BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS

Transcriptie

1 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS VOSSEN M.H.G. JULI 2011

2 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS VOSSEN M.H.G. JULI 2011 Tjeu Vossen, Hulststraat 20, 6101 MG Echt. Vossen MHG pag. 2 juli 2011

3 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. INHOUDSOPGAVE: INHOUDSOPGAVE:... 3 INLEIDING... 4 DANKWOORD VOORAF SAMENVATTING... 5 HET GEBIED Het onderzoeksgebied Weersinvloeden... 6 GEHANTEERDE ONDERZOEKSMETHODE Standaard methode BMP-A... 7 RESULTATEN Rode Lijst Soorten Vogelgroepen... 9 Vogelgroepen van open water... 9 Vogelgroepen van struiken, struwelen en heggen Vogelgroepen van opgaand gesloten bos LITERATUUR DANKWOORD BIJLAGEN SOORTKAARTEN Vossen MHG pag. 3 juli 2011

4 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. INLEIDING. Na een drietal broedvogelinventarisaties in de Doort in de jaren tachtig (Vossen, 2010a) en eentje in 2010 (Vossen, 2010c), is in 2011 hetzelfde onderzoeksgebied (het Doorterbos, de kleiputten en aangrenzende weilanden) nogmaals op alle broedvogelsoorten gescreend. In tegenstelling tot Vossen (2010c) vergelijken we de soortsamenstelling in dit verslag alleen met die uit de volledige soortentellingen door de schrijver zelf gedaan. Er worden dus geen gegevens meer vergeleken met gegevens van anderen. Er worden geen dichtheidscijfers meer getoond en ook geen andere zaken. De nadruk ligt op het voorkomen van Ecologische Vogelgroepen in het Doorterbos, waarbij een vergelijk tussen de jaren tachtig en nu gemaakt wordt. Omdat alle gegevens via de internetsite van SOVON zijn ingevoerd en door middel van autoclustering de territoria zijn bepaald, zijn aan het eind alle soortkaarten van SOVON toegevoegd. DANKWOORD VOORAF. John Roemen bedankt voor de fijne samenwerking dit voorjaar weer. En dank voor aanvullende waarnemingen van enkele soorten. Dank aan Thea van der Veen van Staatsbosbeheer voor de juiste papieren en de getoonde belangstelling. Vossen MHG pag. 4 juli 2011

5 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. SAMENVATTING. In 2011 werd, evenals in de tachtiger jaren en in 2010, een gedeelte van het staatsnatuurgebied de Doort (verder genoemd het Doorterbos) in de gemeente Echt-Susteren op alle soorten broedvogels geïnventariseerd d.m.v. de BMP-A inventarisatietechniek. Bijna 20 uur veldwerk leverden 49 broedvogelsoorten op, goed voor in totaal 564 territoria. Hierbij zijn 7 Rode Lijst soorten: Grauwe Vliegenvanger, Groene Specht, Koekoek, Matkop, Spotvogel, Wielewaal en Zomertortel. Nieuwe soorten voor het BMP-A onderzoek zijn Knobbelzwaan, Roodborsttapuit en Vuurgoudhaan. Nieuw maar niet broedend werden waargenomen Mandarijneend en Tafeleend. Soorten die in 2010 in behoorlijk hoge aantallen voorkwamen en dit jaar tegenvielen zijn: Zanglijster, Merel, Boomkruiper, Pimpelmees, Houtduif, Heggenmus en Kleine Karekiet. Zwartkop, Winterkoning, Wilde Eend en Grasmus scoren duidelijk hoger. Al met al zijn er met maar één soort meer 68 territoria minder vastgesteld. Per Ecologische Soorten groep wordt de status van een soort besproken en van alle in het Doorterbos waargenomen soorten zijn stippenkaarten toegevoegd. Deze laatste zijn rechtstreeks uit het SOVON Auto Clustering Programma overgenomen. Vossen MHG pag. 5 juli 2011

