Alcohol en cannabis: Gebruik en zorggebruik door jongeren In 211 kwamen 35 jongeren van 14 jaar in de verslavingszorg terecht door hun alcoholgebruik. Het gaat om pubers die gedurende langere tijd zo veel hebben gedronken dat ze niet meer zonder kunnen. Kennelijk heeft het toenmalige verbod op de verkoop van alcohol aan jongeren onder de 16 jaar niet kunnen verhinderen dat deze 14-jarigen aan grote hoeveelheden alcohol konden komen. In datzelfde jaar klopten 75 14-jarigen bij de verslavingszorg aan omdat zij afhankelijk waren geworden van cannabis. Percentueel zijn dit kleine aantallen, maar voor de betrokken jongeren en hun ouders is dit natuurlijk dramatisch. Wat weten we nu eigenlijk van het alcohol- en cannabisgebruik van jongeren in Nederland? Dat veel jongeren wel eens gebruiken, is bekend. Maar hoeveel jongeren dan? Hoeveel drinken of roken ze eigenlijk? En komen er veel van hen in de problemen? In deze brochure hebben we de meest recente cijfers over het alcohol- en cannabisgebruik van jongeren in Nederland op een rij gezet. Het drinken van alcohol en, in mindere mate, het gebruik van cannabis zijn vormen van gedrag waar veel over gesproken en geschreven wordt. Vaak gaat het over zaken als leeftijdsgrenzen, toezicht en excessief gebruik. Het is goed om dan over actuele en exacte cijfers te kunnen beschikken. In deze brochure hebben we de meest recente cijfers over het alcohol- en cannabisgebruik van jongeren in Nederland gerelateerd aan de gegevens over het aantal jongeren dat vanwege dit gebruik met verslavingszorg in aanraking komt. In kort bestek hebben we gegevens verzameld over de frequentie en de hoeveelheid van het gebruik, en over de gevallen waarin het misgaat, bijvoorbeeld wanneer een jongere naar de spoedeisende hulp moet, of in de verslavingszorg terecht komt.
Van recreatief gebruik tot verslaving In de meeste gevallen blijft alcohol drinken en wiet roken bij recreatief gebruik en heeft dit geen directe en grote gevolgen. Maar wanneer een jongere vaak en veel alcohol drinkt en/of wiet rookt, dan wordt dit al snel problematisch gebruik. Daarvan is sprake wanneer lichamelijke, psychische of sociale problemen ontstaan, of maatschappelijke overlast. Soms gaat het nog verder en leidt dit tot misbruik van middelen en uiteindelijk tot verslaving. Wanneer een jongere veelvuldig en langdurig alcohol of drugs gebruikt, ook al ontstaan daardoor problemen, dan noemt men dit misbruik van middelen. Van verslaving is sprake wanneer een jongere niet meer zonder het betreffende middel kan. 2 Alcohol en cannabis Regulier en zorggebruik door jongeren
> Alcohol Alcoholgebruik Uit de gegevens over alcoholgebruik in grafiek 1 komt naar voren dat ruim 9 procent van de jongeren van 17 jaar ooit alcohol heeft gedronken. Meer dan 8 procent heeft op zijn 15e al ooit gedronken. Vanaf 23 is er een opvallende daling te zien in het aantal 12- tot 15-jarigen dat ooit alcohol heeft gedronken. Bij de jongeren van 16 jaar daalt de lijn ook, maar bij de eerstvolgende meting, in 25, gaat die weer omhoog. Een mogelijke verklaring van deze afname is dat het rond 23 meer algemeen aanvaard werd dat je voor je 16e jaar beter niet kunt drinken. Grafiek 1 Percentage 12- tot 18-jarigen die ooit alcohol hebben gebruikt 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 onbekend in 25 en 29 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Bronnen: Verdurmen e.a., 212 (kalenderjaren 1996, 1999, 23, 27 en 211), Dorsselaer e.a., 21 (kalenderjaren 25 en 29). Tabel 1 Absolute aantallen jongeren die ooit alcohol hebben gebruikt per leeftijdscategorie 