groep 5-6 Het Instrumentencircuit Soest kunst- en cultuurmenu: Cultuurprogramma domein professionele omgeving discipline: Muziek 2012-2013
Colofon Dit is een uitgave van: Kunst Centraal Postbus 160 3980 CD Bunnik tel: 030-659 55 20 fax: 030-659 05 10 e-mail: info@kunstcentraal.nl internet: www.kunstcentraal.nl Ontwikkeling: Gerda van der Weide september 2011 Eindredactie: Ariane van Heijningen Vormgeving: BMD, Bunnik Lay-out: Vincent van Petten Copyright: Dit materiaal is bedoeld voor gebruik binnen uw school en mag niet vermenigvuldigd of openbaar gemaakt worden voor gebruik daarbuiten zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Kunst Centraal. Laatst gewijzigd 02-10- 2012 Colofon
Inhoudsopgave Inleiding... 4 Over het project en de culturele partners...5 Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht...8 Lessen voor het bezoek aan de culturele omgeving Les 1 Kennismaken met het orkest... 9 Les 2 Orkestinstrumenten... 11 Les 3 Het instrumentencircuit... 14 BIJLAGEN - leerlingenblad Het aapjesorkest - leerlingenblad Instrumenten van het orkest - 17 foto s van orkestinstrumenten - foto van het Koninklijk Concertgebouw Orkest Muziekfragmenten 1 popband 16 klarinet 2 strijkkwartet 17 grote trom 3 symfonieorkest 18 cello 4 fanfare 19 hoorn 5 dirigeermuziek Offenbach 20 kleine trom 6 trompet 21 hobo 7 viool 22 trombone 8 pauken 23 altviool 9 dwarsfluit 24 harp 10 contrabas 25 blaasmuziek- feest: Happy Birthday 11 tuba 26 blaasmuziek- begrafenis: Funeral March 12 bekken 27 blaasmuziek- film: Harry Potter 13 fagot 28 blaasmuziek- dans: Mambo Jambo 14 lied: Zing, zing (ingezongen versie) 29 blaasmuziek- kerk: A mighty Fortress is our God 15 lied: Zing, zing (meezingversie) 30 blaasmuziek- pop: Dancing Queen (Abba) Bronvermelding Lied Zing zing : tekst en muziek Dunja Denkers Inhoudsopgave
Inleiding Cultuurprogramma Dit project maakt deel uit van het Cultuurprogramma, dat Kunst Centraal organiseert om leerlingen te laten kennismaken met hun culturele omgeving. De culturele omgeving is verdeeld in vier domeinen (professionele instellingen, amateur- en vrijwilligersorganisaties, bebouwde omgeving en landschap & natuur). Deze domeinen worden vanuit de verschillende vakdisciplines benaderd: dans, literatuur, muziek, beeldend, drama, audiovisueel en erfgoed, of een combinatie van deze disciplines. Domein Professionele instellingen/amateurorganisaties Discipline muziek Doelgroep Dit project is geschikt voor de groepen 5/6 uit het primair onderwijs. Doelstelling educatief materiaal Dit educatief materiaal is een onderdeel van het Instrumentencircuit. De lessen in deze handleiding voldoen aan de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie en de kerndoelen die aansluiten bij jezelf en oriëntatie op de wereld. Bij elke les staan specifieke lesdoelen beschreven die hierbij aansluiten. Organisatie De uitvoeringsdata en tijden kunt u aan het begin van dit schooljaar op de website vinden. Kwaliteit Wij vragen u nadrukkelijk na afloop van het project uw bevindingen met ons te delen via het waarderingsformulier. Uw reactie/waardering is voor ons stimulerend en richtinggevend bij de kwaliteitsverbetering van onze diensten. Wij wensen u veel plezier bij de uitvoering van dit project. 4 Inleiding
