Dit lesmateriaal bestaat uit twee delen: DOCENTENHANDLEIDING Deze docentenhandleiding biedt handvatten om de documentaire te behandelen in de klas en geeft aanvullende achtergrondinformatie. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt en of u kiest voor een klassikale, individuele of groepsgewijze aanpak. Opdrachten voor leerlingen Deze opdrachten kunnen apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Ze komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op! Wanneer u het lesmateriaal print, vervalt de mogelijkheid om de directe links naar de webpagina s te volgen. Advies: PO GROEP 6,7 & 8 Dit materiaal sluit aan bij de volgende kerndoelen voor het primair onderwijs: Nederlands: 1,2, 5 en Kunstzinnige oriëntatie 54, 55, 56.
Voordat u School vol vissen bekijkt met uw klas, is het handig als de leerlingen weten wat een documentaire is. Hieronder vindt u een aantal mogelijke werkvormen om de voorkennis te activeren en het begrip documentaire helder te krijgen: Laat de leerlingen in tweetallen een woordweb maken, met in het midden het woord documentaire. Welke associaties hebben zij bij dit begrip? Bespreek is een documentaire? de uitkomsten klassikaal. DOCENTENWat Laat de leerlingen in groepjes van vier een placemat maken, waarin ze om te beginnen ieder voor zich kenmerken en kernwoorden van het genre documentaire beschrijven. Elke leerling doet dit in een eigen vak van de placemat (zie voorbeelden hieronder). Overeenkomstige antwoorden van het groepje worden in het middelste vak genoteerd. Alle viertallen presenteren hun uitkomsten aan de rest van de klas. Inventariseer aan het eind wat de verschillende groepjes van elkaar hebben opgestoken. Onderzoek, klassikaal of in kleine groepjes, welke documentaires de leerlingen al gezien hebben (thuis, op IDFA, op school of ergens anders). Laat ze vervolgens nadenken over de volgende vragen: Welke overeenkomsten en verschillen zijn er tussen de verschillende documentaires die je gezien hebt? Welke onderwerpen komen er aan bod? Wat is het verschil tussen een documentaire en een film? Wat is het doel van een documentaire? Geeft een documentaire de werkelijkheid weer, zoals we het kennen? Waarom (niet)? Koppel de uitkomsten klassikaal terug, indien de kinderen in kleine groepjes werken. Als voorbereiding kunt u ook met uw leerlingen één van de vele documentaires kijken via Docschool Online op www.idfa.nl/educatie. Leerlingen kunnen daarbij de algemene lesbrief Echt Gebeurd (PO) maken. INDIVIDUEEL GEZAMENLIJK Inhoud Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Voor het bekijken van de documentaire School vol vissen kunt u de trailer in de klas bekijken via http://onderwaterbeelden.nl/school-vol-vissen-trailer/ en/of samen met de leerlingen de korte inhoudsbeschrijving lezen. 2
DOCENTEN WAAR GAAT SCHOOL VOL VISSEN OVER? Hugo heeft een groot talent voor schoonspringen. En een fascinatie voor diepzeevissen. Daar weet hij alles van. In de documentaire wordt hij gevolgd tijdens de spannende overgang van de basisschool naar de middelbare school. Hugo is een doorzetter. En een denker. In deze spannende periode in zijn leven vindt hij rust in het Wii-spel Endless Ocean. Tijdens het schoonspringen kent hij geen angst en doet hij beheerst een dubbele schroef van de zeven meter hoge springtoren. Maar hoe vind je je weg tijdens de eerste weken op de middelbare school? Hugo duikt in het diepe. Hij laat zien welk pad hij bewandelt om op zijn nieuwe school zijn plekje te vinden. (VERWERKINGS)OPDRACHTEN Wanneer het duidelijk is wat een documentaire in het algemeen inhoudt en waar School vol vissen globaal over gaat, kunnen de leerlingen aan de slag met de specifieke verwerkingsopdrachten. Deze opdrachten zijn onderverdeeld in opdrachten die vóór de film en opdrachten die ná de film worden gemaakt. De opdrachten zijn niet alleen te vinden in deze docentenhandleiding, maar ook in het opdrachtenblad dat specifiek voor de leerlingen is bedoeld. 