Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren Uit de statistieken schooluitval blijkt dat migrantenjongeren hierin nog steeds een behoorlijk aandeel vormen. Dit is jammer, want het beschikken over de juiste competenties en vaardigheden is een belangrijke voorwaarde voor integratie en zelfontwikkeling. Deze factsheet is onderdeel van het provinciale project Gelderse Aanval op de Uitval en gaat over de schooluitval van migrantenjongeren op ROC s in Gelderland en de maatregelen die worden genomen om dit tegen te gaan. Zijn er, naast de huidige aanpak, extra inspanningen nodig om migrantenjongeren optimale kansen te kunnen bieden? Om er zicht op te krijgen hoe het MBO in Gelderland omgaat met het binnenboord houden van migrantenjongeren, hebben Spectrum CMO Gelderland en Osmose interviews gehouden met contactpersonen bij alle Gelderse ROC s. Daaruit blijkt dat veel van hen het voorkomen van schooluitval benaderen vanuit het algemeen preventief beleid. Zij vinden over het algemeen dat een aparte benadering voor deze groep niet wenselijk is. Dat zou stigmatiserend werken.toch zijn er ook geluiden die pleiten voor een gerichte benadering om zo het zelfbewustzijn van migrantenjongeren te verbeteren. Ook landelijk onderzoek wijst in deze richting. Het positief stimuleren van migrantenjongeren is een belangrijke sleutel voor integratie en participatie. De vraag is of er sprake is van een reëel probleem en of het noodzakelijk is om voor deze groep migrantenjongeren specifiek beleid te ontwikkelen. Uitval migrantenjongeren Op dit moment volgen ongeveer 50.000 leerlingen onderwijs aan één van de Gelderse ROC s. Het aandeel migrantenleerlingen is 9.000 (18%). Van deze migrantenjongeren verlaat ongeveer 12% het ROC zonder een startkwalificatie (dat wil zeggen een voltooide MBO-opleiding op niveau 2, HAVO of VWO-opleiding) tegenover 8% van de autochtone leerlingen die zonder diploma het onderwijs verlaten. Het percentage voortijdig schoolverlaters onder migrantenjongeren is daarmee hoger dan onder autochtone leerlingen.
Ook voor migrantenleerlingen is deelname aan het onderwijs een belangrijke voorwaarde om straks aan het arbeidsproces te kunnen deelnemen. Dit werpt de vraag op of vanuit het MBO naast de huidige aanpak, extra inspanningen nodig zijn om migrantenjongeren optimale kansen te kunnen bieden. Dit zou betekenen dat er naast interne zorgbegeleiding (o.a. zorgstructuur) andere maatregelen nodig zijn om voortijdig schooluitval van migrantenleerlingen te voorkomen. We willen daarom in deze factsheet het beleid gericht op de schooluitval van migrantenjongeren verder onder de loep nemen. Wat zijn migrantenjongeren? Onder migrantenjongeren verstaan we jongeren die afkomstig zijn uit een niet-westers of een niet-geïndustrialiseerd land of waarvan één van de ouders afkomstig is uit een nietwesters of een niet-geïndustrialiseerd land. Daarbij gaat het vooral om Marokkaanse, Turkse, Surinaamse en Antilliaanse jongeren en om jongeren beneden de 25 jaar. (CBS 2006) Demografie In Gelderland wonen op 1 januari 2008 bijna 2 miljoen mensen. Van de totale Gelderse bevolking heeft 13,9% een migrantenachtergrond. De Nederlandse bevolking bestaat op 1 januari 2008 voor 19,6% uit migranten. In Gelderland is 45,6% van de migranten van niet-westerse afkomst, in Nederland is dit 54,9%. Voor de afzonderlijke groepen niet-westerse migranten geldt dat ze in de Gelderse bevolking een kleiner aandeel hebben dan in de Nederlandse bevolking met uitzondering van de Turken. Het aandeel Turken in de totale bevolking van Gelderland (1,9%) en Nederland (2,3%) stemt redelijk overeen. Figuur 1 Niet-westerse allochtonen in beeld, 2009 (Bron: Osmose/Spectrum, Integratiemonitor Gelderland ) Autochtoon (86,7%) Westerse allochtoon (7,0%) Niet-westerse allochtoon (6,3%) Autochtoon (86,7%) Westerse allochtoon (7,0%) Aantal niet westerse allochtonen (6,3%): Turkije (1,9%) Marokko (1,0%) Aruba/ Ned. Antillen (0,4%) Suriname (0,6%) Overig (2,4%) Onderwijs en migranten Migranten hebben in Nederland een veel lager opleidingsniveau dan autochtonen. Dit geldt voornamelijk voor migranten van de eerste generatie afkomstig uit Turkije en Marokko. De meerderheid van hen heeft alleen basisonderwijs gevolgd. Dat betekent dat de meeste migrantenleerlingen in Nederland zogenaamde achterstandsleerlingen zijn; leerlingen van laagopgeleide ouders. Zij halen gemiddeld minder goede resultaten dan leerlingen van hoogopgeleide ouders. Bij latere generaties neemt het opleidingsniveau echter toe. Bij migranten van de