6 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. HET GEBIED. 1. Het onderzoeksgebied. Het Doorterbos is onderdeel van het staatsnatuurreservaat de Doort, een natuurgebied van 126 ha groot (zie Pahlplatz 2006) in de gemeente Echt-Susteren en ligt in kwartblok Een uitgebreide beschrijving van de biotopen van het inventarisatiegebied alsmede de grenzen of veranderingen t.o.v. de eerste drie jaar van inventariseren vinden we in Vossen (2010a, 2010c). Het 50 ha tellende onderzoeksgebied bestaat uit loofbos, poelen en grote vijvers, houtwallen en graslanden. De laatste worden een deel van de zomer begraasd door koeien of zijn geheel aan hun lot overgelaten en verruigd (ruderaal genoemd). Tussen 2010 en 2011 zijn geen grote verandering te noemen in de vegetatie. 2. Weersinvloeden. Het weer volgens het KNMI: Winter 2010/2011: Vrij koud, vrij droog en de normale hoeveelheid zon. Het koude karakter van de winter kwam vrijwel volledig voor rekening van december. Koning Winter liet zich in januari en februari nauwelijks meer zien. Met name half januari en de eerste helft van februari was het zeer zacht voor de tijd van het jaar. De winter was vrij droog. Er was echter een groot verschil tussen het noordoosten en zuiden van het land. In het (noord)oosten viel lokaal slechts 113 mm neerslag terwijl in het zuiden een aantal plaatsen juist natter was dan normaal. De winter had ongeveer de normale hoeveelheid zonneschijn. Lente 2011 (maart, april, mei): Het voorjaar van 2011 was het droogste en zonnigste ooit. Vrijwel de gehele lente bepaalden standvastige hogedrukgebieden het weer. Gemiddeld over het land viel 49 mm neerslag tegen 172 mm normaal. Dat is minder dan in het extreem droge jaar De drie voorjaarsmaanden leverden toen landelijk 69 mm, tot voor kort de kleinste hoeveelheid van de meetreeks sinds Juni 2011: Aan de warme kant, gemiddeld over het land nat en de normale hoeveelheid zon. Juni was aan de warme kant en het was een natte maand met een vaak buiige karakter van de neerslag. Landelijk gemiddeld scheen de zon 219 uren tegen 201 uren normaal. Gegevens ontleend aan Vossen MHG pag. 6 juli 2011

7 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. Het weer tijdens de inventarisatierondes. Weersomstandigheden tijdens de bezoekrondes in Datum Tijdstippen Duur Temp. Weer 1 6 maart 6.30 uur 8.30 uur 2 uur 0 C - 1 C Eerst 100% bewolkt. Zon! 2 20 maart 6.00 uur 8.30 uur 2 ½ uur 0 C - 1 C 10 % bewolkt; Zon! 3 2 april 6.25 uur 8.45 uur 2 uur 20 min. 10 C Zon! 4 27 april 5.50 uur 8.05 uur 2 uur 15 min. 10 C Frisse oostenwind; b lkt d 5 10 mei 5.15 uur 7.50 uur 2 uur 35 min. 14 C Ochtendnevel. Bewolkt, d 6 22 mei 5.15 uur 7.45 uur 2 uur 30 min 9-19 C Zon bewolkt en lichte 7 10 juni 5.30 uur 7.40 uur 2 uur 10 min. 11 C - 12 C 100% bewolkt, droog 8 27 juni 4.40 uur 7.15 uur 2 uur 15 min C Zon, Helder! Warm! Totaal tijd: 18 uur 35 min. Tijdens alle rondes waren de weersomstandigheden goed om te inventariseren. GEHANTEERDE ONDERZOEKSMETHODE. 1. Standaard methode BMP-A. Tijdens alle vier de inventarisatiejaren werd gewerkt volgens de richtlijnen van SOVON: de uitgebreide territoriumkartering (Van Dijk, 2011). In 2011 zijn de bezoekdata grotendeels gelijk gehouden aan Het aantal minuten per ha. besteed is gelijk te noemen aan de vorige twee jaren. Overzicht bezoekrondes per weeknummer. Week Maand: * * * Tijd: 38 ½ 19 ¼ 16 ½ 19 ¾ 18 ½ Per ha: 46 min 23 min 20 min 24 min 22 min Febr. Maart April Mei Juni Vossen MHG pag. 7 juli 2011