Over het project Dit is de lesbrief die hoort bij het bij het Instrumentencircuit voor leerlingen van groep 5 en 6 van het basisonderwijs in Soest. Het project bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Lessen in de klas door de groepsleerkracht (november 2012-januari 2013) 2. Een bezoek aan het instrumentencircuit in de muziekschool van Soest gegeven door muziekdocenten van Scholen in de Kunst òf een instrumentencircuit op uw eigen school gegeven door muzikanten van de Soester muziekvereniging PVO (januari 2013, zie rooster Cultuurprogramma) 3. Een bezoek aan een concert in Vredenburg Leidsche Rijn (vanuit het Kunstmenu, maart 2013) Het concert in Vredenburg In maart 2013 zullen de leerlingen in het kader van het Kunstmenu het concert Horen, zien en dansen in Vredenburg Leidsche Rijn bezoeken. Dit speciale concert uit de serie De Magische Muziekfabriek wordt verzorgd door een gelegenheidsorkest met professionele musici van de omroep samen met de acteur Achmed Akkabi, bekend van de jeugdserie Het huis Anubis. Voor de voorbereiding van het concert komt t.z.t. een aparte lesbrief op de website te staan. Tijdens de introductiebijeenkomst zal die nader worden toegelicht. Het instrumentencircuit Een kennismaking met instrumenten uit het orkest gaat hieraan vooraf. Deze lesbrief is gemaakt ter voorbereiding op het instrumentencircuit in januari. Bij de lesbrief horen liedjes en luisterfragmenten, leerlingenbladen en foto s van instrumenten uit het orkest. Die staan allemaal op de website van Kunst Centraal. Het rooster Op het rooster op de website kunt u zien of u bij de muziekschool of bij de muziekvereniging bent ingedeeld. Er staat aangegeven wanneer uw school voor het instrumentencircuit verwacht wordt in de muziekschool of wanneer u muzikanten van de Soester muziekvereniging PVO op bezoek krijgt. Naar de muziekschool Bij een bezoek aan de muziekschool gaat het als volgt. Na een gezamenlijke start gaan de leerlingen in vier groepen naar de diverse lokalen. De indeling in vier groepen kunt u van tevoren maken. De groepen bezoeken via een roulatiesysteem vier lokalen. Hier maken ze van dichtbij kennis met verschillende instrumenten uit het orkest. De muziekdocenten van Scholen in de Kunst zullen demonstraties geven en er zal ook gelegenheid zijn zelf instrumenten uit te proberen. 5 Muzikanten op school Wanneer u muzikanten van de muziekvereniging op bezoek krijgt, is er een gezamenlijke start in de speelzaal, waarna de muzikanten zich verspreiden over de hoeken van de ruimte. De leerlingen worden verdeeld over de muzikanten, waarna er een demonstratie volgt en de kinderen de instrumenten mogen proberen. Er wordt regelmatig gerouleerd, totdat iedereen bij alle muzikanten is geweest. Voorbereidende lessen Wij verwachten dat de kinderen de twee voorbereidende lessen hebben gehad, voordat ze naar het instrumentencircuit gaan. Het lied Zing, zing zal als gezamenlijke start dienen bij het instrumentencircuit. We gaan er vanuit dat de kinderen dat liedje dan kennen. Over het project
Begeleiding Voor een prettig verloop van het instrumentencircuit in de muziekschool is het belangrijk dat er naast de groepsleerkracht minimaal 3 begeleidende ouders /stagiaires meegaan. Dan heeft elk groepje een eigen begeleider en kunnen de wisselingen van lokaal soepel verlopen. In geval er muzikanten op school komen is extra begeleiding niet nodig. Wel verwachten wij dat de leerkracht bij de groep aanwezig is. Die blijft verantwoordelijk voor het gedrag van de leerlingen. De muzikanten zijn gasten op uw school. Ontvangt u ze a.u.b. ook als zodanig. Gedrag De kinderen zullen nader kennismaken met de verschillende instrumenten. Zij mogen ook een aantal proberen. De instrumenten zijn kwetsbaar en duur! Het is dus belangrijk dat zij voorzichtig met de instrumenten omgaan! 6 Over het project
