Hoofdstuk 1 INHOUDSOPGAVE IN HET BEGIN 3 Inleiding...4 De Civilopedia...6 Systeemvereisten...7 Installatie...7 De zelfstudie...8 Een spel beginnen...8 De website van Civilization IV...14 Een spel laden en opslaan...15 Hoofdstuk 2 DE GRONDBEGINSELEN 19 Inleiding...20 Het beurtensysteem van Civilization IV...20 De interface...21 Terrein...27 Eenheden...29 Strijd...36 Steden...40 Cultuurgrenzen...57 Techniek...59 Werkers...64 Werkboten...68 Religie...69 Staatsvormen...73 Belangrijke mensen...82 Gouden eeuwen...84 Wonderen...85 Diplomatie...89 Overwinning...95 1
Hoofdstuk 3 SPELREGELS VOOR GEAVANCEERDE SPELERS 97 Inleiding...98 Terrein...98 Bronnen...102 Eenheden...113 Steden...134 Beschavingen...144 Moeilijkheidsniveaus...151 Het scherm Options (Opties)...153 Het scherm Custom Game (Aangepast Spel)...154 Multiplayerspellen...156 Aanpassingen...158 Nawoord...159 BIJLAGE 169 Verwijzingstabellen...170 Credits...196 Garantie...202 Productondersteuning...204 2
Hoofdstuk 1 In het begin 3
4 INLEIDING Welkom bij Sid Meier's Civilization IV, het spel waarin je het opneemt tegen de knapste koppen aller tijden in een strijd op diplomatiek, religieus, technologisch, economisch en oorlogsniveau. Als je de strijd verliest, word je vernietigd en blijft er van je rijk niets meer over dan een armzalige vermelding in de geschiedenisboeken. Maar als je de strijd weet te winnen, mag je rekenen op eeuwige glorie en kun je een beschaving opbouwen die de tand der tijd weet te weerstaan! Civilization IV is het nieuwste spel in de serie Sid Meier's Civilization waarvan de eerste versie begin jaren negentig werd uitgebracht. De Civilization-serie werd vanaf het begin erkend als de eerste en beste geschiedenissimulatie die vooral werd geprezen vanwege de bijzondere diepgang en het onvoorstelbaar verslavende effect van het spel. En volgens ons is Sid Meier's Civilization IV net zo goed als zijn voorgangers. De graphics en het geluid zijn veel beter, het spel kan bogen op nieuwe technieken, eenheden en andere spelelementen, de multiplayermogelijkheden zijn verbeterd en bovendien zijn er meer spelersaanpassingen mogelijk. Veel plezier! NIEUWE SPELERS: WELKOM BIJ CIVILIZATION IV! In Civilization IV begin je met een kleine groep kolonisten in een grote, totaal onverkende wereld. Aan jou de taak om vanuit het niets een nieuwe stad op te bouwen, werkers te maken om het land te bewerken, verkenners om de wereld te verkennen, kolonisten om nieuwe steden te bouwen en krijgers om je wereld te verdedigen. Al snel kom je dan andere beschavingen tegen, waarmee je soms op vreedzame wijze goederen, rijkdommen en zelfs nieuwe technologische uitvindingen uitwisselt, maar waarmee je soms ook de strijd aangaat, wellicht tot de dood erop volgt! Een spel Civilization IV kan de volledige menselijke geschiedenis omspannen. Je begint in het begin van het Stenen Tijdperk. Je mensen zijn primitieve jagers, bewapend met stenen wapens en gekleed in dierenhuiden, die op het punt staan uit te sterven door hongersnood, een aanval van dieren of uitroeiing door vijandige stammen. Jij moet er dus voor zorgen dat ze opbloeien en zich voortplanten. Je moet hun gebieden uitbreiden, grote steden bouwen en vormgeven, nieuwe technieken ontdekken, godsdiensten stichten, hun buren domineren, enzovoort. Onder jouw leiding moeten de bewoners leren hoe ze gereedschappen en wapens maken van brons en hoe ze wilde dieren kunnen temmen. Ze moeten leren lezen en schrijven, leren hoe ze de zeeën bezeilen en hoe ze onderaardse metalen kunnen delven. Je steden worden dan groter en raken gevuld met barakken, bibliotheken en tempels. En na verloop van tijd ontdekt je volk het kompas, de drukpers en het buskruit. Dan duurt het niet lang meer voor er een spoorwegennet wordt aangelegd en machtige fregatten de oceanen domineren. Uiteindelijk komt dan het moment waarop je leger niet ten strijde trekt met kanonnen en musketten, maar met geweren, bommenwerpers, artillerie en gevechtsschepen, en wellicht op een dag met tanks, stealthbommenwerpers