tweede generatie ligt het opleidingsniveau een stuk hoger dan bij migranten van de eerste generatie. Dat geldt met name voor Turken en Marokkanen. Van de Marokkanen en Turken heeft een kwart een MBO-diploma of hoger, van de Surinamers en Antillianen 40 procent en van de autochtonen 60 procent (SCP, 2003). Toch hebben veel migrantenjongeren geen startkwalificatie. Bij de leeftijdsgroep 20-24 jarigen heeft van de Marokkanen en Turken rond de 60% geen startkwalificatie. Voor Surinamers en Antillianen ligt het percentage rond de 40 procent en voor autochtonen op ruim 20 procent (SCP, 2003). Ook heeft de tweede generatie veel minder moeite met de Nederlandse 2 Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren
taal dan de eerste. Dit geldt vooral voor Turken en Marokkanen. Toch hebben veel migrantenkinderen te maken met een taalachterstand als zij aan het onderwijs beginnen. Het is bekend dat het volgen van onderwijs en het beschikken over de juiste diploma s een positief effect heeft op de arbeidsparticipatie van kwetsbare groepen zoals migrantenjongeren. Helaas is de werkloosheid onder deze groep groot. Bestuurders maken zich daarom steeds meer zorgen over de toename van de werkloosheid onder migrantenjongeren omdat dit negatieve gevolgen heeft voor het integratieproces, maar ook de overlast die sommige jongeren uit deze groep veroorzaken. (Nicis Institute, oktober 2008) Achtergrond schooluitval De uitval onder migrantenjongeren is aanmerkelijk hoger dan onder autochtone jongeren. Uit onderzoek (Dr. Bowen Paulle, Voorbij de oude debatten: Een voorstel van economische desegregatie van het onderwijs (2005). WRR, Vertrouwen in de school. Over de uitval van overbelaste jongeren, Amsterdam University Press, 2009), blijkt dat de sociaal-economische achtergrond en niet etniciteit de variabele is die prestaties van leerlingen voorspelt. Internationaal wordt het onderwijsniveau van de ouders vaak gezien als de best voorspellende factor voor de prestaties van een individuele leerling. Daarnaast kunnen nog vele andere risicofactoren (zoals handicap of stoornis, zwaar spijbelen, eenoudergezinnen, weinig stabiele leefomgeving) een rol spelen. Al eerder is geconstateerd dat veel migrantenleerlingen achterstandsleerlingen zijn en dat het lage opleidingsniveau van de ouders een belangrijke factor is. Het is tegen deze achtergrond dat de hoge schooluitval van migrantenjongeren moet worden begrepen. De vraag is nu hoe deze leerlingen op basis van hun sociaal-economische achtergrond de juiste kansen geboden kunnen worden om de vereiste kwalificaties te behalen. Het niet beschikken over de juiste vaardigheden en competenties heeft bovendien een nadelig effect op het integratieproces. Integratie is een tweezijdig proces. Van immigranten mag verwacht worden dat zij hun best doen om de competenties te verwerven die in deze samenleving nodig zijn. Tegelijkertijd mag van het onderwijs verwacht worden dat zij alles in het werk stellen om migrantenjongeren de vaardigheden aan te leren die hierbij passen. Daarmee is integratie een belangrijk aangrijpingspunt voor het tegengaan van schooluitval van migrantenjongeren in het MBO. De sleutel voor integratie ligt primair bij het versterken van de sociaaleconomische positie van migrantenjongeren. Werken aan het goed beheersen van de Nederlandse taal, een goede opleiding en het kunnen vinden van een eigen weg in het netwerk. De rol van het onderwijs is hierin cruciaal. Het gaat dan vooral om het bedenken van een aantal beschermende factoren die helpen om schooluitval van migrantenjongeren te voorkomen. Binnen de Gelderse ROC s is een aantal werkwijzen ontwikkeld die ingezet worden om schooluitval van specifieke groepen te voorkomen. De vraag blijft wanneer en hoe je beleid moet afstemmen op de culturele achtergrond van de doelgroep. Of gaat het om een vanzelfsprekendheid en biedt de combinatie met diversiteitsbeleid al voldoende garantie? Het maakt met andere woorden niet zo veel uit hoe men op de problematiek insteekt; de professionals in het onderwijs zijn voldoende gericht op de risicofactoren en houden hier bij de aanpak rekening mee. De vraag is of deze redenering voldoende recht doet aan de (zwakke) positie van de migrantenstudent in het onderwijs en of er om deze te verbeteren meer gericht beleid nodig is. Culturele identiteit Severiens en Wolff van de Erasmus universiteit hebben onderzoek gedaan naar studiesucces van studenten uit etnische minderheidsgroepen en naar de rol die onderwijs hierin kan spelen. ( Study success of