PARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS-EU Zittingsdocument 19.2.2008 ACS-EU/100.205/B/08 VERSLAG over kwesties in verband met de voedselzekerheid in de ACS-landen en de rol van de samenwerking ACS-EU Commissie economische ontwikkeling, financiën en handel Co-rapporteurs : Mohammed Ali (Ethiopië) en Alain Hutchinson DEEL B: TOELICHTING PR\709389.doc
2/9 PR\709389.doc
TOELICHTING 1. Mondiale beleidskwesties ten aanzien van de voedselzekerheid Tijdens de wereldtop over voedsel in 1996 is de doelstelling bepaald om het aantal mensen in de wereld die honger lijden voor 2015 tot de helft terug te brengen. Vier jaar later is deze doelstelling in de eerste van de millenniumdoelstellingen nog eens herhaald. Hierin wordt ten doel gesteld om het aantal mensen die honger lijden en die van minder dan één Amerikaanse dollar moeten leven, tot de helft terug te dringen. Bijna een derde van de bevolking van de ACS-landen wordt getroffen door voedselonzekerheid, waardoor hun de kans wordt ontnomen op een gezond en productief leven. De verspreidingsgraad van honger ligt hoger op het platteland, waar meer dan 60% van de bevolking leeft. Deze mensen zijn voor hun levensonderhoud direct afhankelijk van landbouw en aan landbouw gerelateerde nietlandbouwactiviteiten op het platteland. 2. Het belang van de landbouw voor de economie van de ACS-landen De landbouw is goed voor bijna 20% van het bruto nationaal product (BNP) en tweederde van de werkgelegenheid. Daarnaast is de landouwsector voor veel ACSlanden verantwoordelijk voor een groot deel van de inkomsten uit deviezen. De landbouw, die zorgt voor voeding, werkgelegenheid en inkomsten, vormt de primaire bezigheid van het merendeel van de mensen in de ACS-landen. Het aandeel in de werkgelegenheid wordt geschat op 60% voor alle ACS-landen. Ondanks het feit dat de meerderheid van de arme bevolking woonachtig is op het platteland, heeft noch de nationale overheid noch het EU-beleid voor ontwikkelingssamenwerking prioriteit gegeven aan deze cruciale sector. 3. De toestand van de voedselzekerheid in ACS-landen De voedselbeschikbaarheid per hoofd van de bevolking, gemeten in energie-inname via voeding per hoofd van de bevolking, is in ACS-landen gedurende de jaren negentig van de vorige eeuw met slechts 3% gestegen. De Afrikaanse landen kenden met 3,2% de grootste stijging en de Oost-Aziatische landen met 0,3% de laagste. Aangezien in ACS-landen de minimale energie-inname uit voedsel om de vitale stofwisselingsfuncties te onderhouden uit 1 850 kilocalorieën bestaat, bedraagt de energie-inname via voeding van deze groep landen gemiddeld 120% van dit minimum. Dergelijke gemiddelden maskeren echter de opmerkelijke verschillen in de toereikendheid van het beschikbare voedsel binnen de nationale bevolkingen. 4. De samenwerking ACS-EU en de voedselzekerheid PR\709389.doc 3/9
Economische partnerschapsovereenkomsten (EPO s): Ondanks de geprivilegieerde toegang van ACS-landen tot de Europese markt, blijft hun aandeel in de import van de EU dalen, van 6,7 % in 1976 naar nog maar 3 % in 2002. In het licht van deze cijfers is het absoluut noodzakelijk dat het partnerschap ACS-EU een nieuwe impuls krijgt, namelijk door de ACS-landen van de nodige middelen te voorzien om hun economieën echt te gaan spreiden en door deze landen voldoende tijd te gunnen om in het kader van regionale integratie hun markten en concurrentiepositie te versterken. Dit moet worden gerealiseerd door hun de nodige steun te geven bij de ontwikkeling van hun sociale beleid en hun milieubeleid. Het EOF en de landbouw: Vanaf 1990 is de voornaamste aandacht van het EOF verschoven van landbouw en plattelandsontwikkeling naar steun voor structurele aanpassingen en steun voor de transportsector. De helft van het 9e EOF dat voor de periode 2000-2007 is toegekend aan nationale indicatieve programma s van ACS-landen, gaat nu naar structurele aanpassingsprogramma s (30,7%) en transport (21,4%), terwijl slechts 7% voor plattelandsontwikkeling en 1,1% voor expliciet aan de landbouw gerelateerde activiteiten gereserveerd zijn. Ondanks het belang van de landbouw voor de ACS-landen, gaat dus maar ongeveer 1% van de portefeuille van het 9e Europese Ontwikkelingsfonds (9e EOF) naar de landbouw. In de overeenkomsten die onder het 9e EOF zijn gesloten, geven slechts 4 van de 78 ACS-landen