Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q1 2014

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q1 2014

INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 4 2.1. Uitsluitingen Update... 4 2.2. Engagement Overzicht... 6 2.3. Stemmen...10 2.4. Publicaties en Evenementen...11 2.5. Het Europese Best-in-Class Product...13 3. APPENDIX...16 3.1. Huidige Uitsluitingen...16 2

1. INTRODUCTIE De uitvoering van het verantwoorde beleggingsbeleid is door REAAL uitbesteed aan SNS Asset Management (SNS AM). In dit rapport doet SNS AM verslag over het afgelopen kwartaal. Mooi weer! Of eigenlijk toch niet? Het wordt steeds warmer op onze planeet. Wie medio maart al in korte broek in het Vondelpark lag, kon zich niet aan dat toegegeven, prettige gevoel onttrekken. Het bracht het onderwerp klimaatverandering weer terug op de agenda. Niet alleen het weer helpt daarin een handje. De kranten staan vol van de hevige politieke discussies die onze oosterburen met hun zeer ambitieuze Energiewende - onderling, met de Europese Commissie en de Duitse industrie voeren. Een goed moment voor ons om het onderwerp energie en de toekomst van energie op deze opwarmende planeet centraal te stellen. Als beleggers hebben we de mogelijkheid om geld niet alleen te laten werken voor een goed financieel rendement tegen aanvaardbaar risico, maar ook voor een betere wereld. Vaak gaan die dingen in de energiesector namelijk samen. Denk aan het gigantische ongeluk van BP in de Golf van Mexico. Dat veroorzaakte niet alleen aan het milieu en de regionale economie (visserij, toerisme) grote schade. Het kostte BP, en daarmee beleggers, miljarden. Money talks! Als verantwoorde belegger ontwikkelt SNS Asset Management haar eigen mening over de energiesector. Een groeiende wereldbevolking en grotere welvaart leiden tot een stijgende energievraag. Goedkope fossiele brandstoffen worden schaarser en energieprijzen zullen blijven stijgen. Dit maakt een koerswijziging naar een toekomstbestendige energievoorziening noodzakelijk. Daarin zal het gebruik van hernieuwbare bronnen toenemen. Op weg daar naartoe zullen we wel nog moeten leven met vervuilende fossiele brandstoffen en kernenergie. We willen zo beleggen dat we de weg naar de energie van de toekomst ondersteunen. We sluiten bedrijven die onaanvaardbare sociale en milieurisico s nemen uit. Waar we verbetermogelijkheden zien, gaan we het kritische gesprek met het ondernemingsbestuur aan. Op andere momenten kiezen we juist die bedrijven uit die innovatieve milieutechnologie ontwikkelen. Dit doen we allemaal om meer rendement voor u mogelijk te maken. Naast het financiële rendement ook een bijdrage aan een duurzame toekomst waarin bedrijven verantwoord ondernemen. Veel leesplezier, Manuel Adamini Hoofd Verantwoord Beleggen SNS Asset Management 3

2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES 2.1. Uitsluitingen Update Alle organisaties waarin we beleggen worden voortdurend doorgelicht op goed ondernemingsbestuur en sociale, ethische en milieukwesties. De beoordelingscriteria hiervoor zijn vastgelegd in onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Ze hebben betrekking op mensenrechten, fundamentele arbeidsrechten, corruptie, milieuvervuiling, wapens en productintegriteit. De Fundamentele Beleggingsbeginselen komen voort uit internationale verdragen, conventies en best practices. De screening van de bedrijven heeft in het eerste kwartaal geresulteerd in twee nieuwe uitsluitingen. Fluor Corporation Fluor Corporation beheert laboratoria en faciliteiten waar nucleair materiaal, zoals tritium, wordt opgeslagen voor het Amerikaanse nucleaire wapenprogramma. De Savannah River Nuclear Solutions Tritium Extraction Facility, die mede door Fluor wordt beheert, is de enige tritium bron in de Verenigde Staten die aan het nucleaire wapenprogramma levert. Deze betrokkenheid bij de productie van nucleaire wapens past niet bij onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Eind maart verscheen een opiniestuk van onze hand in dagblad Trouw over dit onderwerp (zie de publicatielijst onderaan dit rapport). Larsen & Toubro Larsen & Toubro produceert de romp van de INS Arihant onderzeeër. Het is nagenoeg zeker dat de ontvangende partij, India, de onderzeeërs zal uitrusten met 12 K-15 kernraketten. Daarom willen wij geen aandeelhouder in Larsen & Toubro zijn. De screening heeft ook in het eerste kwartaal geresulteerd in een nieuwe insluiting. United Technologies Corporation United Technologies (UTC) werd in 2008 uitgesloten door zijn betrokkenheid bij de productie van nucleaire wapens. Na de overname van Goodrich Corporation door UTC zijn er geen aanwijzingen meer dat er betrokkenheid is bij de productie van nucleaire wapens. Daarom hebben wij besloten om het bedrijf weer voor belegging toe te laten. 4

