Armen open Barbara Raes feestelijke opening academiejaar EhB 29.09.2016
ARMEN OPEN Beste mensen, Toen ik me afvroeg hoe ik deze academische opening kon openen zonder al té academisch te klinken, dacht ik dus alsnog slim te zijn door te beginnen met het einde. Dan wist ik alvast hoe de tekst zou aflopen -wat het punt was dat ik zou maken- en hoefde ik enkel nog retro-actief mijn betoog te staven. Ik wist: dit wordt de slotzin: Alles is zoveel dat zelfs een klein beetje minder nog altijd alles is. Dat leek me een mooi einde. Het is zo n zin die dagelijks wel eens mijn gedachten kruist. Het is zo n zin die me de kans geeft om de reeds in alle toonaarden bezongen duurzaamheidsprincipes alsnog met een poëtische penseelstreek zacht aan de man (of vrouw) te brengen. Geef toe, het klinkt zoveel schoner dan: ik wil niet gewoon toekijken hoe onze planeet naar de verdoemnis gaat, en zie het als mijn plicht en verantwoordelijkheid daar mijn steentje aan bij te dragen, want niemand anders zal de wereld voor ons beter maken. Hoewel dit allemaal ook waar is, ben ik ervan overtuigd dat we een nieuwe taal nodig hebben om het belang van dit soort uitdagingen terug priortair te maken. Poëtiek kan daarbij helpen. Poëtiek dus: Alles is zoveel dat zelfs een klein beetje minder nog altijd alles is. Wat als ik nu eens met deze zin zou beginnen in plaats van eindigen? Met een zin die eigenlijk ook niet helemaal van mij is maar mij wel heel erg eigen is. Laat ik het hebben over de veelheid in dat woord alles. En de schijnbaar nog grotere veelheid in dat klein beetje minder. Hoe kan het dat een klein beetje minder op zo n korte tijd in onze samenleving zo moeilijk geworden is? Het antwoord is van een complexe eenvoud: we kiezen voor veiligheid en zekerheid. We willen grip krijgen op alles, alles bezitten, alles bevatten en alles controleren en vertrouwen dus eerder op technologie dan op onze medemens. Iemand reed op GPS naar Brussel en kwam drie dagen later in Kroatië terecht. Het is waargebeurd. Alleen de machine krijgt nog ons volle vertrouwen. We kiezen voor veiligheid en zekerheid, omdat de wereld uit elkaar spat en we voor alle problemen die groter zijn dan onszelf aparte labels creëren: dé vluchteling, dé terrorist, dé andere... We categoriseren en stigmatiseren ons te pletter, want dat zorgt voor geruststelling. Zo houden we controle. De totale veiligheid kunnen we gewoon nooit bereiken. Dus in hoeverre zijn wij bereid om onze manier van leven aan deze vorm van angstcultuur aan te passen en onze eigenlijke authentieke waarden en normen daarvoor aan de kant te schuiven? Sommigen vinden dat het moet, omdat het niet anders kan, omdat de omstandigheden te hard geworden zijn, omdat we elkaar extreem niet meer begrijpen en de catalogus aan labels te dik geworden is. Die sommigen vinden dan
meestal ook dat er overal controle moet komen en dat onze poorten niet meer open mogen staan. Maar hoe moet dat dan verder met ons samen-leven? Hoe kunnen we dat terug bij elkaar krijgen dat samen en dat leven? Zou het kunnen dat het antwoord ligt in een koppelteken? In het blijven verbinden? Is dat dan het out of the box denken van vandaag? Mijn advies is eigenlijk: denk extremely in the box, blijf lang in je hokje, maar ga er diep in en blijf er zo resoluut en volhardend in bewegen dat het als evident gevolg heeft dat je eruit springt en je gaat verbinden met andere hokjes. Ga voor dat klein beetje minder dat meer wordt. (misschien is het toch eerder een zin voor ergens halverwege mijn tekst) Klink dit voor jullie evident of vraagt dit net veel moed? Misschien helpt het om even mijn eigen verhaal met jullie te delen. Tot twee jaar terug had ik een leidinggevende functie in een prestigieus kunstencentrum. Een passionele en ambitieuze verwezenlijking van mijn stoutste dromen. Maar daar waar ik dit vanuit mijn studentenogen als het eindpunt van mijn carrière beschouwde, zie ik er nu al op terug als het beginpunt van al het nieuwe. Ik koos bewust om na 15 jaar de functie te verlaten en te zoeken