Op de bres voor de Grote vos in 2014 Jan Goedbloed In het tweede onderzoeksjaar is de Grote vos in Zeeland bij 33 gelegenheden waargenomen. Soms meerdere exemplaren op één plaats, soms op dezelfde dag op verschillende plaatsen. Het totaal aantal waarnemingen is 44, waarbij op foto s 9 individuen konden worden onderscheiden. Echter de belangrijkste onderzoeksvraag, namelijk of de rupsen op Iep of op Wilg leven, is niet beantwoord. Waarnemingen in 2014: datum plaats km-hok aantal waarnemer individu Grote vos voorjaar 44 12-3-2014 Dishoek groot vroon 025-389 1 J. Goedbloed GV1 12-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 J. Goedbloed GV2 13-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 3 J. Goedbloed GV2,3,4 13-3-2014 Dishoek groot vroon 025-389 1 J. Goedbloed 16-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 J. Goedbloed ea GV3,5 16-3-2014 Dishoek hotelterrein 025-388 1 J. Goedbloed GV2 20-3-2014 Dishoek hotelterrein 025-388 1 M. Klootwijk 20-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 A. v. Gilst, J. Scheibeler 24-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 J. Goedbloed GV3,4 25-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 J. Goedbloed, M. Klootwijk GV3,4 28-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 1 J. Goedbloed GV4 28-3-2014 Dishoek groot vroon 025-389 1 J. Goedbloed GV3 29-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 J. Goedbloed GV3,4 15:00 29-3-2014 Dishoek groot vroon 025-389 1 J. Goedbloed GV3 17:00 29-3-2014 Dishoek Sardijngeullaan 025-389 1 J. Goedbloed 31-3-2014 Dishoek Sardijngeullaan 025-389 1 J. Goedbloed GV4 31-3-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 J. Goedbloed ea GV3,? 31-3-2014 Dishoek groot vroon 025-389 1 J. Goedbloed 1-4-2014 Dishoek klein vroon 025-389 1 J. Goedbloed GV4 2-4-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 J. Goedbloed ea GV4,? 2-4-2014 Witte Brugstraat SBB 062-364 1 Eddy Taelman 3-4-2014 Dishoek klein vroon 025-389 2 T. Muusse ea GV4,6 3-4-2014 Breskens telpost 025-381 1 B. vd Boogaard ea GVB1 5-4-2014 Dishoek klein vroon 025-389 1 J. Goedbloed GV4 5-4-2014 Dishoek groot vroon 025-389 1 P. Geene GV3 10-4-2014 Dishoek klein vroon 025-389 1 J. Goedbloed GV3 11-4-2014 Dishoek hotelterrein 025-388 1 J. Goedbloed 12-4-2014 Dishoek klein vroon 025-389 1 F. v.d. Lans 13-4-2014 Dishoek Sardijngeullaan 025-389 1 J. Goedbloed 21-4-2014 Dishoek groot vroon 025-389 1 J. Goedbloed GV7 22-4-2014 Dishoek groot vroon 025-389 1 M. Klootwijk 28-4-2014 Breskens telpost 025-381 1 P. Meininger + 6 anderen GVB2 5-5-2014 Breskens telpost 025-381 1 P. Meininger + 17 anderen GVB2
Grote vos zomer 0 Oostelijke vos 4 14-7-2014 Zanddijk 035-395 1 M. & S. Wilke 18-7-2014 Dishoek Sardijngeullaan 025-389 1 J. Goedbloed 19-7-2014 Zeedijk Kerkwerve 049-410 1 B. Rijksen 23-7-2014 Westkapelle 019-395 1 S. Wytema Grote/Oostelijke vos 2 12-9-2014 Erika Westkapelle 019-394 1 F. Arts vliegend 14-9-2014 De Punt Westerschouwen 039-410 1 M. Sluiter, J. Braat vliegend totaal waarnemingen Vos 50 totaal Grote vos 44 per regio: Walcheren 40 minimaal 7 individuen Zeeuws-Vlaanderen 4 minimaal 3 individuen Alle 44 waarnemingen werden gedaan in het voorjaar, dus van de generatie 2013/2014. In de zomer van 2013 werden 4 Grote vossen waargenomen, helaas zonder foto. Op grond van de foto s gemaakt in het voorjaar van 2014 zijn er in Dishoek 7 Grote vossen individueel herkend, bij Telpost Breskens 2. Totaal onverwacht kreeg Nederland In de zomer van 2014 te maken met een invasie van de sterk op de Grote vos gelijkende Oostelijke vos. In Zeeland werden 4 exemplaren waargenomen. Gevolg is wel dat niet met zekerheid op soort geïdentificeerde vossen zowel Grote als Oostelijke kunnen zijn. Daarom zijn de twee in augustus waargenomen langsvliegende vossen in de tabel opgenomen als Grote/Oostelijke vos. In totaal zijn er in 2014 in Zeeland 50 waarnemingen gedaan, waarvan dus 44 zeker een Grote vos betroffen. Dat is veel meer dan in 2013, toen werden er 18 Grote vossen waargenomen. Voor een deel is dat veroorzaakt doordat veel waarnemers van binnen en buiten de provincie naar de inmiddels bekende Grotevossenhotspot Dishoek kwamen. Maar Nederland ondervond in 2014 ook een Grotevosseninvasie: in 2013 werden er in 39 atlasblokken (5x5km) Grote vossen waargenomen, in 2014 in 69 atlasblokken. Bij Dishoek