Sociale professionals en de toekomst van het jeugdbeleid Onderzoek van het Netwerk Werken met Risicojongeren Avans Hogeschool Expertisecentrum Veiligheid Drs. Khalid Ahdidouch Juni 2010 1
Inhoud Inleiding... 4 Achtergrond... 4 1. Doelstelling en onderzoeksvraag... 4 1.1. 1.2. Onderzoeksdoelstelling... 4 Onderzoeksvraag... 4 1.2.1. Subvragen... 5 2. Opzet onderzoek... 5 3. Resultaten onderzoek... 5 3.1. 3.1.1. Evaluatie beleid kabinet Balkenende IV... 5 Het Ministerie voor Jeugd en Gezin krijgt een zes van professionals... 6 3.1.2. 3.1.3. Sociale professionals beoordelen Veiligheidshuizen zeer positief... 6 Sociale professionals zijn optimistisch over Centra voor Jeugd en Gezin... 8 3.1.4. 3.1.5. Verwijsindex risicojongeren positief beoordeeld... 9 Versnippering in hulp aan jeugdigen is te groot... 9 3.1.6. Thema agressie tegen professionals is belangrijk onderwerp... 11 3.2. Wensen voor de toekomst van het jeugdbeleid... 11 3.2.1. Professionals zijn positief over voornemens verkiezingsprogramma s... 11 3.2.2. Professionals willen reductie versnippering van hulp aan jeugdigen... 13 4. Conclusies... 13 Bijlagen: datarapportages... 14 2
Samenvatting Respondenten verdeeld over politieke programma s Sociale professionals zijn in het algemeen positief over het gevoerde beleid van het kabinet Balkennende IV en de plannen voor de toekomst inzake het jeugdbeleid. Dit blijkt uit een webbased landelijk onderzoek van het Netwerk Werken met Risicojongeren onder sociale professionals uit diverse sectoren. Vorig kabinet Wat de prestaties van het vorige kabinet betreft zijn de sociale professionals die hebben meegedaan aan het onderzoek vooral positief over de Veiligheidshuizen en de Verwijsindex risicojongeren. Ook over de doelstellingen en uitgangspunten van de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) zijn de ondervraagde sociale professionals in het algemeen enthousiast. Wel hebben ze daarbij nog twijfels over de concrete invulling van de CJG s. Een succesvol CJG staat of valt, volgens een aantal respondenten, met de bereidheid van samenwerkingspartners om over de schotten van de eigen organisatie heen te kijken en er is twijfel over of dat voldoende gaat lukken. Minder positief zijn de sociale professionals over de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). In hun ogen werkt de Wmo de ongewenste versnippering van het hulpaanbod voor risicojeugd in de hand. Daarnaast maken sociale professionals zich grote zorgen over versnippering in de hulpverlening aan jongeren. Hierdoor is, volgens de respondenten, een onoverzichtelijke situatie ontstaan voor en over de betreffende doelgroep. Voorstellen verkiezingsprogramma s Alle voorstellen voor jeugd in de verkiezingsprogramma s van diverse politieke partijen vallen bij de ondervraagde sociale professionals in goede aarde. Desalniettemin zijn deze professionals verdeeld over de toekomstplannen van de politieke partijen. Vooral preventie en maatregelen die versnippering van de jeugdhulpverlening tegengaan zijn door respondenten het meest positief beoordeeld. Dit past bij de ideeën van de ChristenUnie, GroenLinks, PvdA en SP. Niettemin geeft een aanzienlijke minderheid van de sociale professionals aan ook te voelen voor een harde aanpak en repressie van risicojongeren zoals CDA en VVD die voorstaan. 3
Inleiding Met de bezuinigingswoede dreigt welzijn te verdwijnen naar het domein waarvoor de burger zelf verantwoordelijk is. Met andere woorden: Laat de markt het maar doen (respondent). Voor u ligt de rapportage van het onderzoek van het Netwerk Werken met Risicojongeren. De rapportage biedt inzicht in de meningen van sociale professionals die met risicojongeren werken over het jeugdbeleid. Het onderzoek is een terugblik op het jeugdbeleid van het vorige kabinet en tegelijkertijd een reactie op een aantal voornemens van verschillende politieke partijen. Het onderzoek bestaat uit twee delen: - een deel over de maatregelen van het vorige kabinet (Balkenende