december 2015 - M.G.A. Ligtvoet-Janssen, C. Veldhuysen Tympaan Instituut
I Inhoud blz 1 2 3 4 Inleiding Demografie 2.1 Inwoners 3 2.2 Huishoudens 4 Kwetsbare groepen 3.1 Mensen met beperkingen en geïndiceerde zorg 7 3.2 Huishoudens in een kwetsbare inkomenssituatie 8 3.3 Uitkeringen en voorzieningen 9 Leefbaarheid 4.1 Veiligheid en criminaliteit 11 4.2 Voorzieningen 11 4.2.1 Woningvoorraad 11 4.2.2 Zorg 12 4.2.3 Jeugd en onderwijs 12 4.2.4 Sport en cultuur 13 4.2.5 Horeca 14 4.2.6 Winkels 14 4.2.7 OV-haltes 15 5 Inclusief gemeentelijk beleid L Literatuur
1 Inleiding De regio Holland Rijnland wil vitale en inclusieve buurten, wijken en kernen realiseren waarin verbindingen zijn gelegd tussen cure/care en welzijn. Onder een inclusieve samenleving wordt verstaan een samenleving waarin niemand wordt uitgesloten en iedereen op een gelijkwaardige manier kan meedoen aan het arbeidsproces, vrijwilligerswerk, reguliere activiteiten en gelijkwaardig kan wonen in de wijk. Uitgangspunt hierbij is dat het initiatief niet alleen bij mensen met een beperking wordt gelegd, maar dat alle mensen in de samenleving verantwoordelijk zijn voor het gelijkwaardig meedoen in de wijk. Hiermee worden verschillende effecten beoogd, zoals vergroting van deelname van kwetsbare groepen in de samenleving, afname/doorbreken van vraag- en acceptatieverlegenheid in het algemeen en bij kwetsbare groepen in het bijzonder en versterking van sociale netwerken. Basis voor de realisatie van inclusieve wijken in Holland Rijnland is de Handreiking Werken aan Inclusieve wijken van JSO (Kamminga 2014). Voor het realiseren van inclusieve wijken is inzicht nodig in kwetsbare groepen in de wijk. Hiervoor is een wijkscan gemaakt met (kwantitatieve) gegevens over demografie, kwetsbare groepen (waaronder gezondheidssituatie en inkomenssituatie) en leefbaarheid (waaronder aanwezigheid van voorzieningen). Daarnaast is een quick scan van gemeentelijk beleid gemaakt waarbij in beeld is gebracht welke beleidsaspecten bijdragen aan een inclusieve wijk. In deze rapportage worden de resultaten van de wijkscan beschreven van de wijk Elsbroek 1 in Hillegom, een van de pilotprojecten inclusieve wijken die JSO samen met de welzijnsorganisatie in de gemeente in 2014 heeft opgezet. Achtereenvolgens komen aan de orde: demografie (inwoners, huishoudens en inkomen) kwetsbare groepen gebruik van zorg leefbaarheid Tot slot worden de resultaten van de quick scan van gemeentelijk beleid op hoofdlijnen weergegeven. De informatie wordt zo veel mogelijk op het niveau van de wijk Elsbroek gepresenteerd, waarbij een vergelijking plaatsvindt met Hillegom en Holland Rijnland. Bij de kwantitatieve gegevens moet worden opgemerkt dat niet alle gegevens op wijkniveau beschikbaar zijn. In dat geval worden de gegevens voor heel Hillegom weergegeven. 1 Volgens de CBS-indeling is Elsbroek geen wijk maar een buurt. De officiële benaming van de buurt is Elsbroekerpolder. Omdat in de praktijk wordt gesproken van Elsbroek, wordt deze naam ook in dit rapport gehanteerd.
