Voorlichtingsblad van ForFarmers JUNI 2011 jaargang 35 VOERTAAL

Voorlichtingsblad van ForFarmers JUNI 2011 jaargang 35 VOERTAAL

Klankbordgroepen ForFarmers is gestart met klankbordgroepen voor de verschillende sectoren. Per klankbordgroep schrijft een deelnemer over zijn bedrijf, zijn toekomstvisie, de rol en meerwaarde van de klankbordgroep. In deze Voertaal presenteren we u varkenshouder Adriaan van Bergen. Mijn naam is Adriaan van Bergen, 50 jaar, ben getrouwd en heb vier kinderen in de leeftijd van 13 tot 22 jaar. In 1985 zijn we gestart met een vleesvarkensbedrijf te Duiven met de intentie om hier een gesloten bedrijf van te maken. Tot dan was ik werkzaam bij verschillende fokkerijgroeperingen, eerst als dierverzorger, later als inseminator. In verband met woningbouwplannen van de gemeente Duiven tegenover onze bedrijfslocatie werd de bouwvergunning, voor de zeugenstal, die we wilden bouwen, ingetrokken. Daardoor stagneerde onze bedrijfsontwikkeling. Uiteindelijk is ons bedrijf verkocht aan de gemeente en zijn we in 1992 opnieuw gestart in Rosmalen. Omdat toen de verruimde vervangingsreserve nog niet was toegestaan, zijn we opnieuw met vleesvarkens verdergegaan. In 1997, ten tijde van de varkenspest, waarbij we een jaar geen biggen konden opleggen, heb ik een opleiding makelaardij gevolgd. Vanaf 1999 heb ik diverse taxaties verricht voor opkoop c.q. verplaatsingsregelingen voor DLG en de Provincie Noord- Brabant. Sinds 2004 ben ik VastgoedCert gecertificeerd makelaar-taxateur Wonen/ MKB/WOZ. Verder ben ik bestuurlijk actief in onze plaatselijke ZLTO afdeling. Er heeft zich nog geen bedrijfsopvolger aangediend, maar om de continuïteit van het bedrijf te waarborgen wordt er momenteel bijgebouwd. Onze bedrijfsomvang groeit naar 5000 vleesvarkens. Mochten we geen bedrijfsopvolger vinden, dan blijft het bedrijf dankzij deze groei ook gewild voor aankoop door een andere varkenshouder. De huidige stallen worden deels emissiearm gemaakt middels een chemische luchtwasser en de klimaatregeling wordt ook up-to-date via centrale afzuiging en frequentiegestuurde ventilatoren. De nieuwbouw is voorzien van een ICV-systeem en in de stallen werken we met een brijvoerinstallatie en bijproducten. Afgelopen voorjaar ben ik benaderd om klankbordlid te worden bij ForFarmers. Daar heb ik positief op gereageerd omdat ik een bijdrage wil leveren aan het streven van ForFarmers om diverse zaken te bespreken, zodat ForFarmers een nog betere partner kan zijn voor de boeren. De eerste bijeenkomst is inmiddels geweest. Hierbij hebben we onder andere de sterke punten en de aandachtspunten van ForFarmers besproken. Sterke punten zijn bijvoorbeeld de bereidheid van ForFarmers om te veranderen en verder te ontwikkelen. Ook de open organisatie, de goede voorlichting en het voer van goede prijs/kwailteit-verhouding zijn sterk. Als veehouder vinden we het belangrijk dat de voorlichters nieuwswaarde brengen tijdens een bedrijfsbezoek. Het scherp houden van de voorlichters (via trainingen of technische informatiedagen) is dus gewenst. Ook de communicatie tussen de voorlichters onderling, wanneer er meerdere bij één klant komen, vraagt aandacht. Verder hebben we aanpassingen en tips voor de website van ForFarmers, MyFor- Farmers en Agrisell besproken, gevraagd of het mogelijk is om informatiebijeenkomsten betreffende Vermogen Op Naam te organiseren en tips gegeven omtrent de klantbetrokkenheid en klantbinding van ForFarmers. Het feit dat ForFarmers deze actiepunten oppakt geeft mijns inziens aan, dat er daadwerkelijk inhoud aan het initiatief van klankbordgroepen wordt gegeven. 2 Klankbordgroep varkenshouderij 2 Zwarte Cross Festival 3 Duurzaamheid bij ForFarmers 4 Prijswinnaars Innovatiefonds 6 Maximale eiwitproductie in de zomerdag 8 Preventie van hittestress 10 BEX geeft inzicht in mineralenefficiëntie 12 Sojahullen van FarmFeed 13 Reportage: optimale jongveeopfok 14 Nieuwbouw in de kalverhouderij 16 Tips tegen hittestress bij geiten 17 Fosfaatefficiëntie in de varkenshouderij 18 Reportage: reductie dierdagdosering 20 Biggen wegen is zinvol 22 Feedcare : optimalisatie brijvoerrantsoen 24 Voorkom hittestress bij pluimvee 26 Reportage: innovatieve bedrijfsvoering 28 Gildehoen: duurzaam kipconcept 30 COLOFON Redactieadres: ForFarmers, Postbus 91, 7240 AB Lochem, T: +31(0)573 28 88 00, F: +31 (0)573 28 88 99 Eindredactie: Afdeling communicatie. De eerstvolgende Voertaal verschijnt in augustus 2011. INHOUD Belang van een goede grasmat 32 Groenbemesters voor betere structuur 34 Reportage: nieuwe aardappelbewaarloods 36 Korte berichten akkerbouw 38 Productierechten 39 Luchtwassers nader bekeken 40 Reportage: ervaring met nieuwbouw 42

Zwarte Cross Festival ForFarmers is dit jaar wederom aanwezig op het Zwarte Cross Festival in Lichtenvoorde, dat plaatsvindt op vrijdag 15, zaterdag 16 en zondag 17 juli 2011 in Lichtenvoorde. Dit keer presenteren we de spectaculaire attractie ForFarmers bungeecar. Het Zwarte Cross Festival vindt dit jaar voor de vijftiende keer plaats en ForFarmers is daar voor het derde jaar bij. Het festival biedt drie dagen plezier voor jong en oud, staat bekend als het grootste muziekfestival van Oost-Nederland en is het grootste motorcrossspektakel van Europa. U komt toch ook? ForFarmers heeft op het Zwarte Cross Festival een eigen VIP-parkeerplaats en een terrein, waarop zich het Hard Brok Café bevindt. Hier wordt u ontvangen door onze medewerkers en kunt u onder het genot van een hapje en een drankje bijpraten. U mag gratis een uniek Hard Brok Café T- shirt afhalen en u kunt uw chauffeurscapaciteiten testen op de rodeobulkwagen. De band Bökkers dut Normaal verzorgt op zaterdag en zondag een aantal optredens voor de gasten op het ForFarmers VIPterrein. Zij zingen dan ook het ForFarmers lijflied Boeren met ambitie. De openingstijden van het ForFarmers-terrein zijn: Vrijdag 15 juli: 14.00-21.00 uur Zaterdag 16 juli: 10.00-17.00 uur Zondag 17 juli: 9.00-17.00 uur Let op: de locatie is veranderd ten opzichte van voorgaande jaren. Het ForFarmers-terrein bevindt zich nu op de Engelse Schans. ForFarmers bungeecar Dit jaar heeft ForFarmers een specta- culair evenement op het festivalterrein. Stap in de ForFarmers bungeecar en doe de ultieme test: wordt u de grootste brokkenpiloot van het Zwarte Cross Festival? De bungeecar is een spectaculaire attractie waarmee ForFarmers op het festivalterrein naast de discotent komt te staan. Met maximaal twee personen wordt u in een Dodge Viper naar een hoogte van zestig meter gehesen. De auto wordt losgeklikt en in een spectaculaire vrije val raast u in sneltreinvaart naar beneden! Dankzij de vier elastieken, gaat u vervolgens in de zesde versnelling weer naar boven. Beleef de kick van een vrije val! Op de website www.debestebrokkenmakers.nl vindt u meer informatie. Daar is tevens een routebeschrijving te vinden naar het ForFarmers-terrein, met VIP-parkeerplaats. Wanneer u in de buurt van Lichtenvoorde de borden ForFarmers aanhoudt, bent u op de goede weg! 3

