Hoe doen ze dat: een medicijn maken? Je neemt vast wel eens iets tegen de hoofdpijn of koorts. En vaak waarschijnlijk zonder er bij na te denken. Maar wist je dat het wel twaalf jaar duurt voordat een medicijn is ontwikkeld? Vóór jij een medicijn kunt gebruiken, wordt het uitvoerig getest. Een medicijn doorloopt daarvoor verschillende testfasen. In enkele fasen spelen proefdieren een rol. Lees hoe een medicijn wordt gemaakt: stap voor stap. Kijk eerst eens goed naar de definitie van een geneesmiddel. Definitie medicijn Een medicijn bestaat uit één of meerdere chemische stoffen en kan worden toegediend aan mens of dier om: - een ziekte te voorkomen of genezen - een diagnose te stellen - de werking van het menselijk of dierlijk lichaam te herstellen, verbeteren of wijzigen Bron: de geneesmiddelenwet 1. Wetenschappelijk onderzoek Dankzij wetenschappelijk onderzoek (ook wel fundamenteel onderzoek) kunnen we onze kennis vergroten. Bijvoorbeeld over het menselijk en dierlijk lichaam. En over hoe ziektes ontstaan en in elkaar zitten. Onderzoekers ontdekken in deze fase welke lichaamsstoffen ziektes veroorzaken en proberen daartegen een medicijn te ontwikkelen. De stoffen die onderzoekers vinden gaan door naar de volgende fase. 2. Computermodellen Onderzoekers willen van de nieuwe stof een effectief geneesmiddel maken. Dit doen ze met behulp van computermodellen. Duizenden al bekende chemische stoffen worden in de computer gekoppeld aan de nieuwe stof, zodat het effect dat ze op elkaar hebben kan worden onderzocht. Onderzoekers testen op deze manier of de nieuwe stof het vermogen heeft om een ziekmakende lichaamsstof (een stof in het lichaam die een ziekte veroorzaakt) kan aanpakken. Alleen de stoffen die effect hebben, gaan door naar de volgende fase. Voorbeeld Als blijkt dat een te sterke werking van stof X leidt tot depressiviteit, kunnen onderzoekers op zoek gaan naar chemische stoffen die deze stof afremmen. Dit doen ze door stof X in computermodellen te koppelen aan verschillende, al bekende chemische stoffen. Zo testen ze welke chemische stoffen zich aan stof X binden en deze dus afremmen. Deze stoffen zijn een medicijn in de dop en gaan door naar de volgende fase. www.informatiedierproeven.nl info@informatiedierproeven.nl Ontwikkeling van een medicijn 1
3. Laboratoriumonderzoek In deze fase wordt de nieuwe stof getest op menselijke celen weefselkweken in een laboratorium van een ziekenhuis, universiteit, bedrijf of overheidsinstelling. Laboratoriumonderzoek wordt ook wel in vitro-onderzoek genoemd, wat letterlijk 'onderzoek in glas' betekent. Namelijk in een reageerbuis of ander laboratoriumglaswerk. Veel kweken voldoen niet aan de eisen en vallen af. 4. Dierproeven Onderzoekers testen het nieuwe middel in deze fase met proefdieren. Dit wordt een dierproef of in vivo-onderzoek genoemd. Dieren die voor proeven gebruikt worden zijn speciaal gefokt (bijvoorbeeld genetisch gemodificeerd). Soms worden ook wilde dieren gebruikt. Zij worden of in het laboratorium onderzocht of in hun eigen omgeving. Voordat een dierproef mag worden uitgevoerd, moet een Dierexperimentencommissie (DEC) een positief advies afgeven. Zij toetst of de onderzoeksopzet en uitvoering voldoen aan de wettelijke eisen. Zo stellen zij vast of de proeven voldoen aan de 3 V's: Vervanging, Vermindering en Verfijning. Dit betekent: - het onderzoek (gedeeltelijk) uitvoeren zonder proefdieren (vervanging) - het onderzoek uitvoeren met minder proefdieren (vermindering) - het onderzoek dusdanig opzetten dat de proefdieren zo min mogelijk ongerief ondervinden (verfijning) 5. Veiligheidsonderzoek Om de veilige dosis voor mens en dier te bepalen, testen de onderzoekers het medicijn op ten minste twee soorten zoogdieren. Zij krijgen verschillende hoeveelheden (doseringen) van het medicijn toegediend: laag, middelhoog en hoog. Zo kan bij verschillende doseringen in kaart gebracht worden: - of het middel giftig is; - wat de effecten zijn van het middel (bijvoorbeeld op lichaamsfuncties als hartslag en ademhaling en de ontwikkeling van kanker); - welke weg het middel aflegt in het lichaam (waar bevindt het middel zich in het lichaam, in welke weefsels en organen en hoe wordt het omgezet in o.a. urine en ontlasting. www.informatiedierproeven.nl info@informatiedierproeven.nl Ontwikkeling van een medicijn 2
