Gelderse Bestuursscan Gemeente Nijmegen
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 Bijlage: Zelfanalyse 9 1
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
Gemeente Nijmegen Nijmegen is een gemeente in de provincie Gelderland. De gemeente telt 168.840 inwoners (CBS: 1 mei 2014) en is daarmee de 10 e gemeente van Nederland. Nijmegen heeft een oppervlakte van 57,60 km² (waarvan 3,98 km² water). De stad Nijmegen ligt grotendeels op de zuidelijke oever van de Waal, aan de voet van een stuwwal. Een deel van de gemeente ligt aan de overzijde van de rivier (Waalsprong, Lent, Oosterhout). Nijmegen grenst aan de gemeenten Heumen, Groesbeek, Ubbergen, Lingewaard, Overbetuwe, Beuningen en Wijchen. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode 2001-2014 toegenomen met 9%. De groene druk - de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen - bedraagt in de gemeente Nijmegen 31,7%. De grijze druk - de verhouding tussen het aantal personen van 65jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar - is met 22,2% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare grootte. In Nijmegen wonen relatief meer allochtonen (24,9%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (24,3%) en ook meer dan het gemiddelde van de provincie Gelderland (14,5%). 50,5% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: De omvang van de beroepsbevolking bedraagt in totaal 81.400. Sinds 2001 is het aantal banen in de gemeente Nijmegen toegenomen met 3%. Momenteel zijn er 96.954 banen. In de gemeente zijn 850 banen per 1.000 inwoners tegenover 844 banen per 1.000 inwoners in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang. In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente Nijmegen minder vestigingen van bedrijven (totaal 12.674). In de gemeente bevinden zich daarmee 85 vestigingen van bedrijven per 1.000 inwoners tegenover 103 in de referentiegroep. Sinds 2001 is het aantal vestigingen van bedrijven in Nijmegen toegenomen met 64%. Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente Nijmegen 71.774. 46,5% van de woningvoorraad maakt onderdeel uit van de koopsector. Dit aandeel is kleiner dan in gemeenten uit dezelfde grootteklasse. 42,0% van de woningen in de gemeente bevindt zich in de sociale huursector en 11,5% in de particuliere huursector. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente toegenomen met 7.129 (+11%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met 202.000, lager dan het gemiddelde in Gelderland ( 237.000, ) en gemeenten met vergelijkbare omvang ( 207.000, ). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen, en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Nijmegen bedraagt de functiemengingsindex: 58,4. Daarmee is de gemeente meer een werk- dan woongemeente. Inkomen: Het gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (inclusief studenten) in de gemeente bedraagt 30.800, en is lager dan het gemiddelde besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( 33.000, ). Dit ligt ook onder het provinciaal gemiddelde van 34.500, in Gelderland. In de gemeente Nijmegen vallen 20.770 personen terug op een uitkering (o.a. WW, WWB, AO, WAO, WIA). In relatief opzicht handelt het hier om 173 op 1.000 personen in de leeftijd 15-65 jaar. Het aandeel personen dat gebruikmaakt van een uitkering is in Nijmegen groter dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare omvang (158 op de 1.000). Gemeenteraad (totaal 39 zetels) SP 8 zetels GroenLinks 8 zetels D66 7 zetels PvdA 4 zetels VVD 4 zetels CDA 2 zetels VSP 2 zetels Gewoon Nijmegen 2 zetels De Nijmeegse Fractie 2 zetels College van burgemeester en wethouders Burgemeester Hubert Bruls (CDA) Wethouder mevr. Helmer-Englebert (SP) Wethouder dhr. Frings (GroenLinks) Wethouder dhr. Tankir (PvdA) Wethouder dhr. Van Hees (De Nijmeegse Fractie) Wethouder dhr. Velthuis (SP) Wethouder mevr. Tiemens (GroenLinks) Gemeentesecretaris dhr. Van der Ploeg Organisatiemodel De gemeentelijke organisatie is opgebouwd volgens het afdelingen-model. De gemeentelijke organisatie bestaat uit een directieraad, gemeentesecretaris en 27 