Duurzaamheid integraal onderdeel bij de nutritionisten van ForFarmers Leon Marchal, hoofd Research & Development (R&D), is één van de leden van de Task Force Duurzaamheid. Deze werkgroep bij ForFarmers heeft als doel om duurzaamheidsdoelstellingen binnen de organisatie te realiseren. Wij vragen aan Leon, welke rol de nutritionisten van R&D op het gebied van duurzaamheid vervullen. De Task Force heeft duurzaamheid ingedeeld in meerdere thema s. De thema s, waar de nutritionisten van R&D aan werken zijn diergezondheid, mineralenreductie (fosfaat en stikstof) en voerefficiëntie. Op het gebied van diergezondheid werken we op dit moment sterk aan het item antibioticareductie. ForFarmers stopt dit jaar met de productie van gemedicineerd varkensvoer en daarom geven we de varkenshouders advies over alternatieve methoden om antibiotica te verstrekken, bijvoorbeeld via drinkwatermedicatie. Het is algemeen bekend dat zieke varkens minder voer opnemen, maar nog wel blijven drinken. Verschuiving van de antibioticagift van voermedicatie naar drinkwatermedicatie is vast niet de enige oplossing? Nee, het is juist ons streven dat er zo min mogelijk antibiotica op een veehouderijbedrijf wordt ingezet. Dit kan door verhoging van de diergezondheid op veehouderijbedrijven, want op bedrijven met gezonde dieren, wordt minder antibiotica ingezet. Onze bijdrage hieraan is de ontwikkeling van voeders, die de darmgezondheid van het dier verbeteren. Want een gezonde darm, zorgt voor een goede opname en vertering van voedingsstoffen. Daarnaast speelt de darm een centrale rol bij de afweer van het dier. Hoe gezonder de darm, hoe minder gevoelig het dier is voor ziekte. Via onderzoek, het doen van proeven en het ontwikkelen van nieuwe voerconcepten is R&D hierbij betrokken. Ook heeft ForFarmers een dierenarts in dienst, die actief bekijkt hoe klanten het antibioticagebruik kunnen verminderen. Een manier om veehouders inzicht te geven in de bedrijfsgezondheidsstatus is het uitvoeren van een scan. Binnen de concepten Cowcare, Pigcare en Poultrycare hebben we verschillende scans beschikbaar. Na het uitvoeren van een scan krijgt de veehouder tips om de diergezondheid verder te verbeteren. Hij kan hier dan binnen zijn bedrijfsmanagement rekening mee houden. Kortom, het werken aan antibioticareductie uit zich op drie gebieden: 1. ForFarmers stopt met de productie van gemedicineerd voer. 2. Via onze concepten Cowcare, Pigcare en Poultrycare adviseren we veehouders, waardoor de bedrijfsgezondheidsstatus van het bedrijf hoger wordt. 3. De nutritionisten ontwikkelen voeders, die sturen op een hogere darmgezondheid. Dit heeft een positieve invloed op de algemene gezondheid van het dier. 4

Hier wordt eendenkroos gekweekt als alternatieve eiwitbron voor de toepassing in veevoeders. Welke rol kan R&D vervullen in het item mineralenreductie? Vooral het item fosfaatreductie is actueel. Wij zorgen voor verbetering van de voeders, zodat het dier het fosfaat in het voer beter om kan zetten naar een nuttig product (fosfaat is een onderdeel van eiwit), denk aan fosfaat in melk of fosfaat in vlees. Het kengetal voederconversie speelt een belangrijke rol bij de verbetering van de fosfaatefficiëntie: hoe scherper de voederconversie, hoe efficiënter het dier met het fosfaat in veevoer om kan gaan. Op het gebied van ammoniakreductie bij varkens liggen een aantal voerconcepten op de spreekwoordelijke plank, maar het is op dit moment nog wachten op de noodzakelijke wettelijke erkenning als erkende emissiefactor. Verder begeleiden wij onze voorlichters, zodat zij de veehouders van de beste adviezen kunnen voorzien. Vorig jaar schreven we in Voertaal over het project eendenkroos als veevoer. Wat is de status van dit project? De eerste resultaten van eendenkroos als alternatieve eiwitbron voor de toepassing in veevoeders zijn positief. De productie bevindt zich op dit moment nog in de opschalingsfase. Nog dit teeltseizoen gaan we op onze proeflocatie naar 0,5 tot 1 hectare teelt. Eendenkroos is een snelgroeiend, eiwitrijk gewas, dat relatief eenvoudig geteeld kan worden. Het kan na de oogst direct als nat product ingezet worden op veehouderijbedrijven. Rundveehouders kunnen het bijvoorbeeld direct toepassen, door het door het ruwvoer te mengen. Drogen met restwarmte van een biovergister geeft de mogelijkheid tot opslag voor de winterdag of eventueel levering aan ForFarmers. In de fabriek wordt het dan vermengd met andere grondstoffen tot compleet mengvoer. We zien eendenkroos als een nieuwe aanvulling op het gebied van lokale eiwitteelt. Met name in de biologische sector is hier een grote behoefte aan. Welke resultaten heeft ForFarmers in 2010 behaald? Over de hele linie hebben we ons in 2010 verbeterd ten opzichte van vorige jaren. We streven ieder jaar naar een verbetering van 2% op de gebieden voer-, stikstof- en fosfaatefficiëntie. Wat houdt voerefficiëntie in? Voerefficiëntie is de vraag, hoeveel melk, vlees of eieren de dieren per kg voer kunnen produceren. We proberen ervoor te zorgen dat een dier minder voer nodig heeft om hetzelfde of meer te kunnen produceren. Minder kilogrammen voer betekent, bij een ongeveer vergelijkbaar grondstofpatroon, uiteindelijk ook minder land-, water- en fosfaatgebruik voor de teelt en minder kilometers transport. Dit draagt dus bij aan een verdere verduurzaming van onze voedselproductie. 5

Prijswinnaars Innovatiefonds De innovatieve ideeën in de rundveehouderij, die afgelopen december een geldprijs uit het Innovatiefonds Farmers for Farmers hebben gewonnen, worden in deze Voertaal nader beschreven. Wilt u ook kans maken op een geldbedrag? Meld uw innovatie dan aan via de website www.farmersforfarmers.eu. Binnenkort gaat de jury de nieuwste inzendingen beoordelen. Klara heeft voorrang Melkveehouders Jaap en Marente Hupkes en Johan Hissink uit Voorst hebben sinds december 2009 een melkrobot. Dit willen ze combineren met weidegang. Niet alleen omwille van het imago van de sector, maar ook uit kostenoogpunt en ter bevordering van de diergezondheid willen we de dieren in de wei houden. Maar onze huiskavel bedraagt zeven hectare. Dit is voor de honderd melkkoeien te klein om de hele zomer in geweid te worden. Aan de overkant van een weg ligt een ander weideperceel van tien hectare. Voorheen brachten we de koeien daar s ochtends na het melken naartoe en haalden we ze later op de dag weer op, maar nu de koeien door een melkrobot worden gemolken, willen we dat ze de gehele dag terug kunnen naar de robot. Daarom is het idee van een koeoversteek ontstaan. Compleet met veeroosters in de weg. Volgens Marente en Jaap Hupkes zijn binnenkort de vergunningen rond en dan gaat de schop de grond in. De officiële opening van de koeoversteek vindt plaats op zaterdag 17 september 2011. 6 Vernieuwend aan dit idee is het feit dat er voor realisatie van deze koeoversteekplaats eerst twee verkeersbesluiten genomen moesten worden. Het eerste besluit is dat de weg een 30 kilometerzone wordt, het tweede besluit houdt in dat de gemeente een ontheffing geeft van het verbod dat gehouden dieren geen vrije toegang tot de openbare weg mogen. De overheid stelde de volgende criteria: de weg, waar de koeoversteekplaats gerealiseerd wordt, mag geen verbindingsweg zijn. Het moet bovendien een weg zijn, waar de verkeersfrequentie laag is. Dat is bij deze weg het geval. Het is een weg voor aanwonenden en wordt gebruikt als toeristische route. De aanwonenden reageren positief op ons idee. Zij zijn blij met het besluit dat er minder snel over de weg gereden wordt en zien ook veel liever koeien in de wei (in hun achtertuin). Wij zijn met dit idee voorlopers in de sector. Ons idee is daarom uitgeroepen tot pilotproject en hiermee hopen we dat andere melkveehouders, in verschillende delen van het land, eenzelfde mogelijkheid krijgen. We weten al dat naast de gemeente Voorst nu vijf andere gemeenten in Nederland bezig zijn met wijziging van de twee verkeersbesluiten. We zijn blij dat dit initiatief zo goed wordt opgepakt door de overheid. De ondernemers houden rekening met de omgeving. Zo gaat de oversteekplaats in de zomermaanden alleen bij daglicht open, na 19.00 uur kunnen de koeien alleen nog maar in het huisperceel komen. En omdat de weg een toeristische route is, waar veel mensen te voet, te paard of met paard en wagen over gaan, worden er aan beide zijden van de veeroosters mooie, in het landschap passende, hekken geplaatst.