prioriteit aan de landbouw en geven slechts 15 landen prioriteit aan plattelandsontwikkeling. In het 10e EOF geven 20 ACS-landen prioriteit aan de landbouw. Indien het huidige beleid wordt voortgezet, zal noch de VN-toezegging om het aantal mensen in de wereld die honger lijden (800 miljoen) voor 2015 tot de helft terug te brengen noch de millenniumdoelstelling worden gehaald. Exportsubsidies voor Europese landbouwproducten: Vanwege haar wijdverbreide praktijk van het verlenen van exportsubsidies voor landbouwproducten, stimuleert de Europese Unie feitelijk het dumpen van deze producten op de ACS-markten, met alle tragische gevolgen voor veel kleinschalige plaatselijke producenten van dien. Deze kunnen immers niet concurreren met de Europese producten, die voor een derde van de prijs van de plaatselijke producten worden afgezet. Gelet op de toezeggingen die in het kader van het streven naar de millenniumdoelstellingen zijn gedaan, zou de EU in overleg met de ACS-landen prioriteit moeten geven aan dit probleem en concrete oplossingen moeten vinden. 5. De uitdagingen in verband met de voedselzekerheid in de ACS-landen Klimaatverandering en voedselzekerheid: Volgens de conclusie van het millenniumrapport over de evaluatie van het ecosysteem wordt ongeveer 60 % van het ecosysteem van de wereld, inclusief de zoete wateren en de visstand, aangetast of niet op duurzame wijze gebruikt, en hebben de armste 4/9 PR\709389.doc
mensen het meest te lijden onder deze verslechtering van het ecosysteem. De meest kwetsbare elementen zijn onder meer water, landbouw, de menselijke gezondheid, biodiversiteit en de stijgende zeespiegel. Overstromingen en droogtes zullen vaker voorkomen en in de ACS-landen leiden tot hongersnood en een wijdverbreide verstoring van het sociaal-economische welzijn. Biobrandstoffen: De productie van biobrandstoffen heeft een flinke impuls gekregen door de gestegen olieprijzen en wordt gewettigd door de doelstelling om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Als zodanig is de productie van biobrandstoffen zeer succesvol gebleken. Tegelijkertijd is hierdoor al snel een probleem ontstaan met betrekking tot de beschikbaarheid van landbouwgrond. In september 2007, vijftien jaar nadat hiertoe was besloten, heeft de Europese Commissie de verplichting afgeschaft om te zorgen dat 10% van het land braak ligt. Inmiddels schieten in de zuidelijke landen grootschalige plantageprojecten als paddestoelen uit de grond. Voedselhulp: Alhoewel voedselhulp een belangrijk onderdeel vormt van de ontwikkelingssamenwerking en het humanitaire beleid, dient deze aan te sluiten bij het beleid van de ontwikkelingslanden ter bevordering van hun voedselzekerheid, met name door de invoering van voedselstrategieën die gericht zijn op vermindering van de armoede en die als einddoel hebben de voedselhulp overbodig te maken. Landbouwproductie: Een grotere voedselproductie is een van de belangrijkste sleutels tot een grotere voedselzekerheid en een afname van de honger. Een op productiviteit gerichte toename van de voedselproductie heeft bewezen een zeer positief effect te hebben op de plattelandseconomie, en leidt tot een grotere beschikbaarheid van levensmiddelen en een reductie van de prijzen daarvan op de plaatselijke markten. Anderszins bevorderen betere inkomsten uit voedselproductie de economische activiteit op het platteland doordat deze zorgen voor een grotere vraag naar producten uit overige sectoren die ofwel gerelateerd zijn aan de landbouw (bijvoorbeeld verwerkings- en landbouwdiensten) ofwel verbruiksgoederen leveren aan boeren. Waterbeheer in de landbouw en irrigatie: De term waterbeheer in de landbouw is een brede term en vertegenwoordigt een toenemend bereik aan technologieën en praktijksvormen die beschikbaar zijn voor de verbetering van het water- en landbeheer. In het Afrika ten zuiden van de Sahara treffen wij vooral op regen aangewezen landbouw. De voedselzekerheid en de inkomsten van de plattelandsbevolking zijn om die reden kwetsbaar voor de neerslagvariabiliteit, en de voedselproductie voldoet vaak niet aan de vereisten van de groeiende populatie. De wisselvalligheid van de neerslag en de verslechtering van de bodem verklaren ten dele de gestagneerde landbouwopbrengsten, een van de oorzaken van het voortdurende voedseltekort. PR\709389.doc 5/9