afdelingen. De directieraad heeft als taak de gemeentelijke organisatie als één geheel te laten functioneren. Voor het college is de directieraad het eerste aanspreekpunt over de uitvoering van bestuurlijke opdrachten. Omgekeerd adviseert de directieraad het bestuur. De directieraad bestaat uit vier directeuren en een secretaris. Een van de twee trajecten in de doorontwikkeling van de organisatie is de herinrichting van het ruimtelijk domein, waarin we willen komen tot één beleidsafdeling Fysiek. De doorontwikkeling naar één gemeentelijke beleidsafdeling wordt als mogelijkheid naar de toekomst open gehouden. Bestuurlijke stabiliteit: Na de lokale verkiezingen van maart 2014 is er een coalitie van SP, GroenLinks, PvdA en De Nijmeegse Fractie, gesteund door de Verenigde Seniorenpartij, gevormd. De partijen hebben samen een meerderheid van 24 van de 39 zetels en werken op basis van het coalitieakkoord Samen voor Nijmegen: sociaal, duurzaam en ondernemend. De huidige burgemeester is sinds 2012 burgemeester. De samenstelling van het college is vergeleken met de bestuursperiode 2010-2014 gewijzigd: D66 maakt niet langer deel uit van de coalitie, de SP, Nijmeegse Fractie en de VSP (ondersteunt de coalitie) zijn toegetreden. Organisatie op orde: De rol van regisseur stelt hoge eisen aan de professionaliteit van de organisatie: een organisatie die effectief, efficiënt, transparant, toegankelijk en aanspreekbaar functioneert. Een overheid die zich richt op haar kerntaken heeft kwalitatief hoogwaardige medewerkers nodig, die vanuit een veranderende rolverdeling de taak van regisseur in beleid en uitvoering kunnen vervullen. Nijmegen bouwt en onderhoudt de stad met behulp van haar medewerkers. Zij vormen het kapitaal van de organisatie. Met de organisatieontwikkeling beoogt Nijmegen de gemeentelijke organisatie zo in te richten dat de dienstverlening naar bestuur en burger optimaal verloopt en tevens het huishoudboekje op orde is. Nijmegen wil in 2014 een moderne netwerkorganisatie zijn, die van buiten naar binnen werkt. Het totaal aantal fte: 1545,5. De 6 middelenafdelingen hebben de opdracht gekregen om 15% van hun totale begrotingsvolume te verlagen. Ook de beleidscapaciteit in het ruimtelijk domein wordt verminderd, evenals het aantal leidinggevenden en secretaresses (totaal 40-45 fte). Financiële positie: Nijmegen staat onder repressief toezicht van de provincie. De risico s zijn in Nijmegen in beeld via het Naris-systeem (= risicomanagementsysteem). Daarin worden risico s van meer dan 100.000 geregistreerd en gevolgd. Nijmegen berekent zelf geen ratio omdat de ontwikkeling van de beschikbare weerstandscapaciteit over de gehele meerjarenperiode wordt bezien. Rekening houdend met de begrote mutaties in de saldireserve, zal de saldireserve in 2018 op het niveau van het risicoprofiel komen. De Risiconota Ontwikkelingsbedrijf 2014 leidt tot een totaal risicoprofiel van afgerond 67 miljoen. Daarbij komt 12,8 mln. uit de programmarisico s, dat maakt de totaal benodigde weerstandscapaciteit 79,8 mln. Ontwikkeling saldireserve: 2015: 74,1 mln., oplopend tot 93,8 mln. in 2018. Samenwerking: Nijmegen werkt op verschillende niveaus samen met andere gemeenten, waar dit nuttig, noodzakelijk en efficiënt is. Op de terreinen van zorg, jeugd en werk zijn de gemeenten in het Rijk van Nijmegen samenwerkingspartners. Binnen het kader van de MGR (modulaire gemeenschappelijke regeling) wordt een nieuw werkbedrijf ingericht. Ook bereiden ze zich samen met deze regiogemeenten voor op de nieuwe taken in de Jeugdzorg en AWBZ met ingang van 2015. Op de schaal van de regio Arnhem en Nijmegen werkt de gemeente samen op de terreinen wonen, mobiliteit en economie. Op economisch terrein kijkt Nijmegen ook naar andere steden en regio s in landsdeel Oost maar ook in Noord-Brabant. Ze zetten de regionale samenwerking in om complexe taken op een passend schaalniveau efficiënt te kunnen uitvoeren, waarbij het voeren van lokaal beleid het uitgangspunt blijft. Nijmegen heeft besloten naast participatie aan het Regionaal Werkbedrijf besloten ook mee te doen in de ICT-samenwerking Regio Nijmegen.