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17/18 jaar 1 1996 Ooit gebruikt 96.443 126.189 151.222 162.843 158.341 337.47 Totale jeugd 176.312 177.981 184.192 187.67 182.42 366.754 1999 Ooit gebruikt 88.17 114.69 135.933 153.466 161.251 332.646 Totale jeugd 191.537 186.53 182.46 178.241 18.978 378.429 23 Ooit gebruikt 145.644 156.572 17.461 175.791 179.41 346.216 Totale jeugd 24.844 196.946 195.35 196.195 195.673 381.91 25 Ooit gebruikt 121.966 142.84 167.344 173.54 167.618 - Totale jeugd 21.597 24.349 24.953 197.164 195.245 393.441 27 Ooit gebruikt 11.933 131.435 162.57 182.393 19.64 349.883 Totale jeugd 199.162 198.843 21.122 24.19 24.73 392.562 29 Ooit gebruikt 79.412 14.332 139.117 167.914 17.464 - Totale jeugd 193.216 193.746 199.38 199.68 21.494 41.529 211 Ooit gebruikt 71.118 14.29 134.189 161.594 179.656 342.548 Totale jeugd 2.899 195.148 193.915 194.457 2.285 43.875 Bron: Berekening op basis van grafiek 1 en CBS Statline. 1 17 en 18 jarigen zijn in een aantal tabellen en grafieken samengevoegd omdat er voor de afzonderlijke leeftijdsgroepen geen cijfers beschikbaar zijn. Nederlands Jeugdinstituut 3
In grafiek 2 is het percentage jongeren te zien dat in de voorafgaande maand alcohol heeft gedronken. Deze maatstaf biedt inzicht in het reguliere gebruik van alcohol door jongeren. Ook in deze grafiek is een dalende trend zichtbaar vanaf 23 bij de 12- tot 15-jarigen. Na hun 16e lijkt het alcoholgebruik redelijk constant over de jaren heen. Opvallend is het gat tussen 14- en 15-jarigen. In beide gevallen is er sprake van een dalende trend, maar deze trend is bij 14-jarigen sterker dan 15-jarigen. Grafiek 2 Percentage 12- tot 18-jarigen dat afgelopen maand alcohol heeft gebruikt 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 onbekend in 25 en 29 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Bronnen: Verdurmen e.a., 212 (kalenderjaren 1996, 1999, 23, 27 en 211), Dorsselaer e.a., 21 (kalenderjaren 25 en 29). Tabel 2 Absolute aantallen jongeren die afgelopen maand alcohol hebben gebruikt per leeftijdscategorie 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17/18 jaar 1996 Laatste maand 37.29 67.99 12.963 129.355 133.258 277.449 Totale jeugd 176.312 177.981 184.192 187.67 182.42 366.754 1999 Laatste maand 38.595 62.328 97.616 125.33 14.77 293.587 Totale jeugd 191.537 186.53 182.46 178.241 18.978 378.429 23 Laatste maand 62.58 84.391 121.49 138.121 151.94 32.25 Totale jeugd 24.844 196.946 195.35 196.195 195.673 381.91 25 Laatste maand 45.46 72.442 11.572 135.55 137.452 - Totale jeugd 21.597 24.349 24.953 197.164 195.245 393.441 27 Laatste maand 32.65 53.886 92.717 137.917 159.75 311.7 Totale jeugd 199.162 198.843 21.122 24.19 24.73 392.562 29 Laatste maand 18.645 37.877 76.833 119.441 143.262 - Totale jeugd 193.216 193.746 199.38 199.68 21.494 41.529 211 Laatste maand 15.268 35.127 62.828 114.73 153.819 295.64 Totale jeugd 2.899 195.148 193.915 194.457 2.285 43.875 Bron: Berekening op basis van grafiek 2 en CBS Statline. Ook als het gaat om dronkenschap (ooit dronken geweest) is er tussen 23 en 211 sprake van een dalende trend (grafiek 3). Tegelijk valt op dat in de jaren daarna het aantal jongeren dat zegt ooit dronken te zijn geweest voor alle leeftijden in de tussenliggende jaren schommelt. In 211 zijn er echter percentueel minder jongeren ooit dronken geweest dan in 23. 4 Alcohol en cannabis Regulier en zorggebruik door jongeren
