jaargang 1 nummer 1 [RE] BUILDING THE FUTURE Duurzaamheid breed gedragen I
II Duurzaam ontwikkelen lijkt gemakkelijker gezegd dan gedaan, samenwerking en kennisdeling zijn essentieel...
INHOUD VOORWOORD 5 DUURZAME ONTWIKKELING IS GEEN HYPE 7 Het bestuur van de Dutch Green Building Council 8 dutch green building council 10 TNT 12 Koninklijke BAM Groep NV 14 DHV BV 16 Dura Vermeer Groep NV 18 INTRON BV 20 Search 22 KOW 24 Gemeente Amsterdam, Dienst Milieu en Bouwtoezicht 26 Rotterdam Climate Initiative 28 SBR 30 Multi Corporation BV 32 Amvest 34 Ballast Nedam 36 OVG Projectontwikkeling 38 Peutz BV 40 Philips Nederlands Licht 42 Essent 44 BREEAM International 46 Schiphol Real Estate 48 ABN AMRO 50 Imtech Building Services 52 Adamasgroep 54 ING Real Estate 56 Inbo 58 Intechno Group BV 60 Synchroon BV 62 Valstar Simonis 64 Van den Oever, Zaaijer & Partners architecten 66 PRC 68 Architectenbureau RAU 70 Corio NV 72 Deerns Raadgevende Ingenieurs 74 REDEVCO Nederland BV 76 Volker Wessels Vastgoed 78 Welling Groep 80 Bouwfonds MAB Ontwikkeling CVB B.V. 82 Hogescholen Utrecht, Saxion en rotterdam 84 EVELOP 86 Fortis Vastgoed Ontwikkeling 88 Overzicht Founding Partners en participanten 90 Wilt u participant worden? 91 colofon 91 3
Voorwoord Het kabinet streeft naar een duurzame ontwikkeling. Duurzaamheid is dé centrale opgave voor de 21ste eeuw! Zowel voor de overheid, het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en burgers die samen Nederland vormgeven. Om te komen tot een verduurzaming van het rijksbeleid, heeft het kabinet zes thema s uitgekozen, waaraan de komende jaren gewerkt wordt. Zes onderwerpen die maatschappelijk belangrijk zijn en die kansen bieden om de samenhang tussen ontwikkelingssamenwerking, innovatie en milieubeleid te versterken. Deze thema s zijn: water en klimaatadaptatie, duurzame energie, biobrandstoffen en welvaartsontwikkeling, CO 2 -afvang en opslag, biodiversiteit, voedsel en vlees en duurzaam bouwen en verbouwen. Voor ieder thema heeft het kabinet de lange termijndoelen en de beoogde resultaten in 2011 benoemd. Er is bewust gekozen voor een beperkt aantal ambitieuze lange termijndoelen, op terreinen waar Nederland sterk is en waar veel kan worden bereikt. Daarbij wil het kabinet koplopers binnen de overheid én vooral ook in de markt ondersteunen. Ik ben bijzonder blij dat de vastgoed- en bouwsector in samenwerking met kennisinstituten en overheidsinstellingen het initiatief hebben genomen voor de oprichting van de Dutch Green Building Council. Dit laat zien dat zij bij de koplopers behoren, het belang van een duurzame ontwikkeling onderstrepen en daar daadwerkelijk werk van willen maken! Het initiatief sluit goed aan bij het voornemen van het kabinet nu te komen tot één uniforme methode voor de vergelijking van het duurzaamheidsgehalte van gebouwen en bouwwerken, gedragen door alle betrokken veldpartijen. Samen met alle betrokken partijen worden de ontwikkelde meetmethodes naast elkaar gelegd en gewerkt aan harmonisatie en uniformering. Op dit moment onderzoek ik hoe met toepassing van een uniforme methode een ondergrens voor milieuprestaties van gebouwen in de (bouw)regelgeving kan worden vastgelegd. Kernwoorden hierbij zijn: transparantie, controleerbaarheid, eenduidigheid en zo min mogelijk regeldruk en administratieve lasten.... daarom is er nu de dutch green building council. Bij een integrale benadering van het begrip duurzaamheid gaat om het evenwicht tussen ecologische, sociale en economische aspecten. Dat betekent dat er niet alleen oog is voor energie, CO 2, afval, en water- of materiaalgebruik, maar ook voor sociale verantwoordelijkheid, mobiliteit, ecologie en landschap, gezondheid en welzijn. Daarmee sluit dit initiatief prima aan bij waar wij als kabinet voor staan: bouwen met oog voor de omgeving én voor diegenen die daarin wonen en werken. De minister voor Wonen, Wijken en Integratie Drs. Ella Vogelaar De Dutch Green Building Council (DBGC) is een onafhankelijke organisatie, die een duurzaamheidslabel aan het ontwikkelen is voor Nederlandse gebouwen en gebieden. Zij gaat certificaten verstrekken aan opdrachtgevers die de mate van duurzaamheid van hun gebouw of gebied hebben laten beoordelen volgens vooraf gestelde criteria. De council wil gaan toetsen op basis van BREEAM. De oprichting van de stichting komt voort uit een toenemende vraag naar toetsing van duurzame ontwikkeling. Niet alleen binnen Nederland, maar juist ook internationaal. Copyright RVD/ foto Eric Maas 4 5
Duurzame ontwikkeling is geen hype Onze gebouwde omgeving moet duurzaam worden. En dat kunnen we samen bereiken in vier stappen: Duurzaamheid moet meetbaar zijn De duurzaamheidsmeetlat waarlangs we Nederlandse gebieden en gebouwen in de toekomst willen leggen is BREEAM. Duurzaamheid moet zichtbaar zijn Duurzame projecten moeten herkenbaar zijn. Nadat het meetinstrument gereed is, gaat de Dutch Green Building Council externe assessoren opleiden, die gebouwen en gebieden kunnen beoordelen. Voor duurzaamheid is kennis nodig De Dutch Green Building Council gaat bijeenkomsten organiseren over duurzame gebouwen en gebiedsontwikkeling. Bovendien werken we aan opleidingsprogramma s, samen met hogescholen en universiteiten. Voor partners kunnen in-company workshops worden georganiseerd over de aspecten van duurzame gebouwen. Duurzaam bouwen is gemeengoed Certificering, onderwijs en kennisdeling zullen ervoor zorgen dat duurzaamheid straks niet meer weg te denken is in Nederland. De Dutch Green Building Council richt zich hierbij niet alleen op nieuw te ontwikkelen gebouwen, maar ook op gebruik en renovatie van gebouwen. Dit magazine geeft u een beeld van de activiteiten van onze Founding Partners op het gebied van duurzame ontwikkeling. Voor deze Founding Partners is duurzaamheid zeker geen hype! En we hopen dan ook dat veel partijen dit voorbeeld zullen volgen. Ik wens u veel leesplezier toe! ir. Stefan van Uffelen Manager Dutch Green Building Council 6 7
Het bestuur van de Dutch Green Building Council Aangenaam kennis te maken... Het eerste bestuur van de Dutch Green Building Council is aangetreden. Gezamenlijk hebben de leden vele tientallen jaren ervaring op het gebied van duurzaam en milieuverantwoord bouwen. Op deze pagina s stellen zij zich aan u voor. Annemarie van Doorn ABN AMRO ABN AMRO is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de Zuidas en heeft hierin een heldere visie en actieve rol op het gebied van duurzaamheid. Naast het initiatief van de DGBC, die een prominente rol zal krijgen in de ontwikkeling van Zuidas Ravel, heeft ABN AMRO ook het initiatief genomen om samen met de Vrije Universiteit Zuidas A dam Bright City op te richten. A dam Bright City is een centrum voor samenwerking en ontmoeting in het hart van de Zuidas. Inmiddels zijn ook hierbij founding partners aangesloten. De Dutch Green Building Council zal haar frontoffice huisvesten in A dam Bright City en hier vanaf januari 2009 diverse bijeenkomsten organiseren. Annemarie van Doorn (41) is vicepresident Special Projects en sinds 8 jaar werkzaam bij ABN AMRO. Sinds vijf jaar is zij verantwoordelijk voor een aantal CSRprojecten binnen de bank. Daarvoor werkte zij als psycholoog en organisatieadviseur voor diverse bedrijven en welzijnsorganisaties. Jaap C. Gillis Redevco In mijn werk als board member van Redevco ben ik (inter)nationaal betrokken bij het investeren in winkelvastgoed en de ontwikkeling hiervan. In de beste traditie van het familiebedrijf, is het onze ambitie om duurzaam te groeien. Wij willen winkelpanden lang, als het kan decennia, in onze portefeuille houden. Dit vereist een langetermijnvisie waarbij we ons dagelijks bewust moeten zijn van de gevolgen die onze keuzes hebben voor de generatie van morgen. Een streven naar een economisch rendement mag hierbij nooit ten koste gaan van de hoge ethische standaard die wij hierbij hanteren. Evenmin mag dit ten koste gaan van de planeet. Het duurzaamheidslabel van de Dutch Green Building Council zien wij als een belangrijk middel om onze eigen prestaties te meten. Ronald Prins Gemeente Amsterdam Dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam is een van de partijen die vanaf het begin meedoen aan de DGBC. Ronald Prins vertegenwoordigt de overheid in het bestuur. Amsterdam hecht erg veel waarde aan duurzaamheid en wil zich in dat opzicht ook onderscheiden. Wij willen de CO2-uitstoot flink reduceren en duurzaam bouwen speelt daarin een belangrijke rol. De stad heeft zich ten doel gesteld dat vanaf 2015 alle nieuwbouw klimaatneutraal moet zijn. Dat verklaart ook het belang dat wij hechten aan onze deelname in het DGBC. Daar komt alle kennis over duurzaam bouwen van alle belangrijke partners samen. Ronald Prins (47) is directeur van de Dienst Milieu en Bouwtoezicht van de gemeente Amsterdam. Hij werkte hiervoor bij diverse gemeentes, waaronder Dordrecht en Haarlemmermeer. Daarnaast is hij lid van de Raad van Commissarissen bij een woningcorporatie in Lelystad. Jaap C. Gillis MBA FRICS is Chief Operating Officer van Redevco. Hiervoor was hij onder andere lid van de Raad van Bestuur van AM N.V. (Amstelland MDC), vicevoorzitter van AM Development BV (nu Multi Development Corporation) en voorzitter van de directie van ING Real Estate International. Tevens is Jaap Gillis Trustee van de wereldwijde Board van de International Council of Shopping Centres (ICSC), Europees Voorzitter van de ICSC alsmede voorzitter van de ICSC Sustainability Committee en lid van de Retail & Entertainment Council. Daarnaast is hij vicevoorzitter van het Nederlands bestuur van de Urban Land Institute (ULI), Fellow van de Royal Institute of Chartered Surveyors, Register Marketeer van het NIMA en lid van de Raad van Toezicht van de Nederlandse Raad voor Winkelcentra (NRW). In 2008 ontving Jaap Gillis de Vastgoedmarkt Award 2007. Theo E.J. Joosten Inbo De DGBC moet door haar brede platform een katalyserende rol vervullen in het ontwikkelen van visie op duurzaamheid het katalyseren van draagvlak, naast de voortvarende concretisering van duurzame gebouwen. Denken én doen! Omdat de instroom van jonge en gedreven talenten in dit veranderingsproces van eminent belang is, benadrukt Theo Joosten een sterke relatie van DGBC met het onderwijs. De ontwikkeling van een duurzame samenleving en leefomgeving staan voor hem steeds centraal vanuit houding en verantwoordelijkheid. Job Dura Dura Vermeer Groep NV Als Dura Vermeer Groep hebben wij de principes van maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid hoog in ons vaandel staan. Dit daagt ons voortdurend uit om te innoveren en om te zoeken naar duurzame producten en oplossingen in het bouwproces. Het samen met opdrachtgevers ontwikkelen van duurzame gebouwen vormt hiervan een belangrijk onderdeel. De DGBC kan ons goed helpen om deze doelstellingen te realiseren en om onze resultaten objectief te meten. Dit niet alleen voor kantoorgebouwen, maar ook voor door ons gerealiseerde woningen, winkels en andersoortige gebouwen. Ten slotte stelt de DGBC ons in staat om onze eigen medewerkers de benodigde actuele kennis bij te brengen op het gebied van duurzaamheid en duurzame toepassingen in de bouw. Job Dura (1962) is sinds 2004 lid van de Raad van Bestuur van Dura Vermeer Groep. Daarvoor was hij onder andere zes jaar werkzaam als directeur van Dura Vermeer Bouw Rotterdam. Vanaf 1990 was hij werkzaam in diverse functies binnen Dura Vermeer Groep. Daarvoor werkte hij twee jaar op de afdeling Corporate Finance van de ABN AMRO Bank. Job Dura studeerde Bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam en volgde daarna een postdoctorale opleiding Vastgoedkunde aan de Universiteit te Amsterdam. Jack de Leeuw SBR SBR ondersteunt organisaties en bedrijven in bouw en vastgoed als die met kennisvraagstukken zitten. Dat kan door kennis voor ze te ontwikkelen, maar veel vaker door kennis op een bruikbare en toegankelijke manier beschikbaar te stellen en te helpen bij het dagelijks gebruiken en toepassen ervan. Dat doen we op heel veel terreinen, maar als het over duurzaamheid gaat, is dat een extra uitdaging omdat het maatschappelijk én persoonlijk van groot belang is. Duurzaamheid is geen hype; het is een kwaliteit van de gebouwde omgeving die iedereen wenst en die ook haalbaar is. Het bijdragen aan de doelen van de Dutch Green Building Council doen we dan ook vanuit de overtuiging dat het de sector en de samenleving vooruit brengt. Afgestudeerd als architect aan de TU Delft op een duurzaam woningbouwconcept heeft Jack de Leeuw (55) drie jaar gewerkt bij het ministerie van Economische Zaken als beleidsmedewerker Energiebesparing Gebouwde Omgeving. Vervolgens 13 jaar in verschillende functies (laatst als divisiemanager Gebouwde Omgeving) bij voorgangers van SenterNovem. Vanaf 1998 is hij algemeen directeur van SBR, een onafhankelijk kennisinstituut voor de bouw. Ir. Theo E.J. Joosten is architect/adviseur en was tot medio 2004 bestuursvoorzitter van Inbo Adviseurs Stedebouwkundigen Architecten. Nu vervult hij een aantal bestuurs- en adviesfuncties bij bedrijven, onderwijs- en kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. Robert Blom - Hogeschool Utrecht René Hersbach ING Real Estate Development Het belang van het DGBC voor ING Real Estate Development NL is dat duurzaamheid meetbaar kan worden gemaakt en dat wij daardoor het duurzame karakter van onze projecten kunnen aantonen. Wij stellen onze kennis en ervaring op het gebied van duurzame project- en gebiedsontwikkeling beschikbaar en werken gezamenlijk binnen de DGBC aan één duurzaamheidstaal. Als wij allen dezelfde taal spreken, komen er zeker meer duurzame gebouwen en gebieden in Nederland. René Hersbach is al sinds zijn opleiding een gepassioneerd vastgoedman. Na verschillende functies als projectleider, technisch vastgoedmanager en projectcoördinator/planontwikkelaar, trad hij in 1997 in dienst bij ING Real Estate Development. Hier is hij sinds 2007 Managing Director Projects. Een van René s focus-onderwerpen is duurzaamheid, waarbij hij zich actief bezighoudt met het doorvertalen van ING Real Estates ambities op dit vlak naar intelligente en integrale ontwerpen die klanten nu en in de toekomst inspireren. Wat mij enorm inspireert, is dat de Dutch Green Building Council een instrument aanreikt BREEAM waarmee je concreet kunt meten hoe duurzaam een gebouw of een gebied is. Deze benadering is een geweldige kans voor het HBO om een complex en veelzijdig vraagstuk, zoals duurzaam gebruik van de ruimte, te structureren. Al in mijn opleiding landschapsarchitectuur stond de integrale benadering van vragen van fysieke, maatschappelijke en ruimtelijke aard centraal. Nu krijgt het, vanuit de invalshoek van beleggers, bouwers en gebruikers, een nieuwe impuls. Prachtig! Robert Blom (56) werkt sinds 2002 als faculteitsvoorzitter van de Faculteit Techniek aan de Hogeschool Utrecht. Hij werkte in de onderwijssector van de kleinste tot de grootste universiteit. Van 1998 tot 2002 was hij zelfstandig organisatieadviseur. Hij is tevens voorzitter van de RvC Woonbedrijf te Eindhoven en lid van het bestuur van VTW. 8 9
Activiteiten Dutch Green Building Council in volle gang Trainingen assessoren en experts van start De markt is om en wil duurzaam ontwikkelen, bouwen en renoveren. De vraag naar toetsing van de duurzaamheidsambities aan de werkelijkheid neemt enorm toe, zegt Stefan van Uffelen, manager van de Dutch Green Building Council (DGBC). Het opstellen van een onafhankelijke meetlat voor duurzame gebieds- en gebouwontwikkeling is in volle gang. De BREEAM-trainingen zijn gestart en de eerste pilotprojecten ingediend. Stefan van Uffelen, manager van de Dutch Green Building Council. Het DGBCteam. De opwarming van de aarde door het broeikaseffect is lang genegeerd. In 2002 begon de wereld enigszins wakker te worden als gevolg van het spraakmakende boek Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things, van William McDonough en Michael Braungart. Maar de noodzaak van duurzamer produceren werd pas echt een issue in 2006, toen de voormalige Amerikaanse vice-president Al Gore zijn Inconvenient Truth lanceerde. Founding partners ABN AMRO, Redevco, Dura Vermeer en SBR hebben de DGBC eind 2007 opgericht. ING Real Estate, dat snel bij het initiatief betrokken was, en TNT Real Estate zegden, evenals de gemeente Amsterdam, hun steun al in een vroegtijdig stadium toe. Vanaf de aankondiging van DGBC in januari 2008, is er sprake van een overweldigende animo: de stichting heeft de steun van 60 Founding Partners, waaronder beleggers, vastgoedontwikkelaars, bouw- en installatiebedrijven, architecten, nutsbedrijven, hogescholen, gemeenten en toeleveranciers. BREEAM De Dutch Green Building Council gaat op basis van een internationaal erkende methode een onafhankelijke meetlat voor gebieds- en gebouwontwikkeling ontwikkelen en beheren. Opdrachtgevers kunnen straks op basis van nog te bepalen beoordelingscriteria hun gebouw of gebied laten toetsen op duurzaamheid. Voldoen de projecten aan de criteria, dan ontvangen zij een certificaat. Als basis is gekozen voor het instrument BRE Environmental Assessment Method (BREEAM), een Engels systeem, ontwikkeld door de Engelse variant van TNO (BRE). Van Uffelen: Deze methodiek laat zich het meest gemakkelijk vertalen en ombouwen naar de Nederlandse situatie. En dat is precies wat we willen: een instrument dat is toegespitst op de Nederlandse situatie, maar wel aanhaakt bij het internationale label. Assessoren en experts De DGBC wil met het oog op een juiste toepassing van BREEAM twee typen personen opleiden. Ten eerste assessoren. Dit zijn onafhankelijke derden die de beoordelingen van de duurzaamheid van gebouwen en gebieden gaan uitvoeren. Deze personen zijn vooral in dienst bij ingenieurs- en adviesbureaus. Zij doen de beoordeling en de DGBC geeft op basis van hun advies een certificaat uit. Eerste certificaten in 2009 Naar verwachting kunnen de eerste gebouwen in het voorjaar van 2009 gecertificeerd gaan worden. Allereerst beoordeelt de DGBC de pilots en vervolgens kunnen wij aan de slag met uw project. Op onze site staat een lijst van experts en assessoren in opleiding die bij ons bekend zijn. Met deze personen kunt u natuurlijk al een beoordeling gaan voorbereiden en in een vroeg stadium rekening houden met de eisen vanuit het label. Kanttekening daarbij is dat het label nu nog in ontwikkeling is. Maar de assessoren en experts genoemd op onze site hebben toegang tot de laatste versie. Harmonisatie van instrumenten BREEAM is zeker niet het enige instrument om duurzaamheid meetbaar te maken. Wat te doen als uw project bijvoorbeeld al voldoet aan GreenCalc+? Van Uffelen benadrukt dat de DGBC op de hoogte is van de diverse instrumenten en ermee samenwerkt. Het is nadrukkelijk de bedoeling dat BREEAM-NL gaat aansluiten bij de bestaande Nederlandse regelgeving en bestaande Nederlandse rekenprogramma s. De Dutch Green Building Council is bezig met de ontwikkeling hiervan. Ook het belang van kennisdeling over duurzaamheid is groot. De DGBC biedt een platform voor onderzoek naar en kennisoverdracht van duurzame ontwikkeling van de gebouwde omgeving. Op de agenda van de website www.dgbc.nl is te lezen welke bijeenkomsten er de komende tijd op het programma staan. Ook werken we samen met hogescholen aan een opleidingsprogramma. Participanten gezocht Van Uffelen nodigt organisaties die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan van harte uit om participant te worden. Dat levert veel voordelen op. U hebt toegang tot een uniek netwerk en de meest actuele kennis op dit gebied. Bovendien kunt u gebruikmaken van diverse speciale activiteiten, zoals een incompany workshop over de aspecten van duurzame gebouwen. DGBC Postbus 1819 3000 BV Rotterdam www.dgbc.nl ir. Stefan van Uffelen, manager Stefan.van.Uffelen@dgbc.nl Tel.: (010) 206 59 33 Drukbezochte partnerbijeenkomst. De tweede groep zijn de experts. Die bouwen dezelfde kennis op als een assessor, maar doen geen beoordelingen. Ze geven óf advies óf bereiden de beoordeling voor. Experts zijn dus vaak werkzaam bij organisaties die gebouwen willen laten certificeren, maar zelf kennis in huis willen hebben zodat duurzaamheid een integraal onderdeel wordt. Een expert kan ook werkzaam zijn bij een adviesbureau en als externe adviseur ingezet worden om te begeleiden bij de duurzame ontwikkeling en het voorbereiden van het assessment. 10 11
Ambitie eerste TNT Green Office in Hoofddorp Type: co 2 -emissievrij kantoorgebouw (wekt meer energie op dan nodig is) Locatie: Hoofddorp, Beukenhorst-Zuid Oppervlakte: ca. 15.000 m2 LEED score: Platinum Greencalc+-score: > 1.000 punten Energielabel: A++ Oplevering: medio 2010 Verhuurder: consortium van Triodos Bank / OVG Projectontwikkeling Architect: Paul de Ruiter Architecten Status: Voorlopig ontwerp-fase Planet Me TNT wil substantiële bijdrage leveren aan duurzaamheid De klimaatverandering heeft desastreuze gevolgen voor onze planeet, zoals toenemende gezondheidsrisico s, schade aan ecosystemen en bedreiging van onze middelen van bestaan. Verklaringen waarin de ambitie wordt uitgesproken het milieu te beschermen door CO 2 -neutraal te opereren hoor je tegenwoordig steeds vaker. Maar als je een van s werelds grootste ondernemingen op het gebied van lucht- en wegvervoer bent, is zo n commitment niet zomaar een belofte. TNT meent dat aanpassingen in haar bedrijfsactiviteiten, samen met maatregelen in de privé-sfeer van haar medewerkers, een substantiële bijdrage kunnen leveren aan de strijd tegen de klimaatverandering. Dat is de leidende gedachte achter Planet Me: het is onze ambitie het eerste post- en expressbedrijf ter wereld te worden dat emissievrij opereert. Willen we die ambitie verwezenlijken, dan moeten we méér doen dan enkel de wettelijke regels naleven en ook méér doen dan wat de klanten van ons verwachten. We zullen verantwoordelijk leiderschap moeten tonen en ons moeten inzetten om blijvend verschil te maken. TNT is als transportbedrijf deel van het probleem en wij vinden het daarom onze verantwoordelijkheid ook deel van de oplossing te zijn. Unieke aanpak Onze aanpak is uniek, omdat wij: J tegenover onze stakeholders transparant zijn als het gaat om onze milieutargets, de vorderingen die we maken en de uitdagingen waarvoor we staan; J streven naar beperking van de CO 2 -uitstoot in al onze activiteiten en ons niet beperken tot maatregelen voor onze bedrijfswagens; J ons richten op terugdringing van de CO 2 -emissies in onze dagelijkse operationele activiteiten en niet proberen ons te onttrekken aan onze verplichtingen door CO 2 -kredieten aan te kopen; J onze medewerkers actief aanmoedigen zelf maatregelen te nemen om de klimaatverandering tegen te gaan. We initiëren op bedrijfsniveau initiatieven die omgezet kunnen worden in persoonlijke besluiten en maatregelen in de privé-sfeer. TNT www.tntplanetme.com contactpersoon: Dhr. ir. N.I. van Hermon MRE email: hermon@tnt-realestate.nl internetadres: www.tnt-realestate.nl postadres: Postbus 16230, 2500 BE Den Haag telefoonnummer: 070-3054054 contactpersoon: Dhr. P.F.H.B. Verwaaijen email: verwaaijen@tnt-realestate.nl internetadres: www.tnt-realestate.nl postadres: Postbus 16230, 2500 BE Den Haag telefoonnummer: 070-3054054 Ambitie eerste TNT Green Depot in Veenendaal Type: co 2 -emissievrij bedrijfsgebouw (wekt meer energie op dan nodig is) Locatie: Veenendaal, industrieterrein De Batterijen Oppervlakte: ca. 1.500 m2 (waarvan ca. 300m2 kantoorruimte) LEED score: Platinum Greencalc+-score: 500-1.000 punten (op basis van eigen referenties) Energielabel: A++ Oplevering: Vierde kwartaal 2008 Bouwer: Ufkes Apeldoorn (Volker Wessels) Architect: ARTEC Architecten Status: Bouw gestart Planet Me is een uit drie componenten bestaande strategie voor het terugdringen van onze CO 2 -uitstoot. Deze componenten zijn: J count carbon ons commitment met betrekking tot rapportage over en transparantie omtrent onze CO 2 -uitstoot; J code orange ons bedrijfsbrede programma voor terugdringing van de CO 2 - uitstoot in onze operationele activiteiten; J choose orange een programma dat tot doel heeft onze medewerkers te stimuleren op persoonlijk vlak maatregelen te nemen om het voortbestaan van onze planeet veilig te stellen. 12 13
Groen met een beetje oranje... BAM maakt duurzame projecten haalbaar Groen neemt een prominente plaats in bij BAM. En dan doelen we niet op de herkenbare groen-oranje huiskleuren waarin onze bouwplaatsen zijn uitgevoerd. Nee, BAM is groen omdat maatschappelijk verantwoord ondernemen bij ons hoog op de agenda staat. Koninklijke BAM Groep is zich ervan bewust onderdeel te zijn van de samenleving. BAM levert met vele andere organisaties een bijdrage aan de ontwikkeling van de maatschappij. BAM streeft ernaar dit een duurzame bijdrage te laten zijn. BAM Woningbouw is medio 2008 gestart met het eerste renovatieproject met Passiefhuis-label. Het betreft een kleinschalig woonblok op het Rotterdamse Noordereiland, ontwikkeld samen met woningcorporatie de Nieuwe Unie, adviesbureau DHV en Villanova Architecten. De gevels, daken en vloeren van de veertien appartementen krijgen superisolatie; de nieuwe kozijnen krijgen drievoudig isolatieglas. Zonneboilers leveren warm water; frisse lucht komt van balansventilatie met warmteterugwinning. Voor de toekomstige bewoners betekent dit een extreem lage energierekening én een gezond binnenklimaat. Koninklijke BAM Groep is een van de partijen die met onder meer energieproducent Nuon en de gemeente Amsterdam de intentie hebben uitgesproken om het stedelijk gebied Buiksloterham aan de noordelijke IJ-oever van Amsterdam op een zo klimaatneutraal mogelijke manier te ontwikkelen. Dit gebied is nu een bedrijventerrein en moet in de komende twintig jaar uitgroeien tot een gemengde omgeving om te wonen (circa 4.000 woningen) en te werken. Het onderzoek naar de klimaatneutrale ontwikkeling van Buiksloterham kwam voort uit de eerste Amsterdamse klimaattafel begin 2008. Wij hebben de afgelopen jaren op het terrein van duurzaamheid grote stappen gezet om duurzame oplossingen technisch en financieel haalbaar te maken. Om duurzaamheid in het DNA van BAM te verankeren, zijn we begonnen met de publicatie van een duurzaamheidsverslag en de aanstelling van een directeur Corporate social responsibility. Wij streven ernaar ons beleid op het gebied van duurzaamheid verder te ontwikkelen. Niettemin brengen werkmaatschappijen en BAM-medewerkers de uitgangspunten van maatschappelijk verantwoord ondernemen dagelijks op tal van terreinen in praktijk. BAM streeft ernaar in de sector een voorhoedepositie in te nemen en wil die positie in de toekomst ook verder versterken. Veiligheids- en integriteitsbeleid Het belang dat wij toekennen aan maatschappelijk verantwoord ondernemen komt onder meer tot uitdrukking in een strikt veiligheids- en integriteitsbeleid en een transparante organisatie. Werkmaatschappijen besteden onder meer extra aandacht aan veiligheids- en omgevingsmanagement. Bij de totstandkoming van infrastructurele en bouwprojecten komen deze verantwoordelijkheden steeds nadrukkelijker bij de bouwende partij(en) te liggen. Open communicatie met buurtbewoners en andere belanghebbenden ten aanzien van mogelijke overlast en de maatregelen die BAM treft, leidt tot begrip, betrokkenheid en daarbij tot maatschappelijke controle van bouwplaatsen. De bekroonde ervaringen van de Britse werkmaatschappijen zijn op dit terrein een voorbeeld en inspiratie voor zustermaatschappijen. Koploper Wij zijn er trots op dat wij in onze Nederlandse thuismarkt koploper zijn op het gebied van duurzame innovaties om het energiegebruik drastisch terug te dringen. Zo waren we nauw betrokken bij het initiatief voor de productie van de Toolkit Duurzame Woningbouw, waarmee wij een belangrijke bijdrage konden leveren aan de kennisuitwisseling tussen ontwikkelaars, gemeenten en ontwerpers. Deze uitgave omvat onder meer 28 energieconcepten die een CO 2 -reductie tot vijftig procent mogelijk maken. Daarnaast is BAM Vastgoed gestart met een Toolkit Duurzame Gebiedsontwikkeling en BAM Woningbouw met de Toolkit Duurzame Woningverbetering (renovatie). BAM Utiliteitsbouw en BAM Techniek dragen bij aan de Toolkit Duurzame Kantoren. Wij passen onze ambities aan op de voortgang in de techniekontwikkeling. BAM maakt duurzame projecten haalbaar! Koninklijke BAM Groep nv Runnenburg 9 3981 AZ Bunnik Postbus 20 3980 CA Bunnik Tel.: (030) 659 86 21 www.bam.nl Contactpersoon: Igor Sancisi, Ontwikkelmanager I.Sancisi@bamvastgoed.nl BAM Techniek - Energy Systems was het eerste gecertificeerde bedrijf dat energiecertificaten voor gebouwen mag verstrekken. 14 15
De weldoordachte keuzes van DHV Duurzaam bouwen zit in onze genen Duurzaamheid heeft een plek op de agenda. En terecht, want ieder gebouw blijft decennialang in ons landschap bestaan en heeft een nalatenschap voor de toekomst. In de hele levenscyclus van een gebouw van initiatief, realisatie, onderhoud, renovatie tot sloop moeten daarom weldoordachte keuzes gemaakt worden. De belangen van opdrachtgevers en gebruikers staan daarbij centraal. Passiefhuis-renovatie Rotterdam In Rotterdam worden 19 historische woonhuizen met behulp van passiefhuis-technologie op duurzame wijze gerenoveerd. Dit betekent zonder centrale verwarming toch comfortabele en goed geventileerde woningen. In de rol van advies- en ingenieursbureau heeft DHV de unieke kans om, binnen de kaders van de opdracht en de netwerken waarin wij participeren, invloed uit te oefenen als het gaat om duurzame gebouwen en gebieden. Samen met de opdrachtgever zoeken we naar oplossingen waarbij meerwaarde ontstaat door samenspel tussen de elementen energie, water, materiaalgebruik, omgeving en binnenklimaat. Dan blijken er tal van slimme oplossingen Energie Energiebesparing is de basis van duurzaam bouwen. Maar ook creatieve oplossingen waarbij de efficiency van de energieopwekking wordt verhoogd of de toepassing van duurzame energievormen blijken doeltreffend. Water Bij watergebruik valt veel te winnen. Nog steeds wordt onnodig veel schoon drinkwater gebruikt, terwijl er tal van oplossingen zijn die het drinkwatergebruik aanzienlijk kunnen reduceren zonder in te leveren op functionaliteit. Materiaalgebruik Flexibel bouwen betekent dat een gebouw langer meegaat door met gebruikers mee te veranderen. Demontabel bouwen zorgt ervoor dat materialen na sloop eenvoudiger hergebruikt kunnen worden. De Cradle to Cradle -filosofie vormt hiervoor de basis. Ook worden materialen toegepast die snel hernieuwbaar zijn, weinig transport nodig hebben, gezond zijn voor mens en dier en bij voorkeur al eerder gerecycled of hergebruikt zijn. mogelijk waarbij ontwerp, budget en milieu uitstekend samen gaan. Wij helpen onze opdrachtgevers daarbij. Profit Naast maatschappelijke en politieke bewustwording, zien steeds meer gebruikers en ontwikkelaars de meerwaarde van duurzaamheid. Sterker nog, zij zetten het extern en intern in als selling point. Een goede zaak, want duurzaamheid mag ook wat opleveren. Bij DHV gaat het niet alleen om people en planet. Profit blijft een belangrijke drijfveer voor elke onderneming. Duurzaamheid past daar prima in. Want veel oplossingen bieden meerwaarde, besparen tijd, materiaal, water of energie. Dit geldt overigens niet alleen voor nieuwe gebieden en gebouwen. Veel winst is te behalen in bestaande bouw, waar bijvoorbeeld met passiefhuis -renovatie 75% energiebesparing wordt gerealiseerd. Of de nieuwe behuizing van Philips Medical Systems, waar slimme installaties in combinatie met warmte-koudeopslag maar liefst 50% CO2-uitstoot reduceren. Dat levert concrete winst op. Bewijs Duurzaamheid zit bij ons in de genen. DHV ers zijn intrinsiek gemotiveerd om door Total Design Management en multidisciplinaire, innovatieve oplossingen positief bij te dragen aan een duurzame samenleving. Samen met onze partners in het Dutch Green Building Council. Onze participatie en onze projecten zijn daarvan tegelijkertijd zowel bewijs als resultaat. DHV BV Isolda Strom Postbus 80007 5600 JZ Eindhoven Tel. (040) 250 92 73 isolda.strom@dhv.com www.dhv.nl/bouw Ecovilla Ecovilla is het woonconcept voor de duurzame toekomst, ontwikkeld in samenwerking met Essent en Ballast Nedam. Zo n veertig mensen wonen en werken in de ecovilla, waar geleefd wordt met 20% van het huidige gemiddelde gebruik aan fossiele brandstoffen en met een 80% lagere CO2-uitstoot. Nieuwbouw Photovoltech, Tienen, België Naast het produceren van duurzame energiebronnen, bevat de nieuwe 360 MW-zonnecellenfabriek zelf ook oplossingen die energieverbruik verminderen en de belasting op de omgeving beperken. Zo worden waterbesparingssystemen, warmtepompen en adiabatische koeling toegepast. Omgeving Duurzaam betekent bij DHV ook de impact van het gebouw op de omgeving. Denk aan grondgebruik, overlast voor de omgeving en benodigd transport door de gebruikers. Binnenklimaat De gebruikers van een gebouw staan altijd centraal. Een beter (individueel) comfort en een gezond binnenklimaat kunnen leiden tot hogere arbeidsproductiviteit en minder verzuim. Een situatie waar iedereen baat bij heeft. DSM Hoofdkantoor en R&D Campus, China Dit DSM-complex is ontworpen met hoge duurzaamheidsambities. DSM komt hiermee in aanmerking voor de LEED Gold-certificering. Philips Medical Systems Om haar nieuwe kantoren van verwarming en koeling te voorzien, maakt Philips gebruik van een systeem van koude- en warmteopslag in de bodem. Energiezuinig, milieuvriendelijk en comfortabel werken. 16 17
Dura Vermeer gaat voor duurzaam Unileverkantoor en PCS Hybride Woning als sprekende voorbeelden Met de ontwikkeling en realisatie van Unileverkantoor De Brug in Rotterdam en de recent geïntroduceerde PCS Hybride Woning heeft Dura Vermeer twee voorbeelden in huis die haar ambities en daden tonen op het gebied van terugdringing van CO 2 -uitstoot en een klimaatneutraal gebouwde omgeving. Dura Vermeer gaat voor duurzaam. Unileverkantoor De Brug aan de Nassaukade in Rotterdam is in meerdere opzichten een duurzaam gebouw. Het concept van een 15.000 m 2 groot kantoor dat zweeft boven het historische Blue Band-fabriekscomplex is gebaseerd op een industriële bouwmethode (IFD: Industrieel, Flexibel en Demontabel) en meervoudig grondgebruik. Daarnaast wordt in hoge mate bijgedragen aan duurzaamheid door een energiebesparend binnenklimaat van het gebouw. De Brug is het resultaat van een door Dura Vermeer gewonnen meervoudige opdracht voor de herinrichting van het Oranjeboomterrein met woningen en de bouw van een nieuw kantoor aan de Nassaukade. Meervoudig grondgebruik/ifd Het lag voor de hand om het nieuwe kantoor van Unilever te bouwen op het aangrenzende Oranjeboomterrein. Dura Vermeer en JHK Architecten kozen er echter voor om een nieuw kantoor te realiseren bovenop de fabriek. Hierdoor ontstond meer ruimte voor woningbouw op het Oranjeboomterrein en kon aan de Nassaukade de functie van fabriek en kantoor op één locatie worden gecombineerd: meervoudig grondgebruik in optima forma. Reeds in een vroeg stadium werd duidelijk dat het ontwikkelingsconcept alleen tot uitvoering kon worden gebracht door een IFD-aanpak. Door het skelet van de staalconstructie te laten prefabriceren op een werkplaats en vervolgens op een tijdelijke bouwlocatie naast de Blue Band-fabriek te assembleren, kon hieraan worden voldaan. Deze aanpak had als extra voordeel dat op het zelfde moment kon worden gestart met de aanleg van de fundering. Schil, staalskeletconstructie/ buitenwanden, binnenwanden en verhoogde vloeren zijn demontabel en geschikt voor hergebruik. Optimaal binnenklimaat Door het vele HR++-glas in de gevel (transparantie) van De Brug is veel aandacht besteed aan de klimaattechniek ten behoeve van een optimaal binnenklimaat. Daarom is gekozen voor koeling via koelplafondelementen en vloerconvectoren langs de gevel. Het voordeel van dit systeem is dat de ventilatiecapaciteit beperkt blijft tot puur verse luchtvoorziening en dat door de plaats van de vloerconvectoren koudeval langs de gevel wordt voorkomen. Het gecombineerde koelings- en verwarmingssysteem maakt slim gebruik van water uit de Maas, warmtepompen en ketels, en is zelfregelend. Het Maaswater wordt gebruikt voor vrije koeling zolang de temperatuur van het water lager is dan 17 graden. De warmtepomp levert zowel koude als warmte. In de winter levert de warmtepomp warmte aan het complex en aanvullend leveren de ketels tijdens de piekvraag extra vermogen. De lichtregulatie van het gebouw is intelligent van toepassing en draagt daarmee bij aan de duurzaamheid van het gebouw. De verlichting bestaat uit een centrale verlichtingsschakeling en daglichtafhankelijke regeling in kantoren. Dura Vermeer ontwikkelde PCS-Woningbouwconcept. Het PCS-Woningbouwconcept gaat uit van één basisopstelling waarbij vooraf reeds een groot aantal keuzes zijn gemaakt die de efficiëntie van ontwikkelen en bouwen ten goede komen. Dit basisconcept geeft de garantie van een korte ontwikkeltijd en daarmee een snellere stap naar realisatie van woningen. Met de Hybride Woning heeft Dura Vermeer een antwoord op de vraag naar klimaatneutrale woningen en geeft het bouwconcern via deze bijzondere uitvoeringsoptie direct gehoor aan het Lente-Akkoord van Bouwend Nederland. Duurzame resultaten Een gemiddelde PCS-rijwoning van Dura Vermeer heeft een CO 2 -uitstoot van 2368 kg op jaarbasis. Met de Hybride PCS-rijwoning wordt dit gereduceerd met 40%: 1420 kg per jaar. De EPC-waarde, ofwel de geldende energienorm, ligt bij een Hybride Woning op 0,42. Dit is bijna een halvering ten opzicht van de normwaarde in het gecommitteerde Lente-Akkoord en zelfs nog lager dan de norm die voor 2011 is gesteld (0,6). Deze klimaatvriendelijke resultaten worden geboekt door een speciaal CO 2 -gestuurd ventilatiesysteem, een warmtepompinstallatie en warmte- en koudeopslag (WKO). De Hybride Woning biedt niet alleen klimaatvoordelen, ook de bewoners krijgen extra wooncomfort. Vanwege de energiezuinigheid levert de Hybride Woning immers financieel voordeel voor de bewoner. Door een extreem laag energieverbruik, vloerverwarming door het hele huis, het eenvoudig koelen in de zomer zonder gebruik te maken van een airco en het openen en sluiten van ramen wordt de PCS Hybride Woning gekenmerkt als een comfortabele A++-woning. De Caaien De eerste PCS Hybride Woningen worden gerealiseerd in het project De Caaien, Ypenburg-Den Haag. In deze duurzame nieuwbouwwijk verrijzen maar liefst 206 PCS Hybride Woningen. Dura Vermeer Groep NV Drs. J. Dura MRE Postbus 7119 2701 AC Zoetermeer info@duravermeer.nl www.duravermeer.nl PCS Hybride Woning Ook in de woningbouw laat Dura Vermeer zich van haar beste duurzaamheidskant zien door de ontwikkeling van een Hybride Woning op basis van het door 18 19
Risicogebaseerde inspecties borgen dat kwaliteit ook in de tijd kan worden gewaarborgd. Op naar een duurzaamheidslabel met inhoud Duurzaam Bouwen als meetbaar en verifieerbaar begrip in de markt, hoe doe je dat? Duurzaam bouwen is meer dan een modeverschijnsel. Het appelleert aan het nemen van verantwoordelijkheid van eenieder om te kunnen wonen, werken en leven in een gebouwde omgeving die rekening houdt met de mens, de economie en de natuur. Uiteraard op een gebalanceerde manier. De uitdaging voor de Dutch Green Building Council is het vinden van een definitie van duurzaamheid op een manier die uitlegbaar is voor iedereen (helderheid), die zoveel mogelijk gekwantificeerd kan worden (tastbaarheid), die verifieerbaar is (resultaat en kwaliteit) en die geborgd is (reproduceerbaarheid). INTRON heeft op al deze aspecten een goede visie die is gebaseerd op jarenlange ervaring in het vaststellen van milieuprestaties enerzijds en het vastleggen van kwaliteit door certificering anderzijds. Vanuit de kerngedachten die hierbij horen, willen we u in dit artikel bekendmaken met de invulling van een kwaliteitslabel met inhoud. Duurzaamheid kent vele definities. Wat INTRON betreft geldt dat welke duurzaamheidsafweging ook wordt gemaakt, er wordt geredeneerd vanuit de gehele levenscyclus van het onderwerp en dat daarbij een representatieve selectie van duurzaamheidsindicatoren wordt beschouwd. Denken over de verschillende fasen van de levenscyclus van een gebouw is een krachtige benadering om juist die mogelijkheden voor prestatieverbetering te vinden in de fase waarin de meeste winst gemaakt kan worden. Er zijn voorbeelden te over waarbij de duurzaamheidsprestatie dan weer in het ontwerp en dan weer in het gebruik liggen. De uitdaging is om in alle fasen van ontwerp tot functiebeëindiging dit perspectief voor ogen te hebben. Daarbij valt in zowel economische zin als vanuit duurzaamheidsperspectief de meeste winst te behalen. Denken in verschillende duurzaamheidsindicatoren zorgt ervoor dat ongewenste bijeffecten worden voorkomen. Duurzaamheid is altijd een afweging van verschillende aspecten; beslissers moeten daarom op de hoogte zijn van de gevolgen van bepaalde keuzes. De meest kwantitatieve benadering die hierbij het beste aansluit is een duurzaamheidsbepaling die uitgaat van de methodiek van de levenscyclusanalyse (LCA). Daar is in het afgelopen decennium veel ervaring mee opgedaan bij toeleveranciers in de bouw, onder andere in de vorm van MRPI-licenties die worden uitgegeven door de Stichting MRPI. MRPI staat voor MilieuRelevante ProductInformatie. De missie van het DGBC biedt ons de uitdaging dit naar het gebouwniveau te brengen, waarbij het ontwerp, het bouwproces, het gebruik en onderhoud en de functiebeëindiging een evenwichtige plaats kunnen krijgen. De bouwstenen liggen op de plank. Dat een kwantitatieve methode die geënt is op de LCA-methodiek voor de hand ligt is ook waarneembaar in ontwikkelingen elders in de wereld. Zo bouwt het Engelse BREEAM-raamwerk voort op milieuprofielen van materialen en is er binnen het Amerikaanse LEED-systeem een heroriëntatie gaande, waarbij met behulp van een aan de LCA-methode analoge systematiek wordt getracht grip te krijgen op de werkelijke waarde van de verschillende aspecten in dat model. Kwaliteitsborging INTRON houdt zich al jaren bezig met het beoordelen van systemen voor kwaliteitsborging. Zij maakt zich er daarbij sterk voor om het zwaartepunt te leggen bij die zaken die echt van invloed zijn op het kwaliteitsniveau dat wordt nagestreefd: de kwaliteitsrisico s. Waar gewerkt wordt met de traditionele normatieve documenten, ligt de bewegingsruimte vast. Waar nieuwe worden opgesteld, liggen de kansen voor zo n risicogestuurde benadering voor het oprapen. Wanneer het daarvoor nodig is om gebaande paden te verlaten, wijst INTRON graag de weg. Met inhoudelijk deskundige en betrokken partijen worden eisen, meetpunten en criteria gedefinieerd die ter zake doen en waarvan de duurzaamheidsrelevantie wordt erkend. Het doel dat daarbij voor ogen wordt gehouden is te komen tot een model met marktwaarde. De waarde van het keurmerk wordt tenslotte voor een belangrijk deel bepaald door het nut dat de gebruikers eraan toekennen. Naast een deskundige en objectieve (onafhankelijke) beoordeling, is de relevantie van de inhoud daarbij van doorslaggevende betekenis. De potentie De invulling van de duurzaamheid is meer dan een checklist bij het vaststellen van een ontwerp van een gebouw. Duurzaamheid dient een plek te krijgen in alle fasen van het ontwerp, het bouwproces en onderhoud, net zoals kosten een plek hebben. Duurzaamheid is ook geen add-on. Het is een wezenlijk onderdeel van de identiteit en het ontwerp van een gebouw in zijn omgeving. Het DGBC staat voor de uitdaging om deze doelgericht en met oog voor kwaliteit en inhoud vorm te geven. Als dat lukt, staat ons een rijke, spraakmakende en inspirerende tijd te wachten. INTRON B.V. Ton Jans Sector Manager Certificatie Tel. (0345) 58 51 70 tja@intron.nl www.intron.nl Het vinden van de juiste balans in duurzaamheidscriteria (links) en uitgangspunten (rechts) bepaalt de waarde van een duurzaamheidslabel. 20 21
Het nieuwe, duurzaam gebouwde kantoor van Search in Amsterdam. De toekomst vraagt om duurzame oplossingen Het integrale dienstenpakket van Search Search biedt vastgoedeigenaren, beleggers, projectontwikkelaars, architecten, stedenbouwkundigen, woningcorporaties, MKB-bedrijven, industrie, de zorgsector en overheidsinstellingen een integraal dienstenpakket. Zowel op het niveau van onderzoek, advies als projectmanagement omvat onze dienstverlening de totale gebieden milieu, veiligheid en bouwkwaliteit. Als het gaat om duurzaamheidsadvies onderscheiden wij ons niet alleen door onze ervaring op het gebied van inbreng van technische oplossingen, ook zijn onze adviseurs in staat op conceptueel niveau en op het gebied van sociale duurzaamheid kansen te benutten. Mogelijke energie-, water- en materialenstromen in gebouwen. Op maat voor u Behalve strategische advisering voor duurzaam bouwen, kunt u ons inschakelen voor het opstellen van begrotingen en besparingsmodellen en voor onafhankelijk advies over subsidies. Ook zijn wij de partij om in de arm te nemen voor het uitvoeren van een energieprestatiescan, voor energieprestatieadviezen (EPA), EPC-berekeningen en EPN-adviezen. Voor ruimtelijke inrichting, materiaaladvies, duurzaamheidstrainingen en workshops kunt u eveneens op ons rekenen. Duurzaamheidsscan Stijgende energieprijzen en de groeiende vraag naar duurzame gebouwen maken het vaak aantrekkelijk om bestaand vastgoed duurzaam te renoveren. Als de gebouwfuncties ervan eenvoudig te veranderen zijn, gaat zo n gebouw langer mee dan de afschrijftermijn. Onze experts geven u graag uitsluitsel door een duurzaamheidsscan uit te voeren. Zij kunnen oplossingen aandragen vanuit hun kennis van en ervaring met duurzame, intelligente bouw- en installatietechnieken en -materialen. Duurzaam bouwen loont In vergelijking met conventionele bouwmethoden kan de initiële investering voor duurzaam bouwen vaak iets hoger zijn. Daar staan echter aantrekkelijke overheidssubsidies en fiscale mogelijkheden tegenover die het verschil in bouwkosten kunnen compenseren. Tel daar de besparingen op uw energiekosten bij op. Een eenvoudige rekensom laat de balans doorslaan in het voordeel van duurzaam bouwen. De voordelen op een rij Duurzaam bouwen geeft een gevoel van trots, veiligheid, comfort en welzijn, zonder een wissel te trekken op schaarser wordende grondstoffen. Afhankelijk van het ambitieniveau levert duurzame projectontwikkeling energiezuinige, onderhoudsarme gebouwen op. Duurzaam bouwen houdt vanaf de ontwerpfase rekening met toekomstig gebruik, wat resulteert in multifunctionele gebouwen. Bestaand vastgoed is duurzaam te renoveren door betere isolatie en energieopwekkende installaties aan te brengen. koudeopslag in de bodem. Bovendien wekt het gebouw dankzij de zonnepanelen en de twee windmolens meer energie op dan het verbruikt. De lucht verlaat het gebouw schoner dan ze binnenkomt. Het zal dan ook niemand verbazen dat we trots zijn op onze nieuwe werkplek. Advies op maat Net als voor de woningbouw heeft de overheid ook voor de utiliteitsbouw energieprestatie-eisen geformuleerd. Onze adviseurs werken er dagelijks mee en onderscheiden zich door hun deskundigheid en praktische insteek. Zij dragen direct toepasbare oplossingen aan en denken en handelen milieuverantwoord vanuit een duurzaam economisch perspectief. U krijgt een advies op maat, zonder onnodige franje. Helder verwoord en met een overzicht van investerings- en rendementskosten en terugverdientijd. Search Meerstraat 7 Postbus 83 5473 ZH Heeswijk (N.Br.) Tel.: (0413) 29 29 82 Fax: (0413) 29 29 83 Petroleumhavenweg 8 1041 AC Amsterdam Tel.: (020) 506 16 16 Fax: (020) 506 16 17 Stavangerweg 21-23 9723 JC Groningen Tel.: (050) 571 24 90 Fax: (050) 311 66 46 www.searchbv.nl search@searchbv.nl Contact: Kees Faes, Manager bouwadvies bouwadvies@searchbv.nl Goed voorbeeld doet volgen Adviseren over duurzame oplossingen voor opdrachtgevers inde bouwsector is in onze optiek stap één. De daad bij het woord voegen is vers twee. Met onzs eigen nieuwe kantoorgebouw in Amsterdam geeft Search de bouwwereld en opdrachtgevers van nieuwbouw een goed voorbeeld. De ruwbouw hiervan bestaat uit een massief houten skelet. De 56 heipalen doen dienst als warmte-/ 22 23
Duurzame voorsprong voor KOW De visie van Tjerk Reijenga en David Goehring Met de komst van Tjerk Reijenga (voorheen BEAR Architecten) heeft KOW een flinke voorsprong gekregen op het gebied van duurzaam bouwen. Reijenga is met ruim 30 jaar ervaring een erkende autoriteit op dit vakgebied, nationaal én internationaal. Ook draagt David Goehring voorsprong van KOW op het gebied van duurzaamheid. Goehring, had 10 jaar in de VS een eigen bureau en is sterk in concepten, wordt daarbij geroemd om zijn tekenkunst; hij is sinds 2005 aan KOW verbonden. Vanaf het begin van zijn carrière (1978) heeft Tjerk Reijenga, thans directeur van KOW X en senior architect, vrijwel uitsluitend projecten gedaan met een hoog duurzaamheidsgehalte. Zijn kennis en ervaring zal voortaan in alle projecten van KOW toegepast worden. Ieder project leent zich voor CO2-neutraal bouwen, zelfs een vliegveld, aldus Reijenga. Het is toepasbaar voor 100 woningen, maar evengoed op een schaal van 300 hectare woningbouw of een farmaceutisch industriecomplex, zoals we nu in China doen. Maximaal effect Reijenga ziet een grote uitdaging. Om maximaal effect te hebben van duurzaamheidsmaatregelen is het zinvol om juist op het niveau van stedenbouwkundige planning mee te denken. Voor KOW ligt de uitdaging in de toepassing ervan bij complexe en grootschalige projecten. Dat zet echt zoden aan de dijk. Om duurzaam te bouwen, moet wel zeer integraal gewerkt worden. Alle disciplines landschapsarchitectuur, stedenbouwkunde, architectuur en cultuur, zelfs de sociale aspecten komen hier bijeen. Dat vereist grote betrokkenheid en intensieve samenwerking van alle partijen. Van wezenlijk belang is dat iedereen zich bewust is van het ecologisch doel. Iedereen moet erachter staan, besluit Reijenga. Veel ervaring David Goehring, senior architect conceptontwikkeling bij KOW X, is lid van het American Institute of Architects en LEED (Leadership in Energy and Environmental Design)-gecertificeerd. Goehring heeft veel ervaring als lead design architect bij verschillende Amerikaanse bureaus. Zijn passie ligt in het ontwerpen. Hij vertelt in zijn moedertaal: As an American architect, I have observed that the Dutch have a healthy respect for nature and a unique motivation to create a model for sustainable design. In the structure of KOW X, we have developed a knowledgebased group, directly addressing sustainability. This is an interdisciplinary group which collaborates on Dutch, European and Asian carbon-zero building environments. With an informed view of the global picture, and a green network extending to three continents, KOW X positions itself to give expert design and financial advise for all ecological-minded projects locally in the Netherlands or abroad. Duurzame projecten KOW Duurzame projecten is een informatief naslagwerk. Het bevat voorbeelden van aanpak en oplossingen bij stedenbouwkundige en architectonische vraagstukken in binnen- en buitenland. Een groeiend bewustzijn voor duurzaam ontwerpen is tegenwoordig vanzelfsprekend geworden. Al meer dan 10 jaar geleden ontwierp KOW een volledig duurzaam verantwoord DuBo Centrum. Eind jaren negentig volgde Nieuw Terbregge (Rotterdam), een spraakmakend voorbeeld van een integraal duurzaam woningbouwproject. In 2008 is KOW een samenwerking aangegaan met William McDonough + Partners en wordt er volgens het Cradle to Cradle-principe gewerkt aan het project Park 20/20 (Hoofddorp). Het boek Duurzame projecten geeft inzicht in de visie, studies, ontwerpen en projecten van KOW, gebaseerd op Green Design. Kevin Burke, architect en managing partner van William McDonough + Partners, schreef het voorwoord. De hoofdstukken Green Design, Stedelijke planning en landschap en Architectuur zijn van de hand van Tjerk reijenga en David Goehring. Titel: KOW Duurzame Projecten Auteurs: Tjerk Reijenga, David Goehring, KOW X Uitgever: KOW Prijs: gratis Bestellen: duurzaam@kow.nl KOW e-mail: info@kow.nl www.kow.nl 24 25