Irrigatie kan derhalve de landbouwproductie aanzienlijk verbeteren en veiligstellen, en vormt zonder enige twijfel een belangrijke optie voor ontwikkeling. Duurzaam gebruik en beheer van de natuurlijke hulpbronnen: Duurzaam beheer van de elementaire natuurlijke hulpbronnen en het gebruik van agrochemicaliën en overige technologieën hebben invloed op de landbouwpraktijk en -productie. Belangrijke problemen worden daarbij gevormd door de voortdurende aantasting van de bodem, het effect van de verstedelijking op de landbouw, de agrobiotechnologie en het water voor de landbouw. De aantasting van de landbouwgrond en de afgenomen vruchtbaarheid van de bodem blijven een zeer grote bedreiging vormen voor de voedselzekerheid. Toegang tot drinkwater: Vandaag de dag zijn er nog altijd 1,4 miljard mensen die geen toegang hebben tot drinkwater en 2,6 miljard mensen die geen toegang hebben tot gezondheidsdiensten, met als gevolg dat elke dag ongeveer 30 000 mensen sterven als gevolg van ziekten in verband met gebrek aan schoon water en adequate hygiëne. Ten overstaan van deze situatie, die de realiteit vormt voor miljoenen mensen in de ACS-landen, en gelet op het belang van water voor de voedselzekerheid, dient te worden benadrukt dat water niet mag worden beschouwd als een verbruiksmiddel en dat diensten met betrekking tot water niet mogen worden gezien als commerciële diensten. Rampenparaatheid: De frequentie waarmee natuurrampen en door de mens veroorzaakte calamiteiten in de landbouw voorkomen, vergroot de problemen omtrent voedselonveiligheid nog eens aanzienlijk, terwijl tegelijkertijd de middelen voor voedselsteun voor en na rampen aan ACS-landen afneemt. Als gevolg worden de inspanningen om de honger te bestrijden in de meeste ACS-landen gefrustreerd door natuurrampen en door de mens veroorzaakte calamiteiten, met inbegrip van gewapende conflicten. Onderzoek, en ontwikkeling en verspreiding van technologie: De landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan (ACS) vormen een groep landen die voor hun inkomsten, handel en werkgelegenheid sterk afhankelijk zijn van landbouw en aan landbouw gerelateerde activiteiten. Onderzoeksresultaten zullen sneller en op doorslaggevender wijze in de praktijk moeten worden toegepast; knelpunten zullen moeten worden blootgelegd en opgelost. Financiering van en investeringen in de landbouw: Investeringen in infrastructuur, landbouwonderzoek, onderwijs en aanvullende trainingen zijn onontbeerlijk als wij de groei van de landbouw en de voedselzekerheid willen bevorderen. De feitelijke publieke uitgaven in veel ACS-landen vormen veelal geen goede weerslag van het belang van deze sector, met name in die landen met een specifiek grote voedselschaarste en ondervoeding. 6/9 PR\709389.doc
Gendergelijkheid: Vrouwen spelen een cruciale rol bij de voedselzekerheid en de voedselproductie. Zij zijn van groot belang voor de landbouw voor eigen gebruik en zijn vaak verantwoordelijk voor het houden van klein vee en groot vee dat niet op vrije weidegrond wordt gehouden, voor het verzamelen van voedsel, veevoeder en brandstoffen, en voor het beheer van de drinkwatervoorziening. Ook verrichten zij veelal het merendeel van tal van werkzaamheden na de oogst, waaronder opslag, behandeling, verwerking en marketing. Volksgezondheid en HIV/AIDS: Naar schatting van de Voedsel- en landbouworganisatie (FAO) zijn in de 25 meest getroffen landen in Afrika vanaf 1985 reeds 7 miljoen boeren overleden aan AIDS. Naar verwachting zal de ziekte de komende twee decennia nog eens 16 miljoen slachtoffers eisen. In de zwaarst getroffen landen in Afrika zal de beroepsbevolking naar verwachting met 10% à 26% afnemen. Dit is een ernstige bedreiging voor de volksgezondheid, maar ook voor de sociale en economische ontwikkeling van Afrika, waar landbouw een centrale rol speelt. Het hoge percentage aan HIV/AIDS vormt in veel landen niet alleen een bedreiging voor het arbeidsaanbod in de zin van kwantiteit, maar ook in de zin van kwaliteit, aangezien er veel arbeidskrachten ziek zijn. Bevolkingsgroei en voedselzekerheid: De beoogde vooruitgang in het terugbrengen van de honger vormt een weerslag van de aanzienlijke toename van de gemiddelde voedselconsumptie per hoofd van de bevolking. Ondanks de algehele groei van de voedselconsumptie in meerdere ACSlanden, is deze toename echter niet voldoende om voor een aanzienlijke vermindering van het aantal ondervoede mensen te zorgen. Het terugdringen van de honger zal daarom met name moeilijk zijn voor landen met van oudsher een zeer hoge mate van honger, een zeer lage voedselconsumptie, geringe vooruitzichten voor economische groei, een hoge bevolkingsgraad en een beperkt bestand aan landbouwbronnen. 