Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar De Hoorn van Afrika Nr. 44 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 1 april 2003 Graag bied ik u hierbij de reactie aan op het verzoek van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken van 11 februari 2003 met kenmerk 03-BuZa-10. Algemeen Nederland maakt zich grote zorgen over de huidige hongersnood in Afrika en volgt deze nauwgezet. Volgens gegevens van de VN kampen op dit moment bijna 30 miljoen Afrikanen in drie regio s van het continent met een tekort aan voedsel. In de Hoorn van Afrika, Zuidelijk Afrika en in mindere mate de Sahel, is er sprake van een ernstige voedselcrisis. Deze brief richt zich met name op de humanitaire situatie in landen waar voedseltekorten als gevolg van onder andere klimatologische omstandigheden zijn ontstaan. Landen, die als gevolg van conflictsituaties voedselhulp als onderdeel van het reguliere humanitaire hulpprogramma krijgen, zullen buiten beschouwing worden gelaten. In 2002 heeft Nederland 22,5 miljoen aan de VN en non-gouvernementele organisaties ter beschikking gesteld ten behoeve van de drie genoemde regio s. Voor 2003 is een bedrag van 14 miljoen gereserveerd. 5 miljoen is hiervan reeds toegezegd aan de actie van de Samenwerkende Hulp Organisaties, ten behoeve van de Hoorn van Afrika en Zuidelijk Afrika. De 9 miljoen die resteren zullen worden ingezet ten behoeve van de VN-appeals in de drie regio s. Aangezien de voedselsituatie in de Hoorn in vergelijking met de andere twee regio s momenteel het meest nijpend is, is besloten dat 5 miljoen van dit bedrag naar de Hoorn regio zal gaan. 3 miljoen zal worden ingezet voor Zuidelijk Afrika en 1 miljoen voor de Sahel. KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2003 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 44 1

2 Sahel In de Sahel (Burkina Faso, Kaapverdië, Gambia, Guinee-Bissau, Mali, Mauritanië, Niger, Senegal en Tsjaad) geldt dat zelfs in jaren met goede regens de nationale graanoogst onvoldoende is om aan de nationale voedselbehoefte te voldoen. Een complicerende factor bij de huidige voedselonzekerheid in de Westelijke Sahel is een combinatie van verstoorde bevoorradingsroutes en verstoorde economische activiteiten door de oorlog in Ivoorkust. De oorlog in Ivoorkust heeft niet alleen voor de voedselsituatie in Ivoorkust zelf, maar ook voor die in landen als Mali en Burkina Faso gevolgen vanwege de terugkerende immigranten en het opdrogen van de geldstroom uit Ivoorkust naar de landen van herkomst. Ook andere factoren, zoals plaatselijke droogtes en gebrek aan mededinging in de groothandel in graan spelen een rol. Als gevolg van deze omstandigheden zijn de prijzen in de oogstperiode niet of nauwelijks gedaald. In 2002 hebben Mauritanië, Senegal, Gambia, Mali en Kaapverdië te maken gehad met extreme droogte, die met name in Mauritanië vooraf is gegaan door twee jaren van slechte oogsten. De bevolking in Mauritanië wordt het zwaarst getroffen door de huidige voedselcrisis. Vele kinderen kampen met acute ondervoeding. Naar schatting zullen de komende periode mensen in een onzekere voedselsituatie verkeren, met een dieptepunt tussen juni en september. In Mali voorzien de autoriteiten een voedseltekort van ton graan als gevolg van de mislukte oogst. De graanproductie komt in Mali 11,4% lager uit dan vorig jaar. Mali heeft al 10 jaren een lokaal voedselzekerheidssysteem, het Programme de Restructuration du Marché Céréalier (PRMC). Dit PRMC is echter niet ingericht op het lenigen van grote nood, maar bedoeld voor het oplossen van lokale voedseltekorten. De Malinese overheid is na het WFP de grootste donor van het voedselveiligheidssysteem. De hongersnood concentreert zich met name in het westen van Mali. Nederland heeft eind 2002 bijgedragen aan voedseloperaties van het WFP in Kaapverdië ( ) en Mauritanië ( ). In januari heeft het WFP een nieuw appeal gelanceerd voor de landen in de Westelijke Sahel. De organisatie vraagt US $ 27,8 miljoen ten behoeve van mensen. Voor 2003 is Nederland voornemens 1 miljoen bij te dragen aan deze regio. Hoorn In totaal kampen momenteel meer dan 14 miljoen mensen in Ethiopië en Eritrea met een tekort aan voedsel. Regionale droogte, maar ook het beleid van de regeringen hebben een negatieve invloed op de voedselsituatie. De basis van de terugkerende crises in de voedselsituatie wordt gevormd door het uitblijven van regens en de enorme armoede in beide landen. De huidige droogte in Ethiopië is de ernstigste sinds het begin van de jaren negentig en raakt al meer dan 11 miljoen mensen. Grote delen van het land zijn getroffen. De omvang op termijn is nog niet te overzien. De regens die eind december en begin januari 2003 in sommige gebieden gevallen zijn, hebben de watersituatie voor mens en dier tijdelijk verbeterd. Er is niettemin een toename van het aantal ondervoede kinderen, omdat de verstrekte voedselrantsoenen niet de vastgestelde minimum behoeften kunnen dekken. In de tweede helft van 2002 heeft de droogte zich over een groter deel van het land verspreid. De Disaster Prevention and Preparedness Commission (DPPC) is de verantwoordelijke organisatie Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 44 2

