Notitie (analyse en advies) Onderwerp seminar EHS als kans voor natuurbegraven 15 juni 2012, provinciehuis s-hertogenbosch. Inleiding De provincie is verantwoordelijk voor het ruimtelijke beleid in Noord- Brabant en maakt zich sterk voor de realisatie en instandhouding van de ecologische hoofdstructuur als belangrijke kernwaarde van onze provincie. Mede dankzij deze kernwaarde is Brabant een prachtige provincie om in te wonen en te werken. De provincie kampt echter met forse rijksbezuinigingen op de aankoop en realisatie van de nog niet gerealiseerde ecologische hoofdstructuur (EHS nieuwe natuur). De resterende middelen die overblijven na de bezuinigingen zullen primair ingezet gaan worden op gebieden van internationaal belang (Natura 2000 en Kaderrichtlijn water). De overige EHS nieuwe natuur (circa 3500 ha) komt voor rekening van de provincie, echter de middelen voor de aankoop en realisatie zijn schaars. Naast het gebrek aan middelen voor aankoop en realisatie zijn er ook geen middelen beschikbaar om het kwaliteitsniveau van bestaande EHS op peil te houden. Als gevolg hiervan is de provincie actief op zoek naar nieuwe allianties en creatieve manieren om toch de bestaande ambities te kunnen realiseren. Natuurbegraven zou daarbij een rol kunnen spelen. Aan Bureau Natuur en Landschap Kopie aan Deelnemers seminar Datum 28 juni 2012 Van S. Montfoort Directie Ecologie Telefoon (06) 18 30 32 02 Inventarisatie Uit een inventarisatie van natuurbegraafplaatsen in Nederland en daarbuiten constateren we dat het aantal natuurbegraafplaatsen in Nederland gering (6 op dit moment) is, maar het aantal initiatieven wel sterk stijgt. Alleen al in Brabant zijn op dit moment 4 nieuwe initiatieven bekend. We zien dat natuurbegraafplaatsen verschillende omvang en uitvoering kunnen hebben, maar ze streven allen een bepaalde mate van natuurlijke inrichting na. Natuurbegraafplaatsen worden particulier gefinancierd en zijn niet afhankelijk van overheidssteun. Sommige initiatieven voor nieuwe natuurbegraafplaatsen stuiten op verzet van de omgeving of van de overheid en toetsing aan bestaande regelgeving (zoals Wet op de lijkbezorging, Verordening ruimte) blijkt soms lastig. Onderzoeksvragen Dit alles heeft geleid tot de volgende onderzoeksvragen: 1. Op welke wijze kunnen natuurbegraafplaatsen (een deel van) de provinciale ambitie voor de EHS mogelijk maken? Met daarbij de subvragen: 2. Wat zijn de huidige ervaringen met de oprichting van natuurbegraafplaatsen?
3. Welke uitdagingen voor de oprichting van een natuurbegraafplaats zijn te herkennen? Methodiek Het doel van het seminar is om verschillende organisaties te bevragen naar hun ideeën en standpunten aangaande dit onderwerp en dit samen te brengen. De genodigden bestonden uit initiatiefnemers die de ambitie hebben om een natuurbegraafplaats op te richten, ten tweede gemeenten die nu of in de toekomst mogelijk worstelen met initiatieven binnen hun gemeente en ten derde natuurbeheerders en (particuliere) grondeigenaren zelf die mogelijk plaats kunnen gaan bieden aan initiatiefnemers in hun terreinen. Het seminar is opgedeeld in vier delen. Als eerste is door middel van een aantal inleidende presentaties een algemeen beeld geschetst van de achtergrond en de problematiek van de EHS en daarnaast is een overzicht geschetst van verschillende vormen van natuurbegraafplaatsen op basis van gegevens uit Nederland, Groot Brittannië en Duitsland. Ten tweede zijn alle deelnemers op een actieve wijze bevraagd naar hun positie aangaande een zestal stellingen. Daarbij is geïnventariseerd welke argumenten werden gebruikt om de eigen standpunten te verdedigen. De stellingen waren: 1. Ik verkies een natuurbegraafplaats boven een traditionele begraafplaats. 2. Natuurbegraafplaatsen zouden een aparte bestemmingsplan categorie moeten zijn. 3. Natuurbegraven kan niet in bestaande natuur. 4. Natuurgraven worden niet geruimd maar zijn eeuwigdurend. 5. Natuurbegraafplaatsen zouden vrij toegankelijk moeten zijn. (geen hek, etc) 6. Met natuurbegraafplaatsen kan geld verdiend worden voor natuurbeheer. Het derde deel bestond uit een brainwrite / brainstorm in twee deelgroepen waarbij de deelnemers zo veel mogelijk onderwerpen / ideeën / gedachten op papier konden zetten en daarover konden discussiëren. De ene groep beschreef een ideale natuurbegraafplaats bekeken vanuit de menskant, natuurkant, procedurele kant en de financiële kant. De andere groep noteerde mogelijke uitdagingen bij de realisatie van natuurbegraafplaatsen eveneens bekeken op dezelfde 4 kanten. In de laatste ronde is met stickers aangegeven welke van de vele onderwerpen / ideeën / gedachten uit de derde ronde het belangrijkst 2/6
