Deel 3: Verkeerskundig beleid Inhoud Internationaal beleid Europees beleid Federaal beleid Regionaal beleid Provinciaal beleid Gemeentelijk beleid Algemeen Mobiliteitsbeleid = complex Wordt bepaald op verschillende schaalniveaus en hangt samen met verschillende andere bevoegdheidsdomeinen (ruimtelijke ordening, milieu, economie, tewerkstelling, innovatie, ) Rol van het Europees beleid wordt steeds belangrijker Bindende richtlijnen, verordeningen en adviserende mededelingen Lidstaten zijn verantwoordelijk voor tijdige en correcte omzetting naar eigen richtlijnen 1
Bevoegdheden Europees/internationaal Voertuignormering Concurrentiebeleid Rijopleiding Federaal Verkeersreglementering (wegcode) Fiscaal beleid Spoorbeleid Delen van luchthavenbeleid (bv. vergunningen) Delen van maritiem beleid (bv. vergunningen Handhavingsbeleid (bv. recent speekseltest) Sanctioneringsbeleid (bv. specificaties alcoholslot, rijbewijs met punten) Rijopleiding/rijbewijs/medische geschiktheid Eurovignet Verkeersveiligheid (BIVV): sensibilisering, voertuigveiligheid/autokeuring, rijgeschiktheidskeuring Bevoegdheden Vlaanderen Planningsbevoegdheden (ruimtelijke ordening, mobiliteit, verkeersveiligheid, ) Aanleg, onderhoud en beheer infrastructuur (autosnelwegen, gewestwegen, waterwegen, luchthavens, zeehavens ) Sturing van het verkeer (DVM) Openbaar vervoer over de weg (VVM-DeLijn) Provincies Planningsbevoegdheden (ruimtelijke ordening en mobiliteit op bovenlokaal niveau, ) Infrastructuur (provinciewegen uitdovend) Verkeerseducatie Coördinerende en/of ondersteunende rol in verschillende materies (bv. Bovenlokaal fietsbeleid, woon-werkverkeer Bevoegdheden Gemeentes Planningsbevoegdheden (ruimtelijke ordening, mobiliteit, ) Handhaving op gemeente en gewestwegen Infrastructuur (aanleg en onderhoud van gemeentewegen) Afleveren van vergunningen Aanvullende reglementen op de wegen Parkeerbeleid 2
Algemene beleidskaders Op Europees niveau Europees witboek (2011-2020) Stappenplan voor een interne Europese vervoersruimte werken aan een concurrerend en zuinig vervoerssysteem Europees groenboek Bedoeling om discussie over een specifiek onderwerp te bevorderen. Bijv. Groenboek stedelijke mobiliteit (2007) Groenboek Trans Europese Netwerken (2009) Algemene beleidskaders Op Europees niveau Enkele voorbeelden: Bindende bepalingen Trans-Europese Netwerken (TEN): toekomstbeeld van kwalitatief hoofdwegennet, spoorwegennet, waterwegennet en luchthavens met bijhorende specificaties zoals comfort, veiligheid, doorstroming, etc. Milieuperformantie van wagenpark (vanaf 2020 gemiddeld 95gr CO2 voor nieuwe wagens) Verkeersveiligheidsmanagement van weginfrastructuur Veiligheid in tunnels Grensoverschrijdende uitwisseling van informatie over verkeersveiligheidsgerelateerde verkeersovertredingen Algemene beleidskaders Op Federaal niveau Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling (2009-2012) Algemene Beleidsnota Mobiliteit (2009) 3de Staten-Generaal Verkeersveiligheid (2011) Federaal regeerakkoord (2007-2011) Op Vlaams niveau Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen 1997 (2e herziening in 2011) Mobiliteitsplan Vlaanderen 2003 (in herziening) Pact 2020: Vlaanderen in Actie Vlaams regeerakkoord (2009-2014) Ontwerp Vlaams Klimaatbeleidsplan (2013-2020) Milieubeleidsplan (2011-2015) Vlaams jeugdbeleidsplan (relatie openbaar vervoer en onderwijs) Vlaams ouderenbeleidsplan (collectief vervoer, vervoersarmoede, ) Beleidsbrief Mobiliteit en Openbare Werken Op Provinciaal niveau Provinciale ruimtelijke structuurplannen 3
Specifieke beleidskaders Europees Towards a European Road Safety Area (2010-2020) Specifieke beleidskaders Vlaanderen Beleidsnota/Beleidsbrief Mobiliteit Decreet basismobiliteit Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Besluit van de Vlaamse Regering tot bepaling van de nadere regels betreffende de organisatorische omkadering, de financiering en de samenwerking voor het mobiliteitsbeleid (2013) Decreet Mobiliteitsconvenants (2001) Mobiliteitsvisie 2020 De Lijn Ontwerp Vlaams Totaalplan Fiets (2002) Verkeersveiligheidsplan Vlaanderen (2008) Instanties Europees Directoraat Generaal Mobiliteit & Transport (DG MOVE) Directoraat Generaal Energie (DG Energy) Europese Commissie 4
