Epilepsie Schotse Herder Vrienden 16 oktober 2016 LISETTE M. OVERDUIN VETERINAIRE SPECIALISTEN OISTERWIJK

Schotse Herder Vrienden 16 oktober 2016 LISETTE M. OVERDUIN VETERINAIRE SPECIALISTEN OISTERWIJK

Schotse Herder Vrienden 16 oktober 2016 VETERINAIRE SPECIALISTEN2017 - VUGHT

Opbouw van de lezing Epilepsie Indeling epilepsie echte epilepsie andere soorten Wat is het? Hoe ziet een aanval eruit? Onderzoek bij epilepsie Behandeling van epilepsie Fokkerij

Epilepsie kun je oa indelen op grond van de oorzaak: - Echte epilepsie - Valse epilepsie

Echte epilepsie Genetische epilepsie Idiopathische epilepsie Secundaire epilepsie Progressief Non-progressief

Echte epilepsie Genetische epilepsie Idiopathische epilepsie zonder aantoonbare oorzaak Secundaire epilepsie

Echte epilepsie Genetische epilepsie Idiopathische epilepsie Secundaire epilepsie structurele afwijking binnen hersenen, structurele epilepsie : er is iets te zien in de hersenen wat de epilepsie veroorzaakt) Progressief Non-progressief

Secundaire epilepsie structurele afwijking binnen hersenen, structurele epilepsie : er is iets te zien in de hersenen wat de epilepsie veroorzaakt) Progressief (stapelingsziekten, ontsteking, tumor, etc) Non-progressief (waterhoofd, trauma, zuurstoftekort, ontsteking)

EPILEPSIE pas op met het gebruik van deze term, hij kan erg verwarrend zijn omdat hij gebruikt wordt voor alle beelden van epilepsie maar ook voor alleen het beeld van genetische en idiopathische epilepsie

Wat is epilepsie? Epilepsie Vallende ziekte Epileptiforme aanvallen Toevallen

Wat is epilepsie? Epilepsie is een neurologische aandoening gekarakteriseerd door het terugkerend optreden van epileptiforme aanvallen die niet uitgelokt zijn

De aanvallen treden plotseling en onverwacht op Ze manifesteren zich als een verandering in gedrag en/of een verstoring van het bewustzijn

Epilepsie is een verstoring in de hersenen, vermoedelijk op celniveau. Vele stoffen zorgen in de hersenen voor de balans tussen prikkeling en afremming. Bij epilepsie gaat dat af en toe mis.

Tijdens de verstoring in de hersenen zie je van buiten: afwijkend gedrag verlies van bewustzijn en/of krampen tonisch = verstijving clonisch = krampbewegingen

Een epilepsie aanval kan op 1 punt beginnen en daar blijven hangen of zich (direct) verspreiden.

een epilepsie aanval kan op 1 punt beginnen en blijven hangen: partiële epilepsie of zich (direct) verspreiden: gegeneraliseerde epilepsie Dit kan zowel bij echte epilepsie voorkomen als bij een secundaire epilepsie

Partiële epilepsie Er is 1 bepaald punt, een focus van waaruit de epilepsie ontstaat. De aanval beperkt zich tot in de directe omgeving van het focus of wordt na een korte verspreiding al afgeremd

een epilepsie aanval kan op 1 punt beginnen en blijven hangen: partiële epilepsie of zich (direct) verspreiden: gegeneraliseerde epilepsie Dit kan zowel bij echte epilepsie voorkomen als bij een secundaire epilepsie

Genetische of idiopatische epilepsie ( echte epilepsie) de aandoening komt tot uiting op een leeftijd van ongeveer ½ tot vijf jaar de toevallen treden niet op in relatie tot eten, inspanning of stress de toevallen zijn iedere keer gelijk qua type de uitingsvorm bij primaire epilepsie is die van het gegeneraliseerde type maar kan tegenwoordig ook partieel zijn de toevallen treden met een bepaalde regelmaat op

Een klassieke aanval kenmerkt zich door een voorstadium (prodroma en/of aura) een ictus = de aanval zelf een herstelfase (post-ictus)