students from ethnicminority backgrounds. An overview of explanations for differences in study careers, Sabine Severiens and Rich Wolff/ Risbo, Erasmus University Rotterdam, 2008.) Hun bevindingen zijn dat migrantenstudenten zich minder verbonden voelen met hun onderwijsinstelling en met hun medestudenten. Veel studenten geven aan dat ze ervaringen hebben met ongelijke behandeling tijdens de opleiding. Er zijn bijvoorbeeld docenten die lagere verwachtingen hebben van migrantenstudenten dan van hun autochtone medestudenten. Dit heeft gevolgen voor de prestaties van deze studenten. Studenten die zich sterk bewust zijn van hun eigen culturele identiteit en er trots op zijn, blijken het beter te doen. Wat kan het onderwijs doen? Severiens en Wolff noemen een aantal mogelijkheden om de verschillen te verkleinen. Migrantenstudenten presteren beter op opleidingen waar verschillen het uitgangspunt zijn, waar de docenten de verschillen beschouwen als een verrijking en ze gebruiken in hun lessen én diversiteit duidelijk als een positief punt wordt gezien. Dit zou bevorderd kunnen worden, door omgaan met diversiteit te beschouwen als een professionele competentie voor docenten. Onderwijsinstellingen moeten stimuleren dat studenten contact houden met hun eigen gemeenschap en zich bewust blijven van hun eigen culturele identiteit. Dit kan door sociale netwerken te stimuleren en hier als instelling gebruik van te maken. Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren 3
De Raad voor Werk en Inkomen (RWI) concludeert in één van haar onderzoeken dat er nog steeds sprake is van onderbenutting van het migrantentalent. (Raad voor Werk en Inkomen, Hogeropgeleide allochtonen op de arbeidsmarkt, 2006) De achterstand die migrantenjongeren hebben op de arbeidsmarkt ontstaat vooral tijdens de studiefase. Een deel van de studenten haakt voortijdig af en zij die wel een diploma hebben, beschikken niet altijd over een goed gevuld CV en netwerk. Omdat de studiefase een cruciale periode is, komt de RWI voor het onderwijs met de volgende adviezen: In de fase van studie- en beroepskeuze moeten scholen aandacht hebben voor het matchen van studenten met opleidingen waarmee zij daadwerkelijk affiniteit hebben. De ideale match is er als een jongere met hart èn verstand kiest. Veel migranten kiezen overwegend met hun verstand (goede arbeidsmarktperspectieven en goed salaris). Dit is op zichzelf gunstig maar kan ook leiden tot motivatieproblemen, onderpresteren en uitval. De uitval van migranten tijdens de studietijd is te hoog. Hoewel er enig zicht is op de oorzaken hiervoor, moet er onderzoek komen om de achtergronden en oorzaken helder in kaart te brengen. Er valt veel winst te behalen met het inzetten op coaching en mentorschappen tijdens de studie. Investeren hierin kan positieve effecten hebben op zowel uitval als op studievoortgang en vroegtijdige signalering van eventuele mismatch tussen student en studie. De migrantenstudent zou de stage meer moeten aanpakken als een kansrijke route naar werk. De stagebegeleiding zou bij migranten veel meer nadruk op de arbeidsmarktrelevantie en -kansen kunnen leggen. De RWI vindt dat de stage het uitgelezen moment is voor een arbeidsmarkt- of loopbaangesprek vanuit de opleidingen en de Raad adviseert dit overal ook zo rond de stagetijd te organiseren. Om de deelname aan extracurriculaire activiteiten te vergroten adviseert de RWI meer aandacht te besteden aan het actief betrekken van migrantenstudenten en mentoren/coaches. De Raad vindt dit een belangrijk punt, omdat de gemiddeld kalere CV s van migranten een belangrijke factor zijn bij het bemachtigen van een eerste, goede baan. De Raad adviseert om in alle instellingen toegankelijk bijspijkeraanbod te organiseren, gericht op algemene competenties: vooral talenkennis en algemene kennis. Schooluitval in cijfers In Gelderland zijn zeven ROC s. De leerlingenaantallen variëren bij zes van de zeven ROC s grofweg tussen de 6500 en 10.000 leerlingen. Uitzondering is ROC Rivor met nog geen 2000 leerlingen. Beide schooljaren volgden in totaal bijna 50.000 leerlingen onderwijs op een ROC in Gelderland. Van die leerlingen zijn er 9000 migrant. Op bijna alle ROC s is ongeveer 20% van de populatie migrant. Uitzondering daarop zijn het Graafschap College en ROC Landstede. Bij beide ROC s is het aandeel migrantenjongeren ongeveer 12%. Figuur 2 Aantal leerlingen naar etniciteit en ROC in 2006/2007 en 2007/2008 (Bron: Basisregistratie Instellingen (Brin)) 0 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Graafschap College Landstede Rijn IJssel ROC Aventus ROC Nijmegen ROC Onderwijsgroep A12 ROC Rivor Aantal leerlingen: 2006/2007 Autochtoon Migranten jongeren 2007/2008 Autochtoon Migranten jongeren 4 Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren
Figuur 3 Percentage VSV-ers totaal, en op basis van etniciteit per ROC en voor alle ROC s in Gelderland 2006/2007 en 2007/2008 (Bron: Basisregistratie Instellingen (Brin)) 18% 15% Percentage VSV-ers: 0 12% 9% 6% 3% 0% 2006/2007 Totaal leerlingen Autochtonen Migranten jongeren 2007/2008 Totaal leerlingen Autochtonen Migranten jongeren Graafschap College Landstede Rijn IJssel ROC Aventus ROC Nijmegen ROC Onderwijs groep A12 ROC Rivor ROC s Totaal Er is geen direct verband tussen de grootte van de school en het percentage voortijdige schoolverlaters. Op alle ROC s, behalve ROC Aventus, is het totale percentage VSV ers, zowel autochtoon en migrant, (licht) afgenomen. Voor zowel de autochtone als de migrantendoelgroep is het percentage voortijdig eigen schoolverlaters afgezet tegen de populatie. Daaruit blijkt dat bij alle ROC s het percentage voortijdig schoolverlaters bij migrantenjongeren hoger ligt dan het percentage bij de autochtone leerlingen. Wanneer de percentages van 2007-2008 ten opzichte van 2006-2007 met elkaar vergeleken worden, blijkt dat op het Graafschap College, ROC Rijn IJssel, ROC Nijmegen en ROC Rivor het percentage voortijdig schoolverlaten bij migrantenjongeren is afgenomen. De andere drie ROC s laten een stijging zien. Het totale percentage voortijdig schoolverlaters is op bijna alle ROC s afgenomen. Figuur 4 Percentage toe- of afname 2007/2008 t.o.v. 2006/2007 (Bron: Basisregistratie Instellingen (Brin)) 3,0% T 2,0% 1,0% 0% -1,0% -2,0% -3,0% -4,0% 0-5,0% Graafschap College Landstede Rijn IJssel ROC Aventus ROC Nijmegen ROC Onderwijs groep A12 ROC Rivor Percentage VSV-ers toe- of afname 2007/08 t.o.v. 2006/07: Totaal leerlingen Autochtonen Migranten jongeren Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren 5
Figuur 5 VSV migrantenjongeren in percentages naar soort diploma 2007/2008 (Bron: Basisregistratie Instellingen (Brin)) 100% 80% 60% Percentage VSV-ers migranten jongeren: 40% 2007/2008 20% Zonder diploma 0 Met MBO1 diploma 0% Met VMBO diploma Graafschap College Landstede Rijn IJssel ROC Aventus ROC Nijmegen ROC Onderwijs groep A12 ROC Rivor ROC s Totaal Figuur 6 VSV autochtonen in percentages naar soort diploma 2007/2008 (Bron: Basisregistratie Instellingen (Brin)) 100% 80% Voor zowel de migrantenjongeren als de autochtonen is gekeken of en welk diploma zij hebben als zij worden aangemerkt als voortijdig schoolverlater. Van de migrantenjongeren heeft ongeveer de helft een VMBOdiploma en bij de autochtone leerlingen is dit ongeveer 70%. Daarmee ligt het percentage migrantenjongeren zonder diploma veel hoger. Verdere aanpak De cijfers voor Gelderland laten zien dat onder de groep migranten procentueel meer jongeren uitvallen dan bij de autochtone leerlingen. Bij de jongeren die geen startkwalificatie hebben, blijkt ook nog dat het bij migrantenjongeren vaker voorkomt dat zij helemaal geen diploma hebben. Toch is studiesucces nodig om migrantenjongeren goed te laten integreren en hen kansen te bieden op de arbeidsmarkt en verder in de samenleving. Daarom is het interessant om te kijken of de Gelderse ROC s specifiek inzetten op het tegengaan van voortijdig schoolverlaten bij migrantenjongeren. 0 60% 40% 20% 0% Percentage VSV-ers autochtonen: 2007/2008 Zonder diploma Met MBO1 diploma Met VMBO diploma Graafschap College Landstede Rijn IJssel ROC Aventus ROC Nijmegen ROC Onderwijs groep A12 ROC Rivor ROC s Totaal 6 Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren
Gelderse Aanpak Wat doen de Gelderse ROC s aan het binnenboord houden van migrantenleerlingen? Spectrum en Osmose gingen bij de verschillende ROC s langs en maakten de balans op. ROC Rijn IJssel ROC Rijn IJssel geeft aan geen specifiek beleid te hebben gericht op het tegengaan van uitval bij migrantenjongeren. Het ROC heeft gezamenlijk met ROC A12 en de gemeente Arnhem het Actieplan Aanval op de Uitval opgesteld. De speerpunten die in dit actieplan zijn opgenomen gaan breed door alle opleidingen en niveaus heen en zijn voor alle deelnemers. Wel heeft het ROC een project Betrokken, dat zich richt op de relatie tussen de migrantenjongeren en docenten binnen het domein Orde & Veiligheid. Project Betrokken Bij dit domein wordt het project Betrokken uitgevoerd. Het loopt sinds augustus 2008 en wordt gefinancierd