Instanties Federaal NMBS holding: sinds 2005 is het vroegere NMBS (1926) opgesplitst in 3 overheidsbedrijven (ondernemingen van publiek recht) ingevolge de Europese liberalisering NMBS holding: moedervennootschap, belast met gemeenschappelijke opdrachten zoals personeelsbeleid, informatica en financiële consolidatie NMBS: exploitatie van reizigers- en goederenvervoer Infrabel: beheerder van de spoorinfrastructuur NMBS holding zal ten gevolge van recente beslissing door Federale Overheid verdwijnen. Op termijn nog 2 spelers:een spooroperator (NMBS) en een infrastructuurbeheerder (Infrabel) Instanties NMBS: exploitatie reizigers- en goederenvervoer Beheerscontract met de Staat bepaalt niveau waarop de openbare dienstverlening moet gebeuren (uitbating stations, net, stopplaatsen, frequentie en kwaliteit dienstverlening, tariefbeleid, etc.) Ondernemingsplan bepaalt de strategie die beoogd wordt op het behalen van de exploitatiedoelstellingen Opdrachten van openbare dienst: Binnenlands vervoer van reizigers Grensoverschrijdend vervoer van reizigers tot kort over de grens Prestaties ten behoeve van de natie Commerciële activiteiten goederenvervoer Instanties Infrabel: beheerder van de spoorinfrastructuur Uitbouwen van de spoorinfrastructuur (GEN, HST, Diabolo, ) Garanderen van de veiligheid via modernisering van de infrastructuur Organisatie van het treinverkeer in realtime Ter beschikking stellen van de infrastructuur aan spoorwegondernemingen Bepalen van de vergoedingen voor het gebruik van het netwerk 5
Instanties Federaal BIVV: Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid volgens Federaal regeerakkoord over te dragen naar de regio s Onderzoekscentrum voor de Wegenbouw (OCW): expertises, handleidingen, meetmethoden, opzet kwaliteitssystemen wegenbouw, etc. FOD Mobiliteit Instanties Vlaams Departement Mobiliteit en Openbare Werken: ondersteunt de minister actief bij de beleidsvoering, zowel voor mobiliteit en verkeersveiligheid als voor investering, beheer en exploitatie van de transporten de haveninfrastructuur Agentschap wegen en verkeer: beheer en onderhoud van autosnelwegen en gewestwegen en de organisatie van het verkeer daarop NV Waterwegen en Zeekanaal: beheert de bevaarbare waterwegen en heel wat van de gronden erlangs in het westen en centrum van Vlaanderen NV De Scheepvaart: beheert en exploiteert het Albertkanaal, de Kempense kanalen, de Schelde- Rijnverbinding en de Grensmaas (Noorden-Oosten van Vlaanderen) Vlaamse vervoersmaatschappij De Lijn: organisatie van het stads- en streekvervoer met bus en tram in Vlaanderen Instanties De Lijn (Vlaams gewest), TEC (Waals gewest, MIVB (Brussels Hoofdstedelijk gewest) De Lijn (opgericht in 1991): Autonoom overheidsbedrijf Commerciële naam voor de Vlaamse Vervoers Maatschappij (VVM) Opdracht: stads- en streekvervoer met bus en tram in Vlaanderen Dotatie van de Vlaamse Overheid, geregeld via een beheersovereenkomst die de afspraken vastlegt m.b.t. dienstverlening (vervoeraanbod, tarieven, ) Tariefsysteem: Buzzy pas (-25j), Omnipas (25-64j), gratis Omnipas 65+ Derdebetalersysteem, werkgeversbijdrage Basismobiliteit, Netmanagement 6