Huidige Uitsluitingen Voor een volledig overzicht van de bedrijven die per 31 maart 2014 uitgesloten zijn van het beleggingsuniversum, verwijzen we u naar Sectie 3.1 van de Appendix. 5

2.2. Engagement Overzicht Verdeling engagements naar regio Verdeling engagements naar sector Verdeling engagements naar algemene kwaliteit Aantallen engagements naar voortgang We beoordelen het succes van onze engagement inspanningen op twee onderdelen. Onder de kwaliteit in het algemeen valt de relatie met het bedrijf: stelt het zich voldoende open op en is het bereid om in gesprek te gaan met aandeelhouders? De voortgang beschrijft de werkelijke stappen die door het bedrijf zijn gezet tussen het bespreekbaar maken van onze zorgen en concrete verbeteringen in beleid en gedrag. 6

Q1 Engagement Speerpunt De toekomst van energie Verantwoord beleggen in energie leidt al gauw tot een groot dilemma. Op weg naar de koolstofarme economie van de toekomst zouden we graag grootschalig investeren in herwinbare energie. Echter, ook spreiding is nodig. Als we alleen zouden beleggen in herwinbare energie kan dat tot grote financiële risico s leiden die niet in het belang van de klant zijn. Daarom beleggen we zowel in herwinbare als in fossiele bronnen van energie. Daarbij zijn we ons er zeer bewust van dat winning van fossiele brandstoffen in de tijd moeilijker wordt, meer energie kost en gepaard gaat met grotere risico s voor mens en milieu. Schoon, zeker, betaalbaar We kiezen ervoor om in ons beleid tegemoet te komen aan de ontwikkeling van schonere vormen van energie, zonder daarbij onnodige risico s te lopen. Voor ons zijn er grofweg drie groepen bedrijven waarvoor we een bijpassende beleggingsaanpak hebben ontwikkeld. De toekomst van energie zal zeer divers zijn, waarbij zowel fossiele als niet-fossiele bronnen hard nodig zijn om aan de sterke vraag naar energie te voldoen De eerste groep zijn de slechtst presterende bedrijven vanuit milieu, sociaal en bestuurlijk oogpunt, betrokken bij activiteiten die we echt niet verantwoord vinden. In deze bedrijven wordt door ons niet belegd. Met bedrijven die niet bij zulke activiteiten betrokken zijn, maar waar toch het nodige aan te merken is, werken we aan verbeteringen door kritische gesprekken te voeren met het ondernemingsbestuur. Tot slot gaan we juist op zoek naar bedrijven die actief zijn in herwinbare energie en innovaties, voor een toekomst met schone, zekere en betaalbare energie. Uitsluiten Sommige bedrijven sluiten we op voorhand uit. We willen bijvoorbeeld niet beleggen in bedrijven die binnen de poolcirkel naar olie of gas boren en daarbij onaanvaardbare risico s nemen. Het Russische Gazprom hebben we om deze reden uitgesloten. Met andere bedrijven bespreken we hun plannen op dit onderwerp, want we vinden het risico dat er bij een incident onherstelbare schade ontstaat aan het zeer kwetsbare poolgebied erg groot. Verder trekken we een streep bij het opblazen van bergtoppen voor de winning van steenkolen. Ook hierbij is geen herstel van het milieu mogelijk. CO2-luchtbel Er zijn beleggers die verwachten dat overheden de regels voor olie- en gaswinning in de toekomst zo streng zullen maken dat het grootste gedeelte van de olie- en gasvoorraden nooit uit de grond gehaald mag worden. Daardoor zijn de voorraden in de ogen van die beleggers veel minder waard dan de bedrijven nu zelf zeggen (er ontstaat een CO2-luchtbel ). Wij vroegen BP om mee te werken aan het onderzoeken van de werkelijke waarde van de voorraden. BP voelt daar niet voor en gaf aan dat de discussie door sommige beleggers veel te simpel wordt gemaakt. Het bedrijf vond het wel waardevol om, met een blik op toekomstige strengere regelgeving, kritisch te kijken naar de projecten waarin het investeert. Een vergelijkbare reactie hoorden we dit kwartaal bij Chevron en Shell. Het wordt voor deze bedrijven steeds belangrijker om te kunnen voorzien welke wetten of regels, die tot hogere kosten zullen leiden, er mogelijk worden ingevoerd. Een voorbeeld daarvan is de verplichte afvang van broeikasgas bij het afsluiten van een boorput. Er is dan meer of duurder materiaal nodig, meer mensen en dus meer geld dan vroeger. 7