Over de culturele partners Muziekschool Soest Dit gebouw was vroeger de pastorie van de naastgelegen Petrus en Pauluskerk. Tegenwoordig bruist het er van allerlei muzikale klanken. Je kunt er op diverse muziekinstrumenten les krijgen. Zie verder op de website: http://www.scholenindekunst.nl/locaties/muziekschool-soest Soester Muziekvereniging PVO In 1898 tijdens de voorbereidingen voor de kroningsfeesten van Koningin Wilhelmina ontstond spontaan het idee om in Soest een muziekvereniging op te richten. In de toenmalige Koopmansbeurs werd o.a. op initiatief van de burgemeester het startsein gegeven voor het oprichten van een fanfarekorps. Het hoofd van de katholieke school bedacht de naam: Patientia Vincit Omnia (Geduld Overwint Alles). In januari 1899 was de officiële oprichtingsakte gepasseerd en was PVO een feit! In 1924 werd besloten om de fanfare te wijzigen in een harmonieorkest met klarinetten en fluiten. Tegenwoordig heeft de muziekvereniging een harmonieorkest, een slagwerkgroep, een blaaskapel, een dweilorkest, een big band en diverse ensembles. Zie verder op de website: http://www.pvosoest.nl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=5&itemid=78 7 Over de culturele partners
Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht Les Korte inhoud Ter voorbereiding Nodig Les 1: Kennismaken met het orkest De leerlingen maken kennis met het orkest, de instrumentengroepen en de dirigent. Lees de les goed door, kopieer het leerlingenblad en zoek op de website de afbeeldingen van de orkestinstrumenten en het orkest op. Digibord, computer, website Kunst Centraal, afbeeldingen van instrumenten (strijk, hout, koper, en slag) en symfonieorkest, leerlingenblad Het Aapjesorkest Les 2: De instrumenten De leerlingen luisteren naar de klank van de verschillende orkestinstrumenten, delen ze in groepen in en zingen een lied. Leer het liedje Zing, zing en zoek de afbeeldingen van de orkestinstrumenten op de website op. Digibord, computer, website Kunst Centraal, afbeeldingen van orkestinstrumenten op digibord Les 3: Het instrumentencircuit De leerlingen krijgen een demonstratie van verschillende instrumenten en mogen ze zelf ook proberen. Excursie naar muziekschool: ouders regelen Muzikanten op school: Speelzaal reserveren 8 Lessenoverzicht
Les 1 Kennismaken met het orkest Doel Tijd Nodig - de kinderen maken kennis met de instrumentengroepen van een symfonieorkest - ze dirigeren zelf mee met orkestmuziek 40 minuten Digibord, computer, website KC: foto s van instrumenten (strijk, hout, koper, en slag) en symfonieorkest, leerlingenblad Het Aapjesorkest, muziekfragmenten Inleiding Vertel de kinderen dat ze in het voorjaar naar een concert in Vredenburg Leidsche Rijn gaan. Daar zullen musici van de omroep in een samengesteld orkest een concert geven samen met de kinderen in de zaal. Vraag de kinderen wie weet wat een symfonieorkest is. Wie is er wel eens naar een concert geweest? Vraag de kinderen: - Wie weet wat een symfonieorkest is? - Welke instrumenten ken je al? - Ken je iemand die in een orkest speelt? - Hoe zou jij het vinden om in een orkest te spelen? - Wat is een dirigent? Wat doet een dirigent? Wat heeft een dirigent in zijn hand? Waarom is een dirigent nodig bij een orkest? Kern Opdracht 1 Het orkest Inventariseer met de leerlingen welke instrumenten ze al kennen en schrijf die op het bord. Vraag de leerlingen de manier van bespelen in beweging te laten zien en het geluid na te bootsen. Daarna zoeken ze de juiste afbeelding uit de aanwezige platen van instrumenten. Ga met de leerlingen na welke overeenkomsten er zijn tussen de genoemde instrumenten. Denk hierbij aan de manier van bespelen: erop blazen, erop slaan, erop strijken/tokkelen. 