hoofd, hals en zenuwstelsel info voor de patiënt Logopedie bij laryngectomie UZ Gent, Dienst Neus-, Keel- en Oorheelkunde en Hoofd- en Halschirurgie
Logopedie bij laryngectomie Inleiding In deze brochure vindt u een overzicht van de logopedische begeleiding na een totale laryngectomie. Wat is een laryngectomie? Ademhaling vóór de operatie Ademhaling na de operatie Bij een totale laryngectomie wordt het strottenhoofd met de stembanden en het strotklepje verwijderd. Spreken met uw normale stem is na verwijdering van het strottenhoofd onmogelijk. Dit is ongetwijfeld het meest ingrijpende gevolg van de ingreep. Geuren kan u niet langer via de normale ademweg opnemen. Enkel sterke geuren kan u nog ruiken. Wie nog echt wil ruiken, kan hiervoor bij de logopediste een techniek aanleren. Stemrevalidatie 1. De stemprothese (spraakknop) Gevolgen Normale ademhaling via de neus, mond en luchtpijp is niet meer mogelijk. De nieuwe ademweg loopt via de opening in de hals (tracheostoma) waarin de luchtpijp is vastgehecht. De spraakknop (of tracheo-oesofagale prothese) is een buisje dat een verbinding vormt tussen de luchtpijp en het bovenste deel van de slokdarm. Het heeft een eenrichtingsklep zodat er wel lucht vanuit de luchtpijp in de slokdarm kan, maar geen voeding vanuit de slokdarm naar de luchtpijp. Bij het uitademen en gelijktijdig afsluiten van de stoma ontstaat een luchtstroom die doorheen het buisje loopt en het bovenste deel van de slokdarm doet trillen. Hierdoor ontstaat een geluid dat uw oorspronkelijke stem vervangt ( de slokdarmstem ). Dit geluid wordt dan op weg naar de mondholte omgevormd tot verstaanbare spraak. Het voordeel van de spraakknop is dat u vloeiend kan spreken aangezien u gebruik maakt van de uitgeademde lucht. Deze methode lijkt het meest op het spreken van voor de operatie. Zingen, hard roepen, fluisteren, neuriën en fluiten is echter niet meer mogelijk. De spraakknop moet dagelijks gereinigd worden. Na een korte of langere termijn moet hij ook vervangen worden. Dit gebeurt tijdens een consultatie op de polikliniek Hoofd- en halschirurgie. 2 Logopedie bij laryngectomie Logopedie bij laryngectomie 3
Methode: U gaat rechtop zitten in een ontspannen houding en ademt rustig in met gesloten mond. Vervolgens sluit u de stoma af met de wijsvinger van de nietvoorkeurshand. De uitademingsdruk wordt langzaam opgebouwd en er wordt op een klinker gefoneerd. 2. De slokdarmspraak Bij de slokdarmspraak gaat u lucht inhappen (injecteren) in de slokdarm (niet naar de maag) en vasthouden ter hoogte van het bovenste deel van de slokdarm. Bij het terug uitstoten van deze luchthoeveelheid wordt het bovenste deel van de slokdarm in trilling gebracht en zo wordt geluid geproduceerd. Via de neus, mond en keelholte wordt dit geluid tot spraak gevormd. Het voordeel van deze methode is dat u beide handen vrij heeft. Deze methode aanleren vraagt meer tijd dan bij een stemprothese. 3. De electro-larynx Dit is een mechanisch apparaatje dat elektrisch luchttrillingen opwekt. Aan één uiteinde bevindt zich een plaatje dat bij het aanzetten van het toestel begint te trillen. U hoort een zoemend geluid dat enigszins te vergelijken is met het geluid van een scheerapparaat. Om spraak voort te brengen, moet u het trillende plaatje onder de kaak tegen de hals houden. Door de trillingen van het apparaatje wordt de lucht in de mondholte via het mondbodemweefsel aan het trillen gebracht. Door articulatiebewegingen kan de trillende lucht tot klanken omgevormd worden. Dit apparaat wordt echter niet veel meer gebruikt omwille van de metaalachtige monotone klank. Het kan wel zijn dienst bewijzen voor mensen bij wie andere methoden om te spreken niet mogelijk zijn. Kenmerken: De trillingen van het pharyngo-oesofagaal segment (= verbinding tussen de onderkant van de keel en slokdarm) zijn trager dan die van echte stembanden. Daardoor klinkt de stem van slokdarmsprekers lager dan een normale stem. De stem is ook heser en stiller. De spraak wordt veel vaker onderbroken om terug lucht in te nemen. 4 Logopedie bij laryngectomie Logopedie bij laryngectomie 5
Tips voor de luisteraars Vragen? Noteer ze hier Plaats je recht voor de gelaryngectomeerde, kijk hem aan en luister met aandacht en geduld als hij spreekt. Spreek niet in zijn plaats, maak zijn zinnen niet af, speel zeker geen tolk voor de anderen. Hou rekening met omgevingslawaai, probeer storende geluiden te minimaliseren. Moedig de gelaryngectomeerde aan om de nieuwe spreektechniek toe te passen. Contacten Zelfhulpgroep & Vriendenkring voor Gelaryngectomeerden: 09 348 93 84 Polikliniek voor Hoofd- en Halschirurgie: 09 332 39 90 Verpleegafdeling UZ Gent: 09 332 20 54 Logopedie hospitalisatie - Anke De Beck: 09 332 44 61 Logopedie polikliniek - Evelien D Haeseleer: 09 332 24 67 Sociale Dienst UZ Gent: 09 332 41 39 6 Logopedie bij laryngectomie Logopedie bij laryngectomie 7
v.u.: Eric Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent. Universitair Ziekenhuis Gent De Pintelaan 185-9000 Gent Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00 info@uzgent.be - www.uzgent.be MODULO.be 118738 - September 2011