2
2 Demografie In dit hoofdstuk is informatie opgenomen over inwoners en huishoudens. 2.1 Inwoners Op 1 januari 2015 telde Elsbroek 6.015 inwoners. Dit is bijna 29% van de totale bevolking van Hillegom. In totaal wonen in Hillegom op 1 januari 2015 21.101 inwoners. Figuur 1 geeft de verdeling per leeftijdsgroep weer in Elsbroek in vergelijking met Hillegom en Holland Rijnland. Er zijn in Elsbroek en Hillegom iets minder jongeren in de leeftijd van 15-25 jaar dan gemiddeld in Holland Rijnland. Het aandeel 65-plussers in Elsbroek is iets kleiner dan in heel Hilllegom, maar is iets groter dan in gemiddeld in Holland Rijnland. Figuur 1 Inwoners naar leeftijdsgroep in Elsbroek, Hillegom en Holland Rijnland op 1 januari 2015, in percentages 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 0-15 jaar 15-25 jaar 25-45 jaar 45-65 jaar 65 jaar of ouder elsbroek hillegom holland rijnland bron: CBS In onderstaande kaarten wordt de bevolkingsdichtheid voor drie leeftijdscategorieën weergeven (0-14-jarigen, 15-24-jarigen en 75-plussers). 3
Kaart 1 Dichtheid 0-14-jarigen Kaart 2 Dichtheid 15-24-jarigen bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut Kaart 3 Dichtheid 75-plussers bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut De dichtheid van 75-plussers is het grootst in het noorden van de wijk. Daar bevinden zich twee woonzorgcentra. In Elsbroek is 5% van de inwoners van niet-westerse allochtone afkomst, in heel Hillegom is dat 6% (CBS 2015). Gemiddeld heeft in Holland Rijnland 9% van de inwoners een nietwesters allochtone achtergrond. 2.2 Huishoudens Hillegom telt op 1 januari 2015 9.263 huishoudens, waarvan 28% in Elsbroek. Verhoudingsgewijs zijn in Elsbroek iets minder eenpersoonshuishoudens te vinden dan gemiddeld in heel Hillegom. Van de verschillende typen huishoudens vormen meerpersoonshuishoudens met kinderen het grootste aandeel (figuur 2). 4
Figuur 2 Huishoudens naar type in Elsbroek, Hillegom en Holland Rijnland op 1 januari 2015, in percentages 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% elsbroek hillegom holland rijnland eenpersoons meerpersoons zonder kinderen meerpersoons met kinderen bron: CBS De gemiddelde huishoudensgrootte in Elsbroek is 2,3 personen, in heel Hillegom is dat 2,2 personen (CBS 2015). 5
6
3 Kwetsbare groepen Dit hoofdstuk gaat in op mensen met een beperking, mensen met een zorgindicatie, huishoudens in een kwetsbare inkomenssituatie en uitkeringsgerechtigden en gebruik van sociale voorzieningen/regelingen. Deze groepen lopen risico op (verder) verlies van zelfredzaamheid en participatie, bijvoorbeeld door gezondheidsproblemen, eenzaamheid of een laag inkomen. 3.1 Mensen met beperkingen en geïndiceerde zorg Figuur 3 geeft weer welk percentage inwoners naar leeftijd te kampen hebben met beperkingen (GGD Hollands Midden 2012). De cijfers zijn niet beschikbaar op wijkniveau. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 3 ervaren gezondheid matig of slecht Lichamelijke en psychische gezondheid van 19-64-jarigen en 65-plussers in Hillegom en Holland Rijnland 1 in 2012, in percentages belemmerd door aandoeningen een of meer functiebeperkingen matig of hoog risico angst/depressie matig of ernstig eenzaam 19-64-jarigen hillegom 65-plussers hillegom 19-64-jarigen holland rijnland 65-plussers holland rijnland 1 Betreft de GGD-subregio Zuid-Holland Noord (exclusief de voormalige gemeente Boskoop). bron: GGD Hollands Midden Fysieke klachten komen het meest voor bij personen ouder dan 65 jaar. Ook eenzaamheid komt onder ouderen vaker voor, terwijl het risico op angst of depressie juist in de jongere leeftijdsgroep groter is. Met uitzondering van eenzaamheid hebben inwoners van Hillegom in de leeftijdscategorie 19-64 jaar gemiddeld een slechtere fysieke en psychische gezondheid dan gemiddeld in Holland Rijnland. 65-plussers in Hillegom hebben een kleiner risico op angst of depressie, maar voelen zich wel eenzamer dan gemiddeld in Holland Rijnland (figuur 3). 7
