Lesdoel Leerlingen verdiepen zich in het thema slavernij en in een compositie van Frederick Delius: Florida Suite. Dit muziekstuk is geïnspireerd op muziek van de slaven. Met deze achtergrondkennis en tijdens het luisteren naar de Florida Suite schrijven de leerlingen hun verhaal. Middelen o Digibord voor websites en filmpjes o Cd-speler o Pen en papier Inhoud Het lesmateriaal bestaat uit 2 klassikale lessen van ongeveer 45 minuten per les. Les 1 behandelt de geschiedenis van de slavernij en de muziek van de slaven. Les 2 behandelt het levensverhaal van de componist, het muziekstuk de Florida Suite en geeft informatie over het orkest. Het schrijven van het verhaal is niet in deze lessen opgenomen. Bijlage Richtlijnen en tips voor de verhalenwedstrijd. - 1 -
Les 1 Slavernij Slaven in Florida Inleiding ( 5 min) Vertel de leerlingen dat ze in deze les informatie krijgen over de geschiedenis van de slavernij en over de muziek die de slaven maakten. Vraag de leerlingen of ze weten wat slavernij is. Zijn er leerlingen die weten of er in hun familie slaven zijn geweest? Komt slavernij nog steeds voor en waar dan? Kern ( 30 min) Geschiedenis van de slavernij: 1. Zet de volgende pagina open op het digibord en laat de leerlingen de informatie lezen. http://kids.kennisnet.nl/flash/#/thema/bovenbouw_weten/article/geschiedenis/2/ (of zoek op Kennisnet bij Basisonderwijs naar Slavernij en kies dan Geschiedenis: Slavernij Kennisnet Kids ) 2. Klik dan door naar het filmpje www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051221_slavernij01 of zoek op: Schooltv> Beeldbank> Slavernij> Nederlandse Slavernij. U kunt hier meerdere filmpjes bekijken. Laat de klas volgende vragen beantwoorden: o Waar kwamen de slaven vandaan o Wat is koloniseren o Waar werkten de slaven o Hoe lang heeft de slavernij ongeveer geduurd Muziek van de slaven 3. Vraag de leerlingen waarom slaven zoveel samen zouden hebben gezongen. Had dit een functie? Vertel dan: De slaven zaten met kettingen aan elkaar vast als ze naar het veld gingen om te werken. Om allemaal in één ritme te kunnen lopen zongen ze dan liederen. Zo n lied heet: chain song= ketting lied. Hetzelfde gold voor het hakken of plukken op het veld. Het werk leek lichter als je het allemaal tegelijk deed en er liederen bij zong. De slaven zongen ook uit heimwee en om hun lot te beklagen. Ze waren vaak diepgelovig en hadden een eigen kerk. - 2 -
Luister nu naar de chain song : No more, my lord http://www.youtube.com/watch?v=65ewgqin3si&feature=related Hierin is de zanger op zoek naar God en zegt dat hij nooit meer terug wil naar waar hij nu is. Luister nu naar dit werklied : Before I ll be beaten http://www.youtube.com/watch?v=fnohwv_dir4&feature=related Dit lied werd gezongen tijdens het katoen plukken. De zanger vertelt hier wat hij allemaal wil, voordat hij zal worden geslagen. De slaven kregen erg vaak zweepslagen. Afsluiting ( 5 min) 4. Lopen op de chain song. Laat een stukje horen van het volgende lied: Rosie Afrikaans/ Amerikaans werklied http://www.youtube.com/watch?v=loowcnorqaa&feature=related Laat de leerlingen een lange rij maken, waarbij ze achter elkaar staan met de handen op de schouders van de leerling voor hen. Zet het lied aan. Nu moeten de leerlingen tegelijk lopen op het ritme van het lied. Op iedere klap in het lied stappen zij met rechts en daar tussenin met links. Let op: dit gaat langzaam! - 3 -