naar dat veld waar ik kon blijven bewegen en een nieuwe verbinding kon leggen. Dat dat allemaal met een beetje minder zou moeten (bv financieel of qua sociaal aanzien) was ook een consequentie die ik er welbewust en onthecht bij nam. Ik volgde een opleiding tot uitvaartbegeleider en besloot mijn kennis en netwerk uit het oude leven in de kunstensector te verbinden met mijn kennis en netwerk van het nieuwe leven in de zorgsector om zo tot een zinvolle ontmoeting tussen beide te komen. Iets te betekenen in een dialoog tussen twee velden die elkaar absoluut niet goed kennen. Als onderzoeker -weliswaar aan een andere hogeschool- verbind ik dus samen met mijn collega s twee faculteiten: de School of Arts én de faculteit Mens & Welzijn. Dit multidisciplinair onderzoeksproject is een spannend gegeven. Het cultuurverschil tussen beide faculteiten is groot. Er is elke dag wel iets dat we van elkaar niet begrijpen of waar we totaal anders naar kijken. En toch vind ik het net vanuit die spanning werken ontzettend waardevol. Vanuit onze misverstanden en crisissen ontstaan soms de beste en meest vernieuwende voorstellen. Omdat het uitnodigt om anders te kijken. En dan nog eens te kijken Ook in deze hogeschool zie ik op dit vlak interessante mogelijkheden. Beste Studenten, Het onderwijs is de beste excuusplek ooit! Het is een soort aparte experimenteertijd die je nooit meer terugkrijgt. Probeer je daarvan bewust te zijn want hierna kan je dat statuut van student zijn nooit meer inroepen.
Schrijf dus vandaag op elke kaft van elke cursus: Alles is zoveel dat zelfs een klein beetje minder nog altijd alles is Kies voor minder van alles maar dieper en meer van datgene wat zinvol en verbindend is. Zoek bewust naar ruimte om te falen. Zoek het misverstand op. Omarm de onzekerheid, het even niet weten. Zwem in die zee van mogelijkheden om kennis uit verschillende sectoren met elkaar te laten spreken. Beste Docenten, en bij uitbreiding beste medewerkers en directie, Net zoals in de andere sectoren die meer staan voor het menselijke aspect van deze samenleving, is ook de druk op onderwijs erg groot. Er wordt veel van jullie verwacht. Ook jullie zitten in die alles -wereld. En toch blijft dit dé perfecte excuusplek ooit om te mogen blijven schakelen en aaneenschakelen. In een samenleving die alsmaar meer streeft naar materialisme en groei heeft onderwijs een bijzondere rol richting verduurzaming. Ja, het is belangrijk om jongeren efficiënt te gidsen op het juiste kennispad richting werkveld, maar ja het is ook even belangrijk om ze andere waarden aan te leren die hen doen ontsnappen aan het zuigende kapitalisme dat ons vandaag omringt. Onderwijs kan net die plek zijn waar een blik op alternatieven wordt getoond, los van het klaarstomen voor een concurrentiële samenleving. Maak van uw studenten niet alleen onafhankelijke denkers, maar pluripotente verbinders. Trek ze even uit het systeem; plant het zaadje dat hen laat bewegen; laat ze de overkant kijken en laat ze dan nog eens kijken We hebben niet altijd een hele wereld nodig om kleine veranderingen te realiseren die onze praktijk duurzamer maken. Soms begint het gewoon bij jezelf. Zoek de vertraging en de verstilling op. En help elkaar af en toe eens uit de ratrace te trekken. Begin elke cursus met: Alles is zoveel dat zelfs een klein beetje minder nog altijd alles is. Ik was vorige week in het vluchtelingenkamp La Linière in Duinkerke om er een atelier te geven aan kinderen, overlevers van 3 tot 12 jaar. Alle voorbereiding kon ik meteen loslaten er moest ruimte zijn voor wat daar moest zijn Ik vertelde een moeder dat ik nieuwe rituelen maak en of ik haar kon helpen met een ritueel als afscheid van haar thuisland. Ze antwoordde: wij willen geen afscheid nemen, wij willen ons welkom voelen. Ik schaamde me om mijn misbegrijpen.
Maar toen wist ik wel hoe ik deze tekst vandaag echt moest beginnen: Alles begint met een welkom. Alleen zijn we verleerd hoe we dat moeten doen. Ook dat is nochtans erg eenvoudig: Het is: ARMEN OPEN: WELKOM!