Strategie en Leiderschap: Eind 2012 heeft Nijmegen de Stadsvisie 2020 gepresenteerd. Daarin staan 10 principes, o.a.: Nijmegen wil een moderne sociale stad zijn met ruimte en kansen voor iedereen, waar burgers, instellingen, bedrijven en overheid samen werken aan een aanvaardbaar bestaan voor allen. Via de koers van MeeAnder is de organisatie voorbereid op de toekomst. De inwoners en de stad vormen het uitgangspunt. Daarnaast staat een overheid die meedoet in plaats van bepalend is. En dus ook zorgt dat ze bij de tijd is. Dit alles vraagt een lenigheid die Nijmegen van nature niet heeft in de organisatie. Aan de organisatieverandering is tot nu toe buiten de bestaande structuren gewerkt, de opgave is nu om dit een plek binnen de organisatie te geven. Vanuit de kernwaarden: Samenwerken, Professioneel en Kostenbewust. Uit het MTO 2012 blijkt dat in Nijmegen ruim 7 op de 10 medewerkers in algemene zin tevreden zijn over de manier waarop hun direct leidinggevende zijn taak vervult. Interactie met de samenleving: Nijmegen kent een Inspraakverordening en het ambitiedocument Meedoen in Nijmegen. De eigen verantwoordelijkheid, waarop de terugtredende overheid in toenemende mate een beroep doet, roept maatschappelijke vormen van samenredzaamheid op. Nijmegen zoekt naar een nieuwe balans tussen verzorgingsstaat en civil society. Dit zoekproces vraagt om een nieuw verbindend perspectief. Meer dan voorheen willen we bewoners, bedrijven en instellingen aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid. Nijmegen staat voor een toegankelijk en transparant stadsbestuur, dat samenwerkt met bewoners, instellingen en bedrijven. De ambitie is een maatschappij waarin alle mensen mee kunnen doen. Ze gaan daarbij uit van de mogelijkheden van mensen en bieden de ondersteuning die ze nodig hebben om zelfstandig te functioneren. Nijmegen heeft niet recent deelgenomen aan een burgerpeiling van waarstaatjegemeente. In 2013 is wel een KTO gehouden aan de balies van de Stadswinkel: 7,9. De bezoeker geeft de hoogste waardering aan de menselijke aspecten van de dienstverlening. Daarnaast gaven 90 klanten die telefonisch contact zochten met de gemeente een 7,4 voor de afhandeling van hun contact via het gemeentelijke informatienummer 14024. Vergelijkbare gemeenten scoorden een 7,3. Bezuinigingen: De totale bezuinigingsopgave die nog moet worden ingevuld in het jaar 2015 bedraagt 20,2 miljoen, oplopend naar 30,0 miljoen in 2018. Grootste deel hiervan vormen de bezuinigingen en de onderzoeksopdrachten. Nijmegen heeft circa 110 miljoen opgenomen voor de uitvoering van de 3 decentralisaties. Uit de VNG Schuldenmonitor (2012) blijkt dat Nijmegen een netto schuld per inwoner heeft van 4.333,-. Krimp: Er is in de gemeente Nijmegen sprake van een positief migratiesaldo. De gemeente heeft daarnaast te maken met een natuurlijke bevolkingsaanwas. Op langere termijn (prognose PBL richting 2040) zal het inwonersaantal van de gemeente licht stijgen (tussen 5%-10%). Grondproblematiek: Nijmegen voert zowel een faciliterend als actief/ontwikkelend grondbeleid. Nijmegen behoort samen met Almere en Westland tot de gemeenten met de grootste grondposities. In de risiconota 2014 is het profiel van de grexen naar beneden bijgesteld naar 67 miljoen. In de Stadsrekening was er voor 64,1 miljoen aan verliesvoorzieningen getroffen voor planexploitaties. In het Coalitieakkoord is een verlies voor de GR Bergerden van 2 miljoen extra voorzien en voor onderwijshuisvesting is 2 miljoen verlies voorzien. Deze bedragen zijn als claim op de saldireserve opgenomen. Samenwerking 4 O s: In Nijmegen zijn 12.674 bedrijven gevestigd. Zakelijke en collectieve dienstverlening zijn de grootste sectoren. Uit de MKB-monitor 2012/2013 blijkt dat Nijmegen als 50 e van de 56 Gelderse gemeenten scoort. Nijmegen kent een Economische Raad Nijmegen. In deze ERN zitten vertegenwoordigers van bedrijfsleven, onderwijs, wetenschap en overheid uit Nijmegen en de regio. Semiconducting (o.a. NXP) en Health Valley (Radboud UMC, bedrijven, zorginstellingen) zijn economische speerpunten. De samenwerking met de binnenstad vindt plaats via de Stichting Huis van de Binnenstad. De gemeente