Grafiek 3 Percentage 12-tot 18-jarigen die ooit dronken zijn geweest 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 onbekend in 25 en 29 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Bronnen: Verdurmen e.a., 212 (kalenderjaren 1996, 1999, 23, 27 en 211), Dorsselaer e.a., 21 (kalenderjaren 25 en 29). Tabel 3 Absolute aantallen jongeren ooit dronken geweest per leeftijdscategorie 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17/18 jaar 1996 Ooit dronken 25.918 46.987 76.255 112.377 118.573 274.332 Totale jeugd 176.312 177.981 184.192 187.67 182.42 366.754 1999 Ooit dronken 26.432 54.327 8.465 18.371 134.286 31.839 Totale jeugd 191.537 186.53 182.46 178.241 18.978 378.429 23 Ooit dronken 37.691 58.69 94.982 12.856 143.233 313.575 Totale jeugd 24.844 196.946 195.35 196.195 195.673 381.91 25 Ooit dronken 13.89 28.813 59.436 74.528 11.625 - Totale jeugd 21.597 24.349 24.953 197.164 195.245 393.441 27 Ooit dronken 16.53 4.166 75.22 123.636 145.972 37.77 Totale jeugd 199.162 198.843 21.122 24.19 24.73 392.562 29 Ooit dronken 2.995 12.19 34.82 62.1 97.422 - Totale jeugd 193.216 193.746 199.38 199.68 21.494 41.529 211 Ooit dronken 13.259 29.858 57.399 12.673 139.198 289.736 Totale jeugd 2.899 195.148 193.915 194.457 2.285 43.875 Bron: Berekening op basis van grafiek 3 en CBS Statline. Alcohol als probleem Om zicht te krijgen op verschillende vormen van problematisch gebruik van alcohol volgen hier cijfers over het percentage zware drinkers onder jongeren, de jongeren die op de spoedeisende hulp terecht komen als gevolg van het drinken van alcohol en over de jongeren die uiteindelijk in de verslavingszorg belanden. Een zware drinker is volgens de definitie van het CBS iemand die minstens een keer per week zes of meer glazen alcohol op één dag drinkt. De Nationale Drug Monitor noemt het binge drinken als een verschijnsel dat vooral bij jongeren voorkomt. Daaronder wordt verstaan het bij één gelegenheid vijf of meer glazen alcohol drinken. Jongeren die dit iedere week doen, zijn dus zware drinkers. Grafiek 4 laat zien hoeveel zware drinkers er onder jongeren zijn, volgens gegevens van het CBS. Het percentage dat beschouwd kan worden als zware drinker is onder de 12- tot 18-jarigen door de jaren heen vrij constant. Bij de oudere jongeren daalt het aanvankelijk, maar lijkt zich dan weer te stabiliseren. Nederlands Jeugdinstituut 5
Grafiek 4 Percentage zware drinkers onder jongeren 35 3 25 2 15 1 5 12-18 jaar 18-25 jaar 21 23 25 29 Bron: Valkenberg, H. (213). Steeds meer jongeren komen vanwege het drinken van alcohol bij de spoedeisende hulp van een ziekenhuis terecht. Cijfers uit het Letsel Informatie Systeem (LIS) laten zien dat daar in 211 31 gevallen van 1- tot 24-jarigen met alcoholvergiftiging zijn binnengekomen. In 22 ging het nog om minder dan 1 gevallen. Het gaat dan om bijna evenveel jongens (53 procent) als meisjes. Meer dan de helft van deze groep is tussen de 15 en 2 jaar oud. In deze leeftijdsgroep is het aantal alcoholvergiftigingen tussen 22 en 211 meer dan verviervoudigd. Daarnaast komen er ook behoorlijk wat jongeren bij de spoedeisende hulp vanwege letsel dat zij hebben opgelopen door een ongeval of als gevolg van geweld na gebruik van alcohol. Het aantal behandelingen bij de spoedeisende hulp vanwege ongevallen na alcoholgebruik, is sinds 22 bijna verdubbeld: 24 in 22 en 4 in 211. Bij een klein aantal jongeren is het drinken van alcohol zo problematisch dat zij uiteindelijk bij de verslavingszorg uitkomen. In grafiek 5 is dit in percentages weergegeven (IVZ, 213). Uit deze gegevens komt naar voren dat, in tegenstelling tot het algemene gebruik van alcohol, er steeds meer jongeren vanwege alcoholgebruik in een verslavingskliniek worden opgenomen. Vanaf 25 is er een duidelijke toename in het aantal opnames, zeker bij de 16- en 17-jarigen. Belangrijk