Les 2 Florida Suite Slaven in Florida Inleiding ( 5 min) Klassengesprek: wat weten de leerlingen nog over de muziek van de slaven? Waarvoor diende de muziek en hoe klonken de liedjes? Vertel de leerlingen dat er een klassieke componist (schrijver van muziekstukken) was die op een plantage in Amerika woonde. Hij schreef een muziekstuk voor orkest dat geïnspireerd was op de muziek van de slaven. In deze les horen de leerlingen zijn levensverhaal en luisteren ze alvast naar een stukje uit de Florida Suite. Daarnaast leren ze de instrumenten van het orkest kennen. Kern (30 40 min) 1. Het levensverhaal van Frederick Delius. Frederick Delius werd geboren in 1862 in Engeland. Hij speelde viool en piano en wilde als kind al graag muziek studeren, maar zijn vader vond dat hij daar geen beroep van mocht maken. Toen hij 22 jaar oud was verhuisde hij naar Florida in Amerika waar zijn vader een sinaasappelplantage voor hem had gekocht. Daar werkten veel slaven. Hij nam weer pianolessen en begon zelf muziek te schrijven. De muziek van de slaven vond hij heel mooi en hij verwerkte die in een eigen muziekstuk: Florida Suite. Het was een van zijn eerste stukken voor orkest en er volgden nog vele stukken. Hij hield het maar anderhalf jaar uit op de plantage maar daarna mocht hij van zijn vader verder in de muziek en werd hij een beroemde componist. Luister hier naar een muziekstuk van Frederick Delius: La Calinda. http://www.youtube.com/watch?v=grddrcfi7-a La Calinda is de naam van een dans uit Afrika die door de slaven was meegenomen. Delius heeft het ritme en de melodie verwerkt in dit stuk voor orkest. Aan het begin van het stuk wordt het dansritme door de violen gespeeld. Luistervraag: welk slagwerkinstrument neemt het ritme later over? Antwoord: tamboerijn. - 4 -
Het symfonieorkest Het stuk Florida Suite is geschreven voor een symfonieorkest. Vertel dat je in het woordenboek hebt gezocht naar het woord: orkest. Het betekent: een groep mensen met instrumenten die samen muziek uitvoeren. Daarna heb je op internet gezocht en heb je gevonden dat er heel veel soorten orkesten zijn. 2. Welke verschillende orkesten kunnen de leerlingen noemen? Harmonieorkesten, jazzorkesten, fanfares, zigeunerorkesten, poporkesten en, natuurlijk, symfonieorkesten. - Wat is het verschil tussen deze orkesten? De soort muziek die ze spelen en ook welke instrumenten er worden bespeeld. - Wat voor soort muziek wordt door een symfonieorkest gespeeld? Geen pop, jazz maar klassiek e.v. filmmuziek. Noteer dit op het bord. 3. Vertel waar het woord symfonieorkest vandaan komt: De woorden symfonie en orkest zijn afkomstig uit het Grieks. Symfonie betekent samenklank ("sym" betekent samen en "phonè" betekent klank). Orkest (orchestra) is de ruimte in het Griekse theater, waar musici (en dansers) zich bevonden. 4. Fragment 1 Luister naar (een gedeelte van) fragment 1 (kan zonder beeld worden afgespeeld): http://download.omroep.nl/mco/educatie/mco_educatie_flitsbezoek_les_1_fragment_1.mp4 - Wie herkent dit stuk? Eerste deel uit symfonie nr. 5 van Ludwig von Beethoven. - Hoe zou je deze muziek omschrijven? Alle antwoorden mogen: rustig, druk, statig, saai, veel instrumenten etc. Instrumentgroepen Er zitten heel veel verschillende instrumenten in het symfonieorkest. 