werkt intensief samen met schoolbesturen en instellingen om een goed onderwijsaanbod te houden, de zorg voor leerlingen te verbeteren, goede kinderopvangvoorzieningen te bieden en schooluitval te bestrijden. Ook met de (studenten)corporaties vindt periodiek overleg plaats. Nijmegen heeft geen Wmo-raad maar vier adviescommissies: te weten de adviescommissies Jeugd- Maatschappelijke opvang- en Gehandicaptenbeleid, Allochtonen en Homo-lesbisch. Decentralisaties sociaal domein: Er is de afgelopen jaren door de deelnemende gemeenten in de regio Nijmegen gewerkt aan de decentralisaties (o.a. via een regionale projectgroep). Jeugdzorg: In het najaar van 2013 hebben de gemeenteraden in de regio Nijmegen de gezamenlijke beleidsnota Kracht door verbinding vastgesteld. Op basis van dit document wordt in 2014 gewerkt aan de implementatie van de Jeugdwet en Wmo 2015 in de regio. Er zijn daarnaast afspraken gemaakt met Bureau Jeugdzorg Gelderland en in augustus 2014 heeft Nijmegen de inspraakversie van de verordening Beleidskader Wmo & Jeugd 2015-2018 opgesteld, met daarin een wijkgericht basismodel, een inkoopmodel en enkele voorzieningen die regionaal belegd (residentiële jeugdhulp). AWBZ/Wmo: De regionale nota Kracht door Verbinding heeft betrekking op hoe inwoners toegang krijgen tot ondersteuning en zorg, hoe de gemeenten deze ondersteuning en zorg gaan organiseren en welke keuzes de inwoners zelf kunnen maken bij het regelen hiervan. Hierbij is de regionale paragraaf de basis. Via Sociale Wijkteams en Keukentafelgesprekken wordt er gekeken naar voorzieningen op maat. De gemeente heeft er voor gekozen dat de lage eigen bijdrage voor een grotere inkomensgroep gaat gelden. De inkomensgrens gaat omhoog. Dit betekent dat meer mensen een lagere eigen bijdrage gaan betalen voor Wmo-voorzieningen. In het lokale beleidsplan staat omschreven wat er lokaal, regionaal en bovenregionaal opgepakt (uitvoering en contractering) gaat worden. Op 1 oktober 2014 zijn het beleidskader en de verordening besproken in de raad. Eind oktober wordt de gunning van contracten aan zorgaanbieders bekend gemaakt en direct daaropvolgend persoonlijke brieven gestuurd naar de cliënten AWBZ en Jeugd, die vanaf 1 januari onder de Wmo en de nieuwe Jeugdwet vallen. Participatiewet: Om de Participatiewet uit te voeren richten de gemeenten in het Rijk van Nijmegen (de arbeidsmarktregio Gelderland-Zuid), de Sociale werkvoorziening Breed en het UWV het Werkbedrijf Rijk van Nijmegen op. Eind 2011 is deze intentie door alle gemeenten uitgesproken en in mei 2014 is het Regionaal Werkdocument Samen Sterker en nota Sterk Werkwoorden vastgesteld door alle gemeenteraden in de regio. Het Regionale Werkbedrijf zal met ingang van 1 januari 2015 haar werkzaamheden gaan uitvoeren. Passend onderwijs: Voor de invoering van de Wet Passend Onderwijs werken 17 gemeenten in de regio Nijmegen, Noordoost-Brabant en een klein deel van Noord-Limburg samen met de Samenwerkingsverbanden Primair en Voortgezet Onderwijs (Stromenland). Daarbij wordt dus ook over provinciegrenzen heen gekeken. In de tweede helft van 2014 ligt de nadruk op de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. Daarbij gaat het om vragen als: Wat hebben ondernemers nodig om stageplekken in te richten voor leerlingen, welke vaardigheden hebben leerlingen nodig om te kunnen functioneren bij een bedrijf, hoe en wat organiseren we met betrekking tot het leerlingvervoer, wat te doen met thuiszitters? Operationele samenwerking: De Omgevingsdienst Regio Nijmegen (ODRN) verzorgt VTH-taken op het gebied van milieu voor de deelnemende gemeenten. Op het gebied van veiligheid werkt Nijmegen samen in de GGD Gelderland-Zuid en Veiligheidsregio Gelderland-Zuid (VRGZ). De Participatiewet wordt vanaf 1 januari 2015 regionaal opgepakt, via het Werkbedrijf (eerste activiteit Modulaire GR Nijmegen). Op het gebied van afvalstoffen en reiniging voert de Dienst Afval en Reiniging (DAR) voor Nijmegen en 7 andere gemeenten in de regio taken uit. Nijmegen doet daarnaast mee met met de ICT-samenwerking binnen de regio Nijmegen. Het streven is om op 1 januari 2016 formeel te starten en 2015 als overgangsjaar te hanteren.