IV) en - een deel over een aantal voorgestelde maatregelen in de nieuwe verkiezingsprogramma s van de politieke partijen. In hoofdstuk 1 worden de onderzoeksdoelstelling en de onderzoeksvraag gepresenteerd. Hoofdstuk 2 gaat over de het onderzoeksopzet en in hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de resultaten van het onderzoek. Vervolgens wordt het rapport in hoofdstuk 4 afgesloten met conclusies. Achtergrond Aanleiding voor het onderzoek van het Netwerk Werken met Risicojongeren zijn de vervroegde Tweede Kamerverkiezingen. Het Netwerk heeft onderzocht hoe sociale professionals de ontwikkelingen van de afgelopen jaren beoordelen en hoe ze tegen de toekomst van het jeugdbeleid en werken met risicojongeren aankijken. Dit onderzoek wil, op grond van meningen van sociale professionals uit verschillende sectoren, een bijdrage leveren aan een effectief en efficiënt jeugdbeleid dat geënt is op kennis en ervaring uit de praktijk. Het Netwerk Werken met Risicojongeren (www.werkenmetrisicojongeren.nl) is een nieuw, landelijk online netwerk voor en door sociale professionals werkzaam in diverse disciplines zoals jongerenwerk, jeugdzorg, GGZ, maatschappelijk werk, onderwijs, arbeidstoeleiding, justitie en politie. Een van de belangrijkste doelstellingen van het Netwerk is het bevorderen van de zichtbaarheid van sociale professionals in discussies over de aanpak van jeugdproblematiek. Om dit te kunnen realiseren voert het Netwerk webbased peilingen en onderzoeken uit naar kwesties die verband houden met het werk van de betreffende professionals. De resultaten van de uitgevoerde onderzoeken worden gepubliceerd op de website www.werkenmetrisicojongeren.nl. Daarnaast zorgt het Netwerk ervoor dat samenvattingen van de onderzoeksresultaten worden verzonden naar brancheorganisaties, vaktijdschriften, beroepsverenigingen en nieuwsmedia. 1. Doelstelling en onderzoeksvraag 1.1. Onderzoeksdoelstelling Inzicht krijgen in de standpunten van sociale professionals inzake het huidige en het toekomstige jeugdbeleid. 1.2. Onderzoeksvraag Hoe kijken sociale professionals aan tegen de recente en toekomstige ontwikkelingen in het landelijk jeugdbeleid? 4
1.2.1. Subvragen Wat zien sociale professionals als belangrijkste ontwikkelingen van de afgelopen jaren? Wat is in de afgelopen jaren goed en niet goed aangepakt in het kader van jeugdbeleid? Welke zaken zijn onderbelicht gebleven? Krijgt het thema werken met risicojongeren in de nieuwe politieke programma s voldoende aandacht? Wat vinden de sociale professionals de belangrijkste knelpunten binnen de aanpak van risicojeugd? Welke politieke keuzes zouden er gemaakt moeten worden om de knelpunten effectief aan te pakken? 2. Opzet onderzoek Dit onderzoek is uitgevoerd onder de leden van het Netwerk Werken met Risicojongeren. Alle leden (525) zijn via e-mail benaderd met de vraag of zij mee willen werken aan dit online onderzoek. Het onderzoek is webbased en vond plaats middels een digitaal enquêteformulier. Voor het uitzetten van het onderzoek is gebruik gemaakt van het systeem SurveyMonkey (www.surveymonkey.com). Via dit systeem kregen alle leden van het Netwerk de vragenlijst gemaild, die zij anoniem konden invullen en retourneren. In totaal hebben 168 respondenten de enquête ingevuld en digitaal geretourneerd. In het algemeen bestonden de onderzoeksvragen uit evaluatieve vragen en vragen over de wensen van sociale professionals voor de toekomst van het jeugdbeleid. De vragenlijst is in de vorm van een reeks stellingen opgesteld. Daarnaast konden respondenten aanvullende suggesties en opmerkingen aandragen. Respondenten zijn sociale professionals die met risicojongeren werken en komen uit diverse sectoren: onderwijs/arbeid (23%), justitie/politie (11%), welzijn/maatschappelijk werk (38%), jeugdzorg (21%) en GGZ (7%). Bovendien hebben respondenten uit verschillende delen van het land meegedaan aan het onderzoek. Van het totaal aantal respondenten werkt 54% direct in de uitvoering met risicojongeren. 