Bij een klassieke aanval zie je Ontstaan vanuit een rustsituatie (1e aanval) Krampen Trekkingen Urine en ontlastingsverlies Kwijlen/schuimbekken

de herstelfase kan seconden tot dagen duren (tot 2-3 weken!) en is soms erger dan de aanval zelf dit zien we met name bij keesachtigen

de herstelfase Epilepsie

Alhoewel de oorzaak van echte epilepsie als niet-progressief gezien wordt gaat het beeld in eerste instantie verder (wordt erger) Vervolgens kun je soms bij oudere dieren zien dat het beeld in de tijd minder heftig wordt

Epilepsie heeft vooral bij bepaalde rassen een dramatisch verloop

Rassen: Herders (Collie, Border collie, Australian Shepherd!!) Jachthonden (Drentse Patrijs, Retrievers) Dogachtigen

Genetisch locus voor idiopathische epilepsie is aangetoond in Lagotto Romagnolo (goedaardige jeugdepilepsie) Boerboel

Genetisch locus voor idiopathische epilepsie is aangetoond in Belgische Herder Dwergteckel ruwhaar (Lafora) Veel rassen in onderzoek ivm verdenking

Epilepsie heeft vooral bij bepaalde rassen een dramatisch verloop Ik krijg de indruk dat de ernst van het verloop deels samenhangt met de leeftijd waarop het beeld ontstaat

Mensen (en dieren) kunnen een aanval krijgen zonder dat er sprake is van epilepsie Aanval Epilepsie Mensen met epilepsie hebben aanvallen Humaan: Epilepsie = Aanvallen 5-10% krijgt in zijn/haar leven 1 epileptiforme aanval 0.5-1% heeft epilepsie (terugkerende aanvallen)

Bij honden liggen de prevalentie cijfers op 1-2% maar voor bepaalde rassen in bepaalde geografische gebieden kan dat oplopen tot 18.3% (genetische epilepsie) Recent: Prevalence and clinical characteristics of idiopathic epilepsy in the Italian Spinone in the UK (ESVN Madrid, 18-20 september 2014): 5,3%

Secundaire epilepsie structurele afwijking binnen hersenen, structurele epilepsie : er is iets te zien in de hersenen wat de epilepsie veroorzaakt) Progressief (stapelingsziekten, ontsteking, tumor, etc) Non-progressief (waterhoofd, trauma, zuurstoftekort, ontsteking)

Secundaire epilepsie structurele afwijking binnen hersenen, structurele epilepsie : er is iets te zien in de hersenen wat de epilepsie veroorzaakt) Progressief (stapelingsziekten, ontsteking, tumor, etc) Non-progressief (trauma, waterhoofd, zuurstoftekort, ontsteking)

secundair

Valse (niet-echte) epilepsie Reactieve epilepsie (oorzaken buiten de hersenen): vergiftiging levershunt (hepatoencefalopathie) niervergiftiging (uremie) suikertekort (hypoglycemie) laag calciumgehalte etc.

en dan is er een groep waarbij je denkt: is het wel epilepsie? flauwte iets anders

en dan is er een groep waarbij je denkt: is het wel epilepsie? flauwte (syncope) iets anders : movement disorders

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie?

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? oorzaken voor de aanvallen zoveel mogelijk uitsluiten (of aantonen) kijken naar het geheel van soort hond verhaal gegevens van onderzoek

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? oorzaken voor de aanvallen zoveel mogelijk uitsluiten (of aantonen) Lichamelijk onderzoek Bloedonderzoek Evt. urineonderzoek Gericht nader onderzoek (hart, lever, hersenen)

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? Lichamelijk onderzoek: bijv. afwijkingen bij het luisteren naar het hart

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? Bloedonderzoek bijv. het vaststellen van een leverafwijking door een ammoniakbepaling ( shunt )

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? Gericht nader onderzoek (hart, lever, hersenen)

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? Gericht nader onderzoek: Echo hart Echo lever CT of MRI scan

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? Vind je een oorzaak, dan heb je een diagnose of een aanwijzing daarvoor en kun je proberen gericht te behandelen ipv de symptomen te behandelen

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? Vind je een oorzaak, dan heb je een diagnose of een aanwijzing daarvoor en kun je proberen gericht te behandelen ipv de symptomen te behandelen Hart: medicijnen, pacemaker Lever: operatie Hersenen: prognose