2 voor de film1 Opdracht 1 Bekijk de trailer van de documentaire School vol vissen op http:// onderwaterbeelden.nl/school-vol-vissen-trailer/ en/of lees Waar gaat School vol vissen over. Probeer nu voor jezelf de titel te verklaren; waarom denk je dat de documentaire School vol vissen is genoemd? Deel je antwoord met minimaal twee klasgenoten. In hoeverre kwamen jullie antwoorden overeen? OPDRACHT 2 Hugo vond het spannend om zichzelf een paar maanden lang te laten volgen door een filmploeg in een nieuwe, onbekende periode in zijn leven. Hij heeft zichzelf moeten overwinnen om dat te doen en om voor de camera te vertellen over zijn onzekerheden. Op welk moment van je leven heb jij iets moeten overwinnen en hoe voelde het toen je dat had gedaan? Probeer je eens te verplaatsen in Hugo: wat vind je ervan dat Hugo mee heeft gewerkt aan de documentaire? Zou jij hetzelfde gedurfd hebben? Waarom (niet)? Context Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt, niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet in achtergrondkennis over de context. U kunt deze informatie voor vertoning met uw leerlingen doornemen. 3
DOCENTEN WAT IS HET VOORTGEZET ONDERWIJS? Honderdduizenden kinderen in Nederland maken jaarlijks de overstap van de basisschool naar de brugklas. Velen van hen maken deze overstap alleen, los van hun basisschoolvrienden. Mogelijke niveaus na de basisschool zijn: Praktijkonderwijs Vmbo (vier soorten: basis, kader, gemengd of theoretisch. Vmbo theoretisch wordt ook wel mavo genoemd) Havo Vwo Ook zijn er kinderen die na de basisschool naar het Voortgezet Speciaal Onderwijs gaan. Dit type onderwijs is geschikt voor kinderen die moeite hebben met leren en hun talenten makkelijker kunnen ontwikkelen op een school met kleinere klassen en extra begeleiding. voor de film Het woordje brug in brugklas verwijst naar de overbruggingsperiode tussen verschillende schoolniveaus. Je kunt bijvoorbeeld in een vmbo basis/kader brugklas belanden. Je wordt in zo n klas beoordeeld op beide niveaus. Pas na de brugperiode kom je op het niveau terecht dat op dat moment het beste bij jou past. Dit wordt bepaald door onder andere je rapporten en je werkhouding. Om de overgang van de basisschool naar het voortgezet onderwijs zo goed mogelijk te laten verlopen, wordt in de brugklas en soms ook al op de basisschool uitleg gegeven over hoe je het best kunt plannen en leren. Dit noem je studievaardigheden. Hugo, uit de documentaire School vol vissen, zit in een havo-brugklas. 3 voor de film Opdracht In de documentaire zie je Hugo s eerste weken in het voortgezet onderwijs. In deze vraag voer je een klein (zelf-)onderzoek uit. Weet jij welke typen onderwijs er bestaan? Noteer alle typen onderwijs die je al kent. Welke scholen voor voortgezet onderwijs in jouw buurt kun je opnoemen? Welke school lijkt je leuk en waar heeft dat mee te maken? Hoe bepaal jij naar welke school je wilt gaan na de basisschool? Of hoe ben je van plan dat straks te gaan bepalen? Heeft dat te maken met afstand, de sfeer, je ouders, je broers of zussen, je niveau, het profiel van de school, vrienden die er naartoe gaan of iets anders? Er kunnen uiteraard meerdere onderwerpen zijn die een rol spelen. Als je onderzoek klaar is, deel je je antwoorden met minimaal twee klasgenoten. De maker Waarom maakt iemand documentaires? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van School vol vissen: Margot Schaap. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken. WIE IS DE MAKER VAN SCHOOL VOL VISSEN? In een documentaire gaat het over echte mensen in plaats van acteurs, aldus Margot Schaap, de maakster van de documentaire School vol vissen. 4
DOCENTEN Een documentaire is een verbeelding van de werkelijkheid, gezien door de ogen van de maker. Die maakt keuzes in wat hij wel en niet laat zien. Al op haar zeventiende werd Margot aangenomen op de filmacademie. Dat was bijzonder, omdat ze op deze opleiding meestal wat oudere mensen aannemen, iemand met meer levenservaring. Margot studeerde af op Regie en Fictie (verzonnen films) en heeft tot nu toe meer fictiefilms dan documentaires gemaakt. In haar films werkt ze regelmatig met non-acteurs. Dat zijn mensen die spelen in een verzonnen film, zonder dat ze acteur of actrice zijn. Vaak castte ze die mensen gewoon op straat of in een café. Door haar films met non-acteurs kwam ze op het idee om een documentaire te maken, waarin zowel het verhaal als de mensen echt zijn. Voor het maken van een documentaire is het voornaamste dat je een aantal