Vervangen tepelvoering Melkveehouder Marty Reurink uit Neede ontwikkelde, samen met zijn vader Wim, een apparaat om zonder al te veel inspanning de tepelvoering van de tepelbekers van de melkrobot te vervangen. Hiervoor heb ik een oude geboortekrik, die al jaren op zolder lag, gebruikt. Op deze geboortekrik heb ik met behulp van een oude schuddertand een houder gelast, waarin de tepelbeker past. De voering kan nu met de krik door de beker getrokken worden. Dit vergt heel wat minder inspanning dan alles met de hand vervangen. Marty houdt zich aan het advies om elke 2.500 melkbeurten de tepelvoeringen te vervangen. Om de 2,5 week moet ik bij acht tepelbekers de voering vervangen. Omdat dit zo vaak per jaar plaatsvindt, wilde ik de handeling vereenvoudigen. Het moest me minder arbeid en lichamelijke inspanning kosten. Want een niet prettige handeling stel ik eerder uit. Terwijl het regelmatig vervangen van de tepelvoering juist positief is voor de speenkwaliteit van de uiers. Ik vind het belangrijk om de uiergezondheid bij het melkvee op peil te houden. Daarom hebben we er een minder lichaamsbelastende handeling van gemaakt. Deze innovatie is een goedkope oplossing én het levert veel arbeidsgemak op. Marty Reurink toont de werking van de tepelvoeringvervanger, een aangepaste geboortekrik. Hij heeft de innovatie op werkhoogte gehangen, zodat hij de werkzaamheden met rechte rug kan uitvoeren. Dit is het! Hebt u ook een goed idee? Een idee waar niet alleen uzelf, maar de gehele sector profijt van kan hebben? Meld uw innovatie dan aan via de website www.farmersforfarmers.eu. Stuur het inschrijfformulier in en maak kans op een geldprijs van maximaal 5.000,- om uw idee verder te ontwikkelen. Twee keer per jaar beoordeelt een onafhankelijke jury welke inzendingen een prijs gewonnen hebben en daar koppelen ze een geldbedrag aan. Een baanbrekend idee wint 5.000,-, de prestigeprijs bedraagt 2.500,- en als aanmoedigingsprijs wordt 1.000,- uitgekeerd. De jury beoordeelt het idee, niet of de innovatie al is uitgevoerd / in werking is of niet. 7

Maximale e Zodra de buitentemperatuur stijgt, daalt het eiwitgehalte in de melk. Het gaat veelal om een daling van tienden van procenten, maar een tiende minder melkeiwit geeft bij een productie van 700.000 kilogram melk al snel 1.500,- minder aan melkopbrengst per jaar. Wij presenteren u de belangrijkste succesfactoren om het eiwitgehalte in de melk tijdens de zomer op niveau te houden. ForFarmers heeft onderzocht waarom het ene bedrijf een grotere daling in het eiwitgehalte heeft dan het andere. Factoren als diergezondheid, huisvesting, klimaat, de voeding en het voerregime zijn bij het onderzoek meegenomen. Afhankelijk van lactatiestadium en leeftijd Het is algemeen bekend dat het eiwitgehalte bij koeien afhankelijk is van het lactatiestadium (grafiek 1). Zo heeft een nieuwmelkte koe een lager eiwitgehalte in de melk dan een oudmelkte koe. Daarnaast hebben jongere dieren een hoger eiwitgehalte dan oudere dieren. Ook speelt het afkalfseizoen een rol. Dieren, die in de zomermaanden afkalven hebben meer moeite om hun energievoorziening op peil te brengen en te houden (hittestress), dan dieren die in de winter afkalven. Verschillende succesfactoren Het onderzoek is door ForFarmers-rundveevoorlichter Bas Haarhuis uitgevoerd bij een tweetal typen melkveebedrijven. Bedrijven met een beperkte eiwitdip gedurende de zomermaanden versus bedrijven met een grote eiwitdip. De bedrijven met een grote eiwitdip lieten tweetiende procent meer verval in eiwitpercentage gedurende de zomermaanden zien. 8 Op het gebied van de succesfactoren diergezondheid, huisvesting, klimaat, voeding en voer-

iwitproductie in de zomerdag regime, zijn een aantal belangrijke verschillen gekomen. Deze worden in grafiek 2 weergegeven. Succesfactoren huisvesting Uit grafiek 2 blijkt dat de bezettingsgraad en de maatvoering van de ligboxen en het voerhek belangrijke factoren zijn. Bedrijven met een overbezetting aan het voerhek en met een krap aantal ligplekken hebben meer last van een daling in het eiwitgehalte, dan bedrijven die voor elke koe een geschikte ligplek of voerplaats hebben. Gedurende de koelere perioden blijken deze vormen van overbezetting relatief minder gevolgen te hebben dan in de zomer. Bij een hogere temperatuur heeft de koe meer behoefte aan ruimte om te vreten en te liggen, zodat ze haar lichaamswarmte kwijt kan. Zorg voor goede klauwgezondheid Op de bedrijven, die zomers een grotere daling in het eiwitgehalte hebben, scoren de koeien relatief slechter op klauwgezondheid dan op de bedrijven die het eiwitgehalte beter op peil weten te houden. Uit het onderzoek blijkt dat een goede klauwgezondheid van groot belang is om een daling van het eiwitgehalte tegen te gaan. Een goede klauwgezondheid is immers cruciaal voor een hoge drogestofopname. Hoe meer drogestof een koe opneemt, hoe beter het eiwitgehalte op peil blijft. Conclusie Om het eiwitgehalte gedurende de zomer op peil te houden, dient u te zorgen voor een gezonde melkkoe, die met behulp van verschillende managementmaatregelen volop aan het eten blijft. Aandachtspunten samengevat Voorkom overbezetting, geef iedere koe een vreet- en ligplek Tref klimaatmaatregelen, biedt koeien tijdens de zomerdag verkoeling Zorg voor een fris en smakelijk rantsoen, dat onbeperkt beschikbaar is Geef onbeperkt fris drinkwater Voer bufferende mineralen Bewaak een goede klauwgezondheid Grafiek 1. Verloop van het eiwitpercentage in de melk gedurende een jaar, bij verschillende lactatiegroepen 4,10 Succesfactor klimaat Ook wordt het belang van een regelbaar klimaat in de stal nog eens bevestigd. Bedrijven die op warme dagen de koeien verkoeling kunnen bieden via ventilatoren/ sproeiers op het dak of een geïsoleerd dak, zijn beter in staat om het eiwitgehalte in de melk op niveau te houden. 3,90 3,70 3,50 Eiwit % 3,30 Eiwit % 0-60 dgn Eiwit % 61-120 dgn Eiwit % 121-200 dgn Eiwit % 200-305 dgn Succesfactor voeding Om de daling van het eiwitgehalte tot een minimum te beperken is het belangrijk dat de koeien voer blijven opnemen. De drogestofopname dient dus gestimuleerd te worden. De bedrijven, waar het eiwitgehalte in de melk gedurende de zomer nauwelijks daalt, hanteren een aangepast voerregime. 90% van deze bedrijven voert meerdere malen per dag en/of verwijdert vaker het restvoer. Fris en smakelijk voer, onbeperkt gevoerd, is cruciaal voor het op peil houden van het eiwitgehalte. Daarnaast wordt de schade van broei in de kuil, en dus een lagere voeropname, op veel bedrijven onderschat. Uit het onderzoek blijkt tevens dat pensbuffering een belangrijk hulpmiddel is ter voorkoming van de daling in het eiwitgehalte. Ruim 60% van de bedrijven met een beperkte daling voegen bufferende mineralen zoals Univit Buffer aan het rantsoen toe. Bij bedrijven met een grote daling zien we dat 20% bufferende mineralen verstrekt. 3,10 2,90 jan. febr. mrt. apr. mei jun. jul. aug. sept. okt. nov. dec. Grafiek 2. De belangrijkste verschillen tussen bedrijven met weinig daling van het eiwitgehalte en bedrijven met Lage een grote eiwit dip daling versus van hoge het eiwit eiwitgehalte, dip gemeten in de maand juli 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bezetting ligboxen voldoet Maatvoering ligboxen voldoet Bezetting voerhek voldoet Maatvoering voerhek voldoet Geen broei Verwijderd restvoer elke dag Verstrekt bufferende voeders Kan stalklimaat beïnvloeden Warme dag anders weiden Lage dip Hoge dip 9