Hoe gaan wij te werk bij epilepsie? oorzaken voor de aanvallen zoveel mogelijk uitsluiten (of aantonen) kijken naar het geheel van soort hond verhaal gegevens van onderzoek

Enkele belangrijke punten: hoe ziet de aanval er uit? Krampen (fietsen), verstijven, bewustzijn, duur van de aanval hoe is de herstelfase na de aanval? (is er een herstelfase?) wat triggert de aanval? wat is de tussentijd tussen aanvalsmomenten? clustering? (= meer aanvallen binnen 1 serie )

Medicatie

Medicatie Epilepsie is een verstoring in de hersenen, vermoedelijk op celniveau. Vele stoffen zorgen in de hersenen voor de balans tussen prikkeling en afremming. Bij epilepsie gaat dat af en toe mis De medicijnen zorgen of voor in mindere mate ontstaan van prikkels, of voor betere afremming of een combinatie van beiden

Wanneer behandelen we niet? Bij een 1 e aanval Bij een aanval die ergens door opgewekt/uitgelokt is Wanneer er een lange periode tussen 2 aanvallen zit (arbitrair)

Wanneer behandelen we wel? Bij een status epilepticus zonder oorzaak Bij het optreden van meerdere toevallen binnen een bepaalde, korte, periode!!! Ernstig post-ictaal beeld (agressie, blindheid, duur >24 uur) Wanneer het ziekteverloop progressief is (toenemende ernst vd aanvallen/frequentie/ en-of aanvalsduur): 3 interictale periodes Wanneer de etiologie progressief is Bij een oorzaak binnen de hersenen (structurele laesie, hersenaandoening in het verleden)

Medicatie Fenobarbital (Phenoral R ) Imepitoine (Pexion R ) Fenytoïne-slow release (Epitard R ) Kaliumbromide (Epikal R )

Medicatie 70% van de honden met epilepsie komen goed onder controle met de conventionele anti-epileptica (vermoedelijk voor een groot deel met fenobarbital alleen)

Medicatie 30% heeft een ernstiger vorm en heeft meer aandacht nodig. Bij deze honden kun je o.a. denken aan het toedienen van combinaties van anti-epileptica en het behandelen met extra anti-epileptica ten tijde van de aanvallen (bijv. bij clusters)

Medicatie Achtergrond: een aanval is in staat om de hersenen gevoeliger te maken voor nieuwe aanvallen, ofwel, hoe meer aanvallen er komen, des te groter de kans dat er nog meer aanvallen komen ( kindling effect)

Uitgangspunt: verminderen van de ernst van epilepsie: Tussentijd Aantal aanvallen Heftigheid van de aanvallen zorgen voor zo min mogelijk bijwerkingen

Medicatie Fenobarbital en Epitard met name bijwerkingen van de lever; belast de lever Kaliumbromide met name zenuwafwijkingen en evt. alvleesklierontsteking; belast de nieren Pexion uitgescheiden via de nieren

Medicatie Farmacoresistentie: de patiënt reageert niet op de medicatie zoals verwacht/gewenst Erfelijke predisposiie?

Behandeling Huidige hypothese humaan: 60% heeft een goede prognose na starten behandeling: ze worden symptoomloos na 1 of 2 medicaties De andere groep van 40% heeft mogelijk vanaf het begin een farmacoresistentie! Tussen deze twee groepen zit een grijze zone met een groep patiënten die mogelijk op combinatietherapie reageert

Behandeling Voorspellen van farmacoresistentie: al vroeg in het verhaal veel aanvallen of frequent aanvallen (bijv clusters) type aanval onderliggende aandoening

Behandeling Humaan is therapietrouw ook een belangrijk gegeven Men vermoedt dat 20% van de patiënten met een ongecontroleerde complex partiële aanval in werkelijkheid niet therapietrouw is! Veterinair??

Behandeling Life-style Humaan: Slaap tekort Alcohol Veterinair? structuur

Medicatie Andere middelen: humane geneesmiddelen Levetiracetam Felbamaat Topiramaat Gabapentin.