Instanties Vlaams Beheersmaatschappij Antwerpen mobiel (BAM) (2003): realisatie van het Masterplan 2020 en de coördinatie van de verschillende projecten Mobiliteitsraad Vlaanderen (MORA): adviseert de Vlaamse Regering en Vlaams Parlement over de hoofdlijnen van het mobiliteitsbeleid, de voorontwerpen van decreet en strategische besluiten. Om de vijf jaar maakt de MORA een mobiliteitsrapport op met een analyse van de mobiliteitsproblematiek op middenlange termijn Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV): Opstellen van programma's, organisatie en coördinatie van opleiding, bijscholing en permanente vorming inzake verkeerskunde. Stimuleren van wetenschappelijk onderzoek en universitair onderwijs inzake verkeerskunde. Adviseren van het Vlaams Parlement en de Vlaamse Regering inzake verkeerskunde. Instanties Vlaams Steunpunt Verkeersveiligheid: beleidsondersteunend wetenschappelijk onderzoek op het vlak van Verkeersveiligheid Steunpunt Goederenstromen: beleidsondersteunend wetenschappelijk onderzoek op het vlak van goederenstromen Vlaams Instituut voor Mobiliteit (VIM): Vlaamse competentiepool die innovatieve mobiliteitsprojecten bij bedrijven ondersteunt Vlaams Instituut voor de Logistiek (VIL): Vlaamse competentiepool die innovatieve logistieke projecten bij bedrijven ondersteunt Flanders Drive: Vlaamse competentiepool die innovaties in de voertuigindustrie ondersteunt Voorbeeld: Het Eurovignet Internationaal vrijhandel Europees Europees witboek: principe aanrekening externe kosten Richtlijnen: Eurovignet, interoperabiliteit Federaal Verdraghouder Handhaving Gesprekspartner inzake herzieningen richtlijn Gewestelijk Aanslagvoet, heffingsgronden en vrijstellingen Inningen 7
Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Doelstellingen 1. de bereikbaarheid van de economische knooppunten en poorten op een selectieve wijze waarborgen; 2. iedereen op een selectieve wijze de mogelijkheid bieden zich te verplaatsen, met het oog op de volwaardige deelname van eenieder aan het maatschappelijk leven; 3. de verkeersonveiligheid terugdringen met het oog op een wezenlijke vermindering van het aantal verkeersslachtoffers; 4. de verkeersleefbaarheid verhogen, onafhankelijk van de ontwikkeling van de mobiliteitsintensiteit; 5. de schade aan milieu en natuur terugdringen onafhankelijk van de ontwikkeling van de mobiliteitsintensiteit Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Bijkomend: 1. het STOP-beginsel, op grond waarvan de volgende rangorde wordt gerespecteerd voor de wenselijke mobiliteitsvormen : a) de voetgangers (Stappers); b) de fietsers; (Trappers) c) het collectieve vervoer (Openbaar vervoer); d) het individueel gemotoriseerde vervoer (Personenwagen); 2. het participatiebeginsel, op grond waarvan aan de burgers vroeg, tijdig en doeltreffend inspraak wordt verleend bij het voorbereiden, het vaststellen, het uitvoeren, het volgen en het evalueren van het mobiliteitsbeleid. Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Grote inhoud: 1. Mobiliteitsplanning op Vlaams niveau Tijdshorizon Voor een periode van 10 jaar, met een tijdshorizon van 20 jaar en een doorkijkperiode (bv. 30 jaar) Opvolging Jaarlijkse verslaggeving Tweejaarlijkse voortgangsrapportage Vijfjaarlijkse evaluatie Procedures en inspraak Timing, advies MORA, openbaar onderzoek, terugkoppeling naar Vlaams Parlement Afstemming met gemeentelijke mobiliteitsplannen 8
Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Mobiliteitsplanning op Vlaams niveau (vervolg) Inhoud Informatief gedeelte een omschrijving, analyse en evaluatie bestaande mobiliteitstoestand een onderzoek naar de toekomstige mobiliteitsbehoeften van de onderscheiden maatschappelijke activiteiten een opsomming, analyse en evaluatie van de relevante voorschriften van de gewestelijke beleidsplannen, waaronder minstens het RSV, het gewestelijk milieubeleidsplan, en de relevante gewestelijke beleidsdocumenten een beschrijving, analyse en evaluatie van het mobiliteitsbeleid, de relevante beleidsplannen en beleidsdocumenten van de Europese Unie, naburige staten, de federale staat of de gewesten die een invloed hebben op de mobiliteitstoestand in het Vlaamse Gewest een omstandige omschrijving van de redelijkerwijs in aanmerking te nemen alternatieven om de gewenste mobiliteit te bereiken Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Mobiliteitsplanning op Vlaams niveau (vervolg) Inhoud Richtinggevend gedeelte Gewenste mobiliteitsontwikkelingen Operationele doelstellingen Actieplan op hoofdlijnen, bestaande uit