Preventie van hittestress De ideale omgevingstemperatuur voor koeien ligt tussen de 5 C en 15 C. Wordt de temperatuur veel hoger en is de luchtvochtigheid hoog, dan kunnen de koeien flink last krijgen van hittestress. 10 Koeien met hittestress hebben een versnelde en oppervlakkige ademhaling. Ze doen dit om de overtollige warmte aan de omgeving af te geven. Met name bij de vertering van ruwvoer in de pens (fermentatie) komt veel warmte vrij. Koeien proberen deze overmaat aan warmte te reguleren door minder voer op te nemen. Wanneer de koe in stress raakt, kan dit leiden tot een 25% lagere voeropname. Doordat er minder ruwvoer wordt verteerd, neemt de herkauwactiviteit af en daalt het vetgehalte. Bovendien komt de energievoorziening en dus de melk- en eiwitproductie onder druk te staan. Daarnaast heeft hittestress ook een negatieve uitwerking op uiergezondheid, vruchtbaarheid en klauwgezondheid. Rantsoen en voeropname Bij hittestress is het zinvol om te kiezen voor een rantsoen dat veel energie levert, terwijl bij de vertering er maar weinig warmte vrijkomt. Zo geeft de vertering van snijmaïs minder warmteproductie dan die van bijvoorbeeld graskuil. Ook tussen krachtvoeders bestaan verschillen. ForFarmers houdt hier bij de samenstelling van de voeders rekening mee. Voeders met een hoger aandeel bestendig zetmeel en beschermd vet omzeilen de warmteproductie in de pens en voorzien de koeien toch in hun hogere energiebehoefte. Ook goed verteerbare energie Actie Univit Buffer Bestel minimaal 500 kg Univit Buffer (15039) en ontvang het unieke ForFarmers strandlaken cadeau! (Deze actie loopt tot 1 september 2011. Maximaal twee strandlakens per klant.) uit celwanden geeft een lagere warmteproductie. Supplement Energie booster is hierin uniek en daarom uitermate geschikt om bij hoge temperaturen te verstrekken. Om de dip in drogestofopname zoveel mogelijk te beperken is het vooral van belang dat het ruwvoer fris, smakelijk en van goede kwaliteit is. Verstrek daarom broeivrij ruwvoer. Houd hier bij het uitkuilen rekening mee, zorg voor een voersnelheid van minimaal twee meter per week in de zomer. Ook wordt het voer bij warme dagen aan het voerhek eerder warm en onsmakelijk. Het vaker voeren en restvoer verwijderen werkt stimulerend op de voeropname. Bufferen Normaalgesproken is structuurrijk ruwvoer het middel om pensverzuring tegen te gaan. Bij hittestress valt het effect hiervan vaak tegen, omdat juist het ruwvoer minder goed door de melkkoe wordt opgenomen. Voor deze situatie heeft ForFarmers Univit Buffer beschikbaar. Dit mineralenmengsel bevat als extra een combinatie van specifieke buffers. Hiermee wordt het eventueel gevormde zuur in de pens snel geneutraliseerd. Door de specifieke buffers heeft Univit Buffer een

Probleemloos melken in de zomer In de zomerperiode is het belangrijk om bij de melkrobot te zorgen voor extra hygiëne en het werken aan de preventie van hittestress. In het kort volgen enkele belangrijke punten waaraan u kunt denken. Robotruimte: Hygiëne in de robotruimte. Bestrijd vliegen, zowel in de ruimte als in de stal Voorkom melkresten, reinig de ruimte dagelijks en sluit melkseparatieemmers vliegvrij af (gebruik eventueel een zeef) Voorkom rechtstreekse zoninstraling op de camera/laser van de robot. Melkrobot: Een aangenaam verblijf van de koe in de melkrobot. Bestrijd vliegen op de koe Houd de koeien schoon. Scheer de staarten en uiers op tijd Wees alert op een schone voerbak Zorg voor een aangenaam klimaat in de robot. Een ventilator naast de robot kan uitkomst bieden Laat niet teveel koeien in de wachtruimte (max. vijf per robot). grotere buffercapaciteit en een langdurigere werking dan natriumbicarbonaat. De dosering van Univit Buffer is normaalgesproken 125 gram, maar op dagen met hittestress dient de gift te worden verdubbeld tot 250 gram per koe. Pensverzuring wordt op die manier voorkomen en het verlies aan zouten, doordat de koeien zweten, wordt snel weer aangevuld. De maatregelen ter preventie van hittestress kunnen het beste nog enkele weken na de warme periode worden toegepast. Dorst De koe gebruikt water om haar vochtverlies aan te vullen, maar ook om zich te koelen. De wateropname kan stijgen tot meer dan 150 liter per dag. Onbeperkt vers en schoon drinkwater moet daarom vanzelfsprekend voorhanden zijn. Niet alleen de hoeveelheid, maar ook de bereikbaarheid van water is van belang. Een extra drinkbak tijdens warme dagen is geen overbodige luxe. Wanneer u nog vragen heeft naar aanleiding van dit artikel, dan kunt u contact opnemen met uw voorlichter van ForFarmers. Melksysteem: De melkkwaliteit vormt in de zomerperiode een hoger risico. Reinig minimaal drie keer per dag (dit is vooral bij overcapaciteit van belang). Besteed extra aandacht aan de reiniging van de kleppen en afsluiters bij de tank. Berg de melkfilters schoon en droog op. Ruim vieze filters direct op in verband met het aantrekken van vliegen Zorg voor voldoende reinigingsmiddel, desinfectiemiddel en of spraymiddel. Preventie Voorkom hittestress door: Het aanbieden van voldoende vers drinkwater en schaduw of beschutting tegen zonlicht De koeien binnen te houden tijdens de warmste perioden van de dag en te beweiden tijdens de koelere perioden Extra luchtverplaatsing in de stal door ventilatoren Overbezetting in de stal te vermijden Vaker te voeren en restvoer sneller weg te halen. Voorkom broei in de kuil Geconcentreerder voer aan te bieden. Denk bijvoorbeeld aan: - krachtvoer met meer energie en eiwit per kg - meer snijmaïs, minder graskuil - een verhoging van het basisrantsoen met Supplement Energie booster Verstrek Univit Buffer vanaf het begin van de zomer (125 gram per koe). Verdubbel de dosering op warme dagen (250 gram) en ga door met deze maatregelen tot enkele weken ná de warme periode. Open dag vrijdag 8 juli 10.00 tot 16.00 uur De familie Roeterdink uit Bathmen heeft onlangs haar bedrijf uitgebreid met een nieuwe ligboxenstal. De nieuwe 3 + 3 ligboxenstal is tegen de bestaande stal gebouwd. Hierdoor beschikt het bedrijf nu over een ligboxenstal met een 1 + 0 + 6 + 0 + 3 opstelling en een capaciteit voor circa 300 melkkoeien. De droogstaande koeien worden apart gehuisvest. De koeien worden gemolken in een 2 x 24 stand Swingover melkstal. De melkstal beschikt over twee middenuitgangen waardoor de koeien zeer snel de melkstal kunnen verlaten (semi rapid exit). Als boxbedekking zijn koematrassen gemonteerd. De geproduceerde melk wordt buiten de stal opgeslagen in een staande silotank. Om u de gelegenheid te geven de nieuwe stal te bezichtigen, nodigen familie Roeterdink en de deelnemende bedrijven u van harte uit voor een bezoek aan de open dag op vrijdag 8 juli 2011. Adres: Familie Roeterdink Arkelsteijnweg 2 PC Bathmen U wordt verzocht om de open dag niet in bedrijfskleding te bezoeken. 11

