NIEUWSBRIEF 36 JUlI 2007 Hans Oosters nieuwe voorzitter STOWA Dijkgraaf Hans Oosters is onlangs benoemd tot nieuwe voorzitter van STOWA. Hij volgt daarmee Monique de Vries op, die toetrad tot het bestuur van de Unie van Waterschappen. Dijkgraaf Wim Wolthuis van Waterschap Velt en Vecht is de nieuwe vice-voorzitter. Luitzen Bijlsma (HID Rijkswaterstaat, Waterdienst) nam als lid zitting in het nieuwe bestuur. Hans Oosters is sinds september 2005 dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Daarvoor was hij burgemeester van de gemeente Bergambacht en vanaf 2004 tevens waarnemend burgemeester van de gemeente Ouderkerk. De heer Oosters is behalve STOWA-voorzitter onder meer voorzitter van de stichting Wateropleidingen. Hans Oosters en Wim Wolthuis (onder) Oud-dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Delfland Piet Hein Schoute nam in het voorjaar afscheid vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. André van Bennekom (HID Rijkswaterstaat RIZA) trad af vanwege zijn vervroegde uitdiensttreding in verband met de komst van de nieuwe Waterdienst. Eind vorig jaar vertrokken al Jan Geluk (dijkgraaf Waterschap Hollandse Delta) en Gert Verwolf (dijkgraaf Waterschap Veluwe). Het nieuwe bestuur heeft de wisselingen gebruikt om de bestuursomvang meer in overeenstemming te brengen met de aard en (financiële) omvang van STOWA. Het aantal bestuursleden is verlaagd tot minimaal zes en maximaal acht personen. In de ze ui tgave onder meer : STOWA brengt klimaatvragen waterschappen in kaart / Herziene uitgave EG-recht en de praktijk van het waterbeheer / Verslag van het MKBA-Symposium in Arnhem / STOWA deelnemer aan urinescheidingsproject op Zwolse hogeschool / STOWA ter Infootjes / Publicaties / Onderzoeker Marcel Klinge onderzocht
STOWA brengt klimaatvragen waterschappen in kaart STOWA heeft in juni de eerste fase van het onderzoeksprogramma Gevolgen klimaatveranderingen voor het regionale waterbeheer afgerond. Via interviews en een workshop werden de vragen in kaart gebracht die waterschappen hebben rond regionaal waterbeheer en klimaat. Het onderwerp leeft, getuige het grote aantal onderwerpen dat werd aangedragen voor onderzoek. Voor het inventariseren van de onderzoeksvragen kozen de onderzoekers een thematische aanpak, met als invalshoek de kerntaken van het waterschap, te weten waterkeren, waterkwantiteitsbeheer, waterkwaliteitsbeheer en waterketenbeheer. Centrale vraag is: wat zijn de gevolgen van klimaatveranderingen op het adequaat vervullen van deze taken? Daarbij werd ook bekeken of ingebrachte onderzoeksvragen meerdere kerntaken raakten. Work shop De inventarisatiefase startte met het interviewen van vijftien vooraanstaande regionale waterbeheerders. Bij de keuze van de te interviewen personen werd gelet op een evenwichtige spreiding over thema s en regio s. Uit de interviews werden in totaal zo n vijftig mogelijke onderzoeksvragen gedestilleerd. Deze vragen werden tijdens een workshop besproken door deskundigenpanels. De panels beoordeelden de vragen onder meer op validiteit (staan klimaateffecten centraal en is het echt een probleem van het waterschap?), draagvlak (is de vraag voor meerdere waterschappen relevant?), en op uitvoering (is dit een vraag die STOWA - evt. met anderen - moet oppakken? En zo niet: wie wel?). Tijdens de workshop stelden de panels ook enkele nieuwe vragen voor. Tevens werd gekeken naar aansluitmogelijkheden van onderzoeksvragen bij andere kennisontwikkelingsprogramma s. Onder zoek s vr agen Na de workshopbeoordeling bleven ongeveer dertig onderzoeksvragen over. Een kleine greep: hoe kom je tot ontwerpen die betrekkelijk no-regret kunnen worden aangepast als na verloop van tijd de ontwerpuitgangspunten en onzekerheden daarin veranderen? Hoe kunnen we tot een hulpmiddel komen dat eenvoudig aangeeft op welke wijze watersysteem- en waterketenontwerpen robuuster gemaakt kunnen worden? Hoe kunnen KNMI-klimaatscenario s eenduidig worden doorgerekend naar hydraulische randvoorwaarden voor het ontwerp van waterkeringen, maar ook naar ontwerp en inrichting van regionale watersystemen? Moeten we op zoek naar nieuwe, innovatieve methoden om in de toekomst voldoende water te kunnen vasthouden? Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering op de haalbaarheid van de huidige GGOR- en KRW-doelen? Welke effecten heeft klimaatverandering op verzilting? Hoe pakken we de verwachte toename van blauwalgen en botulisme aan? De komende periode gaat STOWA het programma nader vormgeven. Eerst beoordelen de STOWA-programmacommissies de onderzoeksvragen uit het nu voorliggende programma. Voor de vragen die dan overblijven, worden gedetailleerde omschrijvingen van de uit te voeren projecten opgesteld. Het gaat om een nadere uitwerking van de vraag en van de beoogde producten, maar tevens om een beschrijving van het belang van het onderzoek en van de belanghebbenden. Er worden mogelijk samenwerkingsperspectieven met elders lopende kennisontwikkelingsprogramma s beschreven, en er wordt een indicatieve doorlooptijd en kostenraming voor de projectactiviteiten opgesteld. pagina 2
Herziene uitgave EG-recht en de praktijk van het waterbeheer De invloed van Europese wet- en regelgeving op het waterbeheer wordt steeds groter. De praktische implicaties ervan voor regionale waterbeheerders liet STOWA in 2003 vastleggen in het boek EG recht en de praktijk van het waterbeheer en de daaruit voortvloeiende Europagids. Momenteel wordt gewerkt aan een herziening van het boek. Dat moet eind van dit jaar verschijnen. Een belangrijke reden voor de herziening is nieuwe jurisprudentie van nationale en Europese rechters. Dit kan van betekenis zijn bij het nemen van besluiten door waterbeheerders. Verder kan een aantal in de eerste uitgave besproken problemen vervallen, omdat de nationale wetgeving met het oog daarop inmiddels is aangepast. Het betreft onder meer de tijdelijke vergunning voor lozingen van zwarte-lijststoffen en de wettelijke kwaliteitseisen voor grijze-lijststoffen op grond van de Wet milieubeheer. Ook kunnen actuele ontwikkelingen in de verhouding tussen verschillende richtlijnen mee worden genomen in de nieuwe uitgave, in het bijzonder in relatie tot de Nitraatrichtlijn. In de nieuwe uitgave wordt ook ingegaan op enkele van toepassing zijnde Europese richtlijnen die momenteel in voorbereiding zijn. Het betreft onder meer de Grondwaterrichtlijn, als dochterrichtlijn van de Kaderrichtlijn water, de Kaderrichtlijn Mariene Strategie en de Kaderrichtlijn Bodembescherming. In het algemene deel van de uitgave wordt aandacht besteed aan de consequenties van het Verdrag van Aarhus. Dit uit 1998 daterende verdrag regelt onder meer de rechten op toegang tot milieu-informatie voor het publiek. Het verdrag is inmiddels in een Europese richtlijn omgezet. Dit leidt voor bestuursorganen tot een aantal extra verplichtingen ten aanzien van de openbaarheid van bestuur. Regelge v ing Aanpassing van het boek is tevens noodzakelijk, omdat de Europese en nationale regelgeving sinds de eerste uitgave flink zijn veranderd. Zo is de natuurbeschermingswetgeving ingrijpend gewijzigd, zijn er nieuwe regels voor de waterkwaliteit, en is de implementatietermijn voor de Strategische MER-richtlijn verstreken. Voorts zijn de Wet milieubeheer en de Wvo herzien in verband met de implementatie van de Europese IPPC-richtlijn. Op Europees niveau is er een nieuwe Zwemwaterrichtlijn tot stand gebracht (2006/7/EG) en de implementatietermijn voor de Kaderrichtlijn water is al geruime tijd verstreken. Inmiddels heeft de wet die de Kaderrichtlijn omzet in het Nederlandse recht, het Staatsblad bereikt. Bij de Tweede Kamer liggen inmiddels voorstellen voor een Waterwet en een Wet algemene bepalingen omgevingsrecht. In de nieuwe uitgave zullen de ontwikkelingen rond de Waterwet en de relatie met de Wm (c.q. de Wabo) worden geschetst, onder meer omdat daar de kwaliteitseisen uit de Kaderrichtlijn water in komen. De Europese drinkwaterrichtlijn, die ziet op drinkwater geschikt voor menselijke consumptie, en de nieuwe Drinkwaterwet krijgen eveneens een plaats in het boek. pagina 3