Bestaande samenwerkingsverbanden: In de gemeentebegroting 2014 zijn de verbonden partijen (rechtspersonen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft) opgenomen. Het betreft onder andere de volgende samenwerkingen: - Werkvoorzieningsschap Nijmegen en Omstreken (Breed; GR) - Stadsregio Arnhem-Nijmegen (GR) - Park Lingezegen (GR) - MGR Werkbedrijf (GR; Participatiewet vanaf 2015) - Hulpverlening en Veiligheid Gelderland-Zuid - Bergerden (GR; Economische ontwikkeling glastuinbouw) - Gezondheidsregio regio Nijmegen (GR) - Omgevingsdienst Regio Nijmegen (GR) - Euregio Rijn Waal (GR) - Milieusamenwerking en Afvalverwerking Regio Nijmegen (GR) Overzichtskaarten regionale samenwerkingsverbanden Sociaal Veiligheid Bestuurlijk Fysiek Toelichting: Rechtsboven vindt u het aantal samenwerkingsverbanden (per domein) met andere gemeenten. In het sociaal domein werkt Nijmegen bijvoorbeeld samen met 64 andere gemeenten in 17 samenwerkingsverbanden (het gaat hier bijvoorbeeld om GGD s, Jeugdzorg, Passend Onderwijs, RMC s). Op de vier kaartafbeeldingen is per domein (sociaal, bestuurlijk, veiligheid en fysiek) te zien met welke gemeenten het meest wordt samengewerkt; hoe donkerder het groen, des te meer samenwerkingsverbanden. Ook kan afgelezen worden in welke richting deze samenwerkingen zich oriënteren, bijvoorbeeld richting het westen of oosten, of juist verspreid per domein (congruentie). De totale congruentiescore van Nijmegen: 17,37% (gemiddelde Nederland bedraagt 17,04%). Deze informatie is afkomstig van www.regioatlas.nl (Ministerie van BZK).