hierbij is om op te merken dat het aantal jongeren in de verslavingszorg slechts een fractie van de totale bevolking betreft. Tabel 4 laat zien dat slechts enkele tientallen jongeren in de verslavingszorg worden opgenomen. Daarmee liggen de percentages onder,6 procent van de totale leeftijdsgroep. Grafiek 5 Percentage 12- tot 18-jarigen die zijn opgenomen in verslavingszorg vanwege alcohol,6,5,4,3,2 % 17-jarigen % 18-jarigen,1 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Bron: Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ) 6 Alcohol en cannabis Regulier en zorggebruik door jongeren
Tabel 4 Absolute aantallen jongeren in verslavingszorg vanwege alcohol 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar 1996 In zorg <1 <1 <1 <1 11 18 26 Totale jeugd 176.312 177.981 184.192 187.67 182.42 184.13 182.741 1999 In zorg <1 <1 <1 <1 <1 27 34 Totale jeugd 191.537 186.53 182.46 178.241 18.978 187.416 191.13 23 In zorg <1 <1 <1 <1 12 35 42 Totale jeugd 24.844 196.946 195.35 196.195 195.673 191.57 189.584 25 In zorg <1 <1 <1 12 16 32 57 Totale jeugd 21.597 24.349 24.953 197.164 195.245 196.68 196.833 27 In zorg <1 <1 <1 24 48 54 94 Totale jeugd 199.162 198.843 21.122 24.19 24.73 197.88 195.474 29 In zorg <1 <1 13 38 75 79 115 Totale jeugd 193.216 193.746 199.38 199.68 21.494 24.621 25.98 211 In zorg <1 11 35 52 92 17 11 Totale jeugd 2.899 195.148 193.915 194.457 2.285 2.266 23.69 Toelichting: <1 minder dan 1 jongeren. Het exacte aantal wordt bij minder dan 1 jongeren niet geregistreerd. Bron: Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ) Conclusie alcoholgebruik Op basis van de onderzoeks- en verslavingszorggegevens komt naar voren dat Nederlandse jongeren steeds minder alcohol drinken. Dit is vooral het geval bij jongeren tot en met 14 jaar. Maar vanaf hun 16e gaan jongeren meer drinken. Hoewel ongeveer 7 procent van alle 14-jarigen ooit wel eens alcohol heeft gedronken, is er een duidelijk gat tussen 14- en 15- jarigen zichtbaar bij het geregeld gebruik, zoals weergegeven in grafiek 2. Tegelijkertijd blijken er in de loop van de jaren juist ook steeds meer jongeren hulp te zoeken bij verslavingszorg. Dit betreft weliswaar nog steeds slechts een fractie van de totale bevolking (enkele tientallen), maar de tendens is duidelijk. Een mogelijke verklaring voor deze verschillende trends is dat vooral volwassenen (zoals ouders, leerkrachten en winkeliers) meer bewust zijn van de gevaren van alcohol en meer alert zijn op overmatig gebruik door jongeren. Jongere leeftijdsgroepen worden dus meer beschermd. Bij excessief gebruik wordt dan wellicht eerder aan verslavingszorg gedacht. De diverse landelijke campagnes gericht op het strenger handhaven van de leeftijdsgrens van 16 jaar 1 en op de gevolgen van alcohol bij het opgroeien lijken daarmee effect te hebben. Gelijktijdig laten cijfers over dronkenschap, over risicovol alcoholgebruik en de spoedeisende hulp zien dat jongeren nog steeds risico s lopen bij het gebruik van alcohol. Het is dan ook interessant om te onderzoeken wat de verhoging van de alcoholleeftijd naar 18 jaar, per 1 januari 214, en de bijbehorende campagne teweeg brengt. 1 De Drank- en Horecawet laat zien dat (tot 1 januari 214) de leeftijdsgrens van 16 jaar voor jongeren al sinds 1964 bestond. Maatschappelijke tolerantie ten aanzien van alcoholgebruik bij jongeren stond mogelijk handhaving in de weg. Om meer bewustwording te creëren zijn er landelijke campagnes geweest zoals Alcohol maakt meer kapot dan je lief is (1996), Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind (26), Onder de 16 geen alcohol (28). Nederlands Jeugdinstituut 7