3. Resultaten onderzoek De resultaten van het onderzoek Sociale professionals en de toekomst van het jeugdbeleid zijn onderverdeeld in twee delen: het eerste deel betreft de meningen van de respondenten over de getroffen maatregelen en interventies van het vorige kabinet. Het tweede deel betreft de mening van de respondenten over de voorgestelde maatregelen in verschillende verkiezingsprogramma s en de wensen van deze respondenten voor de toekomst van het jeugdbeleid. In dit rapport wordt vooral de focus gelegd op opvallende resultaten en zaken die het meest relevant zijn voor sociale professionals, beleidsmakers en politici. In de bijlage worden de antwoorden op afzonderlijke vragen van het onderzoek uitgebreid gepresenteerd. 3.1. Evaluatie beleid kabinet Balkenende IV De evaluatie betreft een aantal concrete maatregelen en interventies van het vorige kabinet, Balkenende IV. Het onderzoek brengt in beeld wat de sociale professionals van deze maatregelen vinden. 5
Sociale professionals zijn over de meeste maatregelen en interventies van het vorige kabinet positief. Als positieve maatregelen komen vooral de Veiligheidshuizen, Centra voor Jeugd en Gezin en Verwijsindex risicojongeren naar voren. Minder positief zijn de sociale professionals over de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). In hun ogen werkt de Wmo de ongewenste versnippering van het hulpaanbod voor risicojeugd in de hand. De beoordeling van verschillende interventies door sociale professionals worden in de komende paragrafen aan de orde gesteld. 3.1.1. Het Ministerie voor Jeugd en Gezin krijgt een zes van professionals Het Ministerie voor Jeugd en Gezin is in het leven geroepen om jeugdzaken op één plaats te concentreren en aan te pakken. Op deze wijze kan het beleid voor jongeren vanuit één ministerie beter gecoördineerd en uitgevoerd worden. In het algemeen geven sociale professionals het Ministerie voor Jeugd en Gezin een voldoende als het gaat om een bijdrage aan de verbetering van de zorg voor jeugdigen. Het Ministerie krijgt gemiddeld een 6 als rapportcijfer, waarbij 63% van de respondenten een cijfer van 6 of hoger voor de bijdrage van het Ministerie geeft. De beoordeling van verschillende maatregelen van het Ministerie varieert van positief tot zeer positief. 3.1.2. Sociale professionals beoordelen Veiligheidshuizen zeer positief Veiligheidshuizen moeten een gezonde balans behouden tussen preventie en repressie. Het moet praktisch blijven en praktijkmensen moeten een belangrijke rol hebben. Registratie en overleg zijn middel en niet doel. Doel is bevorderen van samenwerking tussen de ketens en voorkomen en bestrijden van overlast en criminaliteit. Zowel vanuit justitieperspectief als vanuit het zorgperspectief. (respondent) Het vorige kabinet heeft gekozen voor een landelijk dekkend systeem van Veiligheidshuizen. In een Veiligheidshuis werken diverse instanties op één locatie samen met als doel het terugdringen van overlast, huiselijk geweld en criminaliteit. Aan de respondenten van dit onderzoek is, aan de hand van een stelling, gevraagd wat ze van dit systeem vinden. In vergelijking met andere in dit onderzoek beoordeelde maatregelen en interventies blijkt dat het landelijk systeem van Veiligheidshuizen het meest positief beoordeeld wordt. Zo reageert 92% van de respondenten positief op de stelling of het betreffende systeem bijdraagt aan een effectievere aanpak; 32% antwoordt met ja, zeer zeker en 60% met ja, waarschijnlijk wel. 6
Aan de respondenten zijn een aantal activiteiten (zie grafiek volgende pagina) van het Ministerie voor Jeugd en Gezin ter beoordeling voorgelegd. Op de meeste punten reageert de meerderheid positief. Een minderheid heeft het idee dat deze activiteiten niet goed aangepakt zijn. Veel respondenten hebben geen uitgesproken mening over de betreffende activiteiten. Opvallend vaak kiezen respondenten voor het antwoord ik weet het niet. 7