mooie ingrediënten hebt, waarmee je kunt gaan knutselen, vindt de maakster. Vooraf weet je nog niet zoals bij een film, met een script hoe een verhaal precies zal lopen. Een documentaire is geslaagd als je het idee hebt dat je de hoofdpersoon een beetje hebt leren kennen. Daarvoor is het belangrijk dat er meerdere kanten van de hoofdpersoon naar voren komen. Om dit voor elkaar te krijgen, moet je genoeg tijd doorbrengen met de hoofdpersoon. Dat heb ik gedaan met Hugo. 4 na de film Opdracht De maakster van School vol vissen, Margot Schaap, ziet een documentaire als een verbeelding van de werkelijkheid, gezien door de ogen van de maker. Leg in eigen woorden uit wat hiermee bedoeld wordt. Wat geeft volgens jou een betrouwbaarder en completer beeld van de werkelijkheid: een documentaire of een fictieve (verzonnen) film? Leg je antwoord uit. Maak tweetallen en bereid allebei een praatje voor, over (de overgang naar) de middelbare school. De één houdt een positief promotiepraatje, waarin alle voordelen van het voortgezet onderwijs belicht worden. De ander houdt juist een somber verhaal, waarin naar voren komt waarom de overgang naar de brugklas helemaal niet leuk is. Kijk na jullie praatjes nog eens naar de tweede vraag, over de betrouwbaarheid van een documentaire versus een fictieve film: is je antwoord hierop nog steeds hetzelfde en waarom (niet)? 5
DOCENTEN De totstandkoming Wat zijn de beweegredenen van een documentairemaker om een bepaald onderwerp nader te belichten? Dit onderdeel geeft inzicht in hoe een idee ontstaat en zich ontwikkelt. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken. HOE IS HET IDEE ONTSTAAN? Margot Schaap was op zoek naar een kind dat veel over de natuur weet en op een eigen, bijzondere manier naar de wereld en mensen om zich heen kijkt. Om die reden liep ze mee met de schooltuinlessen, die op veel basisscholen worden gegeven. Margot ontmoette tijdens één van haar bezoekjes Hugo. Er was meteen een klik. Op dat moment wist Margot nog niet dat Hugo behalve een grote kennis van de tuin veel van de onderwaterwereld wist, fan was van het Wii-spel Endless Ocean en ook nog eens een schoonspringtalent had. Al deze aspecten, in combinatie met Hugo s openheid en de overgang naar het voortgezet onderwijs die eraan zat te komen, maakten dat Margot hem graag wilde volgen. De belangrijkste thema s in de documentaire vindt Margot de overgang naar het voortgezet onderwijs, zelfoverwinning, het opbouwen van vriendschappen en je aanpassen aan een nieuwe situatie. 5 na de film Opdracht In de documentaire School vol vissen vertelt Hugo open en eerlijk over het opbouwen van vriendschappen. Ook zie je in de documentaire hoe hij dat aanpakt. Beantwoord voor jezelf de volgende vragen: Wat is je het meest bijgebleven van wat Hugo zegt over het sluiten van vriendschappen en waarom? Hugo is heel geïnteresseerd in anderen en stelt vragen aan zijn klasgenoten. Wat zou jij Hugo willen vragen nu je hem een beetje hebt leren kennen in de documentaire? Wat zou jij over jezelf willen vertellen aan nieuwe vrienden, zodat ze een beter beeld krijgen van wie jij bent? Wanneer noem je iemand een vriend? En wat maakt het verschil tussen een vriend en een klasgenoot? HET FILMPROCES Elke documentaire is uniek, omdat het productieproces nooit van tevoren in zijn geheel vastligt. Dit onderdeel biedt inzicht in wat er allemaal bij komt kijken bij het filmproces van een documentaire. (ON)OPVALLENDE OPNAMES? Voordat Margot startte met draaien op Hugo s school stuurde ze een brief aan de ouders van zijn klasgenoten om hen te informeren over de documentaire. De schoolbeelden filmde ze alleen; twee weken fulltime, plus een aantal losse draaidagen. In eerste instantie waren de scholieren zich erg bewust van de aanwezigheid van haar camera, maar al snel werd dat minder interessant, hetgeen mooie beelden opleverde. Op draaidagen ging Margot s ochtends naar Hugo s huis om een zender te brengen. Dit maakte een hengel (voor het geluid) overbodig, zodat ze vrij onopvallend kon filmen. Alleen de sprong van de hoge duikplank is door een cameraman gefilmd. Hiervoor heeft Margot een zwembad afgehuurd. 6