MKBA-S ymposium in Arnhem : Wat kost waterbeheer Het uitvoeren van nieuw waterbeleid - zoals KRW en WB21 - kost veel geld en ook een waterbeheerder kan zijn euro maar één keer uitgeven. STOWA en de stichting Leven met Water lieten daarom een instrument ontwikkelen dat waterbeheerders inzicht geeft in de kosten en baten van watermaatregelen. Dat gebeurde in het project MKBA in de regio. Onlangs werd het instrument in Arnhem toegelicht, tijdens een speciaal symposium. Een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) is een methode waarmee je inzichtelijk maakt wat de kosten en baten van een project zijn voor de maatschappij. Dat doe je door (de kosten van) alle te nemen maatregelen te inventariseren en de effecten ervan vast te stellen. Vervolgens kwantificeer je deze effecten en druk je ze in geld uit. Een voorbeeld ter verduidelijking: een waterschap legt in een polder een nieuwe waterberging aan. Kosten: x miljoen euro. Het effect van de ingreep is minder natschade in het omliggende stedelijk gebied, minder pompkosten, een stijging van de waarde van de omliggende woningen, een toename van de recreatie, maar ook minder opbrengsten voor de aanwezige melkveehouderij. Er zijn ook effecten die je niet in geld kunt uitdrukken. Bijvoorbeeld het feit dat de aanleg van de waterberging leidt tot meer natuur en meer biodiversiteit. Deze effecten worden eveneens meegenomen in de analyse, maar niet op geld gezet. In een enkel geval zijn er effecten buiten het eigen gebied, bijvoorbeeld minder pompkosten. Ook die worden benoemd. Via een MKBA kunnen waterbeheerders meerdere uitvoeringsalternatieven beoordelen en met elkaar vergelijken. Dagvoorzitter Jan Jaap Bouma. Bl ack box Een MKBA draagt volgens projectleider MKBA in de regio Robert van Cleef bij aan verantwoorde besteding van maatschappelijk geld en aan betere en meer transparante politieke besluitvorming. Voorwaarde is wel dat je verantwoording aflegt over de bij de analyse gehanteerde aannames, uitgangspunten en afwegingsmethoden. Anders wordt een MKBA volgens Van Cleef een black box: Het is niet domweg het presenteren van een rekensom, dan sla je de plank volledig mis. Het uitvoeren van een MKBA kost bovendien behoorlijk wat tijd en menskracht, waarschuwde Jasper Tamboer van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Het schap doorliep als projectcasus een MKBA ter voorbereiding op een nieuw peilbesluit voor de Noordplaspolder. De analyse verhoogde volgens Tamboer de kwaliteit van de bestuurlijke discussie en besluitvorming over het onderwerp. Hij wees er wel op dat een MKBA alleen inzicht geeft in de mate waarin een project maatschappelijkeconomisch rendeert. Het zegt niets over de technische uitvoerbaarheid of de politiek-bestuurlijke haalbaarheid ervan. En dat zijn soms totaal verschillende dingen. Ook doet een MKBA geen uitspraken over het verdelen van de kosten en baten over belanghebbende partijen. Dat kan achteraf tot veel discussie leiden. Tamboer vroeg zich af of in een MKBA-analyse een kostenverdelingssleutel zou moeten worden meegenomen. Uit het bovenstaande kwam naar voren dat een regionale MKBA vooral geschikt is voor projecten van grote financiële omvang, met een groot politiek gewicht, uiteenlopende belangen en uiteenlopende, complexe effecten. Is dat niet het geval, dan zijn waterbeheerders waarschijnlijk beter af met andere (eenvoudigere) economische waarderingsinstrumenten. De website www.waterwaarderen.nl helpt waterbeheerders bij het maken van de juiste instrumentkeuze. Websi t e De resultaten van het project MKBA in de regio zijn terug te vinden op de gelijknamige website www.mkbainderegio.nl. De site neemt de regionale waterbeheerder stapsgewijs aan de hand om economische informatie te generen die de regionale besluitvorming kan ondersteunen. Met een softwaretool kunnen waterbeheerders een volledige pagina 4
en wat levert het op? Projectleider Robert van Cleef: MKBA draagt bij aan verantwoorde besteding van maatschappelijk geld en aan betere politieke besluitvorming. regionale MKBA automatisch laten doorrekenen. Het biedt de mogelijkheid om effectief te toetsen op gevoeligheden en het ontsluit relevante literatuur en kengetallen (via hyperlinks). Tot slot is een groot aantal illustratieve berekeningen van effecten opgenomen om de gebruiker te helpen bij het uitvoeren van zijn eigen analyse. S tappenpl an Het stappenplan op de MKBA-site werd na de middagpauze gebruikt om samen met de deelnemers twee praktijkcasussen te doorlopen. De eerste betrof het uitvoeren van maatregelen in de Haarlemmermeer om voor het inliggende waterlichaam te voldoen aan de doelstellingen van de Kaderrichtlijn water. Uit de casus kwam naar voren dat het instrument een krachtig hulpmiddel kan zijn om via een iteratief proces de kosten en baten van diverse maatregelvarianten met elkaar te vergelijken. Het uitvoeren van de MKBA zelf kan echter knap lastig zijn, zo bleek. Vooral als er informatie ontbreekt. Volgens