6. Onderzoek op gezonde mensen De resultaten van dierproeven gelden niet zonder meer voor mensen. Wel geven ze duidelijke aanwijzingen wat betreft de reactie bij mensen. Om dit zeker te weten, wordt het nieuwe middel ook op mensen getest. In eerste instantie op een kleine groep gezonde vrijwilligers. Bij dit onderzoek wordt doorgaans niet de werking van het middel getest, maar de reactie ervan op het menselijk lichaam. Kortom: hoe het middel wordt opgenomen, verspreid en afgescheiden. Ook de bijwerkingen worden in kaart gebracht. Deze test wordt uitgevoerd met verschillende doseringen. In het begin worden lage doseringen toegediend, daarna wordt dit geleidelijk verhoogd. 7. Onderzoek op patiënten Nadat een groep gezonde vrijwilligers het medicijn heeft getest, is het de beurt aan een kleine groep patiënten die lijden aan de ziekte waartegen het middel is ontwikkeld. Dit is de eerste test waarin ook echt de werking van het medicijn wordt onderzocht. Ook wordt gekeken naar de beste dosering en de meest geschikte manier van toedienen (bijvoorbeeld via de mond of via een injectie). Deze resultaten uit fase 6 worden in deze fase bevestigd. Een ethische commissie moet het onderzoek vooraf goedkeuren. 8. Klinisch onderzoek Het nieuwe middel wordt in deze fase aan een grote groep patiënten toegediend. Hiermee kan de werking en de veiligheid van het middel op grote schaal worden bevestigd. Dit type onderzoek vindt verspreid over meerdere jaren plaats en er zijn soms wel duizenden patiënten bij betrokken. Ook in deze fase beoordeelt een ethische commissie de onderzoeksmethode. Om zeker te zijn van de werking van het medicijn, doen onderzoekers in deze fase een 'dubbelblind-test'. Daarmee wordt het placebo-effect uitgesloten. Een placebo is een medicijn dat geen werkzame stoffen bevat; een nepmedicijn. Het placebo-effect is het (vaak) positieve verwachtingseffect dat optreedt bij een patiënt die wordt behandeld met een niet-werkzaam middel. Het vertrouwen en de hoop van de arts of patiënt in de werking van het middel, kan leiden tot een vertekende waarneming. Bij deze 'dubbelblind-test' weten zowel de onderzoeker als de patiënt niet wie welk middel heeft gekregen: het echte medicijn of de placebo (het nepmedicijn). Als het échte medicijn dus daadwerkelijk genezend werkt, zou het de resultaten van het placebo-effect moeten overtreffen. www.informatiedierproeven.nl info@informatiedierproeven.nl Ontwikkeling van een medicijn 3
9. Medicijn op markt Het farmaceutische instelling dat het middel heeft ontwikkeld en getest dient in deze fase het verzoek in bij het College ter Bevordering van Geneesmiddelen (CBG) (of bij andere instanties zoals het Europees Geneesmiddelenbureau en de Food and Drug Administration) om het product op de markt te mogen brengen. Deze instantie beoordeelt aan de hand van de resultaten uit de voorgaande fasen of het nieuwe middel effectief en veilig genoeg is om te worden toegelaten tot de markt. Tegelijkertijd adviseert het College voor Zorgverzekeringen of het medicijn in het basispakket moet worden opgenomen. 10. Medicijnen via de dokter Dokters mogen het medicijn nu voorschrijven aan patiënten. Zij en de patiënten melden bijwerkingen bij het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb, zodat de veiligheid en werking van het medicijn in de toekomst verder kan worden vergroot. Meer weten? Je weet nu precies hoe een medicijn wordt ontwikkeld. Heb je nog vragen of wil je meer weten? Mail ons gerust: info@informatiedierproeven.nl Of ga naar onze website voor meer informatie: - Meer weten over hoe de veiligheid van een medicijn met dieren wordt getest? Download de omschrijving van een standaard medicijntest met dieren. - Alle fasen van de medicijnontwikkeling op een rijtje? Download de brochure Dierproeven. Zo doen ze dat! of vraag 'm gratis aan via info@informatiedierproeven.nl. - Ga naar nieuws & links. Daar verwijzen we je naar andere interessante websites. www.informatiedierproeven.nl info@informatiedierproeven.nl Ontwikkeling van een medicijn 4
www.informatiedierproeven.nl info@informatiedierproeven.nl Ontwikkeling van een medicijn 5