kon ik op grond van de door mij gemaakte foto s en de op Waarneming.nl geplaatste foto s van anderen 7 individuen onderscheiden, 4 daarvan werden regelmatig gezien, de 3 andere elk slechts éénmaal. De eerste was ook de vroegst waargenomen vlinder op 12 maart, de andere twee werden in de invasieperiode gezien, en kunnen dus nieuw ingevlogen dieren zijn geweest. Onderstaande grafiek is gebaseerd op een aangevuld en zeer kritisch doorgelicht waarnemingenbestand, waarbij vooral aandacht is besteed aan dubbele waarnemingen. Dit kritisch doorlichten heeft het vervelende effect dat de grafiek in de laatste jaren afnemende aantallen laat zien. Zeker in 2014 met een verhoogde waarnemingsinspanning én een invasie zou je verwachten dat de aantallen hoger zijn. De identificatie van individuele vlinders aan de hand van foto s laat bijvoorbeeld zien dat individu GV3 (door die verhoogde waarnemingsinspanning) 10 maal is gefotografeerd tussen 16 maart en 10 april. In eerdere jaren zou dat zomaar beoordeeld kunnen zijn als 10 verschillende waarnemingen.
Het voorkomen in Zeeland van de Grote vos in de periode 1986 2014 Wat is er in 2014 verder onderzocht? Dit is het schema van de levenscyclus van de Grote vos, waarbij de dicht gekleurde blokken bij één generatie horen en de in kleur omlijnde blokken bij een vorige of volgende generatie: apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei ei rups pop vlinder actief vlinder overwinterend Ei Eiafzet is niet waargenomen, er is niet naar eitjes gezocht. Rups Meerdere malen is er bij Dishoek gezocht naar de opvallende gezamenlijke spinselnesten. Hiervoor is op 24 mei speciaal een excursie gehouden, maar ondanks intensief zoeken is er niets gevonden. Het weer werkte niet mee, want er was behoorlijk veel wind. We weten dus nog niet aan welke boomsoort de Grote vossen hier de voorkeur geven, aan iepen of wilgen. Pop Er is niet naar poppen gezocht. Vlinder actief in zomer Bij Dishoek zijn geen nieuwe generatie Grote vossen gezien. Vlinder overwinterend In januari 2014 heb ik in een aantal bunkers gezocht naar overwinterende Grote vossen en er niet één gevonden. Vlinder actief in voorjaar Zoals hierboven gemeld zijn er in Zeeland minstens 10 Grote vossen waargenomen. Echter geen balts, paring of eiafzet.
Oostelijke vos Dit jaar werd Nederland geconfronteerd met een invasie van de tot nu toe niet eerder waargenomen Oostelijke vos. Bestudering van foto s uit eerdere jaren leverde één foto op van een Oostelijke vos uit 2012 (mededeling Kars Veling tijdens zijn lezing in Wilhelminadorp op 24 september). De Oostelijke vos is een Aziatische soort, voorkomend tot in China en Japan. In Europa kwam de soort tot 2000 voor in Rusland en Oost-Polen. De Nieuwe Vlindergids van Tolman en Lewington (1997) meldt dat invasies tot in Zuid-Scandinavië voorkwamen, waarbij tijdelijke populaties ontstonden, maar geen blijvende vestiging plaatsvond. De soort werd steeds zeldzamer in het Europese deel van het verspreidingsgebied. Maar een paar jaar geleden veranderde dat patroon, de Oostelijke vos werd duidelijk talrijker in Rusland en rukte daarna naar het westen op via Finland, Zweden en Noorwegen. De Oostelijke vos lijkt bijzonder veel op de Grote vos. Daarom worden hieronder beide vossen vergeleken: Grote vos Oostelijke vos
Grote vos Oostelijke vos kenmerk Onderzijde: pootkleur donker tot zwart geelbruin goed witte vlek haakje stip meestal zigzaglijn weinig gehoekt sterk gehoekt meestal Bovenzijde: kleur lichter oranje dieper oranje goed vleugelranden minder gekarteld sterker gekarteld niet goed vleugelpunten breder dan lang langer dan breed niet goed voorrand voorvleugel: lichte vlek bij top gelig wit niet goed zwarte vlekken meer recht meer schuin meestal achtervleugel: zwarte rand smal, scherp afgetekend breder, vaag afgetekend goed met lichte zigzagrand lichte rand afwezig Belangrijk: maak dus altijd een foto, liefst met zichtbare poten! In Noord-Holland zijn enkele overwinterende Oostelijke vossen gefotografeerd in een bunker. Dit is bij de Grote vos nog nooit geconstateerd, wel is deze al eens overwinterend aangetroffen in een schuurtje. De Grote vos geeft waarschijnlijk de voorkeur aan houtstapels en boomholten. Ook bij Dishoek heb ik in de afgelopen twee winters geen Grote vossen in bunkers gevonden. Het is duidelijk dat ik komende winter weer moet gaan zoeken.
