GOVA FASE 4A: PERCEEL 1

Plan van Aanpak - CO2 management GOVa GOVA FASE 4A: PERCEEL 1 Oeverwerk en realiseren Ecologische voorzieningen NEN-EN-ISO 9001 VCA** BRL-SIKB 7000 CO 2- prestatieladder Bewuste Bouwers Opdrachtgever: Ministerie van Infrastructuur en Milieu Rijkswaterstaat PPO Project GOVa Postbus 25 6200 MA Maastricht Contractnummer : 31069466 Projectnummer Documentsoort Versie Documentnummer 13016 PLA-016 -A- Documentnaam 13016-PLA-016 PVA CO2 MANAGEMENT GOVa.docx Datum 28-03-2014 Status CONCEPT Combinatie Hakkers van Halteren Oudsas 11-4251 AW Werkendam Postbus 11-4250 DA Werkendam T: 0183-50 11 22 I: www.hakkers.com @: info@hakkers.com KvK: 18114401 Opgesteld Verificatie Verificatie J.J. Schep en M. Glorie KAM- en projectcoördinator Ing. W. Verbruggen KAM-, risico en omgevingsmanager M. van der Stelt Projectleider uitvoering Datum: 28-03-2014 Paraaf: Datum: 28-03-2014 Paraaf: Datum: 28-03-2014 Paraaf: Autorisatie N. van Heukelum Projectmanager Datum: 28-03-2014 Paraaf:

INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 3 2 PROJECT GOVA 4... 3 3 DOEL... 5 4 UITGANGSDOCUMENTEN... 5 5 STUURCYCLUS... 5 6 TAKEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN... 6 7 INZICHT... 6 7.1 Scope van de activiteiten van het project... 6 7.1.1 Scope van energiebronnen... 6 7.2 Prognose energiebronnen scope 1, 2 & 3... 7 7.3 Afbakening Scope 3... 7 8 REDUCTIE/AMBITIE... 7 9 TRANSPARANTIE... 8 10 PARTICIPATIE... 9 11 AFWIJKEN, KLACHTEN OF TEKORTKOMINGEN... 9 Versie Datum Wijzigingen A 25-04-2014 Initieel document 2014 Hakkers BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit document mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, verspreidt of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerlei wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige ander wijze, zonder voorafgaande toestemming van de directie van Hakkers BV. HAKKERS BV PAGINA: 2 / 9 VAN HALTEREN BV

