekneerslag, de afvoer van water en het tegengaan van hittestress door ruimte te geven aan groenblauwe structuren. De regionale waterkering wordt hier in combinatie met woningbouw op hoogte gebracht en het achterliggende terrein wordt extra op hoogte gebracht. Trekker: gemeente Zwolle Bedrijventerrein Hasselt waterrobuust Door de gemeente Zwartewaterland worden bij de herstructurering van het buitendijkse bedrijventerrein in Hasselt van 80ha al enkele waterveiligheidsmaatregelen genomen. Onder andere worden wegen verhoogd en de riolering wordt aangepast, zodat water niet naar het bedrijventerrein kan stromen. Ook bedrijven nemen hier maatregelen. Een voorbeeld is Scania die haar vestiging in het gebied op hoogte heeft aangebracht en waterrobuust heeft ingericht. Er is nog meer mogelijk. De gemeente gaat onderzoeken welke tijdelijke en/of permanente maatregelen nog nodig zijn en wie die maatregelen kan gaan uitvoeren. Trekker: gemeente Zwartewaterland Locatie Frankhuis Vanaf 2015 worden in de wijk Frankhuis, onderdeel van Stadshagen, 165 woningen gerealiseerd tussen de waterkering en het Zwarte Water. De wijk wordt waterrobuust gerealiseerd, waarbij rekening wordt gehouden met een maatgevende waterstand van 2,8 meter boven NAP en waarbij rekening wordt gehouden met veranderende rivierstanden als gevolg van klimaatverandering. Trekker: gemeente Zwolle 44
Kraanbolwerk 2e/3e fase Het project Kraanbolwerk is een stedelijke herontwikkeling in de binnenstad van Zwolle. Het omvat 100 appartementen (robuuste hoogbouw) en 55 grondgebonden woningen. Bij het ontwerp is vanaf het begin gewerkt met ontwerpwaterstanden die rekening houden met de klimaatopgave en de opgave vanuit het Deltaprogramma. Dit betekent dat wordt uitgegaan van peilfluctuaties van ruim 3,5 meter en een ontwerpwaterstand van 2,60 m boven NAP. Hierbij gaat het o.a. om het op hoogte aanbrengen en inrichten van de woonbebouwing en nutsinfrastructuur, funderingsmaatregelen, het afsluitbaar maken bij hoogwater van toegangen en het waterdicht maken van delen van de gebouwen en de parkeergarage. De eerste fase van het Kraanbolwerk in Zwolle wordt op dit moment waterrobuust ontwikkeld. In de komende jaren worden de 2e en 3e fase ontwikkeld, waarbij waterrobuust bouwen wordt toegepast. Trekker: gemeente Zwolle Bedrijfslocatie Voorst A Bedrijfslocatie Voorst A ligt aan het Zwarte Water. Het water van het Zwarte Water is direct verbonden met het IJsselmeerpeil. Tegelijkertijd bestaat de dreiging vanuit het achterland: de Sallandse Weteringen wateren af door Zwolle. Tijdens piekafvoeren zorgt dit voor flinke peildynamiek tot maximaal 3,5 m. Tevens blijkt uit analyses dat deze locatie gevoelig is voor hittestress en wateroverlast als gevolg van piekbuien. De verkenningen vanuit het Deltaprogramma hebben geleerd dat maatregelen het meest kosteneffectief zijn als deze kunnen worden gekoppeld aan de herinrichting van het gebied. Het waterrobuust inrichten van deze locatie is erop gericht om bij herontwikkeling het gebied zo in te richten dat de opgave van het klimaat (waterveiligheid, wateroverlast en hittestress) en het Deltaprogramma voor de komende 50 tot 100 jaar zijn meegenomen. Trekker: gemeente Zwolle Borging en faciliteren waterrobuust bouwen en beheer op gemeentelijk en provinciaal niveau Gemeenten en provincie borgen waterrobuust bouwen in hun omgevings- en structuurvisies. Daarnaast vervullen de gemeenten een faciliterende rol door actief aan te haken bij geplande ruimtelijke ontwikkelingen. Met ketenpartijen worden afspraken gemaakt over het waterrobuust (her)ontwikkelen van woonen werklocaties. Mede door deze acties ontwikkelen de partijen meer kennis over het financieren van waterrobuust inrichten. Dit draagt niet alleen bij aan de regionale waterveiligheid en klimaatbestendigheid, maar dient ook als nationaal voorbeeld. Trekker: gemeente Kampen, gemeente Zwartewaterland, gemeente Zwolle, provincie Overijssel 45
Pannenkoekendijk, Zwolle 46
Thema: klimaatbestendigheid voorkomen wateroverlast In de IJssel-Vechtdelta hebben toenemende extremen in regenval effect op zowel het landelijke als het stedelijke gebied. We doen in projecten praktijkervaring op over hoe we door klimaatbestendig te ontwikkelen hierop kunnen anticiperen. Klimaatadaptief ontwikkelen van locatie Bolwerk Buitenwacht Kampen Het gebied Bolwerk Buitenwacht wordt door de gemeente Kampen in de komende jaren herontwikkeld. Het is een unieke locatie op loopafstand van het hart van de binnenstad, die nu qua kwaliteit en uitstraling te wensen over laat en geen recht doet aan de veelzijdige betekenis van de plek. Op dit moment is er sprake van wateroverlast bij regenval en door klimaatverandering neemt deze overlast in de toekomst toe. Door in de