Schaliegas en boren in de poolcirkel We vroegen Shell om de activiteiten op gebied van schaliegaswinning in de toekomst duidelijk te maken. De nieuwe bestuursvoorzitter van Shell kondigde dit kwartaal aan zeer kritisch te zijn op alle investeringen. In de VS wil hij zelfs enkele schaliegasprojecten verlaten vanwege de tegenvallende winstgevendheid ervan. Tegelijkertijd vroegen wij het bedrijf om meer details over de uitgestelde activiteiten in de poolcirkel bij Alaska. Dit jaar wordt er zeker niet meer begonnen met de proefboringen en begin volgend jaar wordt er een knoop doorgehakt over 2015. We volgen deze ontwikkeling kritisch. We vinden dat de Poolcirkel veel te kwetsbaar is om naar olie te boren, zelfs als het alleen nog maar proefboringen zijn. Aan Chesapeake Energy, een van de drie grootste aardgasproducenten in de VS, hebben we gevraagd om meer details over de winning van schaliegas. Hoeveel broeikasgas komt er werkelijk vrij bij de productie? Wat doet het bedrijf aan het verduurzamen van het productieproces? Gaat het bedrijf rapporteren over de gevolgen van schaliegaswinning voor mens en milieu? Ook zijn er bedrijven, zoals Shell, die zich terugtrekken uit schaliegasprojecten omdat de kosten ervan te hoog oplopen. We willen van Chesapeake horen hoe het bedrijf er precies voor staat. In een brief die wij namens een grote groep internationale beleggers stuurden vragen wij de onderneming om met ons in gesprek te gaan en onze zorgen te bespreken. Een vergelijkbaar verzoek deden wij aan Total. We verwachten hier in het volgende kwartaal een vervolg op te kunnen geven. Het Zwitsers/Amerikaanse bedrijf Transocean werd in 2010 als eigenaar van het boorplatform Deepwater Horizon bekend door haar betrokkenheid bij de grootste olieramp op zee die ooit plaats vond. Het bedrijf wordt sindsdien door beleggers scherp gevolgd. Dit kwartaal werkten wij samen met een groep andere beleggers aan een vervolg op onze eerdere gesprekken met dit bedrijf. We willen onder meer zien hoe Transocean heeft geleerd van de olieramp. We verwachten in de loop van het volgende kwartaal een reactie. Positieve selectie: in gesprek met de koplopers In de overgang naar de koolstofarme economie van de toekomst wordt het slimmer omgaan met energie, en het ontwikkelen van efficiëntere en zuinige toepassingen, steeds belangrijker. Het Britse ARM is zo n ontwikkelaar van slimme chiptechnologie. Het bedrijf heeft in korte tijd een toppositie bereikt. Haar producten zijn inmiddels wereldwijd terug te vinden in meer dan 90% van de mobiele telefoons. We zijn in gesprek over de verdere toepassing van deze producten. ARM geeft ons inzicht in de bijdrage die technologie kan leveren op weg naar de koolstofarme economie. Ook spraken we met ARM over het meten van de impact van haar producten op mens en milieu. 8