maatregelen, middelen, termijnen, prioriteiten en raakvlakken met andere beleidsdomeinen Mobiliteitsplanning op gemeentelijk niveau Tijdshorizon Kan om de 5 jaar een mobiliteitsplan opstellen met een tijdshorizon van 10 jaar en kan doorkijk van 30 jaar hebben Opvolging Wordt minstens elke 5 jaar geëvalueerd (via sneltoets) en zo nodig herzien Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Mobiliteitsplanning op gemeentelijk niveau (vervolg) Inhoud Informatief gedeelte een omschrijving, analyse en evaluatie van de bestaande, lokale mobiliteitstoestand; een onderzoek naar de toekomstige mobiliteitsbehoeften van de onderscheiden maatschappelijke activiteiten; een omschrijving, analyse en evaluatie van de relatie met onder meer het Mobiliteitsplan Vlaanderen, de relevante provinciale en gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen, de provinciale en gemeentelijke milieubeleidsplannen, en de relevante provinciale en gemeentelijke beleidsdocumenten een omstandige omschrijving van de redelijkerwijs in aanmerking te nemen alternatieven om de gewenste mobiliteit op het lokale vlak te bereiken 9
Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Mobiliteitsplanning op gemeentelijk niveau (vervolg) Inhoud Richtinggevend gedeelte een beschrijving van de gewenste lokale mobiliteitsontwikkeling; de operationele doelstellingen betreffende de lokale mobiliteitsontwikkeling; een actieplan, uitgewerkt in hoofdlijnen, dat bestaat in de maatregelen, middelen, termijnen, en de prioriteiten die daarbij gelden, en, in voorkomend geval, een lijst met punten waarvoor overleg en samenwerking met naburige gemeenten wenselijk zijn. Procedures en inspraak Als geen regels worden vastgesteld voor de participatie van de bevolking en de informatievoorziening, dan minstens een openbaar onderzoek Resultaat wordt voorgelegd aan Provinciale Auditcommissie Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (2009) Mobiliteitsmonitoring Meetinstrumenten Mobiliteitsindicatoren Centrale, geïntegreerde mobiliteitsdatabank managementinformatiesysteem Mobiliteitsplan Vlaanderen Versie Vlaamse regering oktober 2003 10
Doelstelling 1: Het vrijwaren van bereikbaarheid Nabijheid als meest optimale bereikbaarheid Beperken van het aantal verliesuren voor het wegverkeer op het hoofdwegennet: maximaal 5% tussen 6.00 u en 22.00 uur in 2010 Beperken van het aantal verliesuren bij het openbaar vervoer: reistijd maximaal 30% meer dan over de weg Beperken van het aantal verliesuren op het hoofdwaterwegennet: snelheid minimaal 10 km/u Beperken van het aantal verliesuren bij het spoor (goederenvervoer) referentie: 80 km/u Gewenste modal split t.o.v. trend in 2010: daling aandeel auto met 8%, stijging met 3% voor OV en 5% met fiets daling aandeel vrachtwagen met 5%, stijging met 4% voor binnenvaart en 1% voor spoor Doelstelling 2: garanderen van de toegankelijkheid (Fysiek) toegankelijk zijn van het vervoerssysteem (infrastructuur en vervoermiddelen) Betaalbaar houden van mobiliteit Toegang tot informatie- en communicatienetwerken Doelstelling 3: het verzekeren van de verkeersveiligheid Daling van het aantal doden/dodelijk gewonden met meer dan 50% Daling van het aantal zwaar gewonden met meer dan 50% Daling van het aantal doden/dodelijk gewonde jongeren (-26 jaar) met jaarlijks 6% Daling van het risico op lichte verwonding met 2,5% per jaar 11
Doelstelling 4: Het verbeteren van de verkeersleefbaarheid Verminderen van de verkeersdruk door in te werken op volume en snelheid Verhogen van de gebruiks- en belevingswaarde van het openbaar domein Verminderen van de geluidshinder: het aantal potentieel gehinderden moet met 15% verminderen Doelstelling 5: terugdringen van schade aan natuur en milieu Daling van de verkeersemissies 35,7 kton voor NOx 22,2 kton voor VOS 1 kton voor SO2 Stabilisatie van CO2-emissies t.o.v. 1990 Terugdringen van de versnippering van de natuur Tegengaan van lichthinder KSF 1: beheersen van de verplaatsingsbehoefte Beheersing van de groei van het aantal verplaatsingen tot 9% Beheersen van de toename van de gemiddelde verplaatsingsafstand tot 9% Substitutie van fysieke door virtuele verplaatsingen voor woonwerkverkeer met 10% in de ochtendspits 12
