Broedvogels van het Wechelerveld in 2014 Esther Veldhoen Broedvogel Monitoring Project, alle soorten
Colofon Vogelwerkgroep de IJsselstreek 2015 Secretariaat: Tineke Hirschler Rouwenmaatpad 8 7421 EE Deventer www.vwg-deijsselstreek.nl In opdracht van: Stichting IJssellandschap, Gerben Visser Foto omslag Wechelerveld: Esther Veldhoen, mei 2012 Foto omslag Roodborst: Jeroen Kuipers Redactie: Tim van Alen Tekst: Esther Veldhoen Ontwerp logo en omslag in VWG huisstijl: Jeroen Kuipers Design en finale opmaak: Jeroen Kuipers
Dankwoord Dit jaar is weer een Broedvogel Monitoring Project telling uitgevoerd op het Wechelerveld. In 2010 en 2012 is dit ook al gedaan en daardoor was het nu mogelijk om te kijken naar de veranderingen die het gebied in de tussentijd heeft doorgemaakt. Graag wil ik op deze plek hoofdteller Tim van Alen zeer bedanken voor het inventariseren van het gebied en invoeren van de gegevens. Tevens Wessel Slob heel erg bedankt voor het invallen voor een paar bezoekrondes. Verder wil ik Gerben Visser van Stichting IJssellandschap graag bedanken voor het verlenen van de vergunning zodat we zonder problemen door het gebied konden struinen. Jeroen kuipers wil ik als laatst nog bedanken voor het verwerken en publiceren van dit verslag op onze eigen website van de vogelwerkgoep. Iedereen erg bedankt en op naar de volgende Broedvogel Monitoring Project telling in 2015. Esther Veldhoen
Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Gebiedsbeschrijving 3. Werkwijze 4. Resultaten 4.1 Soorten en aantallen 4.2 Vergelijking met 2010 en 2012 4.3 Overige waarnemingen 5. Aanbevelingen voor beheer Bronnenlijst Bijlage I Gebiedskaart Bijlage II Broedcodes Bijlage III Territoriumkaarten
1. Inleiding Vogelwerkgroep De IJsselstreek voert al enige jaren broedvogel monitoring project tellingen (BMP) uit. In 2011 zijn er met Stichting IJssellandschap afspraken gemaakt om jaarlijks een gebied voor deze organisatie te tellen. Voor 2014 is dat volgens een cyclus het Wechelerveld geworden. In 2010 en 2012 zijn hier ook BMP tellingen uitgevoerd (Bogaert, 2010 en Veldhoen, 2012). In het broedseizoen zijn vervolgens op systematische wijze tellingen verricht. In onderhavig rapport worden de resultaten hiervan besproken en worden er aanbevelingen gedaan voor het beheer ten behoeve van de vogelsoorten 2. Gebiedsbeschrijving Het Wechelerveld bestaat overwegend uit bos met allerlei verschillende soorten bomen en ligt ongeveer een kilometer ten noorden van Deventer, vlak na de begraafplaats en het crematorium (figuur 1). Centraal in het gebied ligt een open heidegedeelte. Dit heideterrein is, samen met enkele andere gebieden, een laatste restant van de uitgestrekte stukken heide die grote delen van Salland tot ver in de negentiende eeuw bedekten (Stichting IJssellandschap, 2011). Het geïnventariseerde deel van het gebied bedraagt bijna 49 ha. Figuur 1: Wechelerveld, gelegen aan weerzijden van de Wechelerweg. 1