5. Fragment 3 Laat het volgende (film)fragment 3 zien: http://download.omroep.nl/mco/educatie/mco_educatie_flitsbezoek_les_1_fragment_3.mp4 Hier is het Radio Filharmonisch Orkest te zien tijdens een concert in Singapore. Kijkvragen (Laat deze vragen in tweetallen maken en opschrijven). - Welke instrumenten in het fragment (her)ken je? O.a. violen, celli, fluiten, trompetten - Valt je iets op aan hoe de instrumenten verdeeld zijn over het orkest? Heel veel violen, zitten allemaal vooraan, weinig blazers etc. Noteer de genoemde instrumenten op het bord. Noem ook de dirigent. Hij is de baas en hij geeft alles wat de musici moeten doen aan met zijn gebaren (tegelijk beginnen/stoppen; harder/zachter etc.). - 5 -
6. Vertel dat de instrumenten in groepen worden verdeeld: Een symfonieorkest bestaat uit vier groepen instrumenten: - de strijkinstrumenten (violen, altviolen, celli en contrabassen), - de houtblazers (fluiten, hobo's, klarinetten en fagotten), - de koperblazers (hoorns, trompetten, trombones en tuba's) en - het slagwerk (pauken, grote trom, xylofoon, bekkens enz.) - Waarom zou die verdeling zo zijn gemaakt? Deze indeling wordt gemaakt op basis van de manier waarop de instrumenten worden bespeeld (gestreken met een stok, geblazen of aangeslagen). De blazers worden nog onderverdeeld naar materiaalsoort: houtblazers en koperblazers. - Welke door de leerlingen genoemde instrumenten horen bij welke instrumentengroep? Als er tijd genoeg is, kunnen de leerlingen plaatjes van de instrumenten opzoeken op de volgende website: http://www.instrumentenweb.com/instrument.aspx?i=81 Afsluiting ( 5 min) 7. Luister het volgende fragmentje uit deel 3 uit de Florida Suite van minuut 3:45 4:45 http://www.youtube.com/watch?v=dik5juhmfow Luistervragen: Hoor je instrumenten die je al eerder in het stuk La Calinda hebt gehoord? Is het ritme dezelfde als in La Calinda? Antwoord: tamboerijn. Het ritme is niet helemaal hetzelfde. Probeer eens of de leerlingen het mee kunnen klappen. In La Calinda is het kort- lang----kort, in dit deel is het rust- kort- rust- kort. - 6 -
Bijlage Richtlijnen verhalenwedstrijd en links naar opnames Opdracht voor de wedstrijd: Schrijf een verhaal over slavernij terwijl je luistert naar het stuk Florida Suite van Frederick Delius. Laat de sfeer van de muziek van Delius in het verhaal terugkomen. Tips: 1. De Florida Suite bestaat uit vier delen met ieder een eigen sfeer. Daar horen emoties bij zoals: blij, verdrietig, boos, bang, verliefd. Kun je die onderscheiden? Let daarbij op: o Tempo snel/ langzaam o Ritme zijn er opvallende ritmes in het stuk en welk instrument speelt ze o Melodie is de melodie hoog/ laag, vloeiend/ springerig o Instrumenten herken je instrumenten en klinken ze vrolijk/ droevig Kun je deze sferen verwerken in jouw verhaal? 2. Zie je bepaalde plaatjes/ filmpjes in je hoofd bij deze muziek? Je kunt ook de titels van de delen nemen als inspiratie. Ga er verder over fantaseren met het thema (slaven in Florida) in je achterhoofd. Kun je de plaatjes uitwerken tot een verhaal? Opnames Florida Suite Deel 1 Florida Suite Ochtendgloren - Dans http://www.youtube.com/watch?v=voyev-t_lvm Deel 2 Florida Suite Aan de rivier http://www.youtube.com/watch?v=v-kahj85ovc Deel 3 Florida Suite Zonsondergang, bij de plantage http://www.youtube.com/watch?v=dik5juhmfow Deel 4 Florida Suite De nacht http://www.youtube.com/watch?v=8equopcwthu - 7 -