3 voor de coördinatie van de crisis. Zij brengt de voedsel- en niet-voedsel behoeften in kaart en coördineert tevens de distributie van voedsel. Dit gebeurt in goede samenwerking met de VN-organen. Voor voedselzekerheid, gezondheid, water en sanitatie zijn taakgroepen van overheid en donoren opgezet die voorgezeten worden door de vakministeries. Nederland heeft zitting in de taakgroep gezondheid. In december 2002 werd door de VN een Joint Appeal (voedsel en nietvoedsel) gepresenteerd aan de donoren voor een totaal bedrag van US $ 525 miljoen. Hiervan is US $ 75 miljoen bestemd voor niet-voedsel behoeften en circa US $ 450 voor voedsel. Van het voedsel appeal, is momenteel 54% toegezegd. Dit betekent dat tot eind juni 2003 voedsel kan worden gedistribueerd. In 2002 heeft Nederland 7,2 miljoen bijgedragen aan humanitaire hulpprojecten in Ethiopië. In 2003 is Nederland voornemens 4 miljoen aan humanitaire hulp bij te dragen aan Ethiopië. In Eritrea zullen zonder voedselhulp naar verwachting meer dan 1,4 miljoen mensen worden getroffen door hongersnood in Op 20 november 2002 is het Consolidated Inter-AgencyAppeal (CAP) met daarin humanitaire projecten voor 2,3 miljoen droogte- en oorlogsgetroffenen gelanceerd. In Eritrea is in totaal circa ton voedsel nodig. Het tekort beloopt momenteel nog circa de helft hiervan. De Eritrese autoriteiten hebben recentelijk uit eigen middelen ton graan aangekocht voor de getroffen bevolking. Nederland heeft in 2002 totaal 4,6 miljoen beschikbaar gesteld voor humanitaire hulpprogramma s in Eritrea. Hiervan is in het kader van de acute voedselcrisis in Eritrea een bijdrage van 1 miljoen aan het WFP ter beschikking gesteld ter leniging van de eerste noden. Ook in 2003 is Nederland voornemens een additionele voedselbijdrage te leveren van 1 miljoen. Voorts is voor de Hoorn van Afrika 2,5 miljoen ingezet ten behoeve van de actie van de Samenwerkende Hulporganisaties. Zuidelijk Afrika De vooruitzichten wat betreft de voedselproductie in sommige landen van Zuidelijk Afrika lijken te zijn verbeterd. De crisis die zich momenteel in deze regio voordoet, geeft een ander beeld dan de «traditionele» hongersnoden en behoeft derhalve ook een andere respons. Vrouwen blijken in deze crisis het zwaarst te worden getroffen. Op 14 februari werden de resultaten van de Mid-Term Review van de Consolidated Inter- Agency Appeals for Southern Africa gepresenteerd. Deze review was bedoeld om te bezien of wijzigingen in de humanitaire situatie aanleiding gaven tot het bijstellen van prioriteiten, doelen en acties. De belangrijkste wijzigingen in de situatie zijn volgens de VN: een toename van het aantal hulpbehoevenden (inmiddels meer dan 15 miljoen), de invloed van HIV/AIDS, de snelle stijging van de noden in Zimbabwe en de daar ook in 2003 te verwachten tegenvallende oogst. Het appeal voor de regio zuidelijk Afrika bedroeg US $ 611 miljoen. Hierop is bijna US $ 350 miljoen ontvangen, waarvan US $ 320 miljoen voor voedsel. De voedseltekorten in Zimbabwe zijn niet alleen het gevolg van droogte, maar vooral ook van het landhervormings- en economische beleid van de regering Mugabe. Een miljoen landarbeiders is werkloos en dakloos geworden en wordt zwaar getroffen door gebrek aan voedsel. Door de sterke daling van de maïsproductie (naar verwachting 65% minder dan in Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 44 3

4 het oogstjaar ) wordt voor het komende jaar een tekort van een miljoen ton maïs verwacht. De regering heeft import door de privé handel onmogelijk gemaakt door het gevoerde beleid inzake prijzen en wisselkoersen. Door de algehele economische malaise en de daarmee samenhangende inflatie van bijna 200%, zijn in de grote steden zo n inwoners niet meer in staat voldoende voedsel te kopen. In totaal is meer dan de helft van de bevolking, bijna 7 miljoen mensen, hulpbehoevend. De capaciteit van de regering om zelf voedsel te importeren wordt sterk gehinderd door het tekort aan buitenlandse valuta. Zonder een fundamentele wijziging in het regeringsbeleid is een structurele oplossing op korte termijn niet voor handen. In Zambia kampen drie miljoen mensen met voedseltekorten. In februari is de nodige regen gevallen, maar het