BEX geeft inzicht in de mineralenefficiëntie De uitstoot van fosfaat op varkens- en rundveebedrijven moet in 2011 tien miljoen kg verminderen. Om deze doelstellingen te kunnen realiseren is het van groot belang dat iedere rundveehouder weet hoe de fosfaatefficiëntie op zijn bedrijf is. Deelname aan de bedrijfsspecifieke excretie (BEX) kan hier inzicht in geven. Het mestbeleid hanteert normen voor mestproductie, de zogenaamde excretieforfaits. Voor melkveehouders die daarvan willen afwijken, heeft het ministerie van LNV de Handreiking bedrijfsspecifieke Tabel 1. Gemiddelde BEX-deelnemer Kenmerk Gemiddeld Kg melk/ha 17.084 Aantal jongvee/10 melkkoeien 7,5 Kg krachtvoer/100 kg melk 22,4 Gram Re/kg drogestof 154 Gram P/kg drogestof 3,6 excretie melkvee (BEX) opgesteld. Met deze handreiking kunnen zij de bedrijfsspecifieke mestproductie voor hun bedrijf berekenen. Ook voor extensieve bedrijven is deelname interessant. Men verkrijgt inzicht in fosfaat- en stikstofproductie, waardoor men mogelijk efficiëntieslagen kan maken. ForFarmers adviseert haar klanten om uit te zoeken of deelname aan de bedrijfsspecifieke excretie interessant is. Deelname aan BEX loont ForFarmers klanten die nu al meedoen aan de bedrijfsspecifieke excretie, halen gemiddeld een fosfaatvoordeel van 18.1 procent en een stikstofvoordeel van 12.5 procent. Dit blijkt uit een eerste analyse van de gegevens over het jaar 2010 (zie tabel 1). Veel melkveebedrijven hoeven dus minder mest af te voeren. Daardoor worden er minder kosten gemaakt. Minder mestafvoer bete- kent tevens behoud van veel kilogrammen organische stof, stikstof, fosfaat en overige mineralen op het bedrijf. Het fosfaatvoordeel ontstaat, doordat de BEX aantoont dat er op het melkveebedrijf in werkelijkheid minder stikstof en fosfaat wordt geproduceerd, dan volgens forfaitaire norm is bepaald. Bedrijfsspecifiek komt het bedrijf gunstiger uit. Resultaten veehouders ForFarmers Ruim 60% van alle melkveehouderijbedrijven maakten in 2010 gebruik van de bedrijfsspecifieke excretie. Dit aantal is de laatste jaren fors toegenomen. Ruim 80 procent van alle ForFarmers klanten hebben voorbereidende maatregelen getroffen, in de vorm van het opmeten en analyseren van de kuilen, om deel te kunnen nemen aan de BEX. 12 Oppervlakte grasland (ha) 34,6 Oppervlakte bouwland (ha) 10,3 Quotum/bedrijf 742.007 Aantal melkkoeien 86,3 Melkproductie per melkkoe (kg) 8.598 Gemiddeld Ureum 21,0 Voordeel BEX in kg stikstof 1760 Voordeel BEX in kg fosfaat 946 Voordeel BEX stikstof in % 12,5 Voordeel BEX fosfaat in % 18,1 Tabel 2. B X voeders in assortiment ForFarmers Artikelnummer Naam MELK WDVE FEB 20046 Super Plusmixbrok 920 105 5 20146 Super efficientbrok 1000 100-25 20296 Super Energiebalansbrok 1000 100 0 20196 Super MELK Optimaalbrok 1080 100-5 20815 Supplement Uniek* 880 200-25 20845 Supplement Rumen* 880 175 175 20835 Supplement Stimulans* 1200 85-50 20132 Supplement Enegie booster 1260 80-20 * Dit artikel is ook in meelvorm verkrijgbaar

Nieuws uit de markt van FarmFeed Veel veehouders zijn met een relatief beperkte ruwvoervoorraad uit de winter gekomen en de droogte van de afgelopen maanden heeft voor een verdere achterstand gezorgd. Nu staan ze voor de vraag, wanneer ze het beste snijmaïs kunnen kopen. ForFarmers heeft de cijfers van een groot aantal van deze bedrijven geanalyseerd. Gemiddeld komen we dan uit op de getallen in tabel 1. Voorwaarden voor deelname aan de BEX Mocht u ook mee willen doen met de bedrijfsspecifieke excretie dan moet u onder andere aan de volgende voorwaarden voldoen: De kuilen moeten geanalyseerd en opgemeten worden. Er dient op 1 januari van een nieuw jaar voorraadbepaling plaats te vinden. Betere fosforbenutting met B X voeders LTO en de Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie (Nevedi) hebben afspraken gemaakt over een efficiëntere benutting van fosfor via het voerspoor om zodoende de uitstoot van fosfaat door de Nederlandse varkens- en rundveehouderij te verminderen. Door de gemaakte afspraken om de fosfaatefficiëntie op bedrijven te verbeteren komen voeders met een laag fosforgehalte steeds meer in de belangstelling. ForFarmers heeft in haar assortiment een uitgebreide keuze aan voeders met een laag fosforgehalte aangeduid als B X voeders (zie tabel 2). Door het gebruik van de B X voeders daalt de aanvoer van bruto fosfor via krachtvoer, waarbij er nog steeds voldoende fosforaanbod voor de melkkoe is om de melkproductie op peil te houden. Bovendien is de inzet van deze voeders niet nadelig voor diergezondheid en dierwelzijn. Dit voorjaar kregen we bij FarmFeed diverse snijmaïskuilen aangeboden voor redelijke prijzen. Kopers waren op dat moment afwachtend, onzeker over het komende groeiseizoen. De regen bleef uit en de vraag naar ingekuilde maïs nam toe. Op datzelfde moment werden de verkopers afwachtend. Zij noemden als reden: Ik wacht nog, de prijs stijgt nog wel of Misschien hebben we de mais voor het eigen vee nodig, wanneer het klimaat zo droog blijft. Van een aanbodgestuurde markt, zijn we nu naar een vraaggestuurde markt geswitched. Dit heeft gevolgen voor de prijsvorming. Momenteel is er nog voldoende ingekuilde snijmaïs beschikbaar, maar dit kan snel veranderen. Wellicht kunt u samen met uw voorlichter de balans opmaken. Hoeveel ruwvoer hebt u voor uw vee nodig? Hoeveel is er al beschikbaar en wat verwacht u de komende tijd nog te krijgen? Wanneer moet u beslissen om te gaan kopen? Wanneer u maïs aan te bieden hebt, dan horen we dit graag. FeedMail Met FeedMail bent u, via e-mail, nog eerder op de hoogte van aanbiedingen of de komst van nieuwe of betere producten op het gebied van ruwvoeders, vochtige voeders, enkelvoudige voeders en strooisels. Meld u aan voor FeedMail via de button op www.farmfeed.eu Sojahullen als ruwvoervervanger Bij de oliewinning uit sojabonen blijven twee producten over die geschikt zijn als veevoer: eiwitrijk sojaschroot en ruwe celstofrijke sojahullen. Sojaschroot is een bekende, veel gebruikte eiwitbron in de veevoeding. Sojahullen zijn juist in te zetten bij een ruwvoertekort. Ze bevatten veel goede en geleidelijk verteerbare ruwe celstof. Het fosforgehalte is laag en door de geleidelijke afbraak van de ruwe celstof is de kans op pensverzuring nihil. Bij melkkoeien kunt u tot drie kilogram sojahullen in het rantsoen opnemen. Bespreek dit met uw voorlichter. Sojahullen zijn in brokvorm maar ook in ongeperste vorm beschikbaar. FarmFeed kan sojahullen geblazen en gekipt leveren in vrachten vanaf zestien ton. De prijs-/ kwaliteitverhouding is gunstig, maar bij enkelvoudige voeders gelden dagprijzen. Vraag ons daarom naar een passende offerte. Sojahullen: (Gehalten per kg ds) Droge stof 88 % VEM 1021 DVE 85 OEB -17 P 1,5 Vraag uw ForFarmers voorlichter naar de mogelijkheden. 13