8 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. RESULTATEN. 1. Rode Lijst Soorten. In de loop van de jaren zijn in het Doorterbos 16 Rode Lijst soorten waargenomen (Roemen 2010). Tijdens onze eigen inventarisatiejaren gaat het over 11 soorten. In totaal werden in broedvogelsoorten aangetroffen waaronder 7 van de Rode Lijst, goed voor 26 territoria Rode Lijst 2004 Broedvogelsoorten Aantal Territoria per jaar Aantal Soorten per jaar Aantal Soorten Opgeteld Rode Lijst Soorten: Status Ind Boomvalk KW Gele Kwikstaart GE Grauwe Vliegenvanger GE Groene Specht KW Kneu GE Koekoek KW Kramsvogel GE Matkop GE Nachtegaal KW Ransuil KW Slobeend KW Spotvogel GE Wielewaal KW Woudaap EB Zomertaling KW Zomertortel KW TOTAAL: AANTAL SOORTEN: In 2011 is het aantal territoria van de Rode Lijstsoorten t.o.v. alle voorgaande inventarisaties het laagst (in de grafiek zijn ook de jaren 1994 en 2006 opgenomen (Phalplatz 2006 en gegevens SBB 2004). Dit komt voornamelijk door het ontbreken van soorten (Boomvalk, Kneu, Nachtegaal, Zomertaling) dan door een minder voorkomen. Groene Specht, Koekoek en Matkop tellen zelfs één territorium meer dan vorig jaar. Tabel: Status staat voor de Rode Lijst Categorieën op basis van zeldzaamheid. EB: ernstig bedreigde soorten: soorten die zeer sterk zijn afgenomen en zeer zeldzaam zijn. KW: kwetsbare soorten: soorten die zijn afgenomen en vrij tot zeer zeldzaam zijn en soorten die sterk tot zeer sterk zijn afgenomen en vrij zeldzaam zijn. GE: gevoelige soorten: soorten die stabiel of toegenomen zijn en zeer zeldzaam zijn en soorten die sterk tot zeer sterk zijn afgenomen en algemeen zijn. (Hustings 2004). Ind voor Indicatiewaarde: kritische soort (5) of weinig kritische soort (1) mbt biotoopeisen (naar Sierdsema 1995). [In zwart: gegevens John roemen] Vossen MHG pag. 8 juli 2011

9 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. 2. Vogelgroepen. Vogelgroepen van open water. De volgende groepen van open water zouden in aanmerking kunnen komen voor de Doort: Soortensamenstelling van de Vogelgroepen van Water. Dodaarsgroep KUIFEENDGROEP Slobeendgroep Dodaars Bergeend Grauwe Gans Wintertaling Brandgans IJsvogel Zwarte Stern Fuut Kokmeeuw Canadese Gans Krakeend Knobbelzwaan Slobeend Kuifeend Meerkoet Nijlgans Wilde Eend Smient Waterhoen Zomertaling Blauw: Soorten die nog niet in de Doort voorkomen. Oranje: Soorten die John Roemen wel al vastgesteld heeft Ecologische Vogelgroepen van Water Dodaars Kuifeend Slobeend Dodaars D Fuut K Canadese Gans K Grauwe Gans S IJsvogel S Krakeend S Kuifeend K Meerkoet K Nijlgans K Waterhoen S Wilde Eend K Totaal: In de DODAARSGROEP bevindt zich maar een soort die in de Doort tot broeden komt: de Dodaars en diens aantal is gelijk gebleven. De KUIFEENDGROEP zit nog steeds in de lift: de Wilde Eend telt dit jaar 6 territoria meer. De Meerkoet echter is in aantal gedaald tot de laagste waarde ooit. Het droge voorjaar kan hier natuurlijk debet aan zijn. De langetermijn-daling doet echter anders vermoeden De SLOBEENDGROEP toont een lichte daling omdat de Waterhoen dit jaar ontbreekt. De vogelsoorten van Open Water apart Dodaars Fuut Meerkoet Wilde Eend Waterhoen Vossen MHG pag. 9 juli 2011