Op korte afstand van het Wechelerveld bevinden zich nog een aantal bosgebieden en landgoederen. Aan de overkant van de weilanden ten noorden van het gebied ligt landgoed Frieswijk. Verder naar het noorden bevinden zich landgoed De Kranenkanp en nog noordelijker landgoed Boxbergen en Veldhuizen. Begin 20e eeuw bestond het Wechelerveld nog vrijwel geheel uit heide. Tussen 1861 en 2003 is het gebied door het Ministerie van Oorlog (later van Defensie) gehuurd als militair oefenterrein. Sinds de jaren 50 is het areaal bos aanzienlijk toegenomen. Het gebied is vanaf die tijd ingeplant geweest met onder andere eik, grove den en berk. De lagere delen, aan de noordzijde van het gebied zijn later ook met es en populier ingeplant. In 1998 is een gedeelte van het terrein geplagd. Door de vegetatie en een gedeelte van de teeltlaag te verwijderen ontstaat er een prima conditie voor allerhande plantensoorten van voedselarme milieus (Stichting IJssellandschap, 2011). Tevens biedt het gebied habitat aan verschillende soorten dieren. Het Wechelerveld wordt vooral beheerd om de natuur en recreatiefunctie. Honden mogen er loslopen en in 2012 is ook een mountainbike route aangelegd. De verwachting is dat in de nabije toekomst de recreatieve druk op het gebied alleen maar zal toenemen. Vooral als de bouw van de duurzame woonwijk Steenbrugge voltooid zal zijn. Deze woonwijk (totaal 400 woningen) komt namelijk aangrenzend aan het Wechelerveld te liggen (figuur 2) Planvorming voor deze woonwijk is in volle gang en begin 2015 kunnen de eerste bewoners zich inschrijven op het project (Gemeente Deventer, 2014). Figuur 2: Plankaart voor woonwijk Steenbrugge (Gemeente Deventer, 2014) 2
3. Werkwijze Er is gewerkt volgens de Handleiding SOVON broedvogelonderzoek (van Dijk en Boele, 2011). In de periode februari t/m juni werden 10 bezoeken afgelegd (tabel 1) waarvan 9 rond zonsopgang en 1 s nachts. Er is geen vaste looproute of verschillende startpunten gekozen. Dit omdat het een relatief klein gebied betreft en er iedere keer een andere route is gelopen om het gebied vlakdekkend te inventariseren. In bijlage I is een kaart opgenomen van het geïnventariseerde deel van het gebied. Tabel 1: Tijdsinvestering in het Wechelerveld 2014 Datum Begintijd Eindtijd Tijd in uren 27-feb 22:00 22:30 30 minuten 8-mrt 7:20 8:50 1 uur en 30 minuten 22-mrt 6:00 8:00 2 uur 5-apr 6:00 7:55 1 uur en 55 minuten 18-apr 6:00 8:15 2 uur en 15 minuten 26-apr 5:30 7:00 1 uur en 30 minuten 3-mei 5:15 7:45 1 uur en 30 minuten 16-mei 6:00 8:45 2 uur en 45 minuten 29-mei 4:30 6:20 1 uur en 50 minuten 14-jun 4:20 6:00 1 uur en 40 minuten Totaaltijd: 17 uur en 25 minuten De vogels in het gebied zijn op zicht en gehoor gedetermineerd en vervolgens werden de waarnemingen die op broeden of een territorium duiden ingetekend op de veldkaart met afkortingen en symbolen. De met de symbolen corresponderende broedcode zegt wat over het gedrag of de soort waarneming en daarmee indirect ook de broedzekerheid van een soort in het gebied. De broedcodes werken volgens een opbouwend systeem waarbij het bij de laagste broedcode alleen om individuen gaat (bijv. individu in broedbiotoop) en bij de hoogste broedcode staat het voor een succesvol nest (bijv. uitgevlogen jongen) (Veldhoen, 2011). Een overzicht van de broedcodes en hun betekenis is opgenomen in bijlage