Van Cleef moet je in zo n geval de juiste balans zien te vinden tussen de waarde van de ontbrekende informatie en de benodigde tijd en energie om die op te sporen. Tijdens de casus vroeg een deelnemer zich af hoe je omgaat met belanghebbende partijen. Moet je die van meet af aan betrekken bij het uitvoeren van een MKBA, of niet? Jasper Tamboer pleitte voor het eerste, omdat waterschappen deze partijen vaak nodig hebben bij het oplossen van waterproblemen. Hierop aansluitend was er discussie over de vraag of er bij een regionale MKBA echt sprake is van een maatschappelijke kosten-batenanalyse, of vooral van een water kosten-batenanalyse. Met andere woorden: in hoeverre nemen waterbeheerders maatregelen mee waarbij ze voor de uitvoering afhankelijk zijn van andere stakeholders (landbouw, industrie). Nul alt ernat ief De tweede casus ging over de vraag wat de kosten en baten waren van het beperken van de wateroverlast in Breda door het aanleggen van een bovenstrooms gelegen bergingsgebied. Uit de casus kwam naar voren dat het van pagina 5
De sprekers op het MKBA-symposium. V.l.n.r Rob van der Veeren, Jasper Tamboer, Robert van Cleef en dagvoorzitter Jan Jaap Bouma. groot belang is om doelen zo helder en concreet mogelijk te definiëren. Tijdens de casus kwam ook de vergelijking met het zogenoemde nulalternatief aan de orde: de meest waarschijnlijke ontwikkeling die plaatsvindt als een project niet wordt uitgevoerd. Dit nulalternatief moet je niet verwarren met nietsdoen, waarschuwden enkele deelnemers. Zo moeten schadevergoedingen meegenomen worden in het nulalternatief als geen retentiegebieden worden ingezet. Bij het formuleren van alternatieven kunnen verschillende opties bekeken worden, zoals de aankoop van gronden of de inzet van blauwe diensten. Uit de casus kwam naar voren dat bij regionale MKBA s rekening moet worden gehouden met verdelingsvraagstukken. Betekent een positief saldo op een bepaalde plaats een negatief saldo elders? De recreatie kan in het gebied bijvoorbeeld toenemen, maar gaat dat ten koste van recreatie elders? Belangrijk is ook dat er een verschil gemaakt wordt tussen fysieke effecten en welvaartseffecten. Bij het formuleren van welvaartseffecten moet sprake zijn van een aantoonbaar oorzakelijk verband, bijvoorbeeld de baten van meer recreatie. Anders bestaat het gevaar dat baten (te) ver gezocht worden. Discussie was er over de kosten voor grondaankoop. Moet je deze meenemen in een MKBA? Als de aankoopkosten één miljoen zijn en de baten voor de agrariër één miljoen, dan is dat netto nul. S t r at egi sche MKBA In de decembernota 2005 kondigde de Minister van Verkeer en Waterstaat een MKBA aan om op landelijk niveau de kosten en baten in beeld te brengen van KRW-maatregelpakketten. De MKBA was tevens bedoeld om de discussie over de Nederlandse KRW-ambities te ondersteunen. Rob van der Veeren van RWS-RIZA voerde deze strategische MKBA uit en vertelde er tijdens het symposium meer over. In de strategische MKBA werden diverse maatregelpakketten doorgerekend. Op basis van de uitkomsten besloot de Minister in de decembernota 2006 vooral in te zetten op herstel- en inrichtingsmaatregelen. Daarmee valt, vergeleken met waterkwaliteits- en emissiemaatregelen, tegen ongeveer dezelfde kosten veel meer te bereiken. Van der Veeren ging in op het spanningsveld tussen economische theorie en beleid. Zo is politiek afgesproken dat regio s hun waterproblemen niet op elkaar mogen afwentelen. Maar puur economisch gezien kan het kosteneffectiever zijn om problemen bovenregionaal op te lossen en de kosten over en weer te compenseren. Tot slot: in 2008 wordt nogmaals een MKBA uitgevoerd, gebaseerd op de voorkeursvariant die regionale waterbeheerders momenteel samenstellen. In de aanloop daarnaartoe wordt gewerkt aan verbetering van de input (informatie) van de MKBA en aan het verbeteren van de bateninschattingen. Een speciale commissie beoordeelt bovendien de nu uitgevoerde MKBA-analyse en is gevraagd te komen met aanbevelingen ter verbetering. pagina 6