9 Deel de afbeeldingen van de instrumenten in drie groepen in: 1. Strijkinstrumenten viool, altviool, cello, contrabas + harp 2. Blaasinstrumenten hout: dwarsfluit, klarinet, hobo, fagot koper: trompet, hoorn, trombone, tuba 3. Slaginstrumenten pauk, grote trom, kleine trom, bekken. Een heleboel instrumenten die samenspelen vormen een orkest. Wanneer er strijkers, blazers (hout en koper) en slagwerkers in zitten, heet dat een symfonieorkest. Een symfonieorkest bestaat uit heel veel musici, soms wel 80 tot 100! Deel werkblad 1 met de tekening van het Aapjesorkest uit. Waar zitten de verschillende instrumentengroepen? Vraag de kinderen de koppen van de aapjes als volgt in te kleuren:. alle aapjes met een strijkinstrument: rood. alle aapjes met een blaasinstrument: blauw (moeilijker houtblazers: blauw en koperblazers: geel). alle aapjes met een slaginstrument: groen Les 1 Kennismaken met het orkest x
Wanneer er geen strijkinstrumenten in het orkest zitten, maar alleen blaasinstrumenten (hout en koper) en slagwerk, dan noemen we dat een harmonieorkest. Laten we de houten blaasinstrumenten ook nog weg, dan hebben we een orkest met alleen koperen blaasinstrumenten (wel met saxofoons die een riet hebben en daarom bij het hout horen) en slagwerk. Dit is een fanfareorkest. Kort gezegd: Symfonie: Harmonie: Fanfare: strijkers, hout, koper en slagwerk hout, koper en slagwerk saxofoons, koper en slagwerk Opdracht 3 Herken het geluid van een symfonieorkest Laat muziek 1 t/m 4 horen. De kinderen noteren op een blaadje bij welk fragment ze een symfonieorkest hoorden. Ze luisteren achtereenvolgens naar: 1. een popband (met elektrische en elektronische instrumenten), 2. een strijkkwartet (met alleen strijkinstrumenten), 3. een symfonieorkest (met strijkers, blazers en slagwerk) en 4. een fanfare (met koperblazers, saxofoons en slagwerk) Afsluiting 10 Opdracht 4 De dirigent Elk orkest heeft een dirigent. Die bepaalt hoe een stuk gespeeld moet worden. Hij geeft met gebaren aan hoe snel het moet (de maat slaan), waar het harder of zachter moet, wie er moeten inzetten en nog veel meer. De muziek van alle partijen heeft hij voor zich. Dat is de partituur. De musici moeten precies doen wat de dirigent aangeeft. Oefen dit met de leerlingen. De hele klas moet precies tegelijk een klap in de handen geven, of opstaan en weer gaan zitten. Wie weet hoe je dit zou kunnen aanpakken? Probeer het maar eens. Zing vervolgens een bekend lied en laat de leerlingen hierbij de maat slaan met een potlood als dirigeerstokje: neer, op, neer, op enz. Kies daarna verschillende leerlingen uit die als dirigent voor de groep willen gaan staan. Laat hen variëren in tempo (sneller of langzamer) of in sterkte (harder of zachter). Reageert de klas goed? Is duidelijk wat de dirigent wil? Laat tot slot een stukje muziek horen waarin tempowisselingen en verschil in dynamiek zitten. De kinderen reageren hierop in beweging met hun dirigeerstokje. Laat muziek 5 horen: orkestmuziek met verschillen in dynamiek (hard zacht) en tempo. De kinderen reageren met beweging. Ze moeten met hun dirigeerstokje en hun bewegingen duidelijk laten zien of het hard klinkt of zacht, snel of langzaam. Les 1 Kennismaken met het orkest