vanuit de provinciale GSO-middelen van gemeente Arnhem. Er is een welzijnswerker van Rijnstad aangetrokken met veel kennis van verschillende culturen. Deze professional is er om de cultuurverschillen tussen migrantenstudenten en de veelal autochtone docenten te verkleinen. De reden die hiervoor wordt aangegeven is dat er te weinig docenten zijn die dat zouden kunnen doen. Een andere reden die men geeft is: Migrantenstudenten moet je anders bij de les houden. Sommigen zijn meer gericht op uiterlijkheden en minder op school en leren. De welzijnswerker is begonnen met het organiseren van huisbezoeken en voorlichtingsavonden. Daaruit is een ouderplatform ontstaan dat vooral is bedoeld om de binding met thuis sterker te maken. Ouders van migrantenstudenten leggen een groot gedeelte van de opvoeding bij de school neer, terwijl ouders en ROC juist meer gezamenlijk moeten optrekken. Risicofactoren Het ROC signaleert verschillende factoren die mogelijk meespelen bij de uitval van migrantenjongeren. Migrantenouders leggen een groot gedeelte van de opvoeding bij de school neer. Daardoor ontstaat het risico van wij tegen zij. Ouders en ROC moeten juist meer gezamenlijk optrekken. Vooral migrantenmeisjes worden door het gezin (vader, broers) erg afgeschermd. Er is sprake van een impulsieve keuze voor mooie beroepen. Dit is meestal niet echt een inhoudelijke keuze. Vaak is er ook sprake van shopgedrag, vooral op niveau twee. Dat wil zeggen dat jongeren steeds een nieuwe opleiding uitproberen. Soms is school een dekmantel voor andere zaken. Jongeren zijn wel ingeschreven en ontvangen studiefinanciering maar de prioriteiten liggen bij niet-schoolse zaken. ROC Nijmegen ROC Nijmegen geeft aan geen specifiek beleid te voeren gericht op het tegengaan van schooluitval bij migrantenjongeren. Het ROC heeft wel een diversiteitbeleid. Dat wil zeggen dat zij op basis van een aantal kenmerken, zoals etniciteit, sekse, etcetera, rekening houdt met de verschillen tussen leerlingen en daarmee uitsluiting wil voorkomen. Door de inzet van verschillende preventieactiviteiten probeert het ROC de schoolloopbaan van alle leerlingen en dus ook de risicoleerlingen zoveel mogelijk te optimaliseren. Men is van mening dat factoren als afkomst en thuissituatie gelden voor alle leerlingen. Wanneer er redenen zijn om hier specifieke aandacht aan te besteden dan gebeurt dit ook. Uitgangspunt is dat de ondersteuningsactiviteiten ervoor moeten zorgen dat alle jongeren gelijke kansen krijgen. Preventieactiviteiten: aanscherpen van de intake warme overdracht van VMBO naar MBO inzet van studieloopbaanbegeleiding inzet van het schoolmaatschappelijk werk inzet van een jeugdarts om sociaalmedische kwesties beter te kunnen hanteren. activiteiten van het Studentenservicebureau benutten van de Zorg Advies Teams Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren 7
het LGF-servicepunt kan aan jongeren met een functiebeperking (LGF) extra ondersteuning bieden het FlexCollege als curatief instrument Vraagpunt Waar het ROC extra op moet letten zijn de leerlingen en ouders met een problematische achtergrond. Vaak zijn dit situaties waarin sprake is van opvoedingsonbekwaamheid, generatieconflict of verslaving. Vaak gaat het om ouders die niet openstaan voor hulpverlening en buiten beeld blijven, zoals bij migrantenouders. Dan is het lastig om greep op de situatie te krijgen. Hoe ga je als ROC hiermee om. Graafschap College Het Graafschap College is van mening dat er geen aanleiding is om specifiek beleid te voeren om de uitval van migrantenjongeren te verminderen. Er is extra inzet bij de overgang van VMBO naar ROC en bij de start van nieuwe leerlingen. Daarnaast kan er extra begeleiding of schoolmaatschappelijk werk worden ingezet vanuit het algemene verzuimbeleid. De regio heeft met het ministerie OCW hierover afspraken gemaakt en vastgelegd in een convenant. Het algemene beleid van het ROC gericht op schooluitval bestaat uit de volgende onderdelen: Er is een samenwerkingsverband Profijt waar 18 VO-scholen in de regio aan deel nemen (overstap VMBO-MBO waardoor alle jongeren in beeld). Het project EHBS (Eerste Hulp Bij Schoolverzuim). In oktober krijgen alle VMBO-scholen een inschrijflijst om te voorkomen dat leerlingen verdwijnen. Men werkt met zorgprotocollen. Graafschap College werkt al twee jaar met een ZAT-team. Project mondt uit in verzuimbeleid Voorheen is er een project uitgevoerd bij Educatie en Scholing, richting Secretariële/ Administratieve Opleiding, niveau 1 en 2. Veel migrantenjongeren namen