10 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. Vogelgroepen van struiken, struwelen en heggen. De volgende groepen zouden in aanmerking kunnen komen voor de Doort: Soortensamenstelling van de Vogelgroepen van Struweel en Bosrand. Rietgorsgroep Grasmusgroep Winterkoninggroep Puttergroep Blauwborst Bosrietzanger Fazant Ekster Kleine Karekiet Braamsluiper Matkop Groenling Rietgors Fitis Merel Putter Sprinkhaanzanger Geelgors Roodborst Zwarte Kraai Grasmus Staartmees Heggenmus Winterkoning Kneu Zanglijster Nachtegaal Zomertortel Roodborsttapuit Zwartkop Spotvogel Tuinfluiter Blauw: Soorten die nog niet in de Doort voorkomen. Oranje: Soorten die John Roemen wel al vastgesteld heeft. De Kleine Karekiet varieert in aantal tijdens de onderzoeksjaren. De rietkraag is niet altijd in een juiste staat. Binnen de GRASMUSGROEP is de Roodborsttapuit een nieuwkomer! Het aantal Bosrietzangers is netjes te noemen. Jammer dat Fitis en Geelgors vertrokken zijn De Nachtegaal werd door John Roemen buiten de gebiedsgrenzen van ons inventarisatiegebied meerdere keren vastgesteld Ecologische Vogelgroepen van Struweel en Bosrand Rietgors Grasmus Winterkoning Putter 25 Rietgorsgroep 25 Grasmusgroep Bosrietzanger Braamsluiper Fitis Grasmus Kleine karekiet Rietgors Sprinkhaanzanger Heggenmus Nachtegaal Spotvogel Tuinfluiter Vossen MHG pag. 10 juli 2011

11 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS Rietgorsgroep Kleine Karekiet Rietgors Sprinkhaanzanger Grasmusgroep Bosrietzanger Braamsluiper Fitis Geelgors Grasmus Heggenmus Kneu Nachtegaal Roodborsttapuit Spotvogel Tuinfluiter Winterkoninggroep Fazant Matkop Merel Roodborst Staartmees Winterkoning Zanglijster Zomertortel Zwartkop Puttergroep Ekster In de WINTERKONINGGROEP lijkt de Merel aan een afdaling bezig. De Zanglijster had vorig jaar een topjaar maar is weer gezakt in aantal evenals de Roodborst (strenge winter?). De Winterkoning doet het daarentegen weer goed (over strenge winter gesproken!). Absolute topper is de Zwartkop die maar liefst een toename laat zien van 34%! Groenling Zwarte Kraai Totaal: Winterkoninggroep 8 Puttergroep Fazant Matkop Merel Roodborst Winterkoning Zanglijster Zomertortel Zwartkop Ekster Groenling Putter Zwarte kraai Vossen MHG pag. 11 juli 2011

12 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. Vogelgroepen van opgaand gesloten bos. Als vogelgroepen van het bos onderscheidt Sierdsema (1995): Soortensamenstelling van de Vogelgroepen van het Bos. Vinkgroep Appelvinkgroep Specht groep Specht groep groep Grote Bonte Kleine Bonte Boomklever- Havikgroep Gaai Appelvink Boomkruiper Glanskop Boomklever Buizerd Houtduif Fluiter Groene Specht Koolmees Grote Lijster Grote Bonte Specht Ransuil Houtsnip Ringmus Grauwe Vliegenvanger Bosuil Havik Kleine Bonte Specht Holenduif Sperwer Middelste Bonte Specht Vink Tjiftjaf Spreeuw Pimpelmees Wielewaal Blauw: Soorten die nog niet (niet meer)in de Doort voorkomen. Oranje: Soorten die John Roemen wel al vastgesteld heeft. Kauw Ecologische Vogelgroepen van het Bos Vink Appelvink G.B.S. K.B.S. Boomklever Havik Direct valt de daling van een paar groepen op t.o.v. 2010: VINKENGROEP (19%), GROTE en KLEINE BONTE SPECHTGROEP (resp. 20% en 24%). Alleen de BOOMKLEVERGROEP is in aantal territoria toegenomen terwijl de APPELVINKGROEP stagneert. Vossen MHG pag. 12 juli 2011