Kansen- en ontwikkelanalyse Op donderdag 30 oktober en dinsdag 4 november 2014 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland achtereenvolgens gesproken met het MT, met een afvaardiging van de gemeenteraad en met het college van B&W. Wij danken deze vertegenwoordigers van de gemeente Nijmegen voor de openhartigheid waarmee zij ons deelgenoot hebben gemaakt van de uitdagingen waar de gemeente voor staat en de oplossingen die hiervoor worden gevonden. De adviescommissie stelt vast een ambitieus MT te hebben aangetroffen, een gemeenteraad die zelfbewust van gedachten wisselt over de toekomstige opgaven van de gemeente en een college dat in alle openheid over de gezamenlijke agenda en elkaars portefeuille sprak. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gesprekken aan waarin naar onze mening kansen liggen voor de gemeente, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen of moeten worden. De gemaakte opmerkingen over de juistheid van de gegevens in het zelfevaluatierapport zijn doorgegeven aan BMC. KANSEN Organisatie De ambtelijke organisatie heeft de afgelopen periode flinke bezuinigingen weten in te boeken. Personeelsreducties zijn opgevangen met efficiencymaatregelen. In het kader van het organisatie-ontwikkeltraject MeeAnder is geïnvesteerd in kostenbewustzijn, professionalisering en samenwerking. In het verlengde hiervan is het opdrachtgeverschap van de gemeente ten opzichte van de uitvoeringsorganisaties versterkt. In de nieuwe werkwijze van de gemeentelijke organisatie wordt medewerkers veel experimenteerruimte geboden. Deze experimenteerruimte maakt het mogelijk om de creatieve oplossingen te ontwikkelen die nodig zijn om de bestuurlijke ambities met beperkte middelen te realiseren. Het gemeentelijk HRM-beleid (meer in het bijzonder de invulling van de competentieprofielen) is afgestemd op de genoemde nieuwe werkwijze. Bestuur De bestuurscultuur van de gemeente wordt door alle geledingen als plezierig omschreven. Er is sprake van een goed samenspel tussen de raad, het college en organisatie. De gemeenteraad neemt een constructief-kritische rol aan ten opzichte van B&W. De Nijmeegse gemeenteraad is zelfbewust en activistisch. Zijn betrokkenheid bij de voorbereiding op de decentralisaties in het sociaal domein is groot. Door duidelijke kaders te stellen en amendementen te doen op het gemeenschappelijke regionale beleidskader heeft de gemeenteraad zijn invloed duidelijk laten gelden. Regionale samenwerking Nijmegen heeft met het oog op de decentralisaties in het sociaal domein veel geïnvesteerd in het versterken van de relaties met regiogemeenten, vooral met die in de regio Rijk van Nijmegen. Daarbij is gekozen voor een partnerschapsbenadering; Nijmegen heeft iedere schijn van regionale dominantie met succes weten te vermijden. Geconstateerd wordt dat de relaties met de omliggende gemeenten flink zijn verbeterd. De nieuwe taken in het sociale domein zijn ondergebracht in een lichte modulaire GR die gemeenten veel ruimte geeft om een lokale invulling te geven aan het gezamenlijke regionale aanbod. Gemeenteraden van de deelnemende gemeenten zijn via een agendacommissie betrokken bij de besluitvorming van deze GR. 7
De regionale samenwerking op het niveau van de regio Arnhem-Nijmegen focust zich op de economische agenda, mobiliteit en wonen; onafhankelijk van de toekomstige bestuurlijke vormgeving van de Stadsregio (na het verdwijnen van de WGR+-regeling). De samenwerking verbreedt zich nu ook naar evenementenbeleid en sport. ONTWIKKELPUNTEN Organisatie Het ambtelijk apparaat geeft aan dat het kampt met een kwantitatieve capaciteitskrapte. Door bezuinigingen van de afgelopen perioden is er weinig ruimte om de benodigde extra inspanningen voor de invoering van de nieuwe taken in het sociaal domein goed op te kunnen vangen. Naast deze nieuwe beleidsopgaven, vragen ook andere beleidsveranderingen (onder andere nieuwe regelgeving) veel van de spankracht van de ambtelijke organisatie. Het is nog onduidelijk is of deze capaciteitskrapte door de grote hoeveelheid nieuwe beleidsopgaven van tijdelijke aard is. De commissie constateert dat de noodzakelijke visie op de structurele capaciteit in ontwikkeling is. Bestuur Het vorige college van B&W had een stadsvisie die zich uitsprak over de verdeling van verantwoordelijkheden tussen overheid en samenleving; het nieuwe college heeft nog niet expliciet gemaakt of en wat ze van de stadsvisie overnemen. Met het oog op de zich verder ontwikkelende verhoudingen tussen overheid en samenlevingspartners zou zo n visie wel gewenst zijn. Het bestuur heeft een ambitieuze sociaaleconomische agenda, gericht op het tegengaan van een tweedeling in de samenleving. Deze agenda vraagt om een stevige verbinding met regionale agenda s. De commissie constateert dat dit nog om aandacht vraagt. Regionale samenwerking De samenwerking met de gemeenten in het Rijk van Nijmegen op het gebied van de decentralisaties zijn zoals gezegd vanuit een gelijkwaardig partnerschap ontwikkeld. Nu de implementatie van de decentralisaties in de uitwerkingsfase komt, wordt er door randgemeenten zwaar geleund op Nijmegen. Omwille van de kwaliteit van de bestuurlijke verhoudingen stelt Nijmegen zich hierin niet al te zakelijk op. De commissie vraagt zich wel af hoe houdbaar deze situatie is, zeker gezien de al eerder genoemde ambtelijke