II. In elk territorium moet altijd minimaal 1 waarneming, soms 2, tussen de datumgrenzen vallen. De datumgrenzen zijn zo gesteld dat doortrekkers en uitzwermende broedvogels en/of jongen niet als een territorium worden meegeteld. Als er geen waarnemingen tussen de datumgrenzen zijn, dan mag geen territorium worden aangenomen. Nestvondsten en nestindicerende waarnemingen (broedcode 10 of hoger) tellen altijd, ongeacht de eisen als datumgrenzen (Veldhoen, 2011). De gegevens van de veldkaarten zijn online ingevoerd bij SOVON waarna het programma de waarnemingen clustert. Vervolgens worden dan op basis van de datumgrenzen, broedcodes en aantal waarnemingen de territoria per soort berekend. Op deze manier kunnen er zo gemakkelijk kaarten per soorten of per gebied worden gemaakt wat inzicht geeft over de verdeling van territoria van een soort in het gebied, of waar zich in het gebied de meeste vogels bevinden (Veldhoen, 2011). 3
4. Resultaten 4.1 Soorten en aantallen In totaal zijn van 33 soorten broedvogels territoria vastgesteld (tabel 2). Tabel 2: Soorten en aantal territoria broedvogels op het Wechelerveld 2014 Soort Hoogste broedcode Werkelijke territoria Soort Hoogste broedcode Werkelijke territoria Appelvink 5 8 Bonte Vliegenvanger 2 1 Boomklever 12 8 Boomkruiper 14 16 Boompieper 10 3 Fitis 2 4 Gaai 10 3 Gekraagde Roodstaart 7 2 Glanskop 12 4 Goudhaan 14 6 Goudvink 5 2 Grauwe Vliegenvanger 2 2 Groene Specht 2 1 Groenling 2 2 Grote Bonte Specht 13 9 Grote Lijster 2 2 Heggenmus 2 1 Holenduif 2 2 Houtduif 14 9 Kauw 6 1 Kleine Bonte Specht 2 2 Koolmees 14 31 Merel 14 24 Pimpelmees 12 22 Roodborst 14 23 Spreeuw 13 1 Staartmees 7 2 Tjiftjaf 14 18 Tuinfluiter 2 9 Vink 13 22 Winterkoning 14 37 Zanglijster 14 10 Zwartkop 14 23 In totaal zijn er 310 territoria geteld wat neerkomt een dichtheid in het gehele gebied voor alle soorten van 6.4 territoria per hectare. De hoogste dichtheden (= totaal aantal territoria) zijn te vinden bij Boomkruiper, Koolmees, Merel, Pimpelmees, Roodborst, Tjiftjaf, Vink, Winterkoning en Zwartkop. Ook bij deze soorten werd de hoogste broedcodes gevonden. Daarnaast werden ook hoge broedcodes genoteerd voor Boomklever, Boompieper, Glanskop, Goudhaan, Grote bonte specht, Houtduif en Spreeuw. 4
4.2 Vergelijking met 2010 en 2012 Door VWG De IJsselstreeks zijn in 2010 en 2012 ook BMP tellingen uitgevoerd in dit gebied. In tabel 3 is een overzicht opgenomen van de vogelsoorten en aantal territoria in deze jaren. Tabel 3: Vergelijking soorten en aantal territoria broedvogels op het Wechelerveld 2010, 2012 en 2014, waarbij de rode kleur staat voor een verdwenen soort en de groene kleur voor een nieuwe soort. soort 2010 2012 2014 soort 2010 2012 2014 Appelvink 1 1 8 Boerenzwaluw 3 0 0 Bonte Vliegenvanger 2 2 1 Boomklever 5 5 8 Boomkruiper 8 14 16 Boompieper 1 3 3 Bosuil 1 0 0 Fitis 5 5 4 Fluiter 0 1 0 Gaai 3 3 3 Gekraagde Roodstaart 0 2 2 Glanskop 4 3 4 Goudhaan 3 1 6 Goudvink 0 0 2 Grauwe Gans 0 1 0 Grauwe Vliegenvanger 3 5 2 Groene Specht 0 0 1 Groenling 0 2 2 Grote Bonte Specht 8 11 9 Grote Lijster 0 2 2 Heggenmus 2 1 1 Holenduif 1 0 2 Houtduif 21 10 9 Huismus 6 1 0 Huiszwaluw 3 0 0 Kauw 0 0 1 Kleine Bonte Specht 3 2 2 Koolmees 22 21 31 Kuifmees 2 2 0 Matkop 1 1 0 Merel 33 26 24 Nijlgans 1 0 0 Pimpelmees 19 20 22 Ringmus 0 1 0 Roodborst 23 29 23 Sperwer 1 0 0 Spotvogel 0 1 0 Spreeuw 4 2 1 Staartmees 3 2 2 Tjiftjaf 18 22 18 Tuinfluiter 4 7 9 Turkse Tortel 1 0 0 Vink 25 23 22 Wielewaal 1 0 0 Wilde Eend 0 1 0 Winterkoning 27 28 37 Zanglijster 14 9 10 Zwarte Kraai 5 3 0 Zwartkop 20 23 23 5
In totaal zijn er 49 soorten in deze jaren waargenomen op het Wechelerveld. Over het algemeen zijn de meeste soorten stabiel met gelijke aantal territoria of normale populatieschommelingen. Onder de soorten bevinden zich 16 soorten waarvan in 2012 of 2014 geen territoria meer is geteld. Dit zijn soorten die mogelijk slechts 1 jaar in het gebied hebben gebroed of slechts een toevalstreffer zijn geweest tijdens de telling. Dit zijn Boerenzwaluw, Bosuil, Fluiter, Grauwe Gans, Huismus, Huiszwaluw, Kuifmees, Matkop, Nijlgans, Ringmus, Sperwer, Spotvogel, Turkse tortel, Wielewaal Wilde Eend en Zwarte kraai. Daarnaast zijn er ook een aantal nieuwe soorten in het gebied. Hoewel de aantallen nog gering zijn, zijn dit wel soorten die passen bij het loof- en gemengd bos op het Wechelerveld. Het gaat hier om Gekraagde roodstaart, Goudvink, Groene specht, Groenling, Grote lijster, Holenduif en Kauw. Het gaat hier om soorten die soms in 2010 ook werden geteld, maar waarvan de aantallen nog steeds klein en dus kwetsbaar zijn. Tellingen in de toekomst zullen moeten uitwijzen of deze soorten echt gerekend kunnen worden tot de broedvogelpopulatie op het Wechelerveld. Van de Kauw is al wel bekend dat deze vaker in de laan langs de Wechelerweg aan de oostkant van het gebied heeft gebroed. De Houtduif liet een sterke afname zien in 2010 naar 2012 van ruim 52%. Van 2012 naar 2014 heeft deze afname zich niet doorgezet, en de populatie lijkt nu te stabiliseren. Vogelsoorten die de afgelopen tellingen in 2010, 2012, en 2014 een lichte stijging laten zien zijn de Boomklever, Boomkruiper en Pimpelmees. De stijging van deze soorten kan ermee te maken hebben dat het bos ouder wordt en er meer nestgelegenheden/doodhout komt. Dit geldt voor meerdere soorten maar daarvan wisselen de aantal territoria nogal per tellingsronde. Grotere toenames waren vooral bij de Koolmees en Winterkoning zichtbaar waarschijnlijk om dezelfde reden. Grote verrassing van de telling in 2014 is de Appelvink, van 1 territoria naar 8 in 2014. In het begin van het jaar werd voor het eerst een grote groep Appelvinken waargenomen. Eerst werd deze waarneming geïnterpreteerd als een groep op die op doortocht was. Later bleek de groep uit elkaar gevallen te zijn en werden de Appelvinken op verschillende plekken apart nog eens waargenomen in het gebied. Bij volgende tellingsronden zal gekeken moeten worden of dit eenmalig was of dat deze soort toch een blijver in het gebied is. De andere vogelsoorten laten geen noemswaardige veranderingen zien in territoria en zijn derhalve redelijk stabiel te noemen. 4.3 Overige waarnemingen Een aantal keren werd rondom de parkeerplaats aan het eind van de telronde een wezel gezien. De Buizerd werd meerdere keren waargenomen net aan de rand van het gebied, bij de eikenlaan op de Wechelerweg. De Houtsnip is één keer heel kort waargenomen in geluid en vlucht, helaas was dit voor de datumgrens en mogelijk was de vogel nog op doortocht. Dit geldt ook voor een groepje Putters die begin van het seizoen werden waargenomen. 6