3.1.3. Sociale professionals zijn optimistisch over Centra voor Jeugd en Gezin De CJG's hebben de potentie om een waardevolle aanvulling te zijn. Hiervoor moet er meer samengewerkt worden en moet het meer zijn dan een "verzamelgebouw ". (respondent) Het Ministerie voor Jeugd en Gezin heeft als doel gesteld om eind 2011 in elke gemeente een of meer Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) te hebben. Bij een CJG kunnen ouders, kinderen, jongeren tot 23 jaar en professionals terecht met hun vragen over opvoeden en opgroeien. Het CJG bundelt het aanbod van ondersteuning, bijvoorbeeld van de consultatiebureaus en Bureaus Jeugdzorg. Eind 2009 waren er in Nederland 150 van die centra (website CJG). Deze centra zijn nog volop in ontwikkeling. In dit onderzoek hebben we sociale professionals gevraagd wat ze van de CJG s en de activiteiten ervan vinden. Een meerderheid van de respondenten (70%) beoordeelt de Centra voor Jeugd en Gezin positief. Hierbij dient onderstreept te worden dat sociale professionals CJG s waarschijnlijk waardevol vinden. De meerderheid van de respondenten houdt als het ware wel nog een slag om de arm. Zo antwoordde 66% van de respondenten met ja, waarschijnlijk wel op de stelling of CJG s een waardevolle aanvulling zijn op de huidige (hulpverlenings)aanbod. 14% van de respondenten antwoordde ja, zeer zeker. Het aantal respondenten dat zeker geen toegevoegde waarde van de CJG s ziet, is nihil. De respondenten geven aan dat CJG s nog volop in ontwikkeling zijn waardoor ze het nog moeilijk vinden om in evaluatieve termen te kunnen spreken. Bovendien benoemen ze de samenwerking tussen verschillende sectoren binnen de CJG s tot een belangrijk aandachtspunt. Een succesvol CJG staat of valt met een goede samenwerking. Deze vraagt de bereidheid en welwillendheid van samenwerkingspartners om over de schotten van de eigen organisatie heen te kijken. Volgens de respondenten moet er nog goed aan de weg getimmerd worden om de samenwerking tussen verschillende organisaties vorm te kunnen geven en te versterken. 8
3.1.4. Verwijsindex risicojongeren positief beoordeeld De Verwijsindex is en blijft een hulpmiddel. Het zijn de hulpverleners/ketenpartners die daarmee actief om dienen te gaan, anders werkt het niet. (respondent) Het Ministerie voor Jeugd en Gezin heeft de Verwijsindex risicojongeren in het leven geroepen om hulpverleners en gemeenten beter en effectiever te laten samenwerken. De Verwijsindex is een digitaal systeem dat meldingen van hulpverleners registreert over problemen met jongeren tussen 0 en 23 jaar. Wanneer er 2 of meer meldingen over dezelfde jongere binnenkomen, krijgen de betrokken hulpverleners - ook in andere plaatsen - hierover een mail. Zo komen hulpverleners sneller met elkaar in contact en kunnen verdere behandeling met elkaar bespreken (website Rijksoverheid). Het systeem Verwijsindex risicojongeren wordt door de ondervraagde professionals positief beoordeeld. Zo vindt 76,5% van de respondenten dat dit systeem aan een effectieve dienstverlening bijdraagt. Evenals bij de CJG s wordt hier wederom gepleit voor een goede samenwerking tussen relevante organisaties om dit systeem daadwerkelijk te kunnen realiseren. In verschillende opmerkingen van de respondenten wordt gewaarschuwd voor het feit dat dit systeem geen doel op in zichzelf moet worden, maar een middel moet blijven. Kortom, er wordt gewaarschuwd voor de bureaucratische factor die met zo n systeem gepaard kan gaan. 3.1.5. Versnippering in hulp aan jeugdigen is te groot Het is m.i. vooral de marktwerking in zorg en welzijn die tot versnippering leidt. Een moeilijk te beteugelen ontwikkeling. CJG's zouden tot ontschotting en samenhang moeten leiden. (respondent) Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat sociale professionals van mening zijn dat de hulpverlening aan jongeren erg versnipperd is. Volgens de respondenten hebben 9