> Cannabis Cannabisgebruik Het gebruik van cannabis is, vergeleken met het drinken van alcohol, beperkt onder jongeren. Van de 17- en 18-jarigen heeft in de periode van 1996 tot 211 minder dan 45 procent ooit cannabis gebruikt. Ook neemt het aantal jongeren dat dit doet duidelijk af. Met uitzondering van de 17- en 18-jarigen is het gebruik van cannabis voor iedere jaargroep afgenomen. In de leeftijd van 12 en 13 jaar hebben slechts enkele jongeren ooit cannabis gebruikt. Tussen hun 14e en 15e, en tussen hun 15e en 16e lijken steeds meer jongeren te experimenteren met cannabis. Grafiek 6 Percentage 12- tot 18-jarigen dat ooit cannabis heeft gebruikt 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 onbekend in 25 en 29 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Bronnen: Verdurmen e.a., 212 (kalenderjaren 1996, 1999, 23, 27 en 211), Dorsselaer e.a., 21 (kalenderjaren 25 en 29). Tabel 5 Absolute aantallen jongeren die ooit cannabis hebben gebruikt per leeftijdscategorie 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17/18 jaar 1996 Ooit gebruikt 5.21 17.175 36.1 55.156 62.388 135.699 Totale jeugd 176.312 177.981 184.192 187.67 182.42 366.754 1999 Ooit gebruikt 5.938 14.326 28.464 45.541 6.266 167.76 Totale jeugd 191.537 186.53 182.46 178.241 18.978 378.429 23 Ooit gebruikt 4.32 13.294 36.472 48.951 66.724 165.775 Totale jeugd 24.844 196.946 195.35 196.195 195.673 381.91 25 Ooit gebruikt 3.931 9.911 28.898 47.319 69.19 - Totale jeugd 21.597 24.349 24.953 197.164 195.245 393.441 27 Ooit gebruikt 4.68 9.644 25.4 44.578 61.828 161.147 Totale jeugd 199.162 198.843 21.122 24.19 24.73 392.562 29 Ooit gebruikt 869 6.781 21.27 44.94 57.93 - Totale jeugd 193.216 193.746 199.38 199.68 21.494 41.529 211 Ooit gebruikt 2.31 11.221 2.7 41.419 64.191 179.724 Totale jeugd 2.899 195.148 193.915 194.457 2.285 43.875 Bron: Berekening op basis van grafiek 6 en CBS Statline. Grafiek 7 geeft weer hoeveel jongeren cannabis in de laatste maand hebben gebruikt. Hiermee krijgen we een beeld van het reguliere gebruik van cannabis. Wat gelijk opvalt is dat dit percentage van maximaal 2 procent beduidend lager ligt dan de 45 procent in grafiek 6. Hieruit valt te concluderen dat zo n 25 procent 8 Alcohol en cannabis Regulier en zorggebruik door jongeren
van alle jongeren die ooit cannabis hebben gebruikt dit slechts onderzoekend doet. De grafiek laat een duidelijke dalende trend in gebruik zien voor bijna elke leeftijdsgroep vanaf 1996. Alleen bij de 17- en 18-jarigen lijkt er sprake van een stijgende trend. Dit is een opvallend contrast met de andere leeftijdscategorieën. Grafiek 7 Percentage 12- tot 18-jarigen die afgelopen maand cannabis hebben gebruikt 25 2 15 1 5 onbekend in 25 en 29 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Bronnen: Verdurmen e.a., 212 (kalenderjaren 1996, 1999, 23, 27 en 211), Dorsselaer e.a., 21 (kalenderjaren 25 en 29). Tabel 6 Absolute aantallen jongeren die afgelopen maand cannabis hebben gebruikt per leeftijdscategorie 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17/18 jaar 1996 Laatste maand 1.763 8.543 19.893 28.891 34.66 59.414 Totale jeugd 176.312 177.981 184.192 187.67 182.42 366.754 1999 Laatste maand 1.149 5.23 14.414 25.488 3.766 63.955 Totale jeugd 191.537 186.53 182.46 178.241 18.978 378.429 23 Laatste maand 1.434 5.711 18.333 24.328 3.525 67.453 Totale jeugd 24.844 196.946 195.35 196.195 195.673 381.91 25 Laatste maand 2.16 3.883 13.424 24.744 33.973 - Totale jeugd 21.597 24.349 24.953 197.164 195.245 393.441 27 Laatste maand 1.195 4.375 12.872 23.666 27.639 81.26 Totale jeugd 199.162 198.843 