Brochure over toepassen MKBA S TOWA en de s t icht ing Le ven me t Wat er hebben onl angs de brochure MKBA, helder hulpmiddel voor economi sche af wegingen ui tgebr acht. De brochure ze t ui t een hoe de me t hodiek werk t en illus t reer t di t a an de hand van voorbeeld - berek eningen. U kunt de brochure downloaden v i a w w w. s towa.nl. Ga v i a Produc t en en Publ ic at ie s na ar Alle r appor t en en klik op 2007-07. Voor meer informat ie kunt u ook t erecht op w w w.mkba inderegio.nl. STOWA deelnemer aan urinescheidingsproject op Zwolse hogeschool De Christelijke Hogeschool Windesheim in Zwolle gaat uitbreiden. Niks bijzonders, ware het niet dat het nieuwe gebouw, dat aan 4000 studenten onderdak moet gaan bieden, gescheiden urine-inzameling krijgt. Het systeem wordt na ingebruikneming drie jaar gemonitord door hogeschoolstudenten. STOWA is één van de deelnemers aan dit project. Urineopslagtanks Het praktijkproject Het hogeschoolplassen is opgezet om meer kennis op te doen over de infrastructuur die nodig is om urine gescheiden in te zamelen, op te slaan en naar elders te transporteren. De verschillende projectdeelnemers vervullen in het project een complementaire rol. Windesheim zorgt dat er in het nieuwe schoolgebouw, dat in de tweede helft van 2009 klaar moet zijn, 110 scheidingstoiletten en dertig urinoirs worden geplaatst en dat er kunststof leidingen worden aangebracht voor het urinetransport. Na plaatsing gaan studenten van Windesheim drie jaar lang aan de slag om de meest urgente onderzoeksvragen, vastgesteld door de projectgroep, te beantwoorden. Hun onderzoek en de uiteindelijke onderzoeksrapportage maken deel uit van de door hen gekozen studierichting binnen de school. De ervaringen en resultaten kunnen gebruikt worden bij volgende onderzoeksvragen en uit te voeren urine-inzamelingsprojecten. Ur ine s t een De producent van de leidingen, DYKA uit Steenwijk, stelt een half jaar een werkplek ter beschikking aan een hogeschoolstudent. Deze gaat onderzoek doen naar het functioneren van de leidingen, met name met het oog op het afzetten van urinesteen. Adviesbureau Grontmij stelt op zijn beurt een werkplek en de benodigde faciliteiten ter beschikking om een student onderzoek te laten uitvoeren op het gebied van gescheiden urine-inzameling. De gemeente Zwolle, ook een projectdeelnemer, zorgt met een tankwagen wekelijks voor de inzameling en het transport van de urine naar een rioolwaterzuiveringsinstallatie van Waterschap Groot Salland. Die gaat onderzoek doen naar de verwerkingsmogelijkheden, maar dit valt buiten de scope van het project zelf. STOWA zorgt voor de projectondersteuning en voor de inbedding van de onderzoeken in het overkoepelende onderzoeksprogramma het nieuwe plassen. Verder draagt de stichting bij aan het formuleren van onderzoeksvragen en maakt het de rapportage van het onderzoek financieel mogelijk. pagina 7
OWA ter infootjes STOWA ter infootjes STOWA ter infootje STOW Helpde sk Wat erk er ingen onl ine Onlangs ging de Helpdesk Waterkeringen de lucht in, als nieuw onderdeel van de al langer bestaande Helpdesk Water. Bij de helpdesk kunnen waterschappen, provincies en Rijkswaterstaat terecht met vragen over het normeren, ontwerpen, toetsen en inspecteren van zowel primaire als regionale waterkeringen. De bestaande Helpdesk Waterkeren van Rijkswaterstaat, die alleen adviseerde over primaire waterkeringen, gaat op in de nieuwe Helpdesk. Surf naar www.helpdeskwater.nl voor meer informatie. V i spa sseerbare s t uw ont w ikkeld Waterschappen gebruiken stuwen om in peilgebieden water vast te houden en de aanvoer van gebiedsvreemd water te beperken. Helaas zijn het bijzonder lastige obstakels voor vissen. Daarom is nu een vispasseerbare kantelstuw ontwikkeld. Het STOWA-rapport Ontwerp van een vispasseerbare kantelstuw: de V-stuw (2007-04) doet verslag van de studie resulterend in een principe-ontwerp voor zo n stuw. Deze V-stuw stuwt alleen indien nodig, en is daarbuiten geopend en dus voor vis passeerbaar. De studie maakt onderdeel uit van het kantelstuwproject. Initiatiefnemer van dit project is Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Op www.stowa.nl kunt u een pdf van het rapport downloaden. Surf via Producten en Publicaties naar Alle rapporten en klik op het rapportnummer. Voorbeelddoelen voor sloten en k analen De meeste Nederlandse wateren zijn - in KRW-termen - sterk veranderd of kunstmatig. Hiervoor moeten regionale waterbeheerders zelf de ecologische doelen afleiden. Als hulpmiddel hebben STOWA en RIZA voor veelvoorkomende sterk veranderde watertypen voorbeelddoelen (MEP s en GEP s) opgesteld. Recent is dat ook gebeurd voor de kunstmatige