Reportage Eastland Frona 419, temidden van de familie Hilhorst (rechts) en ForFarmers voorlichter jongveeopfok Jordi Berends en rundveespecialist Henk Woolderink (links). 14 Optimale jongveeopfok De basis voor een succesvolle melkkoe Familie Hilhorst uit Laag Keppel was in 2008 winnaar van de ForFarmers Unimel melkpoederactie. Ze wonnen het kalf Eastland Frona 419, afkomstig van fokker Oosterink uit Angeren. We zijn nu twee jaar verder en benieuwd hoe het met Frona 419 gaat. We ervaren haar als een mooi geschenk. Ze kwam bij ons als kalf van een half jaar oud en ze groeide zonder problemen goed mee met ons eigen jongvee. Eind maart van dit jaar heeft ze haar tweede kalf gekregen. Haar eerste lijst heeft ze afgesloten met een productie van 7.135 liter, 4,15% vet, 3,58% eiwit en een lactatiewaarde van 99, vertellen melkveehouders Johan en Rita Hilhorst. Samen met hun zoon John runnen ze het melkveebedrijf. John is een fokkerijliefhebber en heeft er hobby aan om zelf de juiste stier bij de juiste melkkoe te kiezen. Hij kan dan ook precies vertellen met welke stieren Frona 419, zelf dochter van Survivor, is geïnsemineerd. Op een leeftijd van vijftien maanden hebben we Frona 419 geïnsemineerd met Kian. Jammer genoeg kwam hiervan geen levend kalf ter wereld. We kozen voor Kian omdat Frona zelf veel lengtemaat en melkrijkheid heeft. Daarentegen kan ze aan kracht en laatrijpheid compensatie gebruiken. Ook wil ik graag bloedlijnen benutten die meer de no-nonsense koe

Bedrijfsgegevens fokken. De show is hobby en de slagroom op de taart. Maar ik geniet daar pas van wanneer de dieren zonder extra aandacht met de veestapel meedraaien. De tweede inseminatie is van de stier Tiamo. Ze kreeg een vaarskalf, die hebben we nu in de opfok. Tot nu een onopvallend dier, maar we melken twee dochters van Tiamo en dat lijkt, ik zeg het niet gauw, uitzonderlijk goed. Véél kwaliteit in combinatie met jeugd. Ik wil overigens niet ongenoemd laten dat familie Oosterink een knappe prestatie heeft geleverd in het fokken van Frona. Verschijning in de stal De ondernemers vertellen dat Frona 419 een goede en praktische melkkoe is. Johan: Haar beenwerk en uier zijn goed, maar ze is geen opvallende verschijning in de stal. Na de geboorte van haar tweede kalf zit ze nu op een melkproductie van ongeveer 37 liter per dag met 4,64% vet en 3,26% eiwit. Haar lactatiewaarde is ook een punt toegenomen tot 100 punten. Exterieurkenmerken Hilhorst neemt deel aan het bedrijfsinspectierapport. Dit geeft ze meer inzicht in de fokwaarde van de melkkoeien, vooral op het gebied van exterieur. Op basis van dit rapport krijgt elke melkkoe punten voor bepaalde exterieurkenmerken. Frona 419 is als volgt gescoord: frame: 83, robuustheid: 84, uier: 89, benen: 83 en algemeen voorkomen: 85. In september 2010 heeft Hilhorst Frona 419 nog mee mogen nemen naar de fokkerijkeuring in Eibergen. Helaas hebben we toen geen prijs met haar gewonnen, maar het is wel een leuke waardering dat ze mee kan komen met andere keuringskoeien. Ze draaide zeer goed mee. Samen met bedrijfsgenoot Ria (v. Paramount) stonden ze op de derde en vierde plaats in de kampioenskeuring bij de vaarzen. Optimale jongveeopfok Goede melkkoeien komen deels voort uit het fokkerijbeleid, maar ook de jongveeopfok speelt een belangrijke rol. Wordt het jongvee goed verzorgd, dan kan het dier later als melkkoe goed presteren. Het jongvee bij Hilhorst wordt de eerste dagen na de geboorte opgevangen in eenlingboxen op stro. Daarna gaan ze over naar een groepshok op stro, waar ze Unimel kalveropfokmelk krijgen via een kalverdrinkautomaat. Dit bevalt de familie Hilhorst prima. Johan vertelt: We hebben sinds 2007 een kalverdrinkautomaat. We kozen hiervoor vanwege ons eigen gemak (beter voor de rug) en omdat het kalf nu een uitgekiendere voeding krijgt, dat beter past bij het dier. Het voordeel van een drinkautomaat is dat het kalf altijd melk kan drinken en dat de melk ook de juiste temperatuur heeft. Voordeel kalverdrinkautomaat Een ander voordeel van de kalverdrinkautomaat is de mogelijkheid om in de wintermaanden de concentratie van het melkpoeder te verhogen. Tijdens de koude maanden moet een kalf harder werken om haar lichaam op temperatuur te houden. We kunnen haar daarbij ondersteunen door geconcentreerdere melk aan te bieden. De juiste instelling van het apparaat wordt besproken met Jordi Berends, specialist jongveeopfok bij ForFarmers. Jordi vertelt: Een optimale jongveeopfok is van belang om te komen tot sterke en productieve vaarzen. De familie Hilhorst heeft dit goed in de gaten en zijn ook bereid om hierin te investeren. Door vanaf de geboorte tot aan het spenen een duidelijke structuur te hanteren, wordt er volop aandacht geschonken aan de kwetsbaarste periode in de jongveeopfok. Belangrijke punten daarbij zijn het minimaal tien dagen individueel huisvesten van de jonge kalveren, het voeren op de norm en het zo vlak mogelijk laten verlopen van veranderingen (bijvoorbeeld qua rantsoen). Daardoor zien we goede resultaten op het melkveebedrijf van Hilhorst. John en jongveespecialist Jordi Berends controleren de afstelling van de kalverdrinkautomaat. V.l.n.r.: John, Johan en rundveespecialist Henk Woolderdink analyseren het rantsoen. Johan, Rita en John Hilhorst uit Laag Keppel houden ruim 100 melkkoeien en hebben 58 hectare grond ter beschikking. Tien hectare grond wordt benut voor de verbouw van mais, de overige grond is grasland. De koeien realiseren een gemiddelde productie van 10.303 kg melk met 4,26% vet en 3,54% eiwit. De gemiddelde leeftijd bedraagt 4.08 jaar. Hilhorst vindt duurzaamheid belangrijk, ze zijn bewust bezig om de gemiddelde levensproductie van de veestapel te verhogen. Op oudere leeftijd kunnen de koeien de productie gemakkelijker aan. Hilhorst kiest voor een eenvoudig rantsoen voor de melkkoeien. Ze krijgen vooral gras en mais, daar wordt nog drie tot vier kg graanborstel als eiwitbron en krachtvoervervanger bijgevoerd. Verder krijgen de koeien vruchtbaarheidsmineralen. Tijdens warme dagen besteed Hilhorst extra aandacht aan het voorkomen van hittestress bij de melkkoeien. Hij geeft ze dan natriumbicarbonaat door het rantsoen. De droogstaande koeien blijven binnen en worden in twee groepen gehouden. De eerste groep (begin droogstand) krijgt meer structuur in de vorm van graszaadhooi (roodzwenkgras). De tweede groep, die in de laatste twee tot drie weken voor kalven zit, krijgt meer van het rantsoen van de melkkoeien. Beide groepen krijgen ook droogstandsmineralen. De pasgeboren kalveren krijgen de eerste week biestmelk, daarna gaan ze naar een kalverdrinkautomaat. Kalveren die van de melk af zijn krijgen graskuil en krachtvoerbrok. In juni gaat het jongvee, dat minimaal acht maanden oud is, naar buiten en dan krijgen ze alleen vers weidegras. De ambitie van Hilhorst: Gestaag groeien en zorgen dat het bedrijf kan worden voortgezet door zoon John. 15