Op 1 januari 2014 hadden 410 personen in Hillegom een indicatie voor intramurale AWBZzorg 2, 470 voor extramurale AWBZ-zorg. Ouderen zijn de grootste groep zorgvragers. Daarin verschilt Hillegom niet van andere gemeenten. In vergelijking met heel Holland Rijnland maken ouderen in Hillegom verhoudingsgewijs wel een groter deel uit van het totaal aantal zorgvragers. In Hillegom betrof 60% van het aantal afgegeven indicaties voor intramurale zorg op 1 januari 2014 somatische zorg voor 65 jaar of ouder of PG voor 65 jaar en ouder (250 personen met een indicatie), terwijl dat in heel Holland Rijnland 45% is. Een verklaring hiervoor is dat Hillegom ook meer vergrijsd is dan de bevolking in heel Holland Rijnland. 75- plussers met een indicaties voor somatische zorg zijn de grootste groep extramurale zorgvragers (205 personen met een indicatie; CIZ 2015). Tabel 1 Verdeling indicaties over cliëntgroepen in Hillegom op 1 januari 2014, in percentages cliëntgroep intramuraal hillegom extramuraal somatische zorg 0-64 jaar 5% 5% somatische zorg 65-74 jaar 0% 10% somatische zorg 75 + 30% 45% psychogeriatrische zorg 65 + 30% 5% psychiatrische zorg 18+ 10% 15% verstandelijk gehandicaptenzorg 0-17 jaar 0% 5% verstandelijk gehandicaptenzorg 18+ 15% 10% zintuiglijk gehandicaptenzorg 0% 0% lichamelijk gehandicaptenzorg 5% 5% bron: CIZ 3.2 Huishoudens in een kwetsbare inkomenssituatie Het gemiddeld inkomen per inkomensontvanger in Elsbroek bedraagt 31.200,00. Dat is vergelijkbaar met het gemiddelde inkomen in heel Hillegom van 31.700,00 (CBS 2012). Het percentage huishoudens met een laag inkomen is in Elsbroek lager dan gemiddeld in heel Hillegom (figuur 4). 2 Thans vervangen door de Wet langdurige zorg. 8
Figuur 4 Huishoudens naar inkomenssituatie in Elsbroek en Hillegom in 2012, in percentages 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% elsbroek hillegom laag inkomen hoog inkomen lage koopkracht onder of rond sociaal minimum bron: CBS 3.3 Uitkeringen en voorzieningen Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (AO-uitkeringen) ligt per 2012 in Elsbroek met 64 per 1.000 inwoners van 15-64 jaar lager dan in Hillegom, waar er 68 AO-uitkeringen per 1.000 inwoners zijn. In Elsbroek zijn er verhoudingsgewijs ook minder huishoudens met een bijstandsuitkering (figuur 5). 80 Figuur 5 Aantal uitkeringen AWB/WWB per 1.000 huishoudens en uitkeringen AO en WW per 1.000 inwoners (15-64 jaar) in Elsbroek en Hillegom in 2012 60 40 20 0 elsbroek hillegom awb/wwb ao ww bron: CBS Uit figuur 6 blijkt dat in Hillegom verhoudingsgewijs meer huishoudens dan in Holland Rijnland gebruikmaken van minimaal een regeling op het gebied van welzijn en zorg, arbeidsparticipatie, 9
onderwijs, inkomensondersteuning en jeugdzorgregelingen. Ook maken huishoudens in Hillegom vaker gebruik van meerdere regelingen 3. 60% 50% 40% 30% 20% 10% Figuur 6 Huishoudens met minimaal 1 en minimaal 3 regelingen in Hillegom en Holland Rijnland in 2012, in percentages 0% bron: Stapelingsmonitor hillegom minimaal 1 regeling holland rijnland minimaal 3 regelingen 3 Hierbij moet worden opgemerkt dat de algemene tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten Wtcg en de Compensatie eigen risico per 1 januari 2014 zijn afgeschaft en dat gemeente in de plaats daarvan financiële ondersteuning kan bieden in het kader van de Wmo. Hierdoor maken waarschijnlijk minder huishoudens gebruik van minimaal 1 of 3 regelingen. 10
4 Leefbaarheid Dit hoofdstuk gaat over een aantal aspecten van leefbaarheid, namelijk veiligheid en criminaliteit en de aanwezigheid van voorzieningen. 4.1 Veiligheid en criminaliteit Tabel 2 laat zien dat vermogensdelicten de meest voorkomende misdrijven zijn, maar minder dan gemiddeld in Holland Rijnland. Tabel 2 Aantal geregistreerde misdrijven in Hillegom en Holland Rijnland in 2014, absoluut en per 100 inwoners abs hillegom per 100 inwoners holland rijnland abs per 100 inwoners vermogensdelicten 440 2,1 14.895 2,7 geweldsdelicten en seksuele misdrijven 90 0,4 2.515 0,5 delicten openbare orde en vernielingen 100 0,5 3.320 0,6 verkeersdelicten 100 0,5 3.530 0,6 bron: CBS Uit diverse cijfers van de politie blijkt de wijk Elsbroek er uit te springen. De wijk Elsbroek heeft relatief de meeste inbraken en diefstallen de afgelopen jaren. Ook blijkt dat in de wijk Elsbroek meer overlast van jongeren wordt ervaren dan in andere wijken. Daarom is er een plan van aanpak gemaakt om een goede analyse te maken (bron: Veiligheidsbeleid Hillegom 2011-2014). 