21.122 24.19 24.73 392.562 29 Laatste maand 193 3.3 1.165 19.97 24.582 - Totale jeugd 193.216 193.746 199.38 199.68 21.494 41.529 211 Laatste maand 42 5.659 7.757 19.64 31.445 72.294 Totale jeugd 2.899 195.148 193.915 194.457 2.285 43.875 Bron: Berekening op basis van grafiek 7 en CBS Statline. Cannabis als probleem Het verloop van opname in een verslavingskliniek vanwege cannabis is over de jaren heen vergelijkbaar met de tendens bij alcoholverslaving. Ook bij de verslavingszorg gericht op cannabis is er vanaf 23 een duidelijke toename te zien voor alle leeftijdsgroepen in de opname in een verslavingskliniek. Grafiek 8 laat zien dat vooral voor de leeftijdsgroepen vanaf 16 jaar de zorgvraag snel stijgt. Tabel 7 laat zien dat het opnieuw slechts om een relatief kleine groep van de totale groep betreft, maximaal,3 procent van de totale leeftijdsgroep. Het aantal verslaafden door cannabis is echter beduidend hoger dan bij alcoholverslavingen. Nederlands Jeugdinstituut 9
Grafiek 8 Percentage 12- tot 18-jarigen die zijn opgenomen in verslavingszorg vanwege cannabisgebruik,3,25,2,15,1 % 17-jarigen % 18-jarigen,5 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Bron: Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ) Tabel 7 Absolute aantallen jongeren in verslavingszorg vanwege cannabis 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar 1996 In zorg <1 <1 21 54 14 124 141 Totale jeugd 176.312 177.981 184.192 187.67 182.42 184.13 182.741 1999 In zorg <1 <1 32 91 125 136 136 Totale jeugd 191.537 186.53 182.46 178.241 18.978 187.416 191.13 23 In zorg <1 <1 28 86 16 142 166 Totale jeugd 24.844 196.946 195.35 196.195 195.673 191.57 189.584 25 In zorg <1 1 34 99 148 229 236 Totale jeugd 21.597 24.349 24.953 197.164 195.245 196.68 196.833 27 In zorg <1 16 91 189 35 331 339 Totale jeugd 199.162 198.843 21.122 24.19 24.73 197.88 195.474 29 In zorg <1 2 95 219 36 466 432 Totale jeugd 193.216 193.746 199.38 199.68 21.494 24.621 25.98 211 In zorg <1 17 75 27 36 455 544 Totale jeugd 2.899 195.148 193.915 194.457 2.285 2.266 23.69 Toelichting: <1 minder dan 1 jongeren. Het exacte aantal wordt bij minder dan 1 jongeren niet geregistreerd. Bron: Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ) Conclusie cannabisgebruik Uit de voorgaande gegevens komt een duidelijk beeld naar voren dat cannabis weinig populariteit geniet onder de Nederlandse jongeren. Met uitzondering van 17- en 18-jarigen is er een duidelijke afname in gebruik te zien vanaf het moment dat metingen plaatsvinden. Minder dan 45 procent van de jongeren heeft wel eens een joint gerookt en voor de meesten is dat voldoende. Slechts 2 procent valt te beschrijven als reguliere gebruiker en ook dit percentage is de afgelopen jaren afgenomen. Tegelijkertijd valt op dat het aantal jongeren waarbij het gebruik van cannabis een probleem is geworden de afgelopen jaren is toegenomen. In vergelijking met de trends bij alcoholgebruik en verslaving lijkt de verhouding hier extremer. Is er bij de verslavingszorg rondom alcohol sprake van enkele tientallen, bij cannabis is eerder sprake van enkele honderdtallen jongeren. Aangezien het gebruik in verhouding juist bij cannabis erg laag is, is dit een opvallende constatering. 1 Alcohol en cannabis Regulier en zorggebruik door jongeren