en kernbommen! Tegen het einde van het spel hebben je kolonisten alle wereldwonderen van de 21ste eeuw en wellicht nog wel meer bewerkstelligd! Als ze tenminste weten te overleven... En dat ligt aan jou. Net als vrijwel alles in dit spel aan jou ligt. Civilization IV is een spel van keuzes. Je moet altijd keuzes maken, variërend van belangrijke strategische beslissingen tot alledaags stadsbestuur. Alle beslissingen zijn belangrijk, dat is een van de redenen waarom het spel zo verslavend is. Jij bent de baas, niet de computer. Of jouw beschaving bloeit of juist als een kaartenhuis in elkaar stort, is afhankelijk van jouw wijsheid of het gebrek daaraan. Het is leuk om een leider te zijn! Succes en veel plezier. FANS VAN DE VORIGE CIVILIZATION-SPELLEN: WELKOM BIJ CIVILIZATION IV! We hebben veel wijzigingen aangebracht in deze versie van Civilization. Naast de dramatische verbeteringen op het gebied van de graphics en de audio, hebben we vele, nieuwe coole technieken, eenheden, gebouwen en wereldwonderen toegevoegd. We hebben de manier waarop je je steden en regeringen bestuurt, verbeterd en uitgebreid.we hebben vele tijdrovende elementen uit de vorige spellen gestroomlijnd of verwijderd, vooral in de minder leuke gebieden als het tegengaan van vervuiling en burgerlijke ongehoorzaamheid. De multiplayermogelijkheden zijn enorm uitgebreid in Civilization IV, we hebben namelijk veel nieuwe opties toegevoegd en de stabiliteit en verbindingsmogelijkheden van het spel aanzienlijk verbeterd.we hebben het spel geprogrammeerd met XML (Extensible Markup Language) en Python (een scripttaal), zodat het spel veel gemakkelijker aangepast kan worden. Natuurlijk kun je het beste zien hoe we Civilization IV hebben verbeterd door het gewoon te spelen. Spelers die niet van verrassingen houden, kunnen het Engelstalige artikel Comparisons with Previous Civilization Games op de website van Civilization IV lezen. Het adres is www.civiv.com. 5
DEZE HANDLEIDING Deze handleiding bevat alles wat je moet weten om Civilization IV te kunnen spelen. De handleiding is verdeeld in vier gedeelten: In het begin, De grondbeginselen, Spelregels voor geavanceerde spelers en Bijlagen, grafieken en tabellen. Het gedeelte dat je nu leest ( In het begin ), bevat een introductie van het spel. In De grondbeginselen lees je alles wat je moet weten om je beschaving de eerste paar duizend jaar te kunnen besturen en vorm te geven. Het gedeelte spelregels en wat je in het gedeelte "Bijlagen, grafieken en tabellen" kunt vinden spreekt voor zich. Als je wilt leren hoe je Civilization IV moet spelen, kun je het best eerst de in het spel opgenomen zelfstudie doorlopen, De grondbeginselen lezen en daarna het spel gaan spelen. Als je later dan meer informatie nodig hebt, kun je het gedeelte Spelregels voor geavanceerde spelers doornemen. Maar wij weten natuurlijk heel goed dat de meeste spelers zich gewoon op het spel storten en op hun aangeboren inzicht en spelervaring vertrouwen en pas met de moed der wanhoop als allerlaatste noodgreep naar deze handleiding zullen omkijken. Dat is ook prima, het is per slot van rekening jouw spel. Maar let op: onderschat de leiders van de andere beschavingen niet, vooral niet op de hogere moeilijkheidsniveaus. Die kennen alle regels! DE CIVILOPEDIA Je kunt naar de Civilopedia gaan door op [F12] te drukken of door op het pictogram Help te klikken rechtsbovenaan op het hoofdscherm. De Civilopedia is een bijzonder nuttig hulpmiddel tijdens het spelen. De Civilopedia bevat min of meer dezelfde informatie als deze handleiding, maar dan zodanig georganiseerd dat je de juiste informatie snel bij de hand hebt. De Civilopedia bevat informatie over vrijwel alle onderdelen en concepten in het spel en elke vermelding bevat koppelingen naar verwante onderwerpen, zodat je snel naar precies de juiste informatie kunt navigeren. Je kunt de Civilopedia openen vanuit het Main Screen (Hoofdscherm) of via een zogenaamde hotkey (zie verderop in deze handleiding). Maak snel en veel gebruik van de Civilopedia, dan ben je binnen de kortste keren een ware Civilization IV-grootmeester! 6 SYSTEEMVEREISTEN
MINIMALE SYSTEEM VEREISTEN 1,2 GHz Intel Pentium 4-, AMD Athlon- of soortgelijke processor 256 MB RAM 64-MB videokaart met hardware T&L (GeForce 2/Radeon 7500 of beter) met DirectX7 compatibele geluidskaart Cd-romstation 1,7 GB vrije ruimte op de vaste schijf DirectX9.0c (inbegrepen) AANBEVOLEN SYSTEEM VEREISTEN 1,8 GHz Intel Pentium 4- of AMD Athlon- of soortgelijke of betere processor 512 MB RAM 128 MB videokaart met ondersteuning voor DirectX 8 (pixel en vertex shaders) DirectX7 compatibele geluidskaart Cd-romstation 1,7 GB vrije ruimte op de vaste schijf DirectX9.0c (inbegrepen) ONDERSTEUNDE BESTURINGSSYSTEMEN Windows 2000 (plus Service Pack 1 of hoger),windows XP (Home of Professional) (plus Service Pack 1 of hoger) INSTALLATIE Plaats je Sid Meier s Civilization IV Disc 1 cd-rom (of dvd-rom, zonder schijfnummer) in je station. Op het installatiescherm Klik je op Express Install (Snelle installatie) voor een standaardinstallatie zonder verdere vragen. Geavanceerde gebruikers kunnen Custom Install (Aangepaste installatie) kiezen om het installatiepad aan te passen. 7