Les 2 Orkestinstrumenten Doel Aan het einde van de les zijn de leerlingen in staat om: 1. De orkestinstrumenten op klank en afbeelding te herkennen en te benoemen 2. Het lied Zing, zing te zingen en daarbij de instrumenten te imiteren 3. Blaasorkesten en blaasmuziek te kennen en herkennen Tijd 25 minuten Nodig Digibord, computer, website KC: afbeeldingen van orkestinstrumenten, muziekfragmenten, leerlingenblad 2 Muziek muziek 6 t/m 15 Voorbereiding Leer het liedje Zing, zing en zoek de afbeeldingen van de orkestinstrumenten op de website op. Inleiding Opdracht 1 Orkestinstrumenten indelen (muziek 6 t/m 13) Weet je nog welke instrumenten er in een symfonieorkest spelen? Laat de foto van de trompet op het digibord zien. Wie weet hoe dit instrument heet? Hoe moet je er op spelen? Blazen. Doe eens na hoe dat gaat! Probeer ook het geluid eens na te doen. Doe hetzelfde naar aanleiding van de afbeelding van de viool (strijken) en de pauk (slaan). Laat daarna de drie kaarten tegelijk op het digibord zien. Je kunt de instrumenten uit het orkest indelen in de manier waarop je erop speelt: Slaan (slagwerk) Blazen (blaasinstrumenten) Strijken (strijkinstrumenten). Laat steeds een muziekfragment horen (muziek 6 t/m 13). Kun je horen of het een instrument is waarop je moet slaan, strijken of blazen? De kinderen laten in beweging zien of het een strijkinstrument, een slaginstrument of een blaasinstrument is. Ze zoeken de juiste instrumenten op en bepalen of die bij de trompet hoort als het een blaasinstrument is, bij de viool als het een strijkinstrument is en bij de pauk als het een slaginstrument is. muziek 6 Trompet (blaas) muziek 7 Viool (strijk) muziek 8 Pauken (slag) muziek 9 Dwarsfluit (blaas) muziek10 Contrabas (strijk) muziek11 Tuba (blaas) muziek12 Bekken (slag) muziek13 Fagot (blaas) 11 Kern Opdracht 2 Lied Zing zing aanleren (muziek 14) Zing het liedje Zing zing voor, met steeds een improvisatie erachter aan (of u laat de kinderen luisteren naar muziek14 van de cd). De kinderen raden welk instrument werd nagebootst met de stem. Als de kinderen het lied zo een aantal keren hebben gehoord, kunnen ze het ook zelf zingen. Les 2 Orkestinstrumenten
Opdracht 3 Instrumenten herkennen (muziek 6 t/m 13 ) Deel werkblad 2 uit, waarop acht plaatjes van instrumenten staan. Laat van de cd de nummers muziek6 t/m 13 één voor één in een andere volgorde horen, met pauzes ertussen. Houd zelf bij in welke volgorde u ze hebt laten horen. De kinderen kleuren tijdens het luisteren het instrument dat ze denken te horen. Bespreek dit met elkaar na, noem de namen van de instrumenten en laat de fragmenten nogmaals in die volgorde horen. 12 Opdracht 4 Lied zingen en instrumenten imiteren (muziek15) De kinderen zingen het lied Zing zing nu met de liedbegeleiding (muziek15). Alle kinderen improviseren tegelijkertijd aan het einde van het lied. Ze imiteren een instrument naar keuze. Tenslotte worden 4 solisten gekozen die na het lied om de beurt een instrument mogen imiteren. De anderen raden welk instrument het was. AFSLUITING Opdracht 5 Instrumenten raden Tenslotte worden 4 solisten gekozen die na het lied om de beurt een instrument mogen imiteren. De anderen raden welk instrument het was. Opdracht 6 Overige instrumenten herkennen (muziek16 t/m 24) U kunt het sorteerspel van opdracht 1 op een ander tijdstip nogmaals doen, maar nu met de overige instrumenten van het symfonieorkest (muziek16 t/m 24) De harp is een vreemde eend in de bijt. Heeft wel snaren, maar is geen strijkinstrument. Waarom? Je speelt met je vingers (tokkelen) en niet met een strijkstok. Les 2 Orkestinstrumenten