watertypen sloten en kanalen en voor de sterk veranderde variant van het natuurlijk watertype R4 (zgn. permanent langzaam stromende bovenloop op zand). Op de STOWA-themasite Kaderrichtlijn water vindt u meer informatie. Mede werk ing ge vr a agd : pilot s be s t r i jding c yanobac t er iën STOWA en RIZA starten een project dat inzicht moet geven in de effectiviteit van maatregelen om cyanobacteriën te bestrijden. Dat gebeurt via literatuurstudie en het evalueren van maatregelen die in het veld genomen worden, zoals de inzet van Ultrasoon. STOWA en RIZA zijn hiervoor nog op zoek naar waterbeheerders die betrokken zijn bij de bestrijding van cyanobacteriën. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Michelle Talsma, 030 232 11 99, of m.talsma@stowa.nl. S TOWA r appor t en onl ine Sinds kort zijn vrijwel alle rapporten die STOWA ooit heeft uitgebracht, online beschikbaar. In de afgelopen maanden werden daarvoor in totaal zo n 500 rapporten en documenten gedigitaliseerd. De oudste twee gedigitaliseerde rapporten dateren uit 1975. Het betreft een werkrapport en een samenvatting van Oriënterend onderzoek naar de optimalisering van puntbeluchtersystemen. Waterschappen hadden met het oog op verbetering van de waterkwaliteit op dat moment al meer dan vijftig miljoen gulden in deze nieuwe systemen geïnvesteerd. De verwachting was dat daar in de jaren erna nog eens 400 miljoen zou bijkomen. Veel geld dus. In de praktijk deden zich met de systemen echter nog allerhande problemen voor. Het onderzoek moest meer duidelijkheid scheppen over de oorzaken en suggesties doen voor het oplossen ervan. Op www.stowa.nl kunt u de pdf s van de gedigitaliseerde rapporten downloaden. Surf via Producten en Publicaties naar Alle rapporten en klik op de rapportnummers. V-stuw pagina 8
Vers van de STOWA-pers Hieronder treft u een overzicht aan van recent verschenen STOWA-publicaties. De publicaties zijn te bestellen bij Hageman Fulfilment in Zwijndrecht (zie kader), of als pdf te downloaden vanaf www.stowa.nl. Surf daarvoor via Producten en Publicaties naar Alle rapporten. T i t el Nummer I SBN 3 STOWA Jaarbericht 2005-2006 2006-17 90.5773.337.4 - Anders omgaan met huishoudelijk afvalwater 2006-18 90.5773.338.2 22 Menging en voortstuwing van actief-slibsystemen in ronde reactoren 2006-19 90.5773.339.0 27 Samen in de waterketen: het werkt! Waterkip-hoofdrapport 2006-20 90.5773.340.4 13 Samen in de waterketen: het werkt! Waterkip-folder 2006-20A - Filtratietechnieken rwzi s. Stand van zaken en ervaringen met zandfiltratie 2006-21 90.5773.341.2 28 Waternood natuur-terrestrisch versie 3. Voorstudie naar uitbreiding module natuur-terrestrisch 2006-22 90.5773.342.0 39 Hydrobiologisch onderzoek in de praktijk. Een inventarisatie van gehanteerde methoden en initiatieven tot standaardisatie in binnen- en buitenland 2006-23 90.5773.343.9 RISTORI. Modellen voor het voorspellen van de effecten van maatregelen op de levensgemeenschap van sloten en beken 2006-24 90.5773.354.4 Terugwinning van fosfaat uit rwzi s. Experimenten op praktijkschaal met groen fosfaat uit het BCFS proces 2006-25 90.5773.359.5 24 GxG-karteringsmethoden 2006-26 90.5773.370.6 19 2007 Getalswaarden voor de algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen in de natuurlijke wateren: temperatuur, zuurgraad, doorzicht, zoutgehalte en zuurstof 2007-01 90.5773.347.1 22 Afleiding getalswaarden voor nutriënten voor de Goede Ecologische Toestand voor natuurlijke wateren 2007-02 90.5773.344.4 22 Verg(h)ulde Pillen 2007-03 90.5773.349.9 21 Ontwerp van een vispasseerbare kantelstuw: de V-stuw 2007-04 90.5773.350.5 20 Aan het werk met de gedragscode Flora- en faunawet voor waterschappen 2007-05 5 SUF-SAS. Uniforme registratie van storingen in het afvalwatersysteem 2007-06 90.5773.351.2 19 Maatschappelijke kosten baten analyse. Helder hulpmiddel voor economische afwegingen (folder) 2007-07 90.5773.355.0 5 Werkdocument en Rwzi s in het licht van de IPPC-richtlijn 2007-W-01 pdf Publicaties bestellen? STOWA heeft de levering van publicaties ondergebracht bij Hageman Fulfilment in Zwijndrecht. Dit bedrijf neemt uw bestelling in ontvangst, verzendt deze en rekent met u af. Bestellen k an op t wee manieren : 1. Rechtstreeks bij Hageman Fulfilment: schriftelijk, telefonisch of per email. 