Opnieuw is het de vraag wat de achterliggende oorzaak is van deze trends. Er zijn geen landelijke campagnes bekend rondom cannabisgebruik en de gevaren voor jeugd. Tegelijkertijd is er altijd veel media-aandacht geweest voor cannabis in relatie tot criminele activiteiten. Ook is het verkrijgen van cannabis beperkt tot de coffeeshops. Mogelijk is cannabis hierdoor onder jongeren minder populair dan bijvoorbeeld alcohol. Gezien de verhouding tussen het aantal jongeren in zorg, lijkt het erop dat jongeren die cannabis wel als een regulier genotsmiddel zien ook eerder verslaafd raken. Aanbeveling Deze brochure bevat informatie over het gebruik van alcohol en cannabis door jongeren en over de keren dat zij daardoor in de verslavingszorg belanden. Tussen het min of meer gewone gebruik en verslaafd zijn in, ligt een groot gebied dat kan worden aangeduid met problematisch gebruik. Daarover is weinig informatie beschikbaar. Om daar toch een indruk van te kunnen krijgen, hebben we voor alcoholgebruik gekozen voor cijfers over het aantal contacten met spoedeisende hulp. Die wijzen immers indirect op problematisch gebruik. Gegevens over het gebruik van alcohol en cannabis zijn afkomstig uit onderzoek dat gebruik maakt van zelfrapportage. Dat is misschien niet de meest betrouwbare bron van informatie, zeker wanneer het gaat over problematisch gebruik, maar het is op dit moment de enig beschikbare. Om een indruk te krijgen van het problematisch gebruik is voor deze brochure gebruik gemaakt van zorggegevens van opgenomen jongeren. Jongeren die niet in de zorg zitten, maar die wel problematische gebruikers van bepaalde genotsmiddelen zijn, blijven daardoor uit beeld. Om goed beleid te kunnen ontwikkelen voor de preventie en aanpak van problematisch gebruik bij jongeren zijn andere vormen van onderzoek noodzakelijk, evenals andere manieren van gegevensverzameling en rapportage. Op basis van de nu beschikbare gegevens is het niet mogelijk om aan te geven op welk punt regulier gebruik overgaat in problematisch gebruik en evenmin wat daarvan de achtergronden en oorzaken zijn. Het verbinden van algemene prevalentiegegevens aan het daadwerkelijke zorggebruik is een eerste stap in de ontwikkeling van een betere aansluiting tussen zorg en preventie. Voor gemeenten kan het daarom zinvol zijn om hun gezondheidsmonitors te verbinden aan zorggebruik gegevens. Hierdoor is gerichter jeugdbeleid mogelijk. Waar komen de gebruikte gegevens vandaan? De hier gebruikte gegevens zijn verkregen uit verschillende onderzoeken (zie de achterkant). Deze onderzoeken bevatten vooral steekproeven onder schoolgaande jeugd. De percentages die uit deze steekproeven naar voren komen, zijn daarop doorgerekend naar landelijk niveau. Met behulp van gegevens van het CBS zijn de absolute aantallen van de Nederlandse jeugd per leeftijdscategorie opgesteld. Hiermee kunnen trends worden opgesteld voor de leeftijdscategorieën 12 tot 18 jaar voor de jaren 1996, 1999, 23, 25, 27, 29 en 211. Van het zorggebruik zijn ook gegevens beschikbaar voor de leeftijdsgroepen tot en met 23 jaar. Helaas bleek het niet mogelijk om ook prevalentiecijfers over deze laatste leeftijdsgroepen te vinden. Ook bleken er voor 17- en 18-jarigen geen prevalentiegegevens beschikbaar voor de jaren 25 en 29. Om het verloop van het gebruik en het zorggebruik zichtbaar te maken, hanteren we in de grafieken het percentage van de totale leeftijdsgroep in een bepaald jaar. Zo laat grafiek 1 zien dat in 23 71,1 procent van alle 12-jarigen in Nederland ooit alcohol heeft gedronken. In 211 was dit 35,4 procent van alle 12-jarigen. Naast de grafiek geven we in een tabel de absolute aantallen weer. Dit om een beeld te geven van de omvang van de groep ten opzichte van de totale leeftijdsgroep. Nederlands Jeugdinstituut 11