KSF 2: realiseren van een trendbreuk in de ontwikkeling van automobiliteit Beheersen van het wagengebruik Daling van het autogebruik met 3% Begrenzing van de groei van het aantal vtgkm tot 13% op autosnelwegen Reductie van het aantal vtgkm met 6% op de overige wegen Beheersen van het vrachtwagengebruik Acceptatie van de groei van het aantal tonkm tot 33% Beheersen van de groei van het aantal vtgkm tot 17% KSF 3: veilig en milieuvriendelijk verkeersgedrag Veilig verkeersgedrag: Daling van de verkeersagressie Daling van het aantal overtredingen Daling van een lagere ongevalsbetrokkenheid Milieuvriendelijk verkeersgedrag Lage ritdynamiek Laag toerental Vermijden van snelheidsovertredingen KSF 4: Versnelde introductie van nieuwe technologie Verhoogde toepassing van technologie in het wagenpark Milieutechnologie Veiligheidstechnologie (passief en actief) Technologische uitrusting van de hoofdinfrastructuur Sturingssystemen Veiligheidsverhogende technologie 13
KSF 5. Bereiken van een maatschappelijk draagvlak Beleidsactoren Middenveld Niet georganiseerde burger KSF 6. Doelmatige aanwending van de financiële middelen Kosteneffectieve aanwending van de middelen Kostenefficiënte aanwending van de middelen KSF 7. Noodzakelijke kennis en instrumenten Stroomlijning van kennis en informatie t.b.v. het beleid Gerichte invulling van kennishiaten t.b.v. het beleid 14
Waar staan we nu? PERSONENMOBILITEIT: KERNCIJFERS Personenkilometers: +12% (1998-2008) gem. jaarlijkse groei 1,2% +15% (1990-2000) gem. jaarlijkse groei 1,4% laatste tien jaar: Sterkste groei bij lichte vrachtwagens en motoren Sterke toename personenkm openbaar vervoer Afzwakking groei personenauto s Modale verdeling: Aandeel personenauto van 83% in 1990 =>76% in 2008 44 Personenmobiliteit: personenkilometers 15
Personenmobiliteit: modale verdeling Op basis van afgelegde kilometers auto autobus en autocar trein fiets te voet L.vracht motor 2008 71% 11% 7% 5% 2% 4% 1% 2009 71% 11% 7% 5% 2% 4% 1% Aandeel meer duurzame vervoermiddelen = 25% GOEDERENMOBILITEIT: KERNCIJFERS Tonkilometers +25% (1998-2008) - gem. jaarlijkse groei 2,24% +27% (1990-2000) - gem. jaarlijkse groei 2,43% laatste tien jaar: Groei lager als gevolg van economische crisis Vooral weg en binnenvaart groeien sterk Modale verdeling: Aandeel wegtransport rond de 80 % Spoor en binnenvaart sterke concurrenten van elkaar 47 Goederenmobiliteit: tonkilometers 16
Goederenmobiliteit: modale verdeling tonkm Goederenmobiliteit: modale verdeling ton GEBRUIK TRANSPORTSYSTEEM: Gemot. wegverk Voertuigkm: +11% (1998-2008) gemid. Jaarlijkse groei 1,05% +26% (1990-2000) gemid. Jaarlijkse groei 2,37% Vooral goederenvervoer kent sterke groei: aandeel economisch verkeer van 14% (1990) naar 19% in 2008 verkeer neemt toe op zowel gemeente- als gewestwegen voertuigkilometers personenauto s sterk afgezwakt: + 7% (1998-2008) t.o.v. +20% (1990-2000). Nog steeds sterke groei lichte vrachtwagens +46% (1998-2008) t.o.v. 120% (1990-2000) 51 17
Gemotoriseerd wegverkeer: voertuigkm Gemotoriseerd wegverkeer: modale verdeling Personenauto s blijft dominant maar daalt van 85% in 1990 naar 81% in 1998 en 78% in 2008 Aandeel lichte vrachtwagens neemt toe van 5% in 1990 Naar 8% in 1998 Tot 10% in 2008 Aandeel zware vrachtwagens blijft stabiel (9%) Aandeel bus/autocar en motoren beperkt elk tot 1% 53 Verkeersdruk: gemiddeld aantal voertuigen 18
Gebruik collectieve systemen: reizigersritten Reizigersritten stads- en streekvervoer +135% (1998-2008) tegenover +14% (1990-2000) Reizigersritten spoor +49% (1998-2008) tegenover +8% (1990-2000) Vooral binnenlands vervoer groeide sterk laatste tien jaar (+50%) t.o.v. +33% bij internationaal vervoer Jaren negentig binnenlands vervoer +4% en internationaal vervoer +54% 55 19