2. Via www.stowa.nl. U kunt in ons publicatieoverzicht een selectie maken, en deze als bestelling mailen naar Hageman Fulfilment. Vermeld bij iedere bestelling duidelijk de naam, het ISBN- en het STOWA-nummer van de betreffende publicatie. He t adres van Hageman Fulfilment is : Postbus 1110 3330 CC Zwijndrecht Telefoon: 078 623 05 00 Fax: 078 623 05 48 Email: info@hageman.nl Hebt u nog vragen over het bestellen van rapporten, dan kunt u contact opnemen met het STOWA-secretariaat, 030 232 11 99. STOWA brengt maandelijks een digitale nieuwsbrief uit. Hierin hou- den we u op de hoog t e van allerhande actuele zaken. Het gaat om korte nieuwsberichten, aankondigingen van symposia en workshops, verwijzingen naar verslagen en onderzoeksrapporten op onze website, e.d. Aanmelden of heraanmelden (bijv. als uw emailadres is veranderd) kunt u via www. stowa.nl, knop Ac t ueel / Nieuwsbr ie ven. pagina 9
Onder zoek er Marcel Klinge onder zocht: Waterbeheerders moeten hun verslaving aan het inlaten van Rijnwater kwijtraken De Kaderrichtlijn water geeft de ecologie eindelijk de plaats die het verdient in het waterbeheer, vindt aquatisch bioloog Marcel Klinge. Maar dat schept volgens hem ook verplichtingen. De onderzoeker van Witteveen + Bos werkt voor STOWA momenteel aan een rapport voor waterbeheerders over het ecologisch functioneren van laagveenwateren. Mijn ouders hadden een vakantiehuisje in s Gravenzande, vlakbij de duinen. Daar struinde ik altijd langs de waterkant, met een schepnetje of een hengel. Ik ving stekelbaarsjes bij de vleet. Iedere keer als ik in mijn emmertje keek, was er weer een visje minder. Ze werden opgegeten door de larven van de geelgerande watertor, die ik had meegevangen. Dat dat beest zo heette, leerde ik pas veel later. Na mijn middelbare school wilde ik dolgraag Biologie gaan studeren. Daarvoor moest ik naar de Universiteit van Amsterdam. Maar ik wilde absoluut niet weg uit mijn geboortestad Rotterdam, dus het werd Weg- en Waterbouwkunde. Dat draaide uit op een fiasco. Een jaar later zat ik alsnog in Amsterdam. De Kaderrichtlijn water geeft de ecologie eindelijk de plaats die het verdient in het waterbeheer. Dat is prachtig, maar het schept ook verplichtingen. Je moet als ecoloog sturing gaan geven aan andere disciplines: afvalwaterzuivering, de inrichting, het beheer en het onderhoud van watersystemen. De ecologie heeft in het regionale waterbeheer daarvoor helaas te weinig aanzien en status, al verandert het wel. Het aantal ecologen is bij de meeste waterschappen nog altijd op de vingers van één hand te tellen. De KRW neemt bovendien een voorschot op ecologische kennis die soms nog niet aanwezig is. Het is mede aan STOWA te danken dat die kennis er alsnog komt. Ik ben de afgelopen jaren intensief betrokken geweest bij een OBN-onderzoek (Overlevingsplan Bos en Natuur, red.) naar het ecologisch functioneren van laagveenwateren. Denk aan de Loosdrechtse plassen, de Wieden en de Weerribben. Het uiteindelijke doel is te komen tot een diagnoseinstrument en concrete maatregelen die helpen de kwaliteit van deze wateren op een bepaald niveau te brengen en te houden. Er ligt nu een rapport waarvan de uitkomsten dermate belangrijk zijn, dat ik voor STOWA bezig ben een vertaalslag te maken voor de regionale waterbeheerders. Uit het onderzoek blijkt klip-en-klaar dat het traditionele waterbeheer - met vaste peilen, het voortdurend in- en uitlaten van water, generieke normering - enorm veel schade kan berokkenen aan de ecologie van deze laagveenwateren, maar ook andere wateren. Waterbeheerders moeten van hun verslaving aan strak peilbeheer en het inlaten van Rijnwater zien af te komen. Ik ben ervan overtuigd dat dat veel beter is voor de eco- pagina 10
MBR Varsseveld ontvangt Europese prijs De onder zoeker onder zocht Di t ar t ik el ma ak t onderdeel ui t van De onderzoek er onder zocht, een ser ie interv ie ws wa ar in onder zoek er s ver t ellen hoe z i j a ank i jk en t egen he t wat eronder zoek dat z i j doen en wat hun persoonl i jk e dr i jf veren z i jn. De ser ie s ta at in he t ja arver sl ag 2006 van S TOWA, dat binnenkor t verschi jnt. He t Membr a anbiore ac tor- pro jec t op rwzi Var sse veld heef t op 14 juni jl. een pr i js ontvangen al s één van de v i jf be s t e L IFE env ironmentpro jec t en van 2006. He t EU - progr amma L IFE, F inanc i al Ins t rument for t he Env ironment, ver s t rek t subsidie s a an innovat