toen deel aan deze opleiding. Een onderdeel van het project waren ouderbezoeken en gesprekken met migrantenouders om hen meer te betrekken bij de school en activiteiten om zo de uitval van migrantenjongeren binnen deze richting te voorkomen. Dit project was vrij intensief en is uiteindelijk uitgemond in het verzuimbeleid dat momenteel voor alle jongeren gehanteerd wordt. Daarin is een pakket aan maatregelen opgenomen om verzuim tegen te gaan, zoals tijd-voor-tijd-inhaal-beleid. Vraagpunt Het Graafschap College constateert dat bij de migrantenjongeren de focus meer lijkt te liggen op de groep; vanuit de eigen culturele achtergrond komen jongeren als individu niet op de eerste plaats. Jongeren uit deze groep maken soms gebruik van de slachtofferrol. Vraag is vooral hoe deze mentaliteit om te buigen is en hoe je ervoor kunt zorgen dat migrantenjongeren meer verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven. Deze jongeren moeten leren er zelf meer richting aan te geven. Risicofactoren Het ROC signaleert verschillende factoren die mogelijk meespelen bij de uitval van migrantenjongeren. De uitval van migrantenjongeren doet zich wel meer dan gemiddeld voor bij de richting Administratie en bij de AKA-opleidingen. Aan de AKA-opleidingen nemen sowieso meer risicojongeren deel. Het ROC zorgt al voor extra begeleiding. Migrantenjongeren die in het eerste jaar instromen in een bepaalde richting switchen daarna relatief veel van opleiding binnen het ROC. Vraagpunt is of dit ligt aan het feit dat migrantenjongeren niet gewend zijn om als individu te kiezen. De opleidings- en beroepskeuze binnen het VMBO en MBO biedt migrantenjongeren niet voldoende houvast om een goede inhoudelijke keuze te kunnen maken. 8 Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren
ROC Aventus In het verleden had het ROC, vooral voor de locatie Deventer, specifieke projecten gericht op migrantenjongeren. Daarbij werd ingezet op ouderbetrokkenheid en het geven van informatie over verschillende opleidingen en beroepen. Een belangrijk onderdeel was het kraampjesproject dat er voor zorgt dat bij elke informatiekraam ook een Turkse leerling aanwezig was die eigen ervaringen vertelde. Na het wegvallen van de kartrekker heeft het ROC vooral ingezet op algemeen beleid om voortijdig schoolverlaten tegen te gaan. Preventieactiviteiten: Activiteiten vanuit de Beroepskolom Stedendriehoek zoals intensieve controle op de overdracht VMBO-MBO (De Overstap) en warme overdracht. Per VMBO wordt bijgehouden welke richting een leerling heeft gekozen en in welke richting zij binnen het ROC doorstromen. Het aantal autochtone en migrantenjongeren wordt jaarlijks in beeld gebracht (cumi-leerlingen) Activiteiten Servicecentrum Inzet Zorg Advies Teams (ZAT) Maatregelen die voortkomen uit het convenant dat de regio heeft afgesloten met het ministerie zijn het optimaliseren van verzuimbeleid, de uitbreiding inzet van mentoring en coaching, de doorgaande LOB-lijn (Loopbaan Oriëntatie Begeleiding) en afstemming stage VMBO-MBO in de regio. Project Stages migrantenjongeren Samen met Osmose voert Aventus een project uit waarbij Turkse jongeren op stage gaan naar Turkije. Twee groepen studenten hebben deelgenomen aan dit project. Het blijkt dat studenten na hun stage hun beeldvorming over het wonen en werken in Turkije hebben bijgesteld. Voorheen zagen ze het wonen en werken in Turkije veel roos- kleuriger dan dat ze het tijdens hun stage daar hebben ervaren. Daardoor zien ze duidelijker een toekomst in Nederland voor ogen en dat heeft vervolgens effect op hun motivatie om een volgende stage in Nederland te zoeken en hun opleiding in Nederland op een goede manier af te ronden. Risicofactoren Het ROC signaleert verschillende factoren die mogelijk meespelen bij de uitval van migrantenjongeren. Invloed van ouders op het keuzeproces richting opleiding en werk. ROC heeft verschillende locaties in Apeldoorn, Zutphen en Deventer. Er moet gekeken worden of het uitmaakt waar de leerling vandaan komt. Deventer is van oorsprong bijvoorbeeld een stad met zware industrie met veel Turkse gastarbeiders. ROC Rivor Het ROC hanteert geen specifiek beleid gericht op het tegengaan van voortijdig schoolverlaten bij migrantenjongeren. Het ROC gaat uit van een algemeen beleid. In het convenant dat met het ministerie is afgesloten, zijn een aantal maatregelen opgenomen die te maken hebben met de doorlopende leerlijnen, zorgstructuur en het verzuimbeleid. Overzicht van de preventie activiteiten ROC Rivor: Ontwikkelen, uitvoeren en