zijn. Hierdoor is enigszins een focus aangebracht op de kernissues. Daarnaast is via een afsluitende ronde nog de laatste opvattingen geïnventariseerd. De methodiek is ontworpen om via het operationele niveau (direct concreet betrokkenen) het fenomeen natuurbegraven op zichzelf en in relatie tot de EHS te via praktijkervaringen te onderzoeken om vervolgens via een bewerking en analyse van deze gegevens te komen tot een advies op strategisch niveau. Dit advies heeft betrekking op de provincie en wijze waarop de provinciale visie (realisatie EHS) gerealiseerd kan worden. Tijdens het seminar is het slechts beperkt gelukt om een eerste bewerking en analyse te doen om daarmee een gezamenlijk gedragen focus aan te brengen. De focus wordt hierbij wel aangebracht op basis van de genoteerde gegevens en geplakte stickers. Thematische analyse en advies Wanneer de gegevens van het seminar worden bekeken valt op dat er tijdens de verschillende onderdelen (stellingen, brainstorm en afsluitende ronde) vaak gelijksoortige opmerkingen zijn gemaakt. Binnen de thematische verdeling zoals toegepast bij de brainstorm in subgroepen zijn wel enigszins gegroepeerde opmerkingen te herkennen. Vanwege deze reden wordt de analyse opgedeeld in de 4 thema s de natuurkant, de procedurele kant, de financiële kant en de menselijke kant. Natuurkant Er is vaak genoemd dat bij de oprichting van natuurbegraafplaatsen de natuur centraal moet staan. Deze centrale opvatting komt tot uiting in verschillende zaken zoals de keuze voor monumenten, het gebruik van materialen, de inrichting van het terrein, de mate van rust bij bezoekers en ceremoniën. Daarnaast is een grote voorkeur voor het realiseren van nieuwe natuur boven het oprichten van natuurbegraafplaatsen in bestaande natuur. De opvatting dat natuurbegraafplaatsen een middel kan zijn om natuur te realiseren wordt door meerdere mensen gedeeld. Activiteiten in bestaande natuur wordt al snel gezien als aantasting van die natuur. Het realiseren van nieuwe natuur wordt sneller gezien als winst. Een andere conclusie aan de natuurkant is dat er niet 1 ideale natuurbegraafplaats ontworpen kan worden. Er zijn vele uitvoeringen mogelijk in verschillende natuurlijke landschappen. Maatwerk is daarbij erg belangrijk. Ook het beheer van natuurbegraafplaatsen neemt een belangrijke plaats in bij het centraal stellen van natuur. Deze diversiteit en maatwerk veroorzaakt wel problemen bij het toetsen van initiatieven en het bestemmen van gronden. Ieder initiatief ziet er anders uit en is ontworpen voor een bepaalde groep mensen. Een centrale rol in de toetsing zou de natuurwaarde moeten zijn. 3/6
Strategisch advies Ë Bepaal de meerwaarde van natuurbegraven voor de EHS. Ë Bepaal de randvoorwaarden voor het kunnen realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS. Procedurele kant Bij het beoordelen van initiatieven is het belangrijk om maatwerk te kunnen leveren. Dit komt ook naar voren in de natuurlijke kant. Ieder initiatief is anders en ook de locatie en gewenste natuurtype is steeds anders. Hiervoor zijn duidelijke kaders gewenst, maar niet zodanig dat alles is dichtgetimmerd. Het moet wel mogelijk blijven om maatwerk te leveren. De planontwikkelingskosten zijn op dit moment erg hoog en werken belemmerend. De huidige wetgeving (Wet op lijkbezorging) is gericht op traditioneel begraven en werkt op sommige aspecten van natuurbegraven belemmerend. De huidige procedures hebben vaak een lange doorlooptijd dat versneld zou moeten worden. Hierdoor kunnen initiatieven sneller gerealiseerd worden. Hoewel is gesuggereerd dat de provincie ook de spreiding moet regelen, wordt dit niet door iedereen gedeeld. Ook niet door de provincie zelf. De gemeente is bevoegd gezag en moet dit blijven. Sommige gemeenten zijn nog niet klaar voor natuurbegraven in hun gemeente omdat er geen beleid is om aan te toetsen. Strategisch advies Ë Bepaal de huidige kaders en belemmeringen bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS. Ë