valt nog niet te voorspellen of de oogst in 2003 voldoende zal zijn om in de eigen behoefte te voorzien. Malawi is het afgelopen jaar getroffen door zowel droogte als door een periode van te overvloedige regenval. In Malawi wordt 50% van de arme huishoudens geconfronteerd met chronische ziektes als gevolg van HIV/AIDS. Verwacht wordt dat het aantal mensen dat voedselhulp nodig zal hebben tot de volgende oogst zal oplopen tot 3,5 miljoen. Het gebrek aan koopkracht bij een groot deel van de bevolking speelt hierbij een belangrijke rol. In Lesotho dreigen op dit moment voor mensen, een derde van de bevolking, voedseltekorten. De maïsprijzen zijn de hoogste van de hele regio. In Swaziland kent een kwart van de bevolking, mensen, een tekort aan voedsel. Mozambique leek in eerste instantie het minst getroffen in vergelijking met de rest van de regio Zuidelijk Afrika. De situatie is onlangs echter verergerd door droogte in het zuiden en overstromingen in het noorden. De droogte zal naar vermoeden voortduren tot april a.s. Daarnaast verloopt de distributie van voedsel in Mozambique moeizaam door de gebrekkige infrastructuur. Momenteel hebben naar schatting Mozambikanen te maken met ernstige voedseltekorten. De Mozambikaanse regering heeft de situatie onder controle en verwacht dat met de beschikbare en toegezegde middelen de nood kan worden gelenigd. Het beleid van de Mozambikaanse regering is er vooral op gericht het land in staat te stellen het hoofd te bieden aan de zich regelmatig voordoende noodsituaties. Nederland heeft in 2002 en begin ,8 miljoen bijgedragen aan Zuidelijk Afrika. Van dit bedrag is 2,5 miljoen ingezet ten behoeve van de Actie van de Samenwerkende Hulporganisaties. Voor 2003 zal voor deze regio een bijdrage van 3 miljoen beschikbaar worden gesteld. Langetermijnstrategie De voedselschaarste in de drie regio s is deels te wijten aan dezelfde oorzaken, maar deels ook aan oorzaken die een verschillende oorsprong hebben en derhalve een gedifferentieerde aanpak behoeven. Naast klimaatsinvloeden spelen vooral oorzaken van structurele aard een belangrijke rol. Met name in Zuidelijk Afrika is HIV/AIDS een belangrijke factor, die ook het karakter en de effecten van de hongersnood heeft beïnvloed. Een geïntegreerde benadering van de voedselsituatie en de onderliggende problemen is derhalve noodzakelijk. Voorbeelden van terreinen waarop structurele verbeteringen nodig zijn, betreffen HIV/AIDS bestrijding, gezondheidszorg, landhervorming, infrastructuur en economische Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 44 4

5 ontwikkeling. De internationale gemeenschap dient structureel bij te dragen aan de verbetering van de inkomensmogelijkheden van arme rurale gemeenschappen door hervorming van landbouwbeleid. Zwakke groepen moeten in hun bestaan kunnen voorzien door eigen voedselproductie en betaald werk. Daarnaast is een vangnet nodig voor bijvoorbeeld AIDS weeskinderen. HIV/AIDS is één van de meest ernstige en complicerende factoren. Dit geldt met name voor de regio Zuidelijk Afrika. HIV/AIDS heeft hier rechtstreeks invloed op de voedselproductie. Een lichtpunt is dat WFP en UNAIDS tijdens de Uitvoerende Raad van WFP van 5 7 februari jl. een Memorandum of Understanding hebben ondertekend, waarin ze te kennen hebben gegeven gezamenlijk de strijd tegen HIV/AIDS te zullen aangaan. Nederland zal in overleg met WFP, UNAIDS en andere donoren haar beleid ten aanzien van HIV/AIDS bestrijding verder aanpassen aan de veranderende realiteit. Een beleidsplan over dit onderwerp is in voorbereiding. Mede in het licht van deze structurele problemen heeft Nederland in EU-kader het initiatief genomen voor een onderzoek naar de wijze van voedselhulpverlening in Westelijk Afrika in vergelijking met de Oostelijke en Zuidelijke regio s, en naar de effecten daarvan. Aanleiding zijn de constateringen dat de westelijke regio verhoudingsgewijs minder met voedselcrises kampt en er voor voedselhulp meer gebruik wordt gemaakt van lokale en regionale aankopen. In het bijzonder zal het onderzoek zich richten op de effecten van dergelijke aankopen op de ontwikkeling van voedselmarkten en voedselzekerheid in de regio. De resultaten van het onderzoek zullen onder de aandacht worden gebracht van alle voedselhulpdonoren die op 23 juni a.s. bijeenkomen om, onder meer, de invloed en effectiviteit van voedselhulp te bespreken. De bijeenkomst wordt belegd door de International Grains Council die het secretariaat voert voor de bijeenkomsten van de leden van de Food Aid Convention (FAC), het voedselhulpverdrag. De Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, A. M. A. van Ardenne-van der Hoeven Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 44 5