monitoren van een protocol t.a.v. melden en registreren van verzuim via het digitale loket. Preventieproject succesvolle overgang VO-MBO; Binnenboord. Ontwikkeling geïntegreerde samenwerking VO-MBO t.a.v. doorlopende leerlijnen, samenwerking om de keuzeprocessen te begeleiden en de overstap van VO naar MBO te verbeteren en doorlopende zorg lijnen. Bespreken van jongeren in de interne zorgstructuur en het Zorg Advies Team. Opzet van een rebound voorziening voor de MBO niveau 2, 3 en 4 leerlingen. Continueren schoolmaatschappelijk werk (met cofinanciering vanuit de school en gemeente). Vraagpunten Voortijdige schooluitval bij migranten- BBL-leerlingen kan te maken hebben met het vinden van werk. Waar ligt dat aan? Is er soms sprake van discriminatie op grond van culturele achtergronden? Misschien moeten deze leerlingen extra ondersteund worden. Een andere vraag is: hoe kan kennis over de doelgroep goed binnen het ROC gedeeld worden? Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren 9
ROC A12 (locatie Ede) ROC A12 zet niet specifiek in op beleid dat gericht is op het tegengaan van voortijdig schoolverlaten bij migrantenjongeren. Zij bekijken voortijdig schoolverlaten liever vanuit een breder perspectief en willen geen stempel op de jongeren drukken. Het algemene uitvalbeleid van ROC A12 bestaat uit de volgende onderdelen: Oriëntatietrajecten. Trajecten bij het trajectbureau. Het aanbieden van extra lessen en ondersteunende activiteiten zoals trainingen sociale vaardigheden, faalangst en assertiviteitstraining. Bij migrantenjongeren gaat het veelal om de cultuurverschillen en de spanningen die dit met zich meebrengt. Trainingscentrum met reboundvoorziening. Verzuimbeleid. Men houdt alle studenten in beeld ook na overgang VMBO-MBO en bij verzuim volgt onmiddellijk actie. Er is een coördinator aangesteld. Jongerenloket. Niet leerplichtige uitvallers worden hier gemeld. Bespreken zorgleerlingen in het zorgadviesteam (ZAT). Er is een aantal docenten met een andere nationaliteit. Bij problemen met migrantenjongeren wordt met hen overlegd of het meerwaarde heeft om hen in te zetten (gesprekken, begeleiding). Het in huis hebben van deze docenten heeft een meerwaarde omdat zij makkelijker in contact kunnen komen met het thuisfront van de studenten. Project Grijp je Kans Binnen de sector Zorg en Maatschappelijke Dienstverlening kunnen studenten de opleiding Pedagogisch Werker volgen. Er zijn veel migrantenjongeren die deze opleiding volgen omdat zij graag jongerenwerker willen worden. In samenwerking met welzijnsorganisatie Welstede heeft ROC A12 hierop ingespeeld. Jongeren- werkers van Welstede stonden ook voor de klas. Zij gaven bijvoorbeeld lessen over gedrag en assertiviteit. Dit samenwerkingsverband zorgde voor meer structuur bij de jongeren. Vanuit financiële overwegingen is het project nu stopgezet. Risicofactoren Het ROC signaleert factoren die mogelijk meespelen bij de uitval van migrantenjongeren. In Ede, in de wijk Veldhuizen, is een criminele migranten groep. De harde kern van die groep zit niet op het ROC, maar heeft wel een aanzuigende werking op studenten binnen de school. Ook zijn er soms mensen binnen school die er niet horen. Migrantenjongeren hebben een andere cultuur en andere gewoonten, normen en waarden. De jongeren en docenten moeten elkaar goed kunnen begrijpen. ROC A12 (locatie Velp) ROC A12 steekt in brede zin in op het voorkomen van voortijdig schoolverlaten en heeft geen expliciet beleid gericht op specifiek de migrante schoolverlaters. Algemeen beleid; wie hulp nodig heeft moet dat kunnen krijgen. De gemeente Arnhem en de ROC s (Rijn IJssel en A12; locatie Velp) hebben gezamenlijk het Actieplan Aanval op Uitval opgesteld. Dit actieplan loopt parallel met het convenant dat is afgesloten met het Ministerie OCW, RMC en de onderwijsinstellingen in de regio. Het actieplan kent vijf prioritaire thema s: stages en leerbanen kwalificatieplicht en verzuimbestrijding versterken zorgstructuur binnen het middelbaar onderwijs registratie schooluitval verdere ontwikkeling ketenaanpak. Er was wel een aantal activiteiten gericht op de integratie van migrantenjongeren, vooral om te zorgen voor meer begrip voor elkaar. Deze activiteiten zijn voor het grootste deel omgezet in het project Diversiteit. Project Diversiteit Het project is niet alleen gericht op migrantenstudenten, maar ook op studenten met verschillende achtergronden en verschillende seksuele geaardheid, etc. In samenwerking met de welzijnsorganisatie Rijnstad zijn interviews gehouden onder