Mobiliteit Kaart met verplaatsingen van enkele individuen in 2014 Grote vossen zijn tegelijk vrij honkvast en vrij mobiel binnen een gebied. De individuen GV2 (rood), GV3 (geel) en GV4 (blauw) werden meestal waargenomen op het Klein Vroon, maar maakten elk uitstapjes in de omgeving: GV2 1x naar het hotelterrein (totaal 3 wrn), GV3 2x naar het Groot vroon (totaal 10 wrn), GV4 1x naar mijn tuin aan de Sardijngeullaan (totaal 10 wrn). Klein vroon Uit bovenstaand kaartje blijkt wel dat het Klein Vroon een centrale plaats inneemt in het gebied waarin Grote vossen worden waargenomen. In totaal werden 5 individuen op het Klein vroon gezien. 7 6 5 4 3 2 1 0 7-03-14 12-03-14 17-03-14 22-03-14 27-03-14 1-04-14 6-04-14 11-04-14 16-04-14? 2 3 4 5 6
Individuen GV2 en GV5 (en ook GV6, maar dit kan een zwerver geweest zijn) waren niet lang aanwezig. Deze individuen kunnen zijn vertrokken naar andere plaatsen, maar waarschijnlijk is er ook sprake geweest van predatie door Zwarte kraaien en Eksters. Vroeg in het seizoen zie ik deze vogels niet of nauwelijks op het Klein vroon. Maar in de loop van het seizoen steeds vaker. Ik denk dat ze in het begin nog veel fouten maken bij het pikken naar de op de molshopen opwarmende Grote vossen. Daardoor raken de vossen ook meer en meer beschadigd, zie de foto s. Ik denk dat de vogels naar gelang het seizoen vordert steeds meer bedreven raken in de jacht op grote vlinders, zodat er waarschijnlijk steeds meer opgegeten worden. Misschien dat ik volgend voorjaar hier een onderzoekje naar kan doen. Hotelterrein Vroeger stonden op dit terrein een hotel en een aantal houten vakantiewoningen. Het terrein van 2 hectare werd verkocht aan een projectontwikkelaar en deze heeft de gebouwen al zo n 10 jaar geleden laten slopen. Er werd een voor Dishoek megalomaan plan opgesteld inhoudende een hotel, appartementengebouwen van 3 verdiepingen, appartementengebouwen van twee verdiepingen en
vakantiewoningen met 1 verdieping. Het hele plan betrof 400 bedden, 2 maal zo veel als Dishoek tot nu toe had. De gemeente Veere heeft dit plan nogal slinks door de procedures geloodst, waardoor inspraak niet of nauwelijks mogelijk was. Dat je ook van lokale politici niet veel kunt verwachten wordt geïllustreerd door de toenmalige wethouder van Veere die jaren geleden de eerste informatieavond over de bouwplannen presenteerde en begon met de zin: Ik kan jullie geruststellen, beste mensen, dé boom blijft staan!. Alsof alle protest één boom betrof. Door de financiële crisis is er van dit plan niet veel terecht gekomen, en zo werd de kaalslag uitgesteld. Inmiddels is er een aangepast plan, hoewel met even veel bedden. De afgelopen tijd zijn er diverse werkzaamheden uitgevoerd, o.a. een onderzoek naar bodemverontreiniging. Ook zijn er dit jaar een aantal kijkdagen geweest voor potentiële kopers en belangstellenden. Hoeveel appartementen er zijn verkocht is mij niet bekend. Het ziet er naar uit, dat binnenkort toch begonnen gaat worden met het kaalslaan van het hotelterrein. Zie de foto waarop veel bomen staan met oranje merktekens. Waarschijnlijk gaan deze binnenkort gerooid worden. Hierbij zijn ook waardbomen voor de Grote vos, namelijk grote en kleinere wilgen en iepen. Dit jaar zijn er niet veel Grote vossen op het hotelterrein waargenomen, slechts 3 keer 1 exemplaar. Maar in voorgaande jaren waren vaak meerdere individuen (tot 4 tegelijk) langdurig aanwezig, meestal zonnend op de stammen van de kastanjes en andere solitaire grote bomen. Verwezenlijking van dit grootschalige Dorpshotel -plan zal onvermijdelijk een negatieve invloed hebben op de toch al niet zo grote populatie van de Grote vos, door verlies van waardbomen en ontmoetingsplaatsen.