5. Aanbevelingen voor beheer Dit jaar zijn veel kapwerkzaamheden uitgevoerd, o.a. overgang van heide naar bos is onder handen genomen en bij de voormalige vuilstort is het bos flink uitgedund. De overgang naar de heide was zoals in een eerder verslag aangegeven erg strak en het is goed dat dit aangepakt wordt. Als deze werkzaamheden voorbij zijn en alles zich weer hersteld heeft zullen toekomstige tellingen moeten uitwijzen of dit het gewenste resultaat heeft opgeleverd. Figuur 3: Houtduif Foto: Jeroen Kuipers 7
Bronnenlijst Bogaert, G. 2010. Broedvogel Monitoring Project Wechelerveld 2010. Vogelwerkgroep De IJsselstreek, Deventer. van Dijk A.J. & Boele A. 2011. Handleiding SOVON Broedvogelonderzoek. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Gebiedsbeschrijving, www.ijssellandschap.nl, 2011 Gemeente Deventer, Steenbrugge, 18 februari 2014, http://wonenin.deventer.nl/nieuwbouw/steenbrugge-1 Sierdsema H. 1995. Broedvogels en beheer. Het gebruik van broedvogelgegevens in het beheer van bos- en natuurterreinen. SBB-rapport 1995-1, SOVON-onderzoeksrapport 1995/04. SBB/SOVON, Driebergen/Beek-Ubbergen. Veldhoen, E. 2011. Broedvogels van de Kranenkamp in 2011 Broedvogel Monitoring Project, alle soorten. Vogelwerkgroep De IJsselstreek, Deventer. Veldhoen, E. 2012. Broedvogels van het Wechelerverld in 2012 Broedvogel Monitoring Project, alle soorten. Vogelwerkgroep De IJsselstreek, Deventer. 8
Bijlage I - Gebiedskaart 9
Bijlage II Broedcodes Code Omschrijving 0 Waarneming van een volwassen individu buiten de datumgrenzen in mogelijk broedbiotoop zonder aanwijzing omtrent broeden. 1 Waarneming van een volwassen individu tussen de datumgrenzen in mogelijke broedbiotoop zonder aanwijzingen omtrent broeden. 2 Eenmalige waarneming tussen de datumgrenzen van zingend of baltsend individu in geschikt broedbiotoop. 3 Waarneming tussen de datumgrenzen van een paar in geschikt broedbiotoop. 4 Territoriumgedrag (zang, gevechten e.d.) op dezelfde plaats vastgesteld op tenminste 2 dagen die minimaal 10 dagen uit elkaar liggen. 5 Baltsend paar (ook paring) tussen de datumgrenzen in geschikte broedbiotoop. 6 Bezoek van vogel aan een waarschijnlijke nestplaats. 7 Angstkreten of ander gedrag (alarmeren) dat wijst op aanwezigheid van een nest of jongen. 8 Vogel met broedvlekken. 9 Transport van nestmateriaal, nestbouw of uithakken/graven van nestholte. 10 Afleidingsgedrag. 11 Pas gebruikt nest of eierschalen. 12 Pas uitgevlogen jongen van nestblijvers of uitgelopen donsjongen van nestvlieders. 13 Gebruikt nest met onbekende inhoud. Bezoek door ouders aan een nest waarvan de inhoud niet kan worden vastgesteld, of waarneming van broedende vogel. 14 Transport van voedsel of ontlasting. 15 Nest met eieren 16 Nest met jongen gezien, of de jongen in het nest gehoord. 10
Bijlage III Territoriumkaarten