Het eerste shot van de documentaire is geschoten in de keuken van Hugo s ouderlijk huis. De rest speelt zich af op school, in het zwembad en op straat. Hiermee wil ik aantonen, dat Hugo vanuit zijn vertrouwde omgeving het avontuur tegemoet gaat. Dat hij vanaf zijn eerste dag als brugpieper op eigen benen staat, aldus Margot. 6 na de film Opdracht In de documentaire heeft de maakster, naast de spontane stukken, gespeeld met geluid en beeld. Probeer de volgende twee vragen voor jezelf te beantwoorden: Geluid: Alle schoolscènes in de documentaire zijn rumoerig. Alle zwembad- en Wii- scènes zijn verstild. Waarom denk je dat de maakster daarvoor koos? Beeld: Op een bepaald moment in de documentaire is het heel duidelijk dat de maakster gespeeld heeft met beelden, kleuren en achtergronden. Op hetzelfde moment hoor je Hugo dan iets vertellen over vissen. Weet jij nog welk stukje van de documentaire dat is? Welk effect heeft deze scène op jou? 7 Deze film is ontwikkeld binnen de Kids & Docs Workshop van IDFA, Cinekid en het Mediafonds en kwam mede tot stand dankzij een financiële bijdrage van het Mediafonds. Opdracht Schrijf jezelf een brief over jouw overgang van het basisonderwijs naar de middelbare school. Denk daarbij aan de volgende vragen: Wat verwacht jij van je eerste dagen in het voortgezet onderwijs? Waar zie je tegenop en wat lijkt je juist heel leuk? Over welke stukjes voel jij je onzeker of juist heel zeker? Weet je al naar welke school je zou willen? En welk niveau het best bij jou past? Hoe denk jij vriendschappen te sluiten? Welke vrienden neem je het liefst met je mee naar je nieuwe school? En wie ga je sowieso nog zien als je je basisschool hebt verlaten? Beschrijf dit allemaal zo precies mogelijk. Als je brief klaar is, plak je hem dicht en bewaar je hem thuis, op een veilige plek. Na jouw eerste week (maar mag ook later) op de middelbare school mag je je brief openmaken en teruglezen. Zijn al je verwachtingen uitgekomen? Wie weet! TOT SLOT IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld. Heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u mailen naar educatie@idfa.nl Tip: Door middel van het inschrijfformulier voor Docschool Online op www. idfa.nl/educatie heeft u toegang tot vele documentaires en bijbehorend lesmateriaal. De IDFA schoolvoorstellingen worden mede mogelijk gemaakt door: De Gijselaar-Hintzenfonds en P.W. Janssen s Friesche Stichting SCHOOL VOL VISSEN Margot Schaap, Nederland, 2014, 17 min. Deze film is een titel van BALDR Film, in samenwerking met de VPRO en NPO2. IDFA 2015 020 6273329 Auteur: Lieke Beentjes Eindredactie: IDFA, Marije Veenstra, Emma Siebelink Vormgeving: Madelinde Hageman www.idfa.nl/educatie 7
LEERLINGEN 1 Opdracht 1 (voor de film) Bekijk de trailer van de documentaire School vol vissen op http:// onderwaterbeelden.nl/school-vol-vissen-trailer/ en/of lees Waar gaat School vol vissen over. Probeer nu voor jezelf de titel te verklaren; waarom denk je dat de documentaire School vol vissen is genoemd? Deel je antwoord met minimaal twee klasgenoten. In hoeverre kwamen jullie antwoorden overeen? WAAR GAAT SCHOOL VOL VISSEN OVER? Hugo heeft een groot talent voor schoonspringen. En een fascinatie voor diepzeevissen. Daar weet hij alles van. In de documentaire wordt hij gevolgd tijdens de spannende overgang van de basisschool naar de middelbare school. Hugo is een doorzetter. En een denker. In deze spannende periode in zijn leven vindt hij rust in het Wii-spel Endless Ocean. Tijdens het schoonspringen kent hij geen angst en doet hij beheerst een dubbele schroef van de zeven meter hoge springtoren. Maar hoe vind je je weg tijdens de eerste weken op de middelbare school? Hugo duikt in het diepe. Hij laat zien welk pad hij bewandelt om op zijn nieuwe school zijn plekje te vinden. 2 Opdracht 2 (voor de film) Hugo vond het spannend om zichzelf een paar maanden lang te laten volgen door een filmploeg in een nieuwe, onbekende periode in zijn leven. Hij heeft zichzelf moeten overwinnen om dat te doen en om voor de camera te vertellen over zijn onzekerheden. Op welk moment van je leven heb jij iets moeten overwinnen en hoe voelde het toen je dat had gedaan? Probeer je eens te verplaatsen in Hugo: wat vind je ervan dat Hugo mee heeft gewerkt aan de documentaire? Zou jij hetzelfde gedurfd hebben? Waarom (niet)?