EXTRA Wanneer u muzikanten van SVO op bezoek krijgt voor het instrumentencircuit vertel de leerlingen dan iets over de muziekvereniging (zie info en website) en laat ze kennismaken met het harmonieorkest en de blaasmuziek. Wat is ook al weer een harmonieorkest? (zie les 1) Opdracht 7 Het blaasorkest, een stukje geschiedenis Vertel de leerlingen iets over het ontstaan van blaasmuziek, de functie die blazers en trommelaars (tamboers) vroeger in het leger hadden en dat er nu nog muziekverenigingen zijn, opgericht door gewone burgers om samen gezellig muziek te maken, die al meer dan 100 jaar oud zijn. In ons land zijn maar liefst zo n 2000 (amateur)blaasorkesten! Er is bijna geen stad of dorp te noemen of er is wel een blaasorkest. Is er een blaasorkest bij de leerlingen in de buurt? Wie weet de naam van dat orkest? Ken je iemand die erin speelt? En zo ja, welk instrument speelt die dan? Bij welke gelegenheden heb je wel eens een blaasorkest zien optreden? (denk aan: Koninginnedag, Dodenherdenking, Avondvierdaagse, Bloemencorso, intocht Sinterklaas, opening winkelcentrum, enz.) Opdracht 8 Soorten blaasmuziek (muziek 25 t/m 30) Blaasorkesten zijn geschikt om bijna alle muzieksoorten uit te voeren. Muziek die speciaal voor blaasorkest is gecomponeerd, maar ook popmuziek of filmmuziek die is omgezet, gearrangeerd, voor blaasorkest. Schrijf op het bord: feestmuziek, begrafenismuziek, filmmuziek, popmuziek, kerkmuziek en dansmuziek. De leerlingen luisteren naar zes verschillende stukjes blaasmuziek en kiezen bij wat voor gelegenheid ze de muziek vinden passen. Ze kunnen dit even op een kladblaadje noteren. Bespreek de antwoorden en laat de leerlingen onder woorden brengen wat ze in de muziek hebben gehoord (omschrijving van de sfeer, ik word er blij, droevig, bang, slaperig enz. van, ik denk bij deze muziek aan ) TIP Geschikte informatie over diverse muziekinstrumenten is te vinden op http://www.jeugdbieb.nl. Tik het woord muziek in en scroll naar beneden. Daar staan bij Schooltv Beeldbank o.a. filmpjes over diverse instrumenten. Kies de instrumenten die in een orkest voorkomen (trompet, contrabas, hobo, hoorn, pauken, percussie, viool). Onder de kop muziekinstrumenten staat ook nog de nodige informatie. Als je symfonieorkesten aanklikt krijg te een leuke interactieve kennismaking met een symfonieorkest. De site is heel breed met informatie over zo ongeveer alles wat met muziek en kinderen te maken heeft 13 Les 2 Orkestinstrumenten
Les 3 Het instrumentencircuit Voor het instrumentencircuit zijn er twee mogelijkheden: 1. U gaat met de leerlingen naar de muziekschool, waar de leerlingen in circuitvorm kennismaken met verschillende instrumenten uit het orkest. 2. U krijgt bezoek van een aantal muzikanten van de plaatselijke muziekvereniging SVO op school. Op het rooster op de website van Kunst Centraal kunt u vinden waar en wanneer uw school is ingedeeld. Zie verder: Over het project pag. 5 en 6 14 Les 3 Het instrumentencircuit
Instrumentencircuit Kunst Centraal Tel. 030 659 5520 Werkblad 1 - Aapjesorkest
Instrumentencircuit Kunst Centraal Tel. 030 659 5520 Werkblad 2 - Instrumenten uit het orkest