jongeren met veel te veel verschillende hulpverleners te maken waardoor de hulpverlening ineffectief is. Deze ontwikkeling wordt door ongeveer 89% van de respondenten onderkend. Van de sociale professionals die direct in de uitvoering met risicojongeren werken, geeft 85% aan het eens of helemaal eens te zijn met de stelling (zie figuur hieronder). Sociale professionals die niet direct in de uitvoering met risicojongeren werken scoren relatief nog hoger (94%). Overigens vindt het merendeel van de respondenten dat door de invoering van de Wmo een situatie is ontstaan die versnippering van hulpaanbod in de hand werkt. 80% van de deelnemers aan het onderzoek is het met deze stelling eens of helemaal eens. 10
Sommige respondenten geven bij de open vraag aan dat de hoeveelheid hulpverleners niet persé ineffectief hoeft te zijn. Een goede samenwerking en afstemming tussen hulpverleners zijn, volgens deze respondenten, eerder bepalend voor een betere effectiviteit dan de hoeveelheid hulpverleners. 3.1.6. Thema agressie tegen professionals is belangrijk onderwerp Uit het onderzoek blijkt dat de respondenten het thema 'agressie tegen sociale professionals' een belangrijk onderwerp vinden. Een grote meerderheid (84%) geeft aan het belangrijk te vinden dat dit thema veel meer aandacht krijgt in het nieuwe jeugdbeleid. Opmerkelijk is dat professionals die niet direct in de uitvoering met risicojongeren werken dit vaker vinden (88%) dan professionals die wel direct met deze doelgroep werken (80%). Personen die zelf met agressie worden geconfronteerd, lijken vooral te kiezen voor aanpak van het probleem en interne oplossingen. Terwijl zij die niet zelf met agressie worden geconfronteerd het thema eerder willen bespreken. 3.2. Wensen voor de toekomst van het jeugdbeleid 3.2.1. Professionals zijn positief over voornemens verkiezingsprogramma s Voor dit onderzoek is een selectie gemaakt van een aantal maatregelen inzake jeugd uit verschillende verkiezingsprogramma s die op het moment van het onderzoeksontwerp beschikbaar waren. De verkiezingsprogramma s waarvan gebruik is gemaakt zijn die van CDA, PvdA, VVD, GroenLinks, ChristenUnie en SP. In de vragenlijst hebben we de politieke partijen niet genoemd zodat de meningen van sociale professionals louter op de inhoud van de voorgelegde maatregelen geënt kunnen worden. De respondenten hebben de betreffende maatregelen met een rapportcijfer tussen 1 en 10 kunnen beoordelen. Uit de reacties is op te maken dat de respondenten gemiddeld genomen positief staan tegenover alle voorstellen. In de reacties van de respondenten zijn twee tendensen te zien. 11
Enerzijds kiest een grote meerderheid van sociale professionals vooral voor preventie en het terugdringen van versnippering in de hulpverlening aan jeugdigen. Preventieve maatregelen uit de verkiezingsprogramma s worden in dit kader zeer positief beoordeeld. Met name de behoefte aan het terugbrengen van het aantal verschillende hulpverleners rondom individuele jongeren en gezinnen tot één coach of begeleider scoort heel hoog. Dit zijn maatregelen zoals beschreven in de verkiezingsprogramma s van Christelijke Unie en GroenLinks, SP en PvdA. Anderzijds kiest een niet onaanzienlijke minderheid vooral voor de harde maatregelen.. Dit lijkt erop te wijzen dat sociale professionals steeds meer voor repressieve aanpak gaan. Deze tendens is in het verlengde van de dominante verharde toon in het huidige debat rondom de aanpak van risicojongeren. Zo zien we dat harde aanpak van jeugdproblematiek steeds aan populariteit wint in de politiek en maatschappelijke discussies. De weerklank van deze discussietoon zien we aldus ook terug bij sociale professionals die met risicojongeren werken. Opvallend is dat sociale professionals werkzaam in de uitvoering vaker voor de harde aanpak kiezen (62%) dan professionals die niet direct in de uitvoering werken (48%). Omdat een meerderheid van de respondenten kiest voor preventieve maatregelen en daarnaast een aanzienlijke minderheid de harde aanpak voorstaat, scoren alle voorstellen gemiddeld genomen een voldoende. Beoordeling voornemens verkiezingsprogramma s door de respondenten Voornemens Gemiddeld score Politieke partij Een multiprobleemgezin krijgt één stevige jeugd- en gezinswerker of gezinscoach 8,5 ChristenUnie toegewezen die de zorgcoördinatie ter hand neemt Een eigen coach of studiebegeleider voor jongeren die dreigen uit te vallen om 8 GroenLinks schooluitval tegen te gaan Meer jongerenwerkers en meer voorzieningen voor jongeren in de buurt, zoals 7,5 SP buurtcentra en skatebanen Rechters moeten naast straf meer maatregelen opleggen zoals verplicht onderwijs 7,5 PvdA of werk om zo toezicht op jongeren te kunnen houden Meer inzet van wijkagenten en straatcoaches om jeugdproblematiek in wijken aan 7,5 PvdA te pakken De inzet van bijzondere opsporingsmiddelen inzetten (zoals observatie) om 7 VVD criminele jeugdgroepen aan te pakken Verbreding van het Minister voor Jeugd en Gezin op terreinen die thans onder 7 ChristenUnie Onderwijs en Justitie vallen, en kinderopvang Gedragsgestoorde jongeren alleen nog maar buiten justitie plaatsen en 6,5 D66 behandelen Een strafdienstplicht invoeren voor jeugdige overlastplegers 6 CDA Het invoeren van straatverboden en meldingsplicht voor overlastgevende jeugd 6 PvdA Oprichten van campussen voor jongeren die niet naar school gaan, geen werk 6 CDA hebben en dreigen af te glijden in de criminaliteit 12
3.2.2. Professionals willen reductie versnippering van hulp aan jeugdigen Terugdringen van versnippering in organisaties en professionals die bemoeienis hebben met risicojongeren. Toezicht en hulpfunctie effectief bij zo weinig mogelijk organisaties/ functionarissen onderbrengen. Liefst één coördinerend professional die jongere gedurende langere tijd kan volgen en die zowel zorg-, opvoed-, hulpvelenings- als toezichttaken heeft. De jongere kiest zelf deze coach. (respondent) Als laatste onderdeel van dit onderzoek is sociale professionals gevraagd naar eigen voorstellen in het kader van jeugdbeleid. We hebben professionals de volgende open vraag gesteld: Als u een politiek programma zou schrijven, wat zou uw belangrijkste keuze zijn als het gaat om werken met risicojongeren? De meeste respondenten noemen de toewijzing van één coach, hulpverlener of casemanager per jongere of gezin. De overige voorstellen hebben veelal betrekking op: tegengaan van versnippering binnen de hulpverlening; meer aandacht voor preventie; harde aanpak bij risicojongeren; goede ketensamenwerking en ontschotting; maatwerk en benadrukken van verantwoordelijkheid van de ouders. 4. Conclusies Uit het onderzoek komt naar voren dat sociale professionals positief zijn over het Ministerie van Jeugd en Gezin. Gemiddeld genomen geven professionals het Ministerie het rapportcijfer zes. Het enthousiasme van professionals over de ingezette maatregelen door het betreffende ministerie varieert van heel enthousiast tot gematigd enthousiast. Over Veiligheidshuizen en de Verwijsindex risicojongeren zijn de respondenten heel positief. Ook zijn de respondenten positief over de doelstellingen en uitgangspunten van de Centra voor Jeugd en Gezin, maar ze hebben wel nog enige twijfels bij de concrete realisering van plannen. De samenwerking tussen verschillende instanties wordt hierbij als een belangrijk knelpunt genoemd. Daarentegen zijn sociale professionals minder positief over de Wmo. Deze zou versnippering van hulp aan jongeren in hand werken. Versnippering in de jeugdhulpverlening heeft volgens de ondervraagde professionals een negatief effect op de effectiviteit en efficiëntie van de hulpverlening aan jeugdigen. Het is voor de respondenten een belangrijk onderwerp. Sociale professionals pleiten voor het reduceren van de veelheid aan hulpverleners rondom jongeren tot één begeleider of coach. Deze begeleider dient over de organisaties heen te kijken en als een spin in het web te fungeren tussen de betreffende jongere, ouders, omgeving en relevante (hulpverlenings)instanties. 13
Bijlagen: datarapportages 14
15
16
17
18