1 INLEIDING Duurzaam ondernemen is voor Van Halteren Infra BV en Hakkers BV belangrijk en is onderdeel van de business naar en voor hun klanten. Er ontstaat in de markt steeds meer vraag naar duurzame oplossingen en toepassingen. Van Halteren Infra BV en Hakkers BV bewegen mee met deze waardevolle ontwikkeling. Beide bedrijven zetten hun gezamenlijke kennis en expertise in voor een leefbare en duurzame samenleving. Naast duurzaamheid in de business investeren de bedrijven in duurzame bedrijfsvoering. Dat vraagt om bewustwording en een omslag in denken en handelen. Bij alles wat Van Halteren Infra BV en Hakkers BV doen, wordt criteria voor duurzaamheid meegewogen. Dit heeft een positieve invloed op de elementen People, Planet en Profit. De bedrijfsactiviteiten mogen het milieu zo weinig mogelijk belasten. In 2011 is Van Halteren Infra BV gestart met de implementatie van de CO2 Prestatieladder, dit certificaat is succesvol behaald, maar om vooruit te blijven streven is er gekozen verder te ontwikkelen. Daarom zijn in 2013/2014 de certificaten ISO14001, FSC en CO2 Prestatieladder niveau 5 behaald. Ook binnen Hakkers BV is in 2013 gestart met het behalen van het CO2 prestatieladder niveau 5 certificaat. Zowel Van Halteren Infra BV als Hakkers BV streven naar duurzaam ondernemen, hierdoor worden tijdens project GOVa perceel 4A1 de krachten gebundeld om een zo optimaal resultaat te kunnen leveren. Om naar vooruitgang en duurzame ontwikkelingen te blijven streven is er besloten ook projectmatig te streven naar implementatie van niveau 5. In onderstaand plan van aanpak wordt de invulling van dit project op niveau ingevuld. 2 PROJECT GOVA 4 Op een aantal locaties in Noord-Brabant en Limburg aan de Zuid-Willemsvaart, Wilhelminakanaal en Wessem-Nederweert zijn de boordvoorzieningen in slechte staat en voldoen niet aan de hedendaagse eisen. Daartoe worden in de opdracht van Rijkswaterstaat Programma s, Projecten en Onderhoud (PPO) de oevervoorzieningen vervangen of aangepast. Daarnaast worden er als onderdeel van de opdacht diverse ecologische voorzieningen gerealiseerd in de Zuid-Willemsvaart en Kanaal Wessem Nederweert. De werkzaamheden, die de combinatie Hakkers/Van Halteren uitvoeren, bestaan uit: WERKZAAMHEID ZUID-WILLEMSVAART WILHELMINAKANAAL WESSEM-NEDERWEERT WEERT-NEDERWEERT OIRSCHOT LEUDAL-NEDERWEERT Snoeien/kappen bomen en bossage Vrijgraven en doorknippen bestaande ankers Trekken huidige (betonnen) damwand Aanbrengen nieuwe stalen damwand + gording Aanbrengen damwandverankering (groutankers) Vervangen / integreren bestaande FUP s in oeverconstructie Afspannen groutankers Aanvullen grond achter damwand / afwerken talud Aanbrengen plas-/draszone Vervangen Schanskorven (bij bestaande plas- /draszone) Vervangen / aanbrengen wrijfhout Aanbrengen bolders/haalpennen Aanbrengen betonnen deksloof (Werthaboulevard) Aanbrengen stalen deksloof (t.p.v. wachtplaats) Kademuur restaureren Aanbrengen verharding op de oever Op diepte baggeren van het kanaal HAKKERS BV PAGINA: 3 / 9 VAN HALTEREN BV

Project GOVa 4A perceel 1 (verder GOVa 4A1) is aangenomen door de combinatie Van Halteren Infra BV en Hakkers BV. Voorgaande jaren heeft er ook een samenwerking plaatsgevonden tussen de partijen. Deze samenwerking heeft plaats gevonden tijdens een eerdere fase (GOVa 3A), dit naar volle tevredenheid verlopen. Dit is ook de reden geweest voor een nieuwe inschrijving op het project, dit maal met meer ambitie ten aanzien van de CO2 prestatieladder. Het doel van het project is zorgen voor een goed onderhoud en bereikbaarheid van grote vaarwegen in Zuidoost-Brabant en Limburg. De werkzaamheden worden uitgevoerd op de belangrijkste kanalen van de regio. De werkzaamheden bestaan uit bagger- oever- en ecologische werkzaamheden. Voor Van Halteren Infra BV komt dit concreet neer op trekken en zetten van damwanden. Grotendeels worden de werkzaamheden uitgevoerd vanaf het water. Hakkers zal de overige werkzaamheden van het project voor haar rekening nemen. Denk hierbij aan beschoeiingen, gordingen e.d. (zie bovenstaande tabel) Er is besloten het project uit te voeren op niveau 5 van de CO2prestatieladder. In onderstaand plan wordt beschreven hoe projectmatig en binnen de samenwerking wordt omgegaan met de CO2 Prestatieladder. De insteek van project GOVa 4A1 en de samenwerking tussen Van Halteren Infra en Hakkers blijft individueel. Op het project is er van elk bedrijf eigen materieel, eigen uitvoerder en eigen medewerkers aanwezig. Alle registraties, instructies en overlegmomenten worden individueel uitgevoerd. Er wordt gebruik gemaakt van onderliggend plan van aanpak, zodat beide bedrijven dezelfde richtlijnen volgen. Uiteraard worden er projectdoelstellingen opgesteld en gezamenlijke rapporten ten aanzien van de voortgang bijgehouden. Communicatie tussen beide bedrijven wordt onderhouden door M. Glorie van Van Halteren Infra en H. Schep van Hakkers. Hierbij heeft M. Glorie een leidende functie in het geheel. In onderliggend rapport worden afspraken gemaakt ten aanzien van uitvoering van CO2. HAKKERS BV PAGINA: 4 / 9 VAN HALTEREN BV

3 DOEL Het doel van dit document is een gezamenlijk plan van aanpak voor zowel Hakkers BV als voor Van Halteren Infra BV om CO2 uitstoot te reduceren op Project GOVa 4A1. 4 UITGANGSDOCUMENTEN Navolgende documenten zijn gebruikt voor het opstellen van dit uitvoeringsplan: UITGANGSDOCUMENTEN Management systeem CO2 DOCUMENTNUMMER Energiemanagement plan Keten analyse koudgezette of warmgewalste damwanden Portfolio en bijbehorende documenten CO2 Prestatieladder 5 STUURCYCLUS Binnen de stuurcyclus van het energiemanagementsysteem wordt de Deming-cirkel gevolgd om continue verbetering te borgen. In de verschillende fases van de cyclus zullen de volgende activiteiten worden uitgevoerd: Plan Beleidsdoelstellingen vastleggen Kiezen van reductiemaatregelen Opstellen communicatieplan Deelname aan initiatieven Do Uitvoeren van de plannen die gemaakt zijn in de vorige fase Check Emissie inventaris opstellen Periodieke rapportage schrijven en communiceren Controleren of de plannen op de juiste manier zijn uitgevoerd Act Plannen en documenten actualiseren waar nodig Act Plan Do Check HAKKERS BV PAGINA: 5 / 9 VAN HALTEREN BV

6 TAKEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN Binnenkort zullen zowel Van Halteren Infra BV als Hakkers BV CO2 prestatieladder niveau 5 gecertificeerd zijn. Door deze certificaten is het niet noodzakelijk een apart certificaat voor project GOVa te verkrijgen. Beide bedrijven beschikken over een CO2 managementsysteem, deze zal voor elk bedrijf individueel gehanteerd worden. Co2 uitstoot registraties zullen gecombineerd worden om tussentijdse rapportages te produceren en deze zal de realisatie van de doelstelling monitoren. Functie Functionaris Voornaamste taken en verantwoordelijkheden CO2 Projectmanager M. Glorie - Algehele delegeren CO2 proces - Opstellen Emissie inventaris GOVa - Opstellen tussentijdse rapportage - Uitvoeren interne audits - Opstellen voorlichting CO2 Projectmanager Hakkers CO2 Projectmanager Van Halteren Uitvoerder H. Schep - Communicatie volgens eigen website - Registraties voorlichting - Verzamelen CO2 uitstoot registraties - Onderhouden communicatie SGS M. Glorie, met ondersteuning - Communicatie volgens eigen website M. Nijs - Registraties voorlichting - Verzamelen CO2 uitstoot registraties - Onderhouden communicatie SGS Wiechert vd Blom (Hakkers) - Geven voorlichting Marcel Beerling (Van Halteren) - Toezicht houden op voorschriften voorlichting 7 INZICHT 7.1 SCOPE VAN DE ACTIVITEITEN VAN HET PROJECT De eisen van CO2 prestatieladder niveau 5 is van toepassing op alle activiteiten binnen Van Halteren Infra BV en Hakkers BV gedurende project GOVa fase 4a. 7.1.1 SCOPE VAN ENERGIEBRONNEN Om de energiebronnen te rangschikken wordt op grond van het Green House Gas Protocol onderscheid gemaakt in verschillende scopes op basis van de herkomst van het broeikasgas. Ten aanzien van de CO2-prestatieladder heeft SKAO het Green House Gas Protocol aangepast. De volgende scopes worden onderscheiden: Scope 1 - emissies (of directe emissies) Dit zijn emissie die ontstaan door de eigen organisatie zoals gebruik van: 1. Eigen materieel; 2. Eigen wagenpark (lease of eigendom) voor zakelijk gebruik (Business car Travel). Scope 2 - emissies (of indirecte emissies) Dit zijn emissies die ontstaan door: 1. Het opwekken van elektriciteit die de organisatie gebruikt 2. SKAO rekent zakelijke vliegreizen en privé auto s die gebruikt worden tijdens zakelijk verkeer tevens tot scope 2 HAKKERS BV PAGINA: 6 / 9 VAN HALTEREN BV

Scope 3 - emissies (of overige indirecte emissies) Dit zijn emissies die ontstaan bij activiteiten van de eigen organisatie zoals: 1. Woon-werkverkeer met privé-auto s of openbaar vervoer 2. Papierverbruik 3. Afvalverwerking 4. Inkoop van producten (leveranciers) 5. Onderaanneming Figuur 1: Scope diagram SKAO 7.2 PROGNOSE ENERGIEBRONNEN SCOPE 1, 2 & 3 In het verleden is er in samenwerking met Hakkers BV ook een project voor de CO2 Prestatieladder uitgevoerd. Helaas is de registratie van dit project niet vlekkeloos verlopen, waardoor er te weinig vergelijkbare gegevens bekend zijn. Door gebrek aan gegevens is het onmogelijk een goede uitstoot prognose op te stellen. Hierdoor is ervoor gekozen om in de eerste 3 maanden van het project een nul-meting uit te voeren en te bekijken wat de normale uitstoot is van een project. Door erna maatregelen te nemen kan er gericht en specifiek gekeken worden welke maatregelen goed werken en kunnen deze wellicht worden ingevoerd voor het gehele bedrijf. 7.3 AFBAKENING SCOPE 3 Zowel Van Halteren Infra BV als Hakkers BV zijn gecertificeerd volgens de CO2 prestatieladder niveau 5. Beide bedrijven hebben keten-analyses opgesteld waardoor reductie binnen de keten kan worden gerealiseerd. Door middel van de bedrijfsmatige certificering vinden voldoende registraties en monitoring plaats ten aanzien van uitstoot binnen scope 3. Hierdoor is ervoor gekozen geen directe registraties bij te houden voor scope 3 voor project GOVa 4A1. Op bedrijfsniveau is er een goed inzicht en worden reductie maatregelen genomen om uitstoot binnen de keten te reduceren. Natuurlijk is er voor project GOVa 4A1 gericht op de CO2 reductie nagedacht over de inkoop van damwanden. Dit is de allergrootste CO2-uitstoot post van het project. Er is gekozen voor een koudgezette damwanden. Uit de ketenanalyse blijkt dat bij koud-gezette damwanden tot 8% reductie in de upstream keten ten opzichte van warmgewalste kan wordt gegenereerd. In overleg met de opdrachtgever is gekozen voor deze CO2-reductie maatregel voor scope 3. 8 REDUCTIE/AMBITIE Voor het project GOVa 4A1 is gekozen voor een doelstelling gezamenlijk voor Hakkers BV als voor Van Halteren Infra BV. Tussentijds en aan het einde van het project worden uitstoot gegevens opgeteld, gecontroleerd en de resultaten worden bekeken. Doelstelling: CO2 reductie van 2% ten opzichte van de nulmeting aan het einde van project GOVa. HAKKERS BV PAGINA: 7 / 9 VAN HALTEREN BV

Onderstaande maatregelen worden genomen om reductie te realiseren. Aspect Maatregel Actie Gerealiseerd Inkoop damwanden Meewegen Ketenanalyses (vermindering CO2 uitstoot in de keten) Inzetten koudgezette damwanden V Inzetten onderaanneming Onderaannemers met CO2 Prestatieladder inzetten Controle op CO2 certificaten of footprints Elektra Vergroening elektra - - Uitstoot materieel Cursus zuinig draaien Cursus zuinig rijden Bewustzijn campagne Banden op spanning Opstellen diverse CO2 voorlichting ten aanzien van zuinig gebruik. Toezicht houden op naleven regels Controle op banden op spanning In uitvoering 9 TRANSPARANTIE Tijdens het gehele GOVa project zal er op twee verschillende manieren worden gecommuniceerd: in- en extern. Intern Alle medewerkers zullen voorafgaand aan het project voorgelicht over het project GOVa en invulling van de CO2 Prestatieladder binnen dit project. Deze voorlichting wordt gegeven tijdens de startwerkinstructie. Beide bedrijven verzorgen instructies voor eigen medewerkers of onderaanemeners. De voortgang van het project wordt binnen Van Halteren Infra BV. beschreven op de eigen website of via Het Kraantje. Voor Hakkers zal gecommuniceerd worden via de website en het personeelsblad Hakktueel. Extern Extern zal gecommuniceerd worden via de eigen website van zowel Van Halteren Infra BV als van Hakkers BV. Op de websites zal de voortgang van het project worden aangeduid. De volgende CO2 documenten zullen aanwezig zijn op deze website: - Plan van Aanpak GOVa (onderliggend); - Emissie inventaris; - Tussentijdse rapportages; - Doelstellingen en maatregelen; - Voortgang realiseren doelstellingen. - HAKKERS BV PAGINA: 8 / 9 VAN HALTEREN BV

De voortgang van CO2 Prestatieladder project GOVa 4A1 zal regelmatig worden teruggekoppeld aan de Certificerende instelling SGS. In onderstaande tabel zijn diverse communicatiemomenten opgenomen: Interne communicatie CO2 overleg Directieoverleg Startwerkinstructie CO2 Regels CO2 Prestatieladder project GOVa Toolboxmeeting CO2 Voortgang CO2 prestatieladder Inhoud Doelgroep Frequentie Voortgang CO2 Projectmanagers CO2 prestatieladder: emissie inventaris tussentijdse rapportage website realisatie doelstellingen Voortgang CO2 Projectmanager CO2 en prestatieladder GOVa directie (individueel per bedrijf) Operationele medewerkers Operationele medewerkers 2 maal per maand Per kwartaal 1 maal Halfjaarlijks Externe communicatie Omwonenden voorlichting avond Website Inhoud Doelgroep Frequentie Uitvoering van CO2 prestatieladder Voortgang CO2 prestatieladder GOVa Opdrachtgever, omwonenden, bevoegd gezag Opdrachtgevers, leveranciers en derden 1 maal Per kwartaal 10 PARTICIPATIE Binnen project GOVa wordt gebruik gemaakt van een intensieve samenwerking met de opdrachtgever en onderaannemers om de CO2 uitstoot binnen project GOVa 4A1 terug te reduceren. Overige initiatieven worden bedrijfsmatig genomen. 11 AFWIJKEN, KLACHTEN OF TEKORTKOMINGEN Indien er afwijkingen, klachten of tekortkomingen worden geconstateerd zal worden gewerkt via de Procedure 39, afhandelen van klachten en tekortkomingen. Deze procedure bevindt zich ik het KAM-systeem van Van Halteren Infra BV. Meldingen worden gedaan via KAM-coördinatoren M. Nijs (Van Halteren Infra BV) of H. Schep (Hakkers BV) en worden geregistreerd en besproken met M. Glorie. HAKKERS BV PAGINA: 9 / 9 VAN HALTEREN BV