LEERLINGEN 3 Opdracht 3 (voor de film) In de documentaire zie je Hugo s eerste weken in het voortgezet onderwijs. In deze vraag voer je een klein (zelf-)onderzoek uit. Weet jij welke typen onderwijs er bestaan? Noteer alle typen onderwijs die je al kent. Welke scholen voor voortgezet onderwijs in jouw buurt kun je opnoemen? Welke school lijkt je leuk en waar heeft dat mee te maken? Hoe bepaal jij naar welke school je wilt gaan na de basisschool? Of hoe ben je van plan dat straks te gaan bepalen? Heeft dat te maken met afstand, de sfeer, je ouders, je broers of zussen, je niveau, het profiel van de school, vrienden die er naartoe gaan of iets anders? Er kunnen uiteraard meerdere onderwerpen zijn die een rol spelen. Als je onderzoek klaar is, deel je je antwoorden met minimaal twee klasgenoten. 4 Opdracht 4 (na de film) De maakster van School vol vissen, Margot Schaap, ziet een documentaire als een verbeelding van de werkelijkheid, gezien door de ogen van de maker. Leg in eigen woorden uit wat hiermee bedoeld wordt. Wat geeft volgens jou een betrouwbaarder en completer beeld van de werkelijkheid: een documentaire of een fictieve (verzonnen) film? Leg je antwoord uit. Maak tweetallen en bereid allebei een praatje voor, over (de overgang naar) de middelbare school. De één houdt een positief promotiepraatje, waarin alle voordelen van het voortgezet onderwijs belicht worden. De ander houdt juist een somber verhaal, waarin naar voren komt waarom de overgang naar de brugklas helemaal niet leuk is. Kijk na jullie praatjes nog eens naar de tweede vraag, over de betrouwbaarheid van een documentaire versus een fictieve film: is je antwoord hierop nog steeds hetzelfde en waarom (niet)? 5 Opdracht 5 (na de film) In de documentaire School vol vissen vertelt Hugo open en eerlijk over het opbouwen van vriendschappen. Ook zie je in de documentaire hoe hij dat aanpakt. Beantwoord voor jezelf de volgende vragen: Wat is je het meest bijgebleven van wat Hugo zegt over het sluiten van vriendschappen en waarom? Hugo is heel geïnteresseerd in anderen en stelt vragen aan zijn klasgenoten. Wat zou jij Hugo willen vragen nu je hem een beetje hebt leren kennen in de documentaire? Wat zou jij over jezelf willen vertellen aan nieuwe vrienden, zodat ze een beter beeld krijgen van wie jij bent? Wanneer noem je iemand een vriend? En wat maakt het verschil tussen een vriend en een klasgenoot?
6 Opdracht 6 (na de film) In de documentaire heeft de maakster, naast de spontane stukken, gespeeld met geluid en beeld. Probeer de volgende twee vragen voor jezelf te beantwoorden: Geluid: Alle schoolscènes in de documentaire zijn rumoerig. Alle zwembad- en Wii- scènes zijn verstild. Waarom denk je dat de maakster daarvoor koos? Beeld: Op een bepaald moment in de documentaire is het heel duidelijk dat de maakster gespeeld heeft met beelden, kleuren en achtergronden. Op hetzelfde moment hoor je Hugo dan iets vertellen over vissen. Weet jij nog welk stukje van de documentaire dat is? Welk effect heeft deze scène op jou? 7 Opdracht 7 (na de film) Schrijf jezelf een brief over jouw overgang van het basisonderwijs naar de middelbare school. Denk daarbij aan de volgende vragen: Wat verwacht jij van je eerste dagen in het voortgezet onderwijs? Waar zie je tegenop en wat lijkt je juist heel leuk? Over welke stukjes voel jij je onzeker of juist heel zeker? Weet je al naar welke school je zou willen? En welk niveau het best bij jou past? Hoe denk jij vriendschappen te sluiten? Welke vrienden neem je het liefst met je mee naar je nieuwe school? En wie ga je sowieso nog zien als je je basisschool hebt verlaten? Beschrijf dit allemaal zo precies mogelijk. Als je brief klaar is, plak je hem dicht en bewaar je hem thuis, op een veilige plek. Na jouw eerste week (maar mag ook later) op de middelbare school mag je je brief openmaken en teruglezen. Zijn al je verwachtingen uitgekomen? Wie weet! 10