8 DE ZELFSTUDIE Civilization IV is een groot spel en we hebben een zelfstudie ontwikkeld, zodat je de grondbeginselen van het besturen van je rijk sneller onder de knie krijgt. We raden je aan de zelfstudie te doorlopen, vooral als je Civilization nog nooit hebt gespeeld. WAT STAAT ER IN DE ZELFSTUDIE? De zelfstudie is ontworpen om beginners te leren hoe ze Civilization IV moeten spelen. In de zelfstudie wordt de interface beschreven, worden de belangrijkste concepten uitgelegd en wordt verteld wat je moet doen om het spel te winnen. Je leert je strijdkrachten en je steden te besturen en bovendien doe je enkele strategische tips op. DE ZELFSTUDIE BEGINNEN Installeer Civilization IV op je computer op de manier die in het vorige gedeelte is beschreven. Als je het spel hebt geïnstalleerd, volg je de aanwijzingen in het volgende hoofdstuk Een spel beginnen om het hoofdmenu weer te geven. Eén van de knoppen in het hoofdmenu luidt Tutorial (Zelfstudie). Klik op deze knop om te beginnen. EEN SPEL BEGINNEN Als je Sid Meier s Civilization IV wilt spelen, moet je het spel eerst op de vaste schijf van je computer installeren. Op pagina 7 wordt uitgelegd hoe je het spel installeert. Nadat je Civilization IV hebt geïnstalleerd, kun je het gaan spelen. Je begint een spel door de Civilization IV-cd in het cd-romstation van je computer te plaatsen. Vervolgens dubbelklik je op het pictogram van Civilization IV op je bureaublad of navigeer je naar de map waar je het spel hebt geïnstalleerd en dubbelklik je op het programma. Het programma heeft de naam Civilization4.exe. Als het goed is, begint het spel dan meteen. Als dat niet het geval is, raadpleeg je het gedeelte Technische ondersteuning in deze handleiding. HET MAIN MENU (HOOFDMENU) Na het introfilmpje wordt het Hoofdmenu weergegeven. Dit scherm bevat de volgende opties: Tutorial: klik op deze knop om de zelfstudie van Civilization IV te beginnen. Raadpleeg het vorige hoofdstuk voor informatie over de zelfstudie. Single Player: klik op deze knop om een standaard ''solospel'' Civilization IV te spelen, waarbij je het tegen de computer opneemt. Klik hier ook als je een opgeslagen singleplayerspel wilt hervatten. Nadat je hier hebt geklikt, wordt het Single Player Game Menu afgebeeld.verderop vind je informatie over dit menu. Multiplayer: klik op deze knop als je een multiplayerspel Civilization IV wilt spelen. In een multiplayerspel neem je het tegen een of meerdere menselijke spelers op. Je kunt dat
doen door om beurten één computer te gebruiken, of je kunt tegen anderen spelen via een local area network (LAN), via e-mail of via internet. Multiplayerspellen zijn erg leuk, maar ook heel spannend en je kunt onder enorme druk komen te staan. Als je nog niet eerder hebt gespeeld, raden we je aan eerst een paar keer alleen tegen de computer te spelen, voordat je aan multiplayerspellen begint. De spelervaring kan veranderen tijdens het online spelen. Nadat je op de knop Multiplayer hebt geklikt, wordt het Multiplayer Game Menu weergegeven. Het gedeelte Multiplayerspellen verderop in deze handleiding bevat meer informatie over dit menu. Hall of Fame: klik hier om de eregalerie van Civilization IV weer te geven. Het duurt vast niet lang voordat jouw prestaties daar worden vermeld! Advanced Menu: klik hier om het menu voor geavanceerde spelers weer te geven. Dit menu wordt verderop besproken. Exit Game: klik hier om het programma af te sluiten en terug te keren naar je bureaublad. HET MENU SINGLE PLAYER GAME Dit menu wordt weergegeven wanneer je in het Main Menu op de knop Single Player klikt. Dit scherm bevat de volgende knoppen: Play Now!: klik op deze knop om meteen een nieuw spel voor één speler te beginnen. Er wordt dan een serie schermen met Game Options (Spelopties) weergegeven. In deze schermen ontwerp je de wereld waarin je gaat spelen. Zie Het spel instellen, verderop in deze handleiding. Load Game: klik op deze knop om een eerder opgeslagen spel Civilization IV te laden. In het gedeelte Een spel laden en opslaan vind je nadere informatie. Custom Game (Aangepast spel): klik hier om het