6. Antwoorden op de uitdagingen voor de voedselzekerheid in de ACS-landen Verticale en intersectorale integratie: Het vermeerderen van de voorraden van landbouwproducten zal aan de hand van verticale integratie van het productiesysteem bijdragen aan economische groei en zorgen voor werkgelegenheid in plattelandsregio s met een groot potentieel en in dichtbevolkte gebieden nabij stedelijke centra. Dit zal leiden tot een toename van de toegevoegde waarde voordat producten de eindgebruikers bereiken. Tevens is het van groot belang om agro-industrieën en nauwere economische integratie met de visteelt, de bosbouw en het toerisme te bevorderen. Rampenparaatheid: PR\709389.doc 7/9
Om goed voorbereid te zijn op noodsituaties als gevolg van rampen in de landbouwsector is een brede en meer eensgezinde aanpak om de risico s te beperken, vereist. Dit zou zowel de landbouwsystemen zelf moeten betreffen als de aanverwante systemen voor toevoer, de verwerking van productie, en marketing. Ook zou het bevorderlijk zijn om de vele waarschuwings- en toezichtsystemen op elkaar af te stemmen, te koppelen en uit te breiden. Het bereik van de in kaart gebrachte kwetsbaarheid van de voedselzekerheid moet worden vergroot, zodat de risico s, knelpunten en oorzaken beter kunnen worden blootgelegd. Deelname in informatie en zelfstandigheid: Om capaciteit op te bouwen en om boeren beter op de hoogte te houden van praktijksvormen, prijzen en de toegang tot de input- en de outputmarkt, is betere toegang tot gemoderniseerde informatietechnologie cruciaal. Voor het succes van een duurzame landbouw en plattelandsontwikkeling is het essentieel dat plaatselijke gemeenschappen zelfstandiger worden gemaakt door meer kennis, betere toegang tot informatie, nieuwe vaardigheden en een grotere capaciteit om activiteiten te plannen en te beheren. Dit moet echter worden ondersteund door institutionele hervormingen, waaronder een verbeterd uitvoeringsproces en beter begrotingsbeheer bij de overheid. Middelenstroom en financieringsmechanismen: Meer ontwikkelingshulp van de overheid is vereist, met name ten behoeve van de minst ontwikkelde landen, teneinde te zorgen voor basisfaciliteiten op het platteland. Het is noodzakelijk naar manieren te zoeken om buitenlandse directe investeringen aan te trekken en modaliteiten te ontwikkelen om te zorgen dat een groter aandeel wordt gesluisd naar de landbouw en de plattelandsregio s in het algemeen. Er moeten voorwaarden voor werkbare synergie-effecten tussen publieke en particuliere investeringen in landbouw en plattelandsontwikkeling worden opgesteld. Daarbij moet men ervan uitgaan dat particuliere investeringen alleen kunnen worden aangetrokken als er voldoende infrastructuur aanwezig is en voldoende overige maatregelen ter bevordering van een makkelijke markttoegang zijn genomen. De overheid zou haar inspanningen moeten richten op een grotere middelenstroom naar de plattelandsregio s door het mobiliseren van middelen in het binnenland en door het beter aanwenden van middelen. Beter beleid en betere beleidsprogramma s: Om aan de doelstellingen van duurzame landbouw en voedselzekerheid en aan het doel van de wereldtop over voedsel te voldoen, is het doorslaggevend dat de juiste beleidsmaatregelen worden doorgevoerd en toegepast. Gebrekkige coördinatie van de ontwikkelingsprogramma s legt een onnodige belasting op zowel de medewerkers als de financiële middelen, met name op nationaal niveau, maar ook binnen de internationale ontwikkelingsgemeenschap. De gebieden waarop de beleidsintegratie specifiek te wensen over laat, zullen moeten worden blootgelegd en er zullen manieren moeten worden ontwikkeld om met succes 8/9 PR\709389.doc
de integratie op alle niveaus te bevorderen. Er zijn passende beleidsmaatregelen nodig om een aantal micro-economische en overige structurele hervormingen door te voeren die de negatieve effecten van macro-economische beleidswijzigingen zoveel mogelijk indammen. PR\709389.doc 9/9