4.2 Voorzieningen 4.2.1 Woningvoorraad Elsbroek heeft een groter aandeel koopwoningen binnen de woningvoorraad dan heel Hillegom. De verhouding eengezins-/meergezinswoningen is nagenoeg gelijk (tabel 3). Tabel 3 Woningvoorraad in Elsbroek en Hillegom in 2013 elsbroek hillegom woningvoorraad aantal 2.584 9.163 eengezinswoningen % 72 71 meergezinswoningen % 28 29 huurwoningen % 33 38 koopwoningen % 67 62 11
4.2.2 Zorg In Elsbroek wordt een woonzorgzone gerealiseerd. In de 1 e fase is zorgcentrum Bloemswaard (66 zorgappartementen, 20 verpleegappartementen), 20 seniorenappartementen van woningcorporatie Stek en een dienstencentrum Elsbroek gerealiseerd. Op dinsdag 1 december 2015 leverde wooncorporatie Stek 22 nieuwe sociale huurappartementen en 44 appartementen voor Parkwijk-bewoners op in Hillegom. De twee woongebouwen 'Romeo en Julia staan aan de Elsbroekerlaan in Hillegom, naast het nieuwe Bloemswaard en het Dienstencentrum Elsbroek (bron: stek-wonen.nl). Verspreid in de wijk zijn diverse zorgvoorzieningen aanwezig. Kaart 4 Zorgvoorzieningen bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 4.2.3 Jeugd en onderwijs Kinderopvang is in de wijk in ruime mate aanwezig. In de wijk Elsbroek is een brede school aanwezig, waarin ook een peuterspeelzaal is gevestigd. Daarnaast is er een locatie voor VMBO en net buiten de wijk ligt een school voor speciaal onderwijs. Kaart 5 Jeugd en onderwijs bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 12
Daarnaast zijn er diverse speel- en sportvoorzieningen in de openbare ruimte aanwezig. Er zijn met name speelvoorzieningen voor kinderen van 0-5 jaar en in beperkte mate voor de leeftijd 6-11 jaar. Er is een sportvoorziening voor 12-18 jaar en enkele sportvoorzieningen voor 6-18 jaar. Het trapveldje in Elsbroek West is verdwenen na realisatie van de woonzorgzone (bron: Sporten in Hillegom 2013-2016). 4.2.4 Sport en cultuur In Elsbroek zijn enkele sportvoorzieningen aanwezig. Net buiten de wijk is een bibliotheek. Voorzieningen voor cultuuronderwijs zijn elders in Hillegom te vinden. Kaart 6 Sport en cultuur bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 In Hillegom zijn de volgende mogelijkheden voor mensen met een beperking genoemd: SV Hillegom heeft een team dat bestaat uit mensen met een beperking, een zogenaamd G-team. Hillegomse Tennisclub heeft de faciliteiten voor rolstoeltennis, maar biedt geen trainingen. Sporting SDO, tafeltennis heeft nog geen faciliteiten, maar de sport biedt wel mogelijkheden voor gehandicapten. Sporting SDO wil het aanbod voor G-sport de komende periode uitbreiden. Bij de manege en RVH Rijvereniging Hillegom geeft De Zevensprong paardrijles aan verstandelijk en/of meervoudig gehandicapten. Bij Atletiekvereniging De Spartaan in Lisse traint iedereen mee in het reguliere aanbod. Bij Aarts Sport Hillegom en Sportplaza kunnen mensen met een beperking sporten. Beide organisaties geven aan dat de toegankelijkheid nog te wensen overlaat. Zwembad de Vosse heeft de faciliteiten om mensen met beperkingen te laten zwemmen. (bron: Nota Sporten in Hillegom 2013-2016) 13
4.2.5 Horeca De meeste horecavoorzieningen zijn te vinden in het centrum van Hillegom. In Elsbroek is een cafetaria en een restaurant aanwezig. Kaart 7 Horecavoorzieningen bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 4.2.6 Winkels Voor de dagelijkse boodschappen kunnen inwoners van Elsbroek terecht bij de supermarkt en de slager. Er is ook een bakker. De locatie daarvan valt samen met de supermarkt, waardoor deze op de kaart niet zichtbaar is. Voor een bank zijn de inwoners van Elsbroek op het centrum van Hillegom aangewezen. Kaart 8 Winkels bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 14
4.2.7 OV-haltes Bushalten zijn niet te vinden in de wijk zelf, maar aan de doorgaande wegen. Mogelijk is voor mensen die slecht ter been zijn daardoor moeilijk om gebruik te maken van het openbaar vervoer. Kaart 9 OV-haltes bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 15