Tips bij nieuwbouw in de rosékalverhouderij De rosésector heeft zich de laatste vijf jaar sterk geprofessionaliseerd. De sector is volop in ontwikkeling. Er vindt veel nieuwbouw van rosékalverstallen plaats. In dit artikel geven wij u een aantal adviezen en aanbevelingen met betrekking tot de nieuwbouw. Plannen beginnen met het bepalen van de toekomstvisie van het bedrijf. Wij raden u aan uw plan voor te leggen aan de accountant en eventueel de bank. Als deze partijen positief staan tegenover uw plannen, dan kunt u de afdeling BOMAP van ForFarmers inschakelen. Zij stellen vast of de plannen ook haalbaar zijn binnen de huidige wet- en regelgeving. BOMAP werkzaamheden Allereerst controleert BOMAP het bestemmingsplan. De grootte van uw bouwblok is belangrijk, maar zeker zo belangrijk is bijvoorbeeld het feit of uw locatie aangemerkt is als intensieve locatie (reconstructiegebieden) of dat er voldoende grond beschikbaar is om uitbreiding onder de vlag van grondgebonden veehouderij te kunnen realiseren. Dit verschilt per provincie en gemeente. Zodra er bestemmingsplantechnisch voldoende mogelijkheden zijn, kijken we naar de wetgeving rondom Natura 2000. Elke provincie heeft hier een eigen beleid in, dit betekent dus maatwerk. Daarna is de wet Ammoniak en Veehouderij aan de beurt. Hierbij is het van belang of de locatie buiten de 250 meter van een verzuringsgevoelig gebied ligt. Natuurlijke of mechanische ventilatie Als al deze punten positief zijn bekijken we de wet Geurhinder en veehouderij. Dit gaat om de beoordeling of er qua geur voldoende ruimte voor de uitbreiding is ten opzichte van een geurgevoelig object in de buurt. In de rosékalverhouderij wordt van oudsher natuurlijke ventilatie toegepast. Deze vorm veroorzaakt meer geurhinder dan het toepassen van mechanische ventilatie. Soms geeft het toepassen van mechanische ventilatie dus meer uitbreidingsmogelijkheden. Op dit moment worden er door de overheid nog geen aanvullende eisen op het gebied van emissie gesteld, maar voor deelname aan de Maatlat Duurzame Veehouderij (bij toepassen van MIA/Vamil) is het gebruik van een emissiearm systeem noodzakelijk. Momenteel lopen er proeven met verschillende systemen in roostervloeren, luchtwassers en mestbanden. Overweeg of dit voor u ook interessant kan zijn. Kunnen uw plannen volgens de huidi worden, dan is het tijd voor de bouwt handige leidraad. Opfok In een opfokstal is 1,5 m² per dier verplicht. Het is aan te raden de ligplaatsen te verwarmen. Dit kan bijvoorbeeld door vier leidingen onder de houten roosters te monteren. Tijdens de koude dagen van afgelopen winter kunnen de hokken extra verwarmd worden. Zorg voor gasaansluitingen op logische plaatsen, bijvoorbeeld in de voerkeuken en bij luchtinlaten. Brede gangpaden zorgen voor veel werkplezier en bieden in de toekomst kansen voor automatisering van het voersysteem. Afmest In een afmeststal is 1,8 m² per dier verplicht, maar meer ruimte (2 m²) heeft positieve effecten op de ontwikkeling van de dieren. Zorg voor voldoende vreetruimte aan het voerhek en maak de stallen niet te diep om een goed overzicht te houden. Zorg voor stevig, gemakkelijk hanteerbaar en draaibaar hekwerk. We raden u aan om de schoftboom aan de kant van de voergang voor de staander te monteren, zodat er meer ruimte voor het kalf ontstaat. 16 Maak een weloverwogen beslissing met betrekking tot het ventilatiesysteem. De voordelen van het mecha-

Hittestress bij geiten De lammerij, de meest intensieve periode in de geitenhouderij, is voor de meesten alweer achter de rug. De verse geiten zijn opgestart, het is nu tijd om vooruit te kijken. De warme maanden van het jaar vragen om extra maatregelen, zodat de (producerende) geiten goed op de been blijven. ge wet- en regelgeving gerealiseerd ekening. Onderstaande tips zijn een nisch ventileren (onderdruk- of voergangventilatie) zijn bijvoorbeeld het constante stalklimaat, het hebben van meer mogelijkheden op emissiegebied en de mogelijkheid tot het inbouwen van groeicurven, die rekening houden met de groei van de kalveren. Dakisolatie wordt steeds meer toegepast. Het voordeel van isolatie is de betere geleiding van luchtstromen en de geringere temperatuursverschillen in de stal. Het isoleren van muren levert als voordeel dat er in koude jaargetijden geen condensvorming aan de binnenzijde van de muur optreedt. Vloeren zijn er in alle soorten en maten. Kies voor een systeem waarbij op langere termijn nog aanpassingen mogelijk zijn op het gebied van emissie en comfort. Zo blijft u flexibel in uw bedrijfsvoering. Zorg voor voldoende licht, zonder daarbij overbodige warmte binnen te halen. Voorkom lichtplaten op de zonkant, kies liever voor natuurlijk licht via de zijkanten en de kopgevel. Kunstlicht in de vorm van natrium-lampen, LED- TL of HF-TL doen ook hun intrede in de rosésector. Het advies blijft 16 uur licht en 8 uur donker. Jaarlijks ervaart een geit stress door een combinatie van een te hoge temperatuur gepaard met een hoge luchtvochtigheid. De huisvesting heeft invloed op de mate van stress. Wanneer de dieren het klimaat als onprettig ervaren, zoeken ze de meest koele plekjes op. Beton is dan bijvoorbeeld een geliefde plek om te gaan liggen. In tijden van hittestress worden druk bezette plekken, zoals bij de waterbakken, extra smerig. Vochtige plekken creëren een goed klimaat voor ziekteverwekkers en vliegen. De kans op uierontsteking en een toename van het celgetal is dan ook hoger. U kunt vochtige plekken drogen door bijvoorbeeld Brecalsan Box te strooien. Dit kalkpoeder zorgt voor een, voor ziekteverwekkers, ongunstige ph. Voedingstechnische aanpassingen Hittestress uit zich ook in een verlaagde drogestofopname. Daarnaast laten de dieren minder herkauwactiviteit zien. Hierdoor is een lagere productie in zowel liters als gehalten te verwachten. Wij adviseren u om de pens in de zomermaanden te bufferen. Hiermee voorkomt u een ph-daling in de pens. Dit kan door natriumbicarbonaat te verstrekken. Vanwege het korte effect in de pens is het wel van belang dat de geiten dit product de gehele dag kunnen opnemen. Bij ForFarmers kunt u Univit Buffer bestellen. Dit mineralenmengsel realiseert een langdurige buffering van de pens. Ook drinkwater is een stabilisator van de pens. Zeker met warm weer is de behoefte aan drinkwater groot. Geef de geiten onbeperkt de beschikking tot vers drinkwater. Algemene tips bij warm weer: Vermijd stressvolle situaties, zoals klauwbekappen, in de warmste periode Denk tijdig aan het uitmesten. Hoe minder mest in de pot, hoe minder warmte op stal Maak uw windbreekgaas schoon voor extra luchtinlaat Geef onbeperkt vers drinkwater Meten is weten! Stem de giften van pensbuffers af op de temperatuur en luchtvochtigheid Bied vaker vers voer met geleidelijk verteerbare krachtvoeders aan Water, in de vorm van ruime waterbakjes, is aan te bevelen. Zorg voor een rondpompsysteem met verwarmingselement. Voorraadvaten e.d. zijn vaak een bron van bacteriën, laat deze liever achterwege. 17