de studenten om in kaart te brengen wat de behoefte van de studenten is, welke verwachtingen ze hebben en wat dat voor de school betekent. Een medewerker van Rijnstad is daarvoor een aantal dagdelen per week op school. Uit de werkzaamheden van Rijnstad is bijvoorbeeld naar voren gekomen dat docenten te weinig weten over de culturele achtergronden van studenten. Daarop is bijvoorbeeld een masterclass voor docenten georganiseerd om hen bij te spijkeren. Verder worden gezamenlijke Iftar maaltijden georganiseerd en zijn er twee groepen diversiteit. Studenten met verschillende culturele achtergronden doen hieraan mee. 10 Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren
Project BPV-coaching De beroepspraktijkvormingsperiode (BPV) is een periode waarin veel jongeren uitvallen. In het Actieplan Aanval op de Uitval is daarom gezocht naar een project om juist in die periode het voortijdig schoolverlaten tegen te gaan. Naar voorbeeld van het HBOadoptieproject in Rotterdam is BPV-Coaching ontwikkeld. Een aantal net afgestudeerde HBO ers, uit verschillende studierichtingen, krijgt een freelancecontract aangeboden bij Bureau Aluin. Zij krijgen de benodigde training en begeleiding en worden vervolgens ingezet als coach. De ROC s bepalen zelf binnen welke afdelingen dit nodig is. De hele klas krijgt dan een coach toegewezen. Dit om jongeren niet in een uitzonderingspositie te plaatsen. Jongere en coach worden aan het begin van het schooljaar aan elkaar gekoppeld en deze koppeling is in principe voor het hele schooljaar, dus ook buiten de beroeps- praktijkvormingstijd. Coach en jongere bepalen gedurende het jaar verder zelf hoeveel contact nodig is, waar zij afspreken en waarover zij willen praten. Risicofactoren Het ROC signaleert dat de factoren cultuur en/of achtergrond van de jongere en de beheersing van de Nederlandse taal, mogelijk meespelen bij de uitval van migrantenjongeren. ROC Landstede Landstede kent geen specifiek beleid (meer) voor specifieke doelgroepen. Landstede maakt algemeen beleid gericht op alle studenten. Het algemene uitvalbeleid van Landstede bestaat uit verschillende onderdelen die in principe bestemd zijn voor alle studenten. Onderstaande activiteiten zijn met uitzondering van SALAM, bestemd voor alle studenten. Migrantenleerlingen maken meer gebruik van Maatje op Maat, dan autochtone jongeren, omdat Landstede hiermee voor deze groep gestart is. Talentvol Ontwikkelen (CGO): maatwerk aan studenten. Uitgaand van de mogelijkheden met betrekking tot de gekozen (leer)loopbaan en het perspectief daarop. Starten met een plaatsingsgesprek. Eerste loopbaangesprek dat een aankomend student met een vertegenwoordiger (scout) van Landstede heeft. Startprogramma van 10 weken voor elke nieuwe student: invulling geven aan het kwalificatiedossier, verduidelijken zelfbeeld, het beroepsbeeld en opleidingsbeeld van de student. Elke student heeft een eigen coach. Deze coach biedt de student ondersteuning bij zijn leerontwikkeling, zijn loopbaanontwikkeling, bij eventuele stagnaties (b.v. crises) en begeleidt de student richting beoordeling (examinering) Activiteiten Trajectbureau: zorg, advies en begeleiding Steunpunt Allochtone Leerlingen en Advies aan Medewerkers (SALAM) Maatje op Maat Steunpunt voortijdig schoolverlaters Risicofactoren ROC Landstede signaleert verschillende risicofactoren voor jongeren in achterstandssituaties. Daarbij kan het ook gaan om migrantenjongeren. Vinden van werk (en BPV) Taalachterstand Moeilijk bespreken van schoolloopbaanontwikkeling en problematieken met ouders/ verzorgers van studenten Ouders/ verzorgers kennen de situatie van het MBO niet voldoende Het verhaal van gezichtsverlies. Bijvoorbeeld Ja zeggen en Nee bedoelen. Kan veel te maken hebben met de eigenheid van cultuur. Onvoldoende kunnen inleven van docenten/coachen in de situatie van deze jongeren. Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren 11
Spectrum CMO Gelderland Postbus 8007 6880 CA Velp T (026) 384 62 00 E info@spectrum-gelderland.nl www.spectrum-gelderland.nl Osmose Kastanjelaan 51-53 6828 GJ Arnhem T (026) 352 34 20 E info@osmose.nl www.osmose.nl Colofon Tekst Jorike Smeitink (Spectrum) Jaap Terpstra (Spectrum) Wilmie van der Kuil (Spectrum) Önder Gürses (Osmose) Marit Teusink (Osmose) Eindredactie John Smeets (Spectrum) Fotografie Novy Print Ontwerp en lay-out van arendonk ontwerpers Druk Roos en Roos Juli 2009 Er is geen verband tussen de jongeren op de foto en de inhoud van deze factsheet. 12 Spectrum Factsheet Schooluitval Migrantenjongeren