Bronnen De in deze brochure gebruikte gegevens zijn verkregen uit verschillende onderzoeken. Hieronder geven we hiervan een overzicht: Dorsselaer, S. van, Looze, M. de, Vermeulen-Smit, E., Roos, S. de, Verdurmen, J., Bogt, T. ter. Vollebergh, W. (21). Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. HBSC 29. Utrecht: Trimbos-instituut. Het onderzoek Health Behaviour in School-aged children (HBSC) is een vragenlijstonderzoek over gezondheid, het welbevinden en risicogedrag van de schoolgaande jeugd van 11 tot en met 16 jaar. Dit onderzoek is in meer dan 4 Europese landen, de VS, Canada en Israël uitgevoerd. Het HBSC-onderzoek wordt elke vier jaar herhaald en in 21-22 heeft Nederland voor het eerst deelgenomen aan dit internationale onderzoek. Voor dit factsheet is gebruik gemaakt van de derde Nederlandse meting in 29. De opzet is hetzelfde als die van de voorgaande HBSC-onderzoeken. Laar, M.W. van, Cruts, A.A.N., Ooyen-Houben, M.M.J. van, Meijer, R.F., Croes, E.A., Ketelaars, A.P.M., Verdurmen, J.E.E., & Brunt, T. (213). Nationale Drug Monitor 212. Utrecht: Trimbos-instituut. De Nationale Drug Monitor is een jaarlijks onderzoek naar de aard en omvang van het gebruik van verschillende soorten drugs, tabak en alcohol onder de bevolking van Nederland, uitgevoerd door het Trimbos-instituut. De Jaarberichten van de Nationale Drug Monitor (NDM) geven hiervan een actueel overzicht. Valkenberg, H. (213). Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol bij jongeren van 1 tot en met 24 jaar. Amsterdam: Stichting Consument en Veiligheid. De Stichting Consument en Veiligheid publiceert jaarlijks gegevens over het aantal jongeren dat vanwege alcohol bij de spoedeisende hulp van ziekenhuizen terechtkomt. Verdurmen, J., Monshouwer, K., Dorsselaer, S. van, [et al.] (212). Jeugd en riskant gedrag 211: kerngegevens uit het peilstationsonderzoek scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut. Het Peilstationsonderzoek is een landelijk representatief onderzoek naar het roken, drinken, drugsgebruik en gokken onder scholieren, dat sinds 1984 vierjaarlijks wordt uitgevoerd onder leerlingen van het basisonderwijs (groep 7 en 8) en het voortgezet onderwijs (VMBO, HAVO en VWO). Aan de meting in 211 deden ruim 1. scholieren mee. Het onderzoek is gefinancierd door het ministerie van VWS en uitgevoerd door het Trimbos-instituut in samenwerking met de Universiteit Utrecht en GGD-en. In de meting van 211 zijn voor het eerst ook vragen gesteld over gebruik van internet en energiedrankjes. Het CBS houdt in het kader van het Permanent LeefSituatie Onderzoek (POLS) jaarlijks een gezondheidsenquête. Deze enquête is bedoeld om een zo volledig mogelijk overzicht te geven van ontwikkelingen in de gezondheid, medische consumptie, leefstijl en het preventieve gedrag van de Nederlandse bevolking. De database statline van het CBS is gebruikt om de prevalentiecijfers te verrekenen met de populatie van elk kalenderjaar: CBS Statline 1-11-213. De Stichting Informatievoorziening Zorg (IVZ) monitort in opdracht van de overheid sinds eind jaren tachtig de hulpvraag in de verslavingszorg in Nederland. Deze monitor, het Landelijke Alcohol en Drugsinformatiesysteem (LADIS) is een nationale en internationale bron voor beleid en onderzoek. De gegevens van het LADIS worden gebruikt in diverse rapporten van het Trimbos over verslavingsgedrag in Nederland, zoals de Nationale Drug Monitor. Op aanvraag biedt het IVZ gegevens over zorggebruik van verschillende leeftijdsgroepen. Colofon 214 Nederlands Jeugdinstituut Tekst en analyse: Niels Zwikker, Gert van den Berg. Foto s: Joshua Resnick, Sabine Joosten/ Hollandse Hoogte, Marsel Loermans. Nederlands Jeugdinstituut Postbus 19221 351 DE Utrecht 3-23 63 44 website www.nji.nl e-mail info@nji.nl