ie ve pro jec t en, ger icht op verbe t er ing van de leefomge v ing van mensen. logie dan de vaak dure zuiveringsmaatregelen die nu worden voorgesteld om de doelen van de Kaderrichtlijn water te halen. Wat ik daarmee bedoel? Het ingelaten Rijnwater breekt door haar samenstelling in hoog tempo de venige bodem van laagveenwateren af. Daarbij komen enorme hoeveelheden fosfaat uit de bodem vrij, waardoor het soms geen enkele zin heeft zuiveringsinstallaties te laten defosfateren. Al dat fosfaat zet een enorme rem op het bereiken van je doelen. Er is nog geweldig veel te bereiken in het waterbeheer, zoals ook uit het OBN-onderzoek blijkt. En soms kost het bijna niets. Dat is prachtig. Dat drijft mij als onderzoeker. Bovendien ben ik een rasoptimist. Ik heb altijd de illusie dat het uitbrengen van een gedegen rapport een bijdrage levert aan beter waterbeheer. Maar ik weet dat er meer nodig is. Er zal ook het nodige moeten veranderen in de politiek-bestuurlijke verhoudingen binnen waterschappen. De MBR-projectmanager Philip Schyns (L.) ontvangt de onderscheiding van een vertegenwoordiger van LIFE. De MBR-ins tall at ie van Wat er schap R i jn en I Jssel i s de eer s t e membr a anbiore ac tor op pr ak t i jkscha al. De ins tall at ie be s ta at ui t membr anen in de vorm van spaghe t t i-acht ige r ie t je s me t minus - cule ga at je s. Hier word t he t biologi sch ge zuiverde af valwat er doorheen ge zogen. He t zui ver ingssl ib in he t af valwat er bl i jf t achter op de membr anen en hoef t nie t meer v i a nabe z ink ing ui t he t af valwat er t e worden geha ald. De ont w ikkel ing en ui t voer ing van he t pro jec t gebeurde samen me t ingenieur sbure au DHV en S TOWA. pagina 11
stowa@stowa.nl WWW.stowa.nl TEL 030 232 11 99 FAX 030 232 17 66 Arthur van Schendelstraat 816 POSTBUS 8090 3503 RB UTRECHT Maasprijs voor gescheidensanitatieproject in Boxmeer Het nieuwe Maasziekenhuis in Boxmeer en Waterschap Aa en Maas hebben op 14 juni jl. de vierde internationale Maasprijs ontvangen voor hun bijdrage aan een schonere Maas. Het nieuwe ziekenhuis gaat urine gescheiden inzamelen en apart verwerken. STOWA participeert in het praktijkonderzoek naar urinescheiding dat in het ziekenhuis gaat plaatsvinden. Dit gebeurt in het kader van Het nieuwe plassen, het STOWA-onderzoeksprogramma naar nieuwe vormen van sanitatie. COLOFON Deze nieuwsbrief informeert u over het beleid van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en de onderzoeken die STOWA laat uitvoeren. Deze nieuwsbrief verschijnt viermaal per jaar. Voor algemene informatie kunt u contact opnemen met Jacques Leenen. T ek s t en Bert-Jan van Weeren, Deventer De Maasprijs is een initiatief van RIWA-Maas, een samenwerkingsverband van negen drinkwaterbedrijven in Nederland en België die Maaswater gebruiken als grondstof voor drinkwater. Gezamenlijk bedienen zij zo n zes miljoen consumenten. De bedrijven zijn zeer verheugd over het voornemen van het ziekenhuis en Waterschap Aa en Maas om gescheiden sanitatie te gaan toepassen. Normaal gesproken zou de urine gewoon worden verwerkt op een afvalwaterzuivering van het waterschap. De ziekenhuisurine bevat echter relatief hoge concentraties medicijnenresten. Deze worden bij afvalwaterzuivering vaak niet goed verwijderd en zouden met het gezuiverde afvalwater in de Maas terecht zijn gekomen. Hoe schoner de Maas, hoe eenvoudiger, natuurlijker en goedkoper de drinkwaterbereiding. Bert Palsma, trekker van het onderzoeksprogramma Het nieuwe plassen, is blij met de toekenning van de Maasprijs aan het ziekenhuisproject: De prijs onderstreept het belang om werk te maken van nieuwe vormen van sanitatie. Het is bovendien een steun in de rug voor iedereen die op zoek is naar goede, duurzame en economisch haalbare alternatieven voor de huidige wijze van inzameling en verwerking van huishoudelijk afvalwater. We merken dat steeds meer partijen belangstelling hebben om deel te nemen aan praktijkprojecten. We zitten duidelijk in de lift. E indredac t ie Jacques Leenen Fotogr af ie STOWA, Istockphoto, Rob Elfring, Peter Heuts(tekening), Waterschap Velt en Vecht, Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard. Ba sisont WERP MADE OF MAN, visual identity under construction, Rotterdam l ay- ou t Studio B, Nieuwkoop Druk Drukkerij Uleman de Resident, Zoetermeer I SSN- nummer 0929-6220 pagina 12