13 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS Vinkgroep Gaai Houtduif Koolmees Ransuil Vink Totaal: Appelvinkgroep Appelvink Grote Lijster Tjiftjaf Wielewaal Totaal: Grote Bonte Spechtgroep Boomkruiper Groen Specht Grote Bonte Specht Ringmus Spreeuw Totaal: Kleine Bonte Spechtgroep Glanskop Grauwe Vliegenvanger Kleine Bonte Specht Middelste Bonte Specht Pimpelmees Totaal: Boomklevergroep Boomklever Bosuil Holenduif Totaal: Havikgroep Buizerd Havik Totaal: Bij de VINKENGROEP valt op dat de daling vooral komt door de achteruitgang van de Houtduif (40%). De andere soorten zijn nagenoeg gelijk gebleven. 40 Vinkgroep Gaai Houtduif Koolmees Ransuil Vink Vossen MHG pag. 13 juli 2011

14 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. In de APPELVINKGROEP zijn geen grote veranderingen te melden. De Tjiftjaf blijft vast op dezelfde hoge hoogte als vorig jaar. Binnen de GROTE BONTE SPECHTGROEP valt de terugval van de Boomkruiper (-9! 35%) en de Spreeuw (-5. 12%) op. In de KLEINE BONTE SPECHTGROEP valt de Pimpelmees liefst 11 territoria terug (33%). In de BOOMKLEVERGROEP is de Holenduif fors gestegen. Van de HAVIKGROEP kan gezegd worden dat de Buizerd regelmatig gezien is, ook met voedsel in de bek, maar niet als territorium erkend. 50 Appelvinkgroep 60 Grote Bonte Spechtgroep Appelvink Grote Lijster Tjiftjaf Wielewaal Boomkruiper Groene Specht Grote bonte specht Ringmus Spreeuw Kleine Bonte Spechtgroep 10 Boomklevergroep IIa IIb III Glanskop Grauwe Vliegenvanger Kleine Bonte Specht Middelste Bonte Specht Pimpelmees Boomklever Bosuil Holenduif Kauw Het totale aantal territoria van de VOGELGROEPEN IN HET BOS is t.o.v afgenomen met 16%. Het lijkt te gaan om kleinere holenbroeders. De Holenduif is immers goed vertegenwoordigd. Kan het zijn dat de oorzaak gezocht moet worden in de vele omgewaaide populieren, kersen en eiken in het bos? Soorten als Koolmees en Grauwe Vliegenvanger zijn wel iets, maar minder achteruitgegaan. Terwijl de Vink een hoge loofbroeder ook iets lager uitvalt dan vorig jaar. We zien dat het speculeren over voor- en achteruitgang van soorten nog wel even door kan gaan Vossen MHG pag. 14 juli 2011