REDENEN OM TE STREVEN NAAR DE KOOLSTOFARME ECONOMIE Betaalbaarheid Elektriciteit en moderne kookenergie voor alle wereldburgers Luchtvervuiling verminderen Klimaatverandering Afhankelijkheid van import Veiligheid van kerncentrales REDENEN OM NIET TE BELEGGEN REDENEN VOOR ENGAGEMENT REDENEN OM WEL TE BELEGGEN SNS AM belegt niet in olie- en gasbedrijven die: SNS AM voert engagement met olie- en gasbedrijven als: Opwekking van energie uit herwinbare bronnen Actief zijn in de Noordelijke poolcirkel in off-shore olieboringen zonder te beschikken over operationele excellentie Niet publiceren over olielekkages SNS AM belegt niet in nutsbedrijven: Waarvan de energiemix voor meer dan 70% uit steenkolen bestaat en waarin geen verandering zichtbaar wordt Die de Fundamentele Beginselen over nucleaire veiligheid van de International Atomic Energy Agency hebben geschonden Bedrijven actief zijn in Noordelijke poolcirkel in onshore boringen, winning van schaliegas of olie uit oliezanden en daarmee in controverses betrokken zijn geraakt Bedrijven in de laatste vijf jaren een belangrijke toename van olielekkages hebben laten zien SNS AM voert engagement met nutsbedrijven als: Bedrijven in de laatste vijf jaren een belangrijke toename in de CO2-intensiteit hebben laten zien Bedrijven betrokken zijn geweest bij een reeks van nucleaire incidenten met mogelijke veiligheidsrisico s (INES waarden 1-4) Ontwikkeling en aanleg van slimme energienetten Energiezuinige ICTtoepassingen 9

2.3. Stemmen Stemoverzicht 2014 Q1 Aantal vergaderingen waar is gestemd 21* Stemmen VOOR het Bestuur 17 Stemmen TEGEN het Bestuur 4 Totaal aantal voorstellen 281 Stemmen VOOR 253 Stemmen TEGEN 28 STEMONTHOUDINGEN 0 Totaal aantal bestuursvoorstellen 264 Stemmen VOOR 253 Stemmen TEGEN 11 STEMONTHOUDINGEN 0 Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen 17 Stemmen VOOR 0 Stemmen TEGEN 17 STEMONTHOUDINGEN 0 * Bij één AVA (Siemens NV, 28 januari 2014) is er wel (op tijd) gestemd, maar zijn de stemmen niet goed verwerkt door een fout. De stemmen van die AVA zijn daarom niet meegenomen in dit overzicht. 10

2.4. Publicaties en Evenementen Het ESG Research team van SNS Asset Management heeft in het eerste kwartaal de onderstaande artikelen gepubliceerd. januari M. Adamini IEX.nl Duurzaam én nucleair M. Adamini IPN, nieuwsbrief Oliediefstal en corruptie in Nigeria Good Luck, Jonathan! M. Adamini IEX.nl De oproep van 10 miljoen februari M. Adamini IEX.nl Hoe groen zijn green bonds? M. Adamini IEXProfs.nl Grootaandeelhouders roeren zich maart M. Adamini IEX.nl De keurmerken maffia M. Adamini IEX.nl Supervoer voor superzalm M. Adamini Trouw Is een beetje kernwapens maken ook fout? 11

We willen ook graag een aantal artikelen met u delen die in dit kwartaal door anderen zijn gepubliceerd over de verantwoorde beleggingsactiviteiten van SNS AM en haar klanten. januari D. Brooksbank Responsible Investor PRI readies collaborative investor engagement on fracking L. Preesman IPN, nieuwsbrief Verantwoord beleggen schaadt rendement niet Interview door Robert Snep, marketeer bij Zwitserleven Zwitserleven Update (Online) Magazine Beleggen voor een goed pensioen in een leefbare wereld februari GRESB News, 3 februari 2014 GRESB signs up large group of property companies and investment managers maart D. Brooksbank Responsible Investor Investors snap up first euro-denominated World Bank green bond Het ESG Research team van SNS AM heeft in het eerste kwartaal in een actieve rol aan de onderstaande evenement deelgenomen. EITI International Board Meeting 18-19 maart Oslo, Noorwegen Beleggersvertegenwoordiger als (Vice) Bestuurslid: M. Adamini 12