komende periode bij de herontwikkeling van het gebied de basis van de invulling blauw/groen op te pakken wordt de huidige problematiek ondervangen en wordt ingespeeld op klimatologische ontwikkelingen. Bovendien worden bij de herontwikkeling aan de IJsselzijde meekoppelkansen met het HWBP onderzocht. Trekker: gemeente Kampen Klimaat Actieve Stad IJssel-Vechtdelta Het actieprogramma Klimaat Actieve Stad (KAS) IJssel-Vechtdelta heeft tot doel de klimaatbestendigheid van de delta te vergroten, zodanig dat deze bijdraagt aan een duurzame ruimtelijke, sociale en economische ontwikkeling van de regio. Het actieprogramma KAS bestaat uit 26 initiatieven die worden getrokken door diverse organisaties: overheden, kennisinstellingen, bedrijven en maatschappelijke instanties. Spoorzone Zwolle Rondom station Zwolle wordt de komende jaren volop gewerkt aan de Spoorzone. In het Kwaliteitsboek voor het gebied is de ambitie opgenomen om Zwolle herkenbaar te maken als groene stad. De ambitie is om het groen vanuit de IJssel en rondom de grachten richting spoor/assendorp te brengen. Ter hoogte van de Oosterlaan, Westerlaan en Deventerstraatweg zijn mogelijkheden voor nieuwe (of herstelde) groenblauwe ruimtes. Deze ruimtes kunnen ook worden ingezet om opgaven vanuit Assendorp, zoals hittestress en wateroverlast, aan te pakken. De ambitie is om in deze zeer beperkte ruimte een belangrijke groenblauwe as te maken. De ontwikkeling van de Spoorzone is de grootste ontwikkeling in dit gebied de komende jaren. Om te voorkomen dat later moeilijk in te passen maatregelen moeten worden gerealiseerd is het belangrijk om nu huidige en toekomstige opgaven mee te nemen. Trekker: gemeente Zwolle Stadshagen - Breezicht Waterneutraal 2e fase Breezicht Waterneutraal is erop gericht om de in ontwikkeling zijnde wijk Breezicht in Stadshagen klimaatbestendig te ontwikkelen. Het gaat daarbij om de inrichting van een robuust watersysteem, waarbij overtollig regenwater via een collectieve voorziening wordt afgevoerd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de ondergrond door het concept van de Derde Rivier toe te passen. In de eerste fase van het project is de theoretische werking van het systeem onderzocht. Dit vervolgproject richt zich op fase 2: een vervolgonderzoek om de toepassing in de praktijk verder te brengen door onder andere een diepgaandere systeemanalyse en MKBA-studie uit te voeren. Het project wordt getrokken door een combinatie van overheden en private partijen en kennisinstellingen. Trekker: gemeente Zwolle 47
Thema: klimaatbestendigheid hittestress We willen beter bestand zijn tegen extremere droogte en hitte door een klimaatbestendigere inrichting van het stedelijk gebied te bevorderen. Dat doen we door diverse initiatieven te ondersteunen. Klimaat Actieve Stad IJssel-Vechtdelta Het actieprogramma Klimaat Actieve Stad IJssel-Vechtdelta heeft tot doel de klimaatbestendigheid van de delta te vergroten, zodanig dat deze bijdraagt aan een duurzame ruimtelijke, sociale en economische ontwikkeling van de regio. Het actieprogramma KAS bestaat uit 26 initiatieven welke worden uitgevoerd door diverse organisaties: overheden, kennisinstellingen, bedrijven en maatschappelijke instanties. Voorbeeld: groen Assendorp In de wijk Assendorp worden het opvangen en infiltreren van grotere hoeveelheden water meegekoppeld met de behoefte aan meer groen vanuit de wijk. Het wijkinitiatief is hier leidend en mogelijkheden voor vergroening en infiltratie die bewoners zelf op een gemakkelijke manier kunnen realiseren worden dan ook onderzocht. Trekker: gemeente Zwolle Voorbeeld: Groene Daken Programma Het Groene Daken programma heeft tot doel het verder opdoen van kennis met betrekking tot de mogelijkheden van groene daken in de bijdrage aan klimaatbestendigheid. Hierbij wordt gekeken naar de mogelijkheden van groene daken in onder andere stadslandbouw, energieopwekking en waterbesparing. Bovendien wordt ingegaan op de technische mogelijkheden van schuine, platte en verticale daken. Als casus wordt de haalbaarheid van een groen dak op AOC Groene Welle onderzocht. 48
Assendorp, Zwolle 49
Gebiedsbrede acties Waterbewustzijn Flexibele evacuatiestrategie Crisiscommunicatie Vitale en kwetsbare functies (hoogste prioriteit) Overzicht uitvoeringsstrategie Pilotproject Drinkwater Primaire keringen Waterkerend landschap Zomerbed verlaging Trafostation Regionale keringen Gevolgbeperkende compartimentering Nieuw woongebied Ziekenhuis Dijkversterking Overstroombare dijk Nieuw werkgebied Gevaarlijke stoffen Start (pre-)verkenning HWBP Ruimte voor de rivier Waterrobuust ontwikkelen Gemaal Voorst A, Zwolle (programmering 2016-2021) Waterbestendige inrichting Klimaatbestendig ontwikkelen RWZI 50
Stadshagen, Zwolle 51