15 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. Literatuur. - Hustings F., Borggreve C., van Turnhout C. & Thissen J Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN-criteria. SOVON-onderzoeksrapport 2004/13. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. - Hustings F., van der Coelen J., van Noorden B., Schols R en Voskamp P Avifauna van Limburg. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht. - Hustings, F., Schols, R., Bakhuizen, J., Berlijn M., Jansen J., Kikkert J., B van Noorden, Ovaa A., Reneerkens N Avifauna van Limburg update Aanvullingen , correcties en een bijlage over oude collecties. Pdf-formaat. - Pahlplatz R.A.J De broedvogels van de Doort in SOVONinventarisatierapport 2006/40. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. - Roemen J Inventarisatie van de Doort, Jaarverslag Vogelwerkgroep de Haeselaar, Echt.. - Sierdsema H Broedvogels en beheer. Het gebruik van broedvogelgegevens in het - beheer van bos- en natuurterreinen. SBB-rapport , SOVON-onderzoeksrapport /04. SBB/SOVON, Driebergen/Beek-Ubbergen. - Vossen M.H.G., 2010a. Broedvogelinventarisaties in De Doort in 1983,1988 en (Een gedateerd verslag). Persoonlijke publicatie, Echt. - Vossen M.H.G., 2010b. Avifauna van de Doort (een gedateerd verslag). Persoonlijke publicatie, Echt. - Vossen M.H.G., 2010c. Broedvogels van het Doorterbos. Persoonlijke publicatie, Echt. Dankwoord. Tenslotte eindigt hier mijn Speurtocht. Naar vogels in de Doort, naar het plezier van tellen en (door-) vertellen. Van zoeken, vinden of vergeten. Van leren en Afleren Een nieuwe Zoektocht is al weer begonnen. Niet (meer) naar vogels en hun geluiden alleen deze keer. Maar naar Spiegelingen Reflecties die de Natuur ons teruggeven Dingen die we in ons zelf niet willen of kunnen zien. En door de Vogels, Planten, Dieren, Bomen, de Lucht, Wind, Regen of een Beekje zichtbaar worden voor ons bewustzijn Een Zoektocht met Mensen die nog verder durven kijken Dank aan de Natuur die ieder Voorjaar weer zo explosief geniet en iedere Zomer vol is van zichzelf. Iedere herfst de vruchten brengt voor de toekomst en elke Winter rust tot het volgende Voorjaar. Dank! Tjeu. Vossen MHG pag. 15 juli 2011

16 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS Appelvink Boomklever Bijlagen. 3 Boomkruiper Bosrietzanger Broedvogels in 6 Braamsluiper het Doorterbos. 7 Buizerd Bosuil Canadese Gans Dodaars Ekster Fazant Fitis Fuut Gaai Geelgors Glans kop Gras mus Grauwe Gans Grauwe Vliegenvanger Groene Specht Groenling Grote Bonte Specht Grote Lijster Havik Heggenmus Holenduif Houtduif IJsvogel Kleine Bonte Specht Kleine Karekiet Kneu Knobbelzwaan Koekoek Koolmees Krakeend Kramsvogel Kuifeend Matkop Meerkoet Merel Middelste Bonte Specht Nachtegaal Nijlgans Pimpelmees Ransuil Rietgors Ringmus Roodborst Roodborsttapuit Spotvogel Spreeuw Sprinkhaanrietzanger Staartmees Tjiftjaf Tuinfluiter Vink Vuurgoudhaan Waterhoen Wielewaal Wilde Eend Winterkoning Witte Kwikstaart Zanglijster Zomertortel Zwarte Kraai Zwartkop Aantal broedvogels: Aantal territoria: Vossen MHG pag. 16 juli 2011

17 BROEDVOGELS VAN HET DOORTERBOS. Soortkaarten. Op de nu volgende pagina s zijn de stippenkaarten van de in het Doorterbos vastgestelde broedvogelterritoria opgenomen. Zij zijn samengesteld door het AutoClustering Programma van SOVON en direct in dit verslag opgenomen. Vossen MHG pag. 17 juli 2011

18 Dodaars 1 territorium Pagina 1/59

19 Fuut 1 territorium Pagina 2/59

20 Knobbelzwaan 1 territorium Pagina 3/59

21 Grauwe Gans 9 territoria Pagina 4/59

22 Canadese Gans 1 territorium Pagina 5/59

23 Nijlgans 4 territoria Pagina 6/59

24 Krakeend 2 territoria Pagina 8/59

25 Wilde Eend 16 territoria Pagina 9/59

26 Kuifeend 2 territoria Pagina 11/59

27 Fazant 11 territoria Pagina 14/59

28 Meerkoet 12 territoria Pagina 16/59

29 Holenduif 9 territoria Pagina 17/59