16
5 Inclusief gemeentelijk beleid In dit hoofdstuk wordt gekeken naar aspecten in het beleid van de gemeente Hillegom die inclusiviteit in wijken bevorderen. Het Coalitieakkoord 2014-2018 Samen sterker biedt daarvoor al belangrijke aanknopingspunten (Gemeente Hillegom 2014): Er wordt ruimte geboden voor combinaties van zorg en wonen om in te kunnen spelen op de toenemende behoefte aan woningen voor bewoners met een zorgbehoefte. Inwoners moeten mee kunnen doen aan het maatschappelijk leven. Het voorzieningenniveau wordt minimaal op het huidige niveau gehouden, met inachtneming van de uitgangspunten wat kan ik hier zelf aan doen en hoe kunnen we dit efficiënt(er) organiseren. Zorg en welzijn worden zoveel mogelijk georganiseerd op buurt- en wijkniveau, waarbij ruimte is voor initiatieven van bewoners. De gemeente wil de kosten voor doelgroepenvervoer (waaronder Regiotaxi) in stand houden. Passend onderwijs wordt geïntroduceerd, zodat er geen kinderen tussen wal en schip raken. Uit afzonderlijke beleidsdocumenten komen daarnaast onder meer de volgende maatregelen naar voren die inclusiviteit bevorderen: Bevorderen van sport & bewegen, onder meer voor kinderen met een beperking. Niet alle sportverenigingen zijn in staat om hun accommodaties aan te passen voor mensen in een rolstoel of met een andere beperking. In de regio zijn verschillende sportmogelijkheden voor mensen met een beperking. In samenwerking met gemeenten en sportverenigingen in de regio kan een compleet aanbod worden gerealiseerd. Daarnaast wordt in het sportbeleid specifiek aandacht besteed aan sportstimulering voor mensen met een lage SES en kwetsbare ouderen. Bij deze laatste groep gaat het dan bijvoorbeeld om voldoende veilige en toegankelijke wandelpaden in de buurt (gemeente Hillegom 2013). Realiseren van voldoende speelvoorzieningen. Bij het ontwerpen van speelplekken wordt rekening gehouden met de (mede)bespeelbaarheid voor kinderen met een beperking (gemeente Hillegom 2010). Goed bereikbaar en toegankelijk openbaar vervoer door het faciliteren van goede toegankelijke, veilige en comfortabele bushaltevoorzieningen. Bushaltes moeten toegankelijk zijn voor iedereen, dus ook voor mensen met een handicap of functiebeperking (gemeente Hillegom 2009). Om dit te verwezenlijken heeft de Provincie Zuid-Holland zichzelf ten doel gesteld dat voor 2015 50% van haar haltes goed toegankelijk moeten zijn. Met de herinrichting van de N208 voldoet de gemeente aan deze doelstelling. De overige haltes neemt de gemeente mee bij reconstructiewerkzaamheden van de andere wegen waar het busverkeer rijdt. Veiligheidsbeleid: o Het waarborgen van leefbare wijken, waar de inwoners, maatschappelijke organisaties, ondernemers en passanten zich veilig voelen; 17
o Terugdringen van verschijnselen als overlast en criminaliteit, door zowel de oorzaken van deze verschijnselen weg te nemen als ook de negatieve aspecten te bestrijden; o Het versterken van de sociale samenhang in de straat, buurt en wijk; één van de cruciale factoren om de veiligheidsbeleving te verbeteren. 18
L Literatuur Schriftelijke documentatie Gemeente Hillegom. Samen sterker. Coalitieakkoord 2014-2018. Hillegom: gemeente Hillegom, 2014. Gemeente Hillegom. Gezonder in Hillegom. Beleidsnota Gezondheid en Sportstimulering 2013-2016. Hillegom: gemeente Hillegom, 2014. Gemeente Hillegom. Hillegoms Verkeers- en vervoersplan. Hillegom: gemeente Hillegom, 2009. Gemeente Hillegom. Heel Hillegom Veilig. Veiligheidsbeleid Hillegom 2011-2014. Hillegom: gemeente Hillegom, 2012 Gemeente Hillegom. Speelruimteplan 2010. Tussentijdse evaluatie van hetspeelruimteplan 2003. Hillegom: gemeente Hillegom, 2010. Kamminga M. Basis Handreiking werken aan inclusieve wijken. Meedoen in de wijk, beleid en praktijk. Gouda: JSO, 2014. Websites cbs.nl ciz.nl ggdmh.nl/gezondheidsatlas hillegom.nl databankzh.nl/wijkenatlas Centraal Bureau voor de Statistiek Centrum Indicatiestelling Zorg GGD Hollands Midden Gemeente Hillegom Tympaan Instituut