Fosfaatefficiëntie: eerste praktijkcijfers 2010 Uit het rekenprogramma Check, dat wordt gebruikt om uw mestboekhouding te maken, kan ForFarmers de fosfaatefficiëntie herleiden. Daartoe is per bedrijf de aangevoerde hoeveelheid fosfaat gerelateerd aan de hoeveelheid fosfaat in de afgevoerde dierlijke producten (kg big of kg varkensvlees). Via een tussenberekening is de gemiddelde fosfaatbenutting bekeken. Uit een inventarisatie van de eerste praktijkberekeningen van ForFarmers-klanten over het jaar 2010 blijkt dat de zeugenhouders een gemiddelde fosfaatbenutting bereiken van 40,1% terwijl de vleesvarkenshouders op een niveau van 48,2% uitkomen. Vergeleken met de landelijke cijfers over de periode 2007-2009 (zie tabel) betekent dit een duidelijk verbeterde efficiëntie op de bedrijven van ForFarmers-klanten. In het programma Check zijn intussen 250 berekeningen van klanten opgenomen. Het gaat dan om de berekening van de stalbalans van heel 2010, dit is een officiële berekening die elke varkenshouder aan het begin van het jaar verplicht moet insturen naar de overheid. Voor bepaling van bovengenoemde benuttingpercentages is een selectie gemaakt van bedrijven waar alleen maar zeugen liggen of alleen maar vleesvarkens, dit om een goede beoordeling van het kengetal per diercategorie mogelijk te maken. Eerste conclusies Zeugenhouderij De overheid heeft zich, in overleg met de sector, als doel gesteld om in 2013 uit te komen op een gemiddelde benutting op zeugenhouderijen van 43% terwijl het 18

niveau over de periode 2007-2009 rond de 37% lag. Bij de ForFarmers klanten ligt de benutting nu op 40,1%, dus hier is men ongeveer halverwege met het realiseren van de doelstelling. Wanneer we echter kijken naar de spreiding tussen de bedrijven, dan blijkt dat slechts één op de vier zeugenbedrijven boven de 42% scoort en één op de acht bedrijven boven de 43%. In de komende periode zullen we met name de goed scorende zeugenbedrijven verder analyseren, zodat we kunnen verklaren waarom deze bedrijven beter uitkomen met hun benutting. Vleesvarkenshouderij De doelstelling voor de vleesvarkenssector is het bereiken van een gemiddelde benutting van 47% in 2013. Positief is dus dat onze klanten, op basis van een eerste inventarisatie, gemiddeld genomen dit niveau in 2010 al bereikten. Het is wel zo dat op individueel niveau ongeveer de helft van de bedrijven een lagere benutting kent. Zij zullen tot 2013 een verbetering moeten doorvoeren. Om deze bedrijven te ondersteunen, zorgen we voor extra inzicht in de fosfaatefficiëntieverbetering op vleesvarkensbedrijven. We weten dat met name het kengetal voederconversie een grote invloed heeft op de benutting van het aangevoerde fosfaat. Vervolg We verwachten op korte termijn van in totaal ongeveer 400 bedrijven de fosfaatefficiëntie in beeld te brengen. Op basis van deze informatie analyseren we in welke mate de efficiëntie te verbeteren is door het nemen van managementmaatregelen. Handvatten voor het adviseren op dit gebied komen voort uit het analyseren van de bedrijfsvoering van bedrijven, die bovengemiddeld presteren. Per diercategorie wordt, met name voor de groep varkenshouders die onvoldoende scoren, een plan van aanpak opgesteld. Met dit plan van aanpak werkt de voorlichter samen met de varkenshouder gericht aan verbetering van de fosfaatbenutting. Deze maatregelen (bijv. een verlaging van het voerverbruik) leveren geld op! In een volgende editie van Voertaal zullen we nader op de te nemen maatregelen ingaan. De klanten van ForFarmers scoren gemiddeld gelijk tot beter dan de landelijke streefwaarden Fosfaatefficiëntie in procenten bij ForFarmers ten opzichte van de landelijke cijfers. De landelijke cijfers van 2010 zijn nog niet bekend. Diercategorie Gem. landelijk 2007-2009 Gem. ForFarmers 2010 Streefwaarde landelijk 2011 Streefwaarde landelijk 2012 Zeugen 37 40 40 43 Vleesvarkens 41 48 44 47 Een fosfaatefficiëntie van 59% De fosfaatefficiëntie op het vleesvarkensbedrijf van Wilfried Zieverink uit Ruurlo ligt op 59%. Hij realiseert dus zeer efficiënte resultaten. Waardoor komt dit? Wilfried Zieverink Dit zal vooral komen door de scherpe voederconversie die Zieverink realiseert. Deze ligt op zijn bedrijf bij 2,47, terwijl een gemiddeld vleesvarkensbedrijf rond de 2,60 scoort. Hieruit concludeer ik dat de vleesvarkens bij Zieverink het voer beter benutten, vertelt Rene Kuipers, technisch specialist varkenshouderij bij ForFarmers. Wilfried bevestigt deze aanname. Niet alleen via Agroscoop heeft hij inzicht in de technische prestaties van zijn 750 vleesvarkens. Hij houdt ook al jaren deze prestaties in Excel werkbladen bij, waardoor hij kan aantonen dat de voederconversie scherp is. De voeropname/dier/dag ligt rond de 2,15. We voeren wel voeders met een hoog EW-gehalte, het luxere voer. Dit past het beste bij de Topigs 50 x Pietrain, het type varken dat ik huisvest. Iedere varkenshouder zal weten dat de voederconversie scherper is bij voer met een hoger EW-gehalte. De gezondheid van de dieren speelt ook een rol bij het realiseren van een scherpe voederconversie. Zieverink past all-in/all-out per stal toe. Voordat er nieuwe varkens komen maakt hij alles goed schoon. Verder werk ik met gezond uitgangsmateriaal. De biggen van de fokker realiseren een hoge gezondheid, ik krijg een goed product, hoef nauwelijks medicijnen in te zetten. Een ander kengetal waar Zieverink goed op scoort is de classificatie van de varkens. De dieren realiseren veel spier en weinig spek. Op het laatste classificatieformulier stond dat de dieren 67 mm spier hadden. Dit is wel erg hoog, meestal realiseren de dieren die ik aflever een spierdikte van 63 mm. Maar dit toont wel aan hoe efficiënt de dieren met het voer om kunnen gaan. 19

Reportage 20 Varkenshouder Toebes realiseert een dierdagdosering van 3,32 De omschakeling naar een vierwekensysteem heeft de diergezondheid op het varkensbedrijf van Clemens Toebes uit Harreveld verbeterd. Van een dierdagdosering van 11,54 in 2009 daalde het bedrijf naar een huidige dierdagdosering van 3,32. Toebes realiseert dit op een bestaand bedrijf, met stallen van vijftien jaar oud en zonder SPF-uitgangsmateriaal. Het is voor ons geen doel op zich geweest om zo laag mogelijk uit te komen in dierdagdosering. Maar we merken dat de omschakeling van een weeksysteem naar een vierwekensysteem voor veel profijt heeft gezorgd. De gezondheid van de dieren is verbeterd en de werkzaamheden zijn beter in te plannen. Varkenshouder Clemens Toebes vertelt en- thousiast over de omschakeling naar een vierwekensysteem en de voordelen, die hij nu ervaart. Wat heeft de omschakeling opgeleverd? In het afgelopen halfjaar is het aantal levend geboren biggen per zeug praktisch gelijk gebleven, maar de uitval tot spenen is gedaald van 12% naar 8,7% en de uitval na spenen is gedaald van 2,5% naar 2%. Daardoor zien we in totaal toch vier procent minder uitval en daardoor dus meer gespeende biggen per zeug/jaar. Kengetal dierdagdosering De verbetering in de gezondheid is tevens duidelijk terug te vinden in de dierdagdosering. In 2009 bedroeg dit getal bij Toebes 11,54; in 2010 5,38 en op dit moment ligt het op 3,32. ForFarmers dierenarts Rutger Jansen is benieuwd naar de middelen, die Toebes nog wel inzet. We gebruiken nog antibiotica tegen luchtwegproblemen bij biggen. Rutger vraagt aan de varkenshouder, waarom er in 2009 nog een dierdagdosering van 11,54 was. We hebben vanwege hoest toen een koppelbehandeling bij de gespeende biggen toegepast. Rutger: Een koppelbehandeling telt zwaarder mee in de uiteindelijke berekening van de dierdagdosering (zie kader), waardoor het bedrijf dus al snel een hogere dierdagdosering krijgt. Maar de 11,54 die Toebes toen scoorde, is ook al zeer netjes.