capaciteitsproblemen die dit oplevert. Alle geledingen van het gemeentebestuur zijn het erover eens dat de samenwerking in Stadsregionaal verband (Arnhem-Nijmegen) nieuwe impulsen behoeft. Het gevoel bestaat dat de economische potenties van dit gebied onvoldoende worden benut waardoor het gebied achterblijft bij de ontwikkeling van andere stedelijke gebieden in Nederland en daarbuiten. In Nijmegen bestaat sterk het gevoel dat de animo voor stadsregionale samenwerking in Arnhem flink is afgenomen. Structuurdiscussies overheersen, mede door onduidelijkheden over de toekomst na de afschaffing van de WGR+. De commissie vraagt zich af of de voorgenomen keuze voor een lichte samenwerkingsvorm deze discussie kan beslechten. Het herijken van het bestuurlijk commitment voor de stadsregionale agenda op het gebied van ruimte, economie en verkeer lijkt ook geboden. Nijmegen constateert dat er veel ruimtelijk-economische bindingen zijn met de gemeenten Overbetuwe en Lingewaard. Beide gemeenten maken nu geen deel uit van de regio. Om de gezamenlijkheid beter te kunnen benutten, zou een intensivering van de samenwerking met deze gemeenten kunnen worden overwogen. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Marcel Boogers 8
Bijlage: Zelfanalyse 9
Sterk Bestuur in Gelderland 1 oktober, 2014 Ter voorbereiding op het gesprek met de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft de gemeente een vragenlijst ingevuld. Dit in het kader van het project Sterk Bestuur in Gelderland. Het onderzoek voor het project is opgebouwd uit: deskresearch (inventarisatie feiten); vragenlijst (inventarisatie meningen); gesprek Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland met regio en gemeenten. De antwoorden op deze vragenlijst staan daarom niet op zichzelf maar dienen in de context van het totale onderzoek gezien te worden. Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 10
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Mee oneens Mee oneens Mee oneens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? Vraag Antwoord 1. ketensamenwerking 2. beleidsstrategie 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? Vraag Antwoord 1. kostenefficiency 2. inpassen burgerparticipatie 11
1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijke klimaat van uw gemeente het best? Maatschappelijk betrokken Oplossingsgericht Samenwerkingsgericht 12
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiele) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Helemaal mee oneens Helemaal mee oneens 13
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau Op strategisch niveau werkt de gemeente Nijmegen samen met 6 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Alle roze gemeenten maken deel uit van de regio Rijk van Nijmegen. 14
3.2 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke partners zijn voor de strategische opgaven? G32 Kennissteden. 3.3 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Mee oneens 3.3 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Goed. 3.4 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? In de toekomst verwacht de gemeente Nijmegen met exact dezelfde gemeenten samen te werken. 15
3.5 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners zijn op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Duisburg, Eindhoven, Wageningen. 3.6 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens 3.7 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Neutraal. 3.8 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u in de toekomst belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners op dit vlak zouden kunnen zijn? Nee. 3.9 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? 16
3.10 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u op operationeel niveau samenwerkt? Nee. 3.11 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. Mee oneens 3.12 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Goed. 3.13 Met welke gemeenten zou u in de toekomst (dus potentieel) op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen kunnen werken? Dat zijn exact dezelfde gemeenten als waar de gemeente Nijmegen nu mee samen werkt. 3.14 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u in de toekomst op operationeel niveau samen zou kunnen werken? Nee. 17
4. Bijdrage aan samenwerken - Strategische opgaven in de regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: - Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. - Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. - Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. - Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 18
4. Bijdrage aan samenwerken - Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. 19
4. Bijdrage aan samenwerken - Bedrijfsvoering en Dienstverlening Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang dat uw gemeente heeft in de samenwerking op de volgende domeinen? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). In de vragenlijst was het ook mogelijk om niet van toepassing aan te klikken. Deze antwoorden zijn niet zichtbaar in het kwadrant. 20
5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz voor? Op het gebied van jeugdzorg en de participatiewet werkt de gemeente Nijmegen samen met exact dezelfde gemeenten als op het gebied van de AWBZ. 21
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland