Routeplan project KlankKLEUR Waardigheid & Trots 2017-2018 P. Bender regiomanager
Inleiding en achtergrond Binnen Zinzia willen we welzijn bevorderen en handhaven met daarbij de gewone dagelijkse bezigheden en de mogelijkheid om uit te gaan. Het leven zoveel mogelijk voortzetten zoals thuis is daarbij het uitgangspunt. Samen met de cliënt en de familie willen we kijken wat er bij iemand past, wat familie daarin kan doen/betekenen en wat professionals kunnen doen om dit te ondersteunen/begeleiden. De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd op het gebied van aandacht voor welzijn. Vanuit de goede dialoog worden individuele wensen en behoeftes inzichtelijker en kan er beter op maat aangesloten worden in alle ondersteuning die wij onze cliënten geven. Ons gezamenlijk doel is kwaliteit van leven te behouden en te bevorderen voor onze cliënten. Om meer vanuit het welbevinden te gaan werken is Zinzia in 2016 met behulp van de middelen van Waardigheid & Trots gestart met het project KlankKLEUR. In dit project staat het gebruik van muziek voor de doelgroep van Zinzia centraal. Dit aanpakken vereist soms andere kennis en vaardigheden. Mensen cliënten, mantelzorgers en medewerkers, - zijn verschillend. Ze willen, voelen, denken, beleven en handelen op hun eigen manier en hebben allemaal hun eigen ervaringen en geschiedenis. Zinzia wil radicaal mensgericht werken. Een cliëntgericht perspectief is leidend binnen Zinzia: De medewerker leert kijken naar het integrale leven van een cliënt en diens netwerk vanuit de uitgangspunten van positieve gezondheid (Machteld Huber) waarin uitgegaan wordt van 8 dimensies van ervaren gezondheid We vragen medewerkers om zelfstandig te (leren) werken, kijken en handelen naar wat het moment vraagt Een open lerende houding welke een voorwaarde is om radicaal mensgericht te werken. We stimuleren het leren op de werkplek en we zetten hiervoor interne coaches en aandachtshouders in. Ook intern talent wordt gezien, gestimuleerd en uitgedaagd d.m.v. een talent ontwikkelprogramma. De veranderende rol van de medewerkers in het multidisciplinaire team Voor de medewerkers in het multidisciplinaire team betekent de focus op muziek een verandering in rol en houding. De nadruk komt meer te liggen op het ondersteunen van de cliënt en de mensen om de cliënt heen in het mogelijk maken van de activiteiten die voor de cliënt van belang zijn. Bij de invulling van een zinvolle dag wordt familie nauw betrokken, zodat zij niet op bezoek komen, maar zich thuis voelen. Er is dan ook een grote rol weggelegd voor verzorgenden, mantelzorgers, vrijwilligers en familie om de persoonlijke bezigheden, wensen en interesses van de bewoner te inventariseren. Op een cliëntgerichte manier werken betekent het runnen van een leefomgeving (huishouden) en toe spitsen op een zo normaal mogelijk leven voor de cliënt en hun familie. Met hierbij alle aandacht voor mogelijkheden en beperkingen van de cliënt. Het werk wordt meer divers voor alle betrokken hulpverleners, niet alleen zorgtaken maar ook huishoudelijke taken en het zorgen voor zinvolle dagbesteding vallen hieronder. Leren om bij alles wat we doen voortdurend vragen te stellen: Waarom doe ik wat ik doe? Is dit wat de cliënt wil? Volg ik mijn norm of die van de cliënt? Definitieve versie d.d. 29-09-2016 Pagina 2 van 9
Als we werken vanuit de cliënt dan volgen we de cliënt, leren zijn behoeften kennen en creëren van daaruit zinvolle dagbesteding. Dit betekent automatisch dat de activiteiten worden bepaald door het dagelijks leven en niet dat het dagelijks leven wordt bepaald door de activiteit. KlankKLEUR 2016 Met behulp van de middelen van Waardigheid & Trots is in 2016 het project KlankKLEUR gestart. Zinzia gebruikt binnen het project KlankKLEUR muziek als vliegwiel voor de verandering in de ondersteuning van cliënten gericht op kwaliteit van leven met kleur. Dit draagt bij aan het radicaal mensgericht werken waarbij welzijn van de cliënt echt centraal staat en we hier met elkaar naar handelen. In 2016 ligt de focus vanuit het project KlankKLEUR op het inzetten van muziek binnen de psychogeriatrie. Het project wordt geleid door twee muziektherapeuten en elke locatie heeft een speciale aandachtshouder die de tijd hebben gekregen om muziekprojecten onder de aandacht te brengen en medewerkers te coachen dit ook zelf te kunnen doen. Dit project is tevens ter ondersteuning van de doorontwikkeling van de PG programma lijn welke op de agenda van 2016 staat voor Zinzia. Dit voorbereidend op kleinschalig wonen waarin we met een integraal team de cliënt en familie faciliteren en ondersteunen bij het zoveel mogelijk voortzetten van hun leven ook na de verhuizing naar Zinzia. Er is inmiddels sprake van diverse projecten en werkvormen die momenteel lopen binnen Zinzia. Deze projecten en werkvormen zijn continu in beweging. Er vindt per cliënt, medewerker, familielid en vrijwilliger afstemming plaats over de manier waarop muziek wordt ingezet. Het cliëntperspectief is hierin altijd weer leidend. Er is een zekere structuur en een bepaald ritme, maar vanwege het steeds meer inspelen op de behoeftes van de cliënt, staat niet alles al van tevoren vast. Want elke dag is anders. Binnen het huidige project KlankKLEUR lopen momenteel tal van zaken, zoals: - RadioRemember: een online radiostation speciaal gericht op ouderen met dementie. De muziek van RadioRemember is afgestemd op deze doelgroep en leidt tot meer ontspanning en plezier. - Ipod project music and memory : Een project waarbij een Ipod wordt voorzien van een persoonlijke afspeellijst. Deze muziekherinneringen kunnen mensen soms letterlijk weer tot leven wekken en stelt cliënten in staat om een gesprek in het nu te kunnen voeren met familie, medebewoners en personeel. Het kan een nieuw gevoel van het zelf laten ervaren en doet een beroep op datgene wat nog wel aanwezig is. - Muziekkussens: Het gebruik van muziekkussens zorgt voor een ontspannen manier van muziek luisteren en doet nachtelijke onrust afnemen. - Muziek en ADL: Het bewust inzetten van muziek tijdens de ADL om onrust af te doen nemen en een gevoel van veiligheid te creëren. - Auditieve hygiëne: Een bewustwording creëren bij medewerkers van omgevingsgeluid en de invloed die dit kan hebben op mensen met een dementie. Welke geluiden zijn wenselijk en wanneer is het juist storend? Definitieve versie d.d. 29-09-2016 Pagina 3 van 9
KlankKLEUR 2017-2018 De hierboven genoemde projecten zijn een greep uit het aanbod van wat er momenteel mogelijk beschikbaar en in ontwikkeling is. De focus heeft in 2016 - begin 2017 gelegen op de psychogeriatrische doelgroep. Desalniettemin is meerwaarde van muziek als integraal onderdeel van zorg en welzijn voor deze cliënten evident binnen Zinzia en is daarom ook voor andere doelgroepen binnen Zinzia van meerwaarde. Muziek raakt ons, het irriteert ons, het zet ons in beweging, het laat ons meezingen, we tikken mee op de maat en het herinnert ons aan vroeger. Muziek kan in vele vormen een belangrijke bijdrage leveren aan kwaliteit van leven. Muziek kan zowel in actieve als passieve vorm worden ingezet en diverse doelen dienen, zoals: Het stimuleren van contact en het tegengaan van isolatie, Het oproepen, uiten en verwerken van emoties Structuur aanbrengen Rust en ontspanning brengen Activeren en stimuleren tot beweging Het versterken of behouden van identiteit en eigenwaarde Deze doelen kunnen, met een cliëntgerichte aanpak, ook een meerwaarde zijn voor de andere doelgroepen binnen Zinzia. Het gaat om de volgende doelgroepen: Somatiek: Wanneer iemand op een somatische afdeling van het verpleeghuis wordt opgenomen is er sprake van een permanente zorgbehoefte die langdurig van aard is. Er is in eerste instantie een behoefte aan zorg op lichamelijk gebied. Naast de intensieve zorg en behandeling wordt er naar gestreefd om een zo huiselijk mogelijke sfeer te creëren. Gerontopsychiatrie: Deze doelgroep heeft te maken met psychiatrische problemen en daarnaast kan er sprake zijn van lichamelijke- en (psycho)sociale problemen als gevolg van het ouder worden. Veel voorkomende problemen zijn op het gebied van angst, stemming en persoonlijkheid. Revalidatiezorg: Geriatrische revalidatie zorg staat voor revalidatie van voornamelijk ouderen. Revalidatie kan nodig zijn na een operatie, een acute ziekte of een andere achteruitgang in functioneren. Het verblijf op de afdeling geriatrische revalidatie is altijd tijdelijk en aansluitend op een ziekenhuisopname. Het uiteindelijke doel is om weer zo zelfstandig mogelijk te worden en terug te keren naar de thuissituatie. Hospicezorg: Hospicezorg is zorg voor mensen die in de laatste fase van hun leven zijn gekomen. Zorg waarbij rust en aandacht centraal staan. In een veilige, huiselijke omgeving wordt alles gedaan om in deze fase te ondersteunen. Bijvoorbeeld de pijn wegnemen of verzachten en er voor iemand zijn. Motivatie voor muziek als vliegwiel voor verandering Bij muziek worden vaardigheden benut waarover de bewoner nog wel beschikt. Via muziek kan er contact plaatsvinden op een basale manier: muziek is het recept tegen agitatie, heeft een kalmerende werking en vermindert angstgevoelens door op een andere manier gevoelens te uiten. Zo blijkt uit verschillende studies dat het muzikaal geheugen langer intact blijft dan het nietmuzikale geheugen. Het beleven van muziek kan gevoelens naar boven halen, doordat muziek direct refereert aan bepaalde herinneringen of gebeurtenissen. Definitieve versie d.d. 29-09-2016 Pagina 4 van 9
Muziek brengt sfeer en verbindt. Het geeft mensen het gevoel niet alleen te zijn, maakt contact mogelijk op een laagdrempelige en ontspannen manier. Iemand pakt spontaan de hand van de ander en maakt een dansje, een ander begint spontaan mee te zingen, allemaal klappen we in dezelfde maat mee. Ook in de revalidatiezorg kan muziek van grote betekenis zijn. Bijvoorbeeld wanneer er na een CVA sprake is van afasie kan muziek worden gebruikt om de spraakvermogens terug te halen. Muziek maakt aanspraak op delen van de hersenen via een andere weg, waardoor bijvoorbeeld tekst kan worden teruggehaald nadat er een lied is gezongen. Muziek zet aan tot beweging, waardoor dit gericht ingezet kan worden in de activering en het oefenen van de motoriek. Verder kan muziek ondersteunend zijn bij zingeving, levensvragen en het vormgeven van rouwverwerking. Dat is ook de reden dat muziek vaak in rituelen gebruikt wordt bij verwerking van belangrijke gebeurtenissen in het leven. In de Nederlands-Indische cultuur speelt muziek doorgaans een hele belangrijke rol, waardoor muziek een heel krachtig middel is om in te zetten bij ouderen met deze culturele achtergrond. Bij hen is de referentie van muziek aan gebeurtenissen en gevoelens meestal sterk aanwezig en biedt daardoor ook een goede ingang met betrekking tot het bereiken van bovengenoemde doelen. Als rustige en ontspannende activiteit is het luisteren naar muziek bijna niet te overtreffen. Muziek luisteren kan gebruikt worden als activiteit op zich, maar is ook zeer geschikt als aanvulling bij andere activiteiten. Het mag echter niet dienen als muzikaal behang. Hiermee wordt bedoeld dat een continu aanwezige achtergrondgeluid nadelig kan zijn voor de slechthorende cliënten in de groep. Bovendien past het niet bij de cultuur van mensen van deze generatie, die er nooit aan gewend zijn geweest om continu muziek te horen. Muziek luisteren kan oriënterend gebruikt worden. Denk bv. aan kerstliedjes en sinterklaasliedjes in december, aangepaste muziek met Pasen en zomerse liedjes in de zomer. Naar muziek luisteren is ontspannend, en meezingen met bekende oude liedjes gezellig. De weg en de bouwstenen om ons doel te bereiken We willen het reeds gestarte project KlankKLEUR 2016 gebruiken als voorbeeld en op alle afdelingen (locaties) starten met coaching op bewustwording hoe muziek in te zetten in zinvolle dagbesteding, maar ook in de dagelijkse zorg en leefomgeving op alle afdelingen. Een voorbeeld hiervan is muziek te gebruiken tijdens de dagelijkse verzorgingsmomenten waardoor de bewoner meer rust kan ervaren, waardoor de verzorging voor de bewoner prettiger verloopt. Ook kan muziek een rol vervullen in het contact tussen familie/mantelzorgers en de bewoner. Hierbij kan muziek als middel ingezet worden om de verbinding te leggen en een positief gevoel uit dit contact te halen. Verder kan muziek helpen structuur en herkenning aan te brengen gedurende de dag. Doelstelling project KlankKLEUR 2017-2018 Zinzia wil in 2017-2018 de inzet van muziek als vliegwiel voor de verandering in de ondersteuning van cliënten intensiveren door dit voor alle doelgroepen (naast pg) en op alle locaties van Zinzia beschikbaar te stellen. De ondersteuning door middel van muziek is gericht op kwaliteit van leven met kleur. Dit draagt bij aan het radicaal mensgericht werken waarbij welzijn van de cliënt echt centraal staat en we hier met elkaar naar handelen. Hierin ligt de focus vanuit het project KlankKLEUR 2017-2018 op het inzetten van muziek binnen de somatiek, gerontopsychiatrie, revalidatie, dagbehandeling en hospicezorg. Daarnaast zal de focus Zinzia breed liggen op de implementatie en borging. Definitieve versie d.d. 29-09-2016 Pagina 5 van 9
Bouwstenen Er is meer kennis en bewustwording bij medewerkers, vrijwilligers en mantelzorgers hoe muziek kan bijdragen aan kwaliteit van leven van de cliënt o Coaching van medewerkers, mantelzorgers en vrijwilligers op diverse woningen, waarin mensen worden geënthousiasmeerd voor de kracht van muziek en dit zelf ervaren. Ook worden ze van hieruit geïnspireerd hoe dit zelf te gebruiken en krijgen hiervoor handvatten. o Ontwikkelen muziek toolkit (individueel en groepsniveau) te gebruiken door alle betrokkenen in de gouden driehoek. o E-learning module ontwikkelen, implementeren en borgen (gekoppeld aan toolkit), waarbij er op sprekende en creatieve wijze wordt overgebracht hoe muziek in te zetten is in de dagelijkse zorg. Muziek wordt binnen de woning ingezet ter ondersteuning van herkenbaarheid en dagstructuur van de cliënten en om de sfeer te bevorderen o Internetradio in de huiskamer: Radio Remember en Spotify afspeellijsten: een internetradiozender of afspeellijst specifiek afgestemd op de doelgroep, waarbij de dagstructuur ook terugkomt in de programmering van de zender. wordt er gekeken naar het gebruik van Youtube-kanalen op de tv in de huiskamers. o Coachen op het toepassen van muziek tijdens de ADL-zorg o Creëren van een prikkelende leefomgeving voor bewoners, welke uitnodigt om muziek te luisteren of te maken. Bijv. een zithoekje met muziek of radio/tv, zwerfpiano of zwerfgitaren op de locaties (zoals ze nu op stations staan); zowel voor medewerkers als bewoners Muziek wordt ingezet als middel om individueel op behoeftes van cliënten in te gaan o Ipod project implementeren waarbij een gepersonaliseerde afspeellijst per cliënt gemaakt kan worden (zie project Manon Bruinsma en onderzoek Annemieke Vink). Nieuwsitem Eenvandaag muziek bij dementie (project ipods geïnspireerd op alive inside) https://youtu.be/oozke-cg1uu Muziek wordt ingezet als middel om groepsgewijs bij te dragen aan onderling contact en activering o Richtlijn zinvolle dagbesteding aanvullen met activiteiten vanuit de kracht van muziek en coachen op inzet o Uitbouwen van mogelijkheden bewegen op muziek (ism met werkgroep beweegstimulering en Tai Chi). o Opzetten of versterken van koren met bewoners in nauwe samenwerking met gemeenschap/buren. Tevens kan dit ook voorzien in de trainingsbehoefte voor GRZ cliënten met spraaktraining vanwege afasie (SMTA-methodiek). o Uitbouwen van netwerk met het binnenhalen van vrijwilligers en groepen op muzikaal gebied, waarbij integratie wordt gestimuleerd en het scala aan muziekactiviteiten kan worden uitgebreid. Coaching op meerwaarde muziek binnen multidisciplinaire setting. NB: De bouwstenen die hierboven worden beschreven zijn niet uitputtend en bieden nog ruimte voor nadere invulling en aanvulling Definitieve versie d.d. 29-09-2016 Pagina 6 van 9
Organisatie en structuur Eindverantwoordelijk/opdrachtgever: Patricia Bender, regiomanager. Kerngroep KlankKLEUR: Om alle mogelijkheden van het inzetten van muziek bij de doelgroep binnen Zinzia goed te benutten, vraagt dit expertise van een professional op dit vlak. Iemand die kennis heeft van de werking, hoe dit aan te bieden, waar op te letten en ook de vertaling te maken naar de dagelijkse praktijk en mensen hierin mee te nemen. De nadruk in de werkzaamheden ligt op coaching en deskundigheidsbevordering. In het jaar 2016 zijn er daarom voor het project KlankKLEUR twee muziektherapeuten aangenomen voor 32 uur in totaal. Met behulp van de middelen van W&T wil Zinzia deze aanstelling handhaven gedurende de jaren 2017-2018. De taak van de muziektherapeuten is de verdere uitwerking van het routeplan, de implementatie en borging van het routeplan. Coaching van de aandachtshouders en het inzetten van hun kennis en expertise op het gebied van muziek. Dit wordt gecombineerd met vier aandachtshouders die elk zorg dragen voor een van de locaties van Zinzia. Vanuit het project zijn er 12 uur per week bekostigd voor elke aandachtshouder om te kunnen besteden aan het ontwikkelen, implementeren en borgen van muziek op de verschillende locaties. De ondernemende en coachende houding zijn van groot belang. De muziektherapeut vormt samen met de 4 aandachtshouders het kernteam KlankKLEUR, dit willen we handhaven voor de jaren 2017-2018 Ook willen we contacten leggen met de HAN (Creatieve Therapie Opleiding) en bekijken de mogelijkheid om hier een afstudeeronderzoek aan te koppelen voor studenten muziektherapie. Essentiële dwarsverbanden met overige groepen, functionarissen binnen Zinzia Medewerkers welzijn op alle locaties Maatjesproject (Romy Geldof) Kerngroep BinnensteBuiten (Berte Stunnenberg, Marjolein Vermeij en Bianca van Brandenburg) Project mantelzorgers en vrijwilligers Werkgroep beweegstimulering Zorginhoudelijke expertiseteams en team multidisciplinair werken Geestelijke verzorging, op verhaal komen of methode sprekende handen Dit project slaagt alleen als alle mensen om de cliënt heen, medewerkers, vrijwilligers en mantelzorgers, hier ook mee aan de slag gaan en we ons allen inzetten om er alles uit te halen wat er in zit. Muziek is van ons allemaal! Definitieve versie d.d. 29-09-2016 Pagina 7 van 9
Tijdsplanning: Wat Wanneer Wie 1 Routeplan gereed 2017-2018 1 februari2017 Muziektherapeuten 2 Oriënteren mogelijkheden koppelen afstudeeronderzoek studenten HAN-CTO en evt indienen onderzoeksvraagstelling 3 Inventarisatie ervaringen, ideeën, behoeftes op de diverse locaties en meenemen in verdere uitwerking project 4 Communicatie naar mantelzorgers/familie/vrijwilligers Afgerond voor 1 juli 2017 Afgerond voor 1 juli 2017 Juli 2017 Muziektherapeuten Muziektherapeuten samen met kerngroep Muziektherapeuten/ communicatie 5 Interne communicatie Juli 2017 Muziektherapeuten/ communicatie 6 Aftrap muziekproject door kerngroep KlankKLEUR (on tour langs de locaties) September 2017 Muziektherapeuten samen met kerngroep 7 Opstarten internetradio September 2017 Muziektherapeut samen met kerngroep 8 Opstarten ipod-project September 2017 Muziektherapeut samen met kerngroep 9 Opstarten overige bouwstenen September 2017 Muziektherapeut samen met kerngroep 10 Alle stappen 1 t/m 9 implementeren en borgen in alle locaties en woningen. September 2017- dec 2018 Integrale teams mbv aandachtshouders en muziektherapeutes Communicatieplan: - Aankondiging muziekproject op intranet. - Aftrap (on tour) in september 2016, ludieke actie waarbij muziek ook tastbaar gemaakt wordt. Ideeën zijn in een rondreizend muzikaal ervaringstheatertje in de huiskamers binnen heel Zinzia in combinatie met het achterlaten van iets tastbaars waar medewerkers op de woning direct de bewoners mee kunnen prikkelen - Regelmatige communicatie over voortgang op intranet door muziektherapeut, successen delen - Communiceren over tools voor medewerkers en mantelzorgers/vrijwilligers in nieuwsbrief in- en extern - Workshops in Oranjecafé en op familieavonden gekoppeld aan de afdelingen Definitieve versie d.d. 29-09-2016 Pagina 8 van 9
Tot slot Het enthousiasme binnen het huidige project werkt aanstekelijk, dit willen graag binnen heel Zinzia mogelijk maken. De reeds gemaakte stappen kunnen als een olievlek werken en ook voor de andere doelgroepen ingezet worden. Veel van dit alles kan wederom werkelijkheid worden als het samen gedragen wordt. Daarvoor zijn kennis, middelen en bevlogenheid nodig. P. Bender regiomanager Definitieve versie d.d. 29-09-2016 Pagina 9 van 9