Stel indicatoren vast waarmee initiatieven voor natuurbegraven in de EHS getoetst kunnen worden. Menselijke kant De belangrijkste constatering vanuit de menskant is de vrijheid van keuze. Sterven en begraven zijn hele persoonlijke zaken, waarbij iedereen zijn eigen voorkeur heeft. Het is dan ook prettig om verschillende keuzes te hebben in uitvoering en ligging van natuurbegraafplaatsen. Ondernemers zouden daar vrij op moeten kunnen inspelen. Er bestaat verschil in mening of een natuurbegraafplaats eeuwigdurend moet zijn of juist niet. Natuurbegraafplaatsen zouden vrij toegankelijk moeten zijn. Beeldvorming is een belangrijk onderwerp. Weinig mensen kunnen zich nu een voorstelling maken van natuurbegraven. Natuurbegraafplaatsen zouden een plek moeten zijn van rust, eenvoud, ruimte, bezinning, zingeving door kringloopgedachte. De faciliteiten zouden ook eenvoudig moeten zijn om de natuurbeleving maximaal te laten zijn. Door natuur een functie te geven als laatste rustplaats versterkt dit tevens het idee 4/6
dat de natuur tevens de bron is van leven. Hierdoor krijgt de natuur meer waarde voor mensen. Strategisch advies Ë Ga actief in overleg met initiatiefnemers en gemeenten om te horen waar de behoefte bestaat aan centrale beeldvorming of ondersteuning. Financiële kant Het geld dat wordt verdiend aan natuurbegraven, zou ingezet moeten worden voor de realisatie en beheer van natuur en/of bekostiging van landgoederen. Met natuurbegraven op zichzelf kan niet veel geld verdiend worden. Door de verhuur van gebouwen op bijvoorbeeld een landgoed en de verzorging van catering kan er wel extra geld verdiend worden voor bijvoorbeeld het onderhoud van het landgoed. Een aandachtspunt is het beheer op langere termijn. Als er eenmalig betaald wordt voor een graf, hoe bekostig je het beheer op langere termijn. Een hogere grafdichtheid levert meer op. Er zou samengewerkt kunnen worden tussen gemeenten en terreinbeherende organisaties. Mensen sluiten vaak een uitvaartverzekering af, zonder daarbij te beseffen welke wijze van uitvaart mogelijk is. Voor de uitvaartbranche is natuurbegraven op dit moment nog een kleine markt en komt in het gebruikelijke productenpallet nog niet voor. Strategisch advies Ë Ga in overleg met de uitvaartbranche om natuurbegraven onder de aandacht te brengen. Tot slot Op basis van het seminar lijkt er geen negatieve houding te bestaan tegen over begraven in de natuur. Een gedeelde gedachte is dat natuurbegraven geschikt kan zijn om nieuwe EHS te realiseren maar terughoudend omgesprongen moet worden met initiatieven in bestaande EHS. Het uitgangspunt is dat de natuur er op vooruit gaat. Landgoederen lijken geschikte locaties zijn voor natuurbegraven. Op een landgoed is reeds een verwevenheid van functies (landbouw, natuur, cultuur) aanwezig waarbij bestaande gebouwen dienst kunnen doen als ruimte voor plechtigheden en afscheid. Het bieden van aanvullende diensten zou inkomsten kunnen genereren voor het landgoed. Door bestaande gebouwen te gebruiken hoeven geen nieuwe gebouwen in het landelijk gebied opgericht te worden, waarbij ook de plantoetsing eenvoudiger wordt. Door als provincie faciliterend en ondersteunend op te treden kunnen niet alleen delen van de EHS gerealiseerd worden zonder extra uitgaven, maar kunnen initiatiefnemers ook profiteren van versnelde en 5/6
duidelijkere procedures en een mooie ambiance om een begraafplaats op te richten. Dat hierbij wederzijdse winst te behalen valt spreekt voor zich. Deelnemers Seminar Organisatie Voorl. Achternaam Gemeente St. Michielsgestel J. van Gorp Gemeente Landerd R. Peters Gemeente Landerd G. van Breugel Bureau Preadium R. Poll Bureau Preadium R. van Boekel Landgoed De Hoevens F. van de Lande Landgoed Baest R. W.P. Pessers Landinzicht J. Sengers Landinzicht E. Quaedvlieg Brabantse Milieufederatie H. Gerringa Bosgroep Zuid-Nederland M. Clement Provincie Noord-Brabant R. van Dijk Provincie Noord-Brabant E. van Moorssel Provincie Noord-Brabant P. van den Dries Planbureau leefomgving F. Daalhuizen Alterra B. de Vries Van Hall Larenstein L. Hakvoort Provincie Noord-Brabant S. Montfoort Van Hall Larenstein M. Kattenwinkel Van Hall Larenstein G. van de Scheer Van Hall Larenstein G. Derksen Van Hall Larenstein H. Brouwers Van Hall Larenstein F. van Nijkerk Van Hall Larenstein W. Aarts 6/6