2.5. Het Europese Best-in-Class Product Best-In-Class is een aanpak waarbij de bedrijfsprestaties op milieu-, sociaal- en bestuursvlak uit alle sectoren onderling worden vergeleken. Per sector stellen we een rangorde vast en keuren we alleen de beste 40% van alle bedrijven goed als mogelijke belegging. Best-In-Class wordt door REAAL in haar beleggingsverzekeringen gehanteerd voor alle actief beheerde Europese aandelen. In de zogenaamde sectorvergelijking wordt het gedrag van een bedrijf onderzocht op bijvoorbeeld antiomkoping maatregelen, hernieuwbaar en efficiënter energieverbruik, selectie van sociaal en milieu verantwoorde leveranciers en maatschappelijke betrokkenheid. Daarbij toetsen we of bedrijven beleid hebben, of zij doelstellingen formuleren, meten welke resultaten met het beleid worden behaald, en of zij daarover verantwoording afleggen. Hoewel de sectorvergelijkingen minstens eens per twee jaar plaatsvinden, kan het beleggingsuniversum ook tussentijds worden aangepast. Dat doen we als zich controverses voordoen of in gevallen van goede praktijken bij bedrijven buiten onze selectie. Daarnaast houden we scherp in de gaten welke nieuwe trends zich voordoen in de onderzochte sectoren. Zo zien wij een toenemende aandacht voor transparantie en rapportage over belastingbeleid en voor de circulaire economie waarbij hergebruik van grondstoffen centraal staat. In het eerste kwartaal van 2014 werden Europese bedrijven in de volgende sectoren onderzocht: Transport & logistiek Telecommunicatie Technologie en hardware (Geen statuswijzigingen) Nutsbedrijven Vastgoed Luchtvaartmaatschappijen (Geen statuswijzigingen) De analyse van deze sectoren heeft geleid tot de volgende statuswijzigingen. SECTOR AANDEEL VORIGE STATUS NU Transport & logistiek FRAPORT Afgekeurd Toegelaten GROUPE EUROTUNNEL Goedgekeurd Verwijderd Telecommunicatie TELEFÓNICA DEUTSCHLAND - Toegelaten TELENOR Afgekeurd Toegelaten SWISSCOM Goedgekeurd Verwijderd PORTUGAL TELECOM Goedgekeurd Verwijderd Nutsbedrijven CENTRICA Afgekeurd Toegelaten ENERGIAS DE PORTUGAL Afgekeurd Toegelaten GDF SUEZ Goedgekeurd Verwijderd IBERDROLA Goedgekeurd Verwijderd SUEZ ENVIRONMENT Goedgekeurd Verwijderd Vastgoed CORIO Afgekeurd Toegelaten FONCIERE DES REGIONS Afgekeurd Toegelaten 13