Medicatie Placebo effect in 3 gerandomiseerde gecontroleerde trials Gem. afname in aanvallen 26-46% Responders 30%! (50% reductie in aanvallen of meer) Humaan placebo effect: Placebo response rates 10-20%

Medicatie Waarom placebo effect? Het natuurlijke beeld wisselt Er wordt iets nieuws geprobeerd wanneer het slecht gaat, er is een redelijke kans dat het daarna weer een tijdje beter gaat Bias (eigenaar, onderzoeker) - open label Compliance Betere kwaliteit van leven gerapporteerd los van medicatie!!

Wat mij betreft: - placebo effect gaat ook op voor inzetten van diëten! - kan een groot deel vd op internet gemelde verhalen over diëten verklaren!!!* - wetenschappelijke onderbouwing. * Spike s disease!! Pas op (ESVN Amsterdam 2015)

Fokken en epilepsie

Fokken en epilepsie Vermoedelijk gecompliceerde overerving die ook nog voor verschillende rassen verschillend is Geroutineerde fokkers hebben soms wel een idee waar de problemen zitten Hoever ga je met uitsluiten?

Fokken en epilepsie Bijv. hoe te handelen met de broer van de reu, die epilepsie had in combinatie met een teef uit een andere lijn? Of een nicht of neef? Meerdere pups uit 1 nest?

Fokken en epilepsie Basis voor goed kijken naar de fokkerij is het onderscheid laten maken tussen primaire en secundaire epilepsie ( bewezen, verdacht, twijfel, onwaarschijnljik )

Fokken en epilepsie Toekomst: DNA onderzoek voor alle relevante rassen

Fokken en epilepsie dia uit lezing dd april 2012 Een collega vereniging heeft indertijd in samenwerking met Genetic Counselling Service (GCS) een gezondheidsenquête gehouden onder hun eigenaren van honden geboren in NHSB jaar 2002,2003 en 2004 (fokpopulatie). Totaal zijn er 1292 formulieren verstuurd en er zijn 724 retour gestuurd. Het komt 1,8% voor in de populatie.

Enkele andere neurologische beelden Kataplexie/narcolepsie Myopathie Exercise induced collapse Myasthenia gravis

Kataplexie/narcolepsie

Kataplexie/narcolepsie aanvalsgewijs heel acuut, in slaap vallen verlies van spierkracht, door de poten zakken en niet meer kunnen lopen (verschil met epilepsie!!) treedt op op momenten waarop de hond opgewonden of geprikkeld is

Kataplexie/narcolepsie oorzaak: kan een gevolg zijn van trauma (een ongeluk, meestal een harde klap) of ontstekingen van het zenuwstelsel kan een genetische achtergrond hebben (Dobermann Pinscher, Labrador Retriever, autosomaal recessief) Optigen Narcolepsy NARC-test

Myopathie autosomaal-recessief vererfd is een vorm van spierdystrofie (niet zo erg als de spierdystrofievorm die we bij de Golden zien; deze is trouwens X linked) leeftijd van optreden: 6 weken tot ongeveer 7 maanden

Myopathie symptomen: stijve gang, bewegen hun achterpoten tegelijkertijd, forse atrofie van de spieren op het voorhoofd, verlamde slokdarm symptomen van spierzwakte: bijv. lopen met een wat naar beneden gebogen kop

Myopathie

Exercise induced collapse in L. Retrievers slapper worden tijdens inspannend werk Na 5-15 minuten gaan de honden hyperventileren, lopen moeilijker en storten op een gegeven moment neer Na 10-20 minuten rust gaat het weer Sterfte is beschreven (>41.5 o C)

Exercise induced collapse in L. Retrievers meestal honden uit werklijnen karakter: snel opgewonden en fanatiek zijn onderliggende hartaandoeningen en spieraandoeningen uit te sluiten bij nestgenoten Border Collies vermijden van zware oefeningen

Myasthenia gravis Toenemend verlies van spierkracht tijdens inspanning Herstel na even rust Er gaat iets mis op de overgang tussen zenuw en spier (signaal uitzender en signaal ontvanger ) Acetylcholine receptoren in spier verminderd

Myasthenia gravis Meestal afweer aandoening Soms aangeboren (Springer Spaniel, Jack Russell terrier, gladhaar foxterriers, Samoyeeds en sommige katten); dan tekort aan acetylcholine