Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek-Duboislaan 4 B-560 Groenendaal-www.inbo.be Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen (008) Gerlinde Van Thuyne INBO.IR.009.
4 Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008
Inhoud Inleiding 6 Situering 6 3 Materiaal en methode 7 4 Resultaten 8 4. Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek 8 4. Resultaten van de visbestandopnames 9 5 Bespreking 3 6 Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten 4 7 Dankwoord 4 Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008 5
Inleiding Het INBO voerde van 0-0-008 tot -0-008 visbestandopnames uit op het Kanaal van Gent naar Terneuzen. Situering Het Kanaal van Gent naar Terneuzen is een kanaal dat de stad Gent in België verbindt met de Westerschelde, waardoor de stad dus een rechtstreekse verbinding met de Noordzee heeft. Het kanaal mondt uit in Terneuzen, op enkele honderden meters van de Westerscheldetunnel. Gent zelf niet meegerekend loopt het kanaal door twee gemeenten; Zelzate in België en de Nederlandse gemeente Terneuzen. Het kanaal is levensbelangrijk voor de Gentse economie. Het verbindt de haven van Gent, de derde grootste haven van België (na Antwerpen en Brugge- Zeebrugge), met de zee. Het kanaal Gent-Terneuzen is vandaag overal ongeveer 00 m breed, heeft een totale lengte van ongeveer 3 km en is toegankelijk voor schepen tot 5.000 ton (http://nl.wikipedia.org/wiki/kanaal_gent-terneuzen). Tabel : Situering van de staalnameplaatsen Nummer X Y Gemeente Omschrijving 3050 05563 9998 Gent aan de aansluiting van de ringvaart 350 08589 0357 Gent aan de instroom van de Moervaart 300 09786 076 Gent ter hoogte van Sidmar 350 0486 0894 Zelzate St-jan-Baptist 3300 054 36 Zelzate Karnemelkpolder, aan de grens met Nederland 6 Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008
Figuur : Ligging van de bemonsterde locaties op het Kanaal van Gent naar Terneuzen in 008 3 Materiaal en methode De visbestandopnames op het kanaal werden uitgevoerd door middel van elektrovisserij en fuikvisserij. Omwille van de structuur van het kanaal (kunstmatig verstevigd, zeer breed, druk bevaren en dus veel golfslag) kan het kanaal moeilijk door middel van elektrovisserij bemonsterd worden. Op drie locaties werd er toch een poging ondernomen, echter met weinig resutaat (zie verder). Voor de fuikvisserij werden schietfuiken met volgende afmetingen aangewend: hoogte eerste hoepel, m; fuiklengte 6.4 m en een tussenvleugel van 9.6 m. In tabel zijn de specificaties van de uitgevoerde bemonstering weergegeven. Op de verschillende staalnameplaatsen werden enkele fysische en chemische metingen uitgevoerd. (zie 4. resultaten, tabel 3). Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008 7
Tabel : Specificaties van de uitgevoerde afvissingen Nummer Datum Beviste afstand/duur 3050 0-0-08 in 0-0-08 uit -0-08 350 0-0-08 in 0-0-08 uit -0-08 300 0-0-08 in 0-0-08 uit -0-08 350 in 0-0-08 uit -0-08 3300 in 0-0-08 uit -0-08 50m LO en 50m RO + 0 minuten extra dagen 00m LO dagen Met LO=linkeroever en RO=rechteroever Bevissingsmethode Elektrovisserij van op de boot schietfuiken (LO) Elektrovisserij van op de boot schietfuiken (LO +RO) 500 m LO Elektrovisserij van op de boot dagen schietfuiken (LO+RO), één fuik was weg dagen schietfuiken (RO), één fuik was deels beschadigd dagen schietfuiken (LO +RO) 4 Resultaten 4. Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek Tabel 3: Fysische en chemische metingen: ph, zuurstofconcentratie (O in mg/l), temperatuur (T in C), turbiditeit (Turb.) en doorzicht (D in m) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname Nummer ph O T cond Turb. D Biotoopbeschrijving 3050 7,6 5, 3,6 773 45,3 kunstmatige oevers met steile taluds, olielaagje op het water, het kanaal is 44. m breed. 350 7,57 4,7 5,4 70 7,,05 kunstmatige oevers verstevigd met beton, steile taluds, industrie aanwezig, breedte kanaal 00 m. 300 7,7 6,6 5,9 60 33,9 kunstmatige oevers verstevigd met breuksteen, steile taluds, industrie aanwezig, de breedte van het kanaal is 337 m. 350 7,8 7,3 5,0 8,8 kunstmatige oevers met steile taluds, het kanaal is 0 m breed. 3300 7,75 7,0 4,8 600 6,94 kunstmatige oevers met steile taluds, industrie en landbouw aanwezig, het kanaal is 70 m breed. 8 Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008
4. Resultaten van de visbestandopnames Tabel 4 : Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten op de verschillende staalnamepunten met + gevangen met de Fuik, *= gevangen dmv elekrtovisserij, X=gevangen zowel met fuiken als met elektrovisserij. Nummer baars blankvoorn bot brasem kolblei paling pos snoek snoekbaars 3050 + + * + + X X + 8 350 + + + + + + + 7 300 + + 350 + + + + 4 3300 + + + + + + 6 Totaal Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008 9
Tabel 5: Morfometrische specificaties van de gemeten en gewogen vissoorten op elke locatie ( gemiddelde totale lengte in cm, gemiddeld gewicht in g; aantal gemeten individuen, aantal gewogen individuen) Nummer baars blankvoorn bot brasem kolblei 3050 (Elektrisch) 3050 350 (Elektrisch) 350 300 (Elektrisch) 300 350 3300 3,4 7,6-4, 3 5,4 9-33,5 3 9,7 8,8-9,5 5 5 8,6-35,5 7, 8,8-6 7 6,9 4,9-74,8 3 76,6 7,6-488, 3,9 9,-37, 5 86,9 6,4-633,8 7 8,8 7,-75,8 7,3 6,8-7,5 7 5,5 30,6 7-9 5 4,,6-9, 7 65,4 38 50,9 3,6-338 5 8,8 9 8,5-9,6 7 8,8 8,-9,4 34,3 37, 9,3-4,3 3,8 50,6 650, 63-884 3,4 4, 6,3-8,7 4 8,5 3,6 50-369 4 8,8
Vervolg Tabel 5 Nummer paling pos snoek snoekbaars 3050 (Elektrisch) 3050 350 (Elektrisch) 350 300 (Elektrisch) 300 350 3300 69,8 54,3 4,8-74 6 59,9 55, - 6,8 3 63, 53-74 5 64,4 6, - 67,8 4,6 4,4-65,6 6 655,8 34,9 09,8-750 6 379, 37,8-45,6 3 496,9 9, - 76 5 504, 474-534,4 86,6 9-49,8 6 8 7,8-8, 7,8 6,3-9, 4 7,6 8,3 8, - 8,4 6,9 3,7-9, 4 5,8 70,5 3400 5, - 33,6 0 8,7 0,6 5,4-5,7 4,9 8,7-79 0 3,5 6,7 3,4-0
Tabel 6: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE (elektrisch in G/00 m en N/00 m en fuiken in G/fuikdag en N/fuikdag met G = gewicht in g en N = aantal) Nummer baars blankvoorn bot brasem kolblei paling pos snoek snoekbaars Totaal 3050 G/00m,4 3, 3,3 35,9 elektrisch N/00m 0, 0, 0,4 0,8 3050 G/fuikdag 46,4 4,3 30, 3,6 5,8 6,9 04,8 057 fuiken N/fuikdag 0,8,8 0,,5,5 8,8 350 G/00m 0 elektrisch N/00m 0 350 G/fuikdag 48,9 66,4 4,4 487,6 0,4 84,3 0,9,9 fuiken N/fuikdag 3, 0, 0,5 0,8 0, 0,8 0, 5,9 300 G/00m 0 elektrisch N/00m 0 300 G/fuikdag 304,8 4, 547 fuiken N/fuikdag,5,5 5 350 G/fuikdag 369,5 8 5, 3,4 735 fuiken N/fuikdag 4, 0, 0,5 0,5 5,4 3300 G/fuikdag 94,4 90,7 7,8 79,9,4 850 544, fuiken N/fuikdag 6,8 3,8 0,,5 0, 0,,7 Tabel 7: Overzichtstabel van de totale vangsten in 008 met per soort: de geviste aantallen (N), de aantalpercentages (N%), de geviste biomassa (G in g) en de gewichtspercentages (G%). Vissoort Ne Nf Ntot N% Ge Gf Gtot G% baars 0 65 65 43,9 0 4046,6 4046,6 8,76 blankvoorn 0 4 4 6, 0 55,3 55,3 7,07 bot 3,03 7 7,6 4,6 0, brasem 0 5 5 3,38 0 58, 58,,97 kolblei 0 5 5 3,38 0 936,4 936,4 4,34 paling 3 5,54 655,8 7800,9 8456,7 39, pos 5 7 4,73 6,6 33,4 50 0,3 snoek 0 0,68 0 3400 3400 5,76 snoekbaars 0 3 3 8,78 0 547,9 547,9,54 Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008
Tabel 8: Overzicht van de EQR waarden en hun appreciatie met onderscheid naargelang de vismethode Nummer AfvisMethode EQR Appreciatie 3050 Elektrisch 0.667 ontoereikend 3050 Fuik 0.3333 ontoereikend 350 Elektrisch 0.0 slecht 350 Fuik 0.3833 ontoereikend 300 Elektrisch 0.0 slecht 300 Fuik 0.7 ontoereikend 350 Fuik 0.3333 ontoereikend 3300 Fuik 0.5 matig 5 Bespreking We bevisten het Kanaal van Gent naar Terneuzen op 5 plaatsen met een combinatie van fuiken en elektrovisserij. We vingen slechts de negen volgende soorten: baars, blankvoorn, bot, brasem, kolblei, paling, pos, snoek en snoekbaars. In totaal vingen over de ganse lengte van het kanaal met de verschillende technieken slechts 46 vissen gevangen met een totaal gewicht van,5 kg. Qua aantallen domineert baars met 44% van het aantalpercentage. Blankvoorn en paling vertegenwoordigen respectievelijk nog 6% en 5,5%. Snoekbaars vertegenwoordigt nog bijna 9%, de overige soorten < dan 5%. Qua biomassa domineert paling met een gewichtpercentage van 39%, baars vertegenwoordigt nog 9% van het totale gewichtpercentage. De soortendiversiteit per locatie varieert van tot 8 soorten. Van de meest gevangen soorten zijn ook kleinere indviduen gevangen. Dit wijst op de mogelijkheid van rekrutering op het kanaal. Als roofvis gedijt snoekbaars goed. CPUE Wanneer we de CPUE-waarden (Catch per Unit Effort) bekijken voor de elektrovisserij zien we dat deze op de meeste locaties 0 zijn. Het kanaal is dan ook zeer moeilijk te bevissen. Gezien het brakke karakter van het kanaal (conductiviteiten >6000 µs/cm) is het vaak onmogelijk om elektrisch te bevissen. Op het moment van onze bemonsteringen waren de conductiviteiten vrij laag en was elektrisch vissen mogelijk. Echter, gezien de structuur van het kanaal met steile, kunstmatig verstevigde oevers is elektrisch vissen niet direct de aangewezen methode voor dit kanaal. Bovendien is het kanaal erg breed, is er erg veel scheepvaart met hoge golfslag wat het vissen bemoeilijkt. De resultaten waren dan ook bedroevend. We zullen in de toekomst geen tijd meer investeren in deze techniek voor dit kanaal. Minder afhankelijk van de oeverstructuren zijn de fuikvangsten. Wanneer we de CPUE waarden bekijken voor de fuikvangsten zien we dat deze schommelen tussen 735-544 g/fuikdag met een gemiddelde van 99 g/fuikdag. Op basis van een vangstindeling in kwartielen van eerdere bemonsteringen op kanalen met fuiken variëren deze vangsten van kleine tot middelmatige vangsten met een gemiddelde dat wijst op een middelmatige vangst. Op het kanaal is de visstand zeer eenzijdig visstand (vooral baars en paling) in lage tot middelmatige densiteiten. Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008 3
EQR (Ecologische Kwaliteitsratio) of visindex De visindex (in EQR) houdt niet enkel rekening met densiteiten maar ook met de vissamenstelling en leeftijdsklassen. We zien dat deze over de ganse lengte van het kanaal hoofdzakelijk een ontoereikende kwaliteit scoren. Vergelijking met vroegere gegevens Het kanaal werd in 006 op twee locaties (te Gent en Zelzate) met fuiken bemonsterd in het kader van een Nederlands onderzoek naar de aanwezigheid van dioxines in paling van de Westerschelde. Ook toen werden negen soorten bovengehaald:dezelfde soorten als in 008 buiten snoek. Karper is dan weer een soort die in 006 werd gevangen maar niet in 008. Blankvoorn en paling waren toen de dominante soorten. Ook toen waren de vangstdensiteiten eerder middelmatig te noemen. Bepotingen Op het kanaal van Gent naar Terneuzen worden geen vissen uitgezet. Algemene besluiten De soortendiversiteit en visdensiteiten op het kanaal liggen erg laag en de visstand is eenzijdig. Een bijkomend probleem voor het kanaal is dat het zeer moeilijk te bemonsteren is. Waarschijnlijk kan slechts een fractie van de soorten die aanwezig zijn op het kanaal gevangen worden. Op basis van de verkregen resultaten scoort het kanaal een ontoereikende kwaliteit. Op het kanaal werden ook verschillende chinese wolhandkrabben gevangen. 6 Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten baars blankvoorn bot brasem kolblei paling pos snoek snoekbaars Perca fluviatilis Rutilus rutilus Platichthys flesus Abramis brama Blicca bjoerkna Anguilla anguilla Gymnocephalus cernua Esox lucius Sander lucioperca 7 Dankwoord Met dank aan Marc Dewit, Adinda De Bruyn, Jean-Pierre Croonen, en Alain Vanderkelen voor de terreinbemonsteringen. Aan Isabel Lambeens, Yves Maes en Linde Galle voor de praktische leiding en uitvoering van de afvissingen enerzijds en de hulp bij de gegevensverwerking en rapportage anderzijds. 4 Visbestandopnames op het Kanaal van Gent naar Terneuzen 008