SECTOR AANDEEL VORIGE STATUS NU Transport & logistiek FRAPORT Afgekeurd Toegelaten GROUPE EUROTUNNEL Goedgekeurd Verwijderd LAND SECURITIES GROUP Goedgekeurd Verwijderd Machines, bouw en constructie INVENSYS Goedgekeurd Verwijderd Naast Best In-Class selectie ligt het accent van het Europese aandelenproduct op het prikkelen van ondernemingen tot beter gedrag. Hiervoor worden bedrijven tot het beleggingsuniversum toegelaten, onder voorwaarde dat engagement wordt opgestart. Tijdens deze dialoog tussen de vermogensbeheerder en het management van het bedrijf wordt besproken waar en op welke manier de onderneming haar maatschappelijke prestaties kan verbeteren. In het eerste kwartaal werd Energias de Portugal Renovaveis op deze manier goedgekeurd. Het bedrijf ontwikkelt windmolenparken in de Verenigde Staten, Spanje en Portugal. Het heeft inmiddels ook de eerste stappen gezet op nieuwe markten voor hernieuwbare energieopwekking, waaronder Polen en Roemenië. Maandelijks wordt er in een sectoronderzoek bestudeerd welke bedrijven tot de koplopers in de sector behoren en welke niet. Het verrichte onderzoek voor de sector nutsbedrijven (met focus op de stroomopwekking) wordt hier nader besproken. Nutsbedrijven Nutsbedrijven zijn van belang voor drinkwater (zuivering), afvalverwerking, gas en stroom. De bedrijven zijn betrokken bij de productie, handel, transmissie, distributie of verkoop van nutsvoorzieningen. Het is voor duurzame ontwikkeling belangrijk dat er, op een veilige en milieuvriendelijke wijze, voldoende betaalbare en betrouwbare nutsvoorzieningen worden geleverd., Daarbij zijn veranderend consumentengedrag, radicale innovaties en vervanging van fossiele door hernieuwbare energie van wezenlijk belang. Energiebesparing bij de consument Energiebesparing is een sprekend voorbeeld van gedragsverandering bij de consument. Het is noodzakelijk om de trend van een groeiend mondiaal energiegebruik te keren. Overheden, maar ook maatschappelijke organisaties, adviesbureaus en woningcorporaties zetten tal van projecten op om mensen energie te laten besparen. Ze vragen de consument minder lang te douchen, de thermostaat lager te zetten, het licht uit te laten of op 30 graden te wassen. Daarnaast sporen ze huishoudens aan om energiebesparende aankopen te doen, zoals isolatiemateriaal, dubbel glas, zuinigere apparaten, zuinigere verwarmingsketels en spaarlampen. Stroombedrijven investeren in marketingactiviteiten om de consument meer bewust te maken van het energieverbruik. De slimme meter die direct zicht geeft op het werkelijke verbruik is een bekend voorbeeld. De verwachting is dat er steeds meer vraag naar dit soort producten zal komen, mede door strengere regelgeving. Schoon fossiel en intelligente netwerken Twee innovatietrends spelen een rol bij strategische investeringsbeslissingen binnen de sector. De eerste is het afvangen en ondergronds opslaan van CO 2 in oude gasvelden. Op die manier kunnen CO 2 - emissies van een elektriciteitscentrale klimaatverandering niet verder versterken. Deze schoon fossiel technologie verkeert nog in de demonstratiefase bij bedrijven zoals E.ON en GDF Suez (in Rotterdam). 14

Bij de huidige lage CO 2 -priis is het echter financieel gezien aantrekkelijker CO 2 de lucht in te blazen. Een hogere prijs is daarom van groot belang voor het succes van deze technologie. Overheden kunnen hierin een belangrijke rol spelen. De opmars van smart grids wordt als tweede belangrijke trend gezien. Dit zijn intelligente netwerken die op basis van datastromen vraag en aanbod van elektriciteit meten en aansturen. Op het stroomnet moeten vraag en aanbod namelijk altijd in evenwicht zijn. Als in huis de TV wordt aangezet, gaat in principe een energiecentrale harder draaien. De huidige opmars van hernieuwbare energie maakt de situatie ingewikkelder. We kunnen namelijk niet alleen op zonnige en windrijke dagen de wasmachine laten draaien. Investeringen in intelligente netwerken door bedrijven, zoals RWE, TERNA en National Grid, zijn daarom onmisbaar. Zo is Essent, onderdeel van het onderzochte nutsbedrijf RWE, in samenwerking met gemeenten begonnen met het plaatsen van laadpalen voor elektrische auto s. Naar een nieuwe energiemix: van fossiel naar hernieuwbaar via de politieke weg Nutsbedrijven staan voor een omwenteling van hun verdienmodel. Ze moeten hun energiemix de komende drie decennia volledig opnieuw inrichten. In het verleden bepaalde de sector de snelheid en de richting van verandering. Tegenwoordig wordt de snelheid bepaalt door politieke ambitie en de richting door subsidies. Deze subsidies worden gebruikt om de grootschalige uitbouw van hernieuwbare energie te financieren. Hierdoor wordt de betaalbaarheid een steeds grotere uitdaging, zoals we momenteel in Duitsland zien. We zien de trend ontstaan dat prijs- en milieubewuste consumenten hun energielevering niet langer voor lief nemen en actief willen deelnemen aan energieopwekking. En daarmee ligt het speelveld voor duurzame ontwikkeling open. Onderzoek We onderzoeken niet alleen innovaties, maar ook de eigen bedrijfsvoering van nutsbedrijven. We willen bijvoorbeeld weten of bedrijven zich inspannen voor een veilige werkomgeving en of ze lokale gemeenschappen raadplegen bij het ontwikkelen van nieuwe projecten. Een van de bedrijven die een verbetering liet zien en daardoor werd goedgekeurd voor belegging is Centrica. Dat bedrijf heeft de CO 2 -intensiteit van de brandstofmix weten te verlagen door minder kolengestookte centrales te laten draaien en meer hernieuwbare en nucleaire energie in te zetten. Ook kent het bedrijf een strategie om CO 2 -emissies nog verder te beperken. In Groot-Brittannië heeft het, in samenwerking met met de overheid en woningcorporaties, een bijzonder initiatief lopen op het gebied van schone energie in de sociale woningbouw. Steeds meer huishoudens kunnen hun energiekosten niet meer opbrengen. Huishoudens die meer dan 10% van hun inkomen aan energie besteden, kunnen in aanmerking komen voor gratis zonnepanelen op het dak. Zo zijn in het recente verleden tienduizenden woningen van zonnestroom voorzien. 15

3. APPENDIX 3.1. Huidige Uitsluitingen BEDRIJF SECTOR REGIO REDEN Aeroteh* Capital Goods Europa Controversiële Wapens Alliant Techsystems* Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Alpha Natural Resources* Energy Amerika Milieuvervuiling Arch Coal* Energy Amerika Milieuvervuiling Aryt Industries* Capital Goods Europa Controversiële Wapens Ashot Ashkelon* Capital Goods Europa Controversiële Wapens Babcock & Wilcox* Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Babcock International Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens BAE Systems Capital Goods Europa Controversiële Wapens Barrick Gold Materials Amerika Milieuvervuiling Boeing Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Bridgestone Automobiles & Components Pacific Fundamentele Arbeidsrechten Computer Sciences Corp Diversified Financials Amerika Controversiële Wapens CONSOL Energy Energy Amerika Milieuvervuiling EADS Capital Goods Europa Controversiële Wapens Exelis* Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Finmeccanica Capital Goods Europa Controversiële Wapens Fluor Corporation Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Freeport-McMoRan Materials Amerika Milieuvervuiling, Mensenrechten GenCorp* Capital Goods Amerika Controversiële Wapens General Dynamics Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Hanwha* Materials Pacific Controversiële Wapens Honeywell International Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Jacobs Engineering Group Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Larsen & Toubro Capital Goods Pacific Controversiële Wapens Lockheed Martin Corp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Norinco International Cooperation* Capital Goods Pacific Controversiële Wapens Northrop Grumman Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Poongsan Corp* Materials Pacific Controversiële Wapens Raytheon Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Rheinmetall* Capital Goods Europa Controversiële Wapens Rio Tinto Materials Europa Milieuvervuiling Rolls-Royce Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens Safran Capital Goods Europa Controversiële Wapens Serco Group Commercial & Professional Services Europa Controversiële Wapens Splav SRPA* Capital Goods Europa Controversiële Wapens 16

BEDRIJF SECTOR REGIO REDEN ST Engineering Capital Goods Pacific Controversiële Wapens TEPCO Utilities Pacific Mensenrechten Textron Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Thales Capital Goods Europa Controversiële Wapens Wal-Mart Stores, Inc. Retail Amerika Fundamentele Arbeidsrechten Mensenrechten, Vedanta Resources Materials Europa Milieuvervuiling * We hebben niet in deze bedrijven geïnvesteerd voordat zij werden uitgesloten omdat ze niet in ons beleggingsuniversum waren opgenomen daar ze in strijd bleken met onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Ze werden preventief uitgesloten om de kans uit te sluiten dat we erin zouden beleggen als ze op enig moment in de toekomst in het beleggingsuniversum zouden worden opgenomen. LAND China Finland Griekenland Mexico Polen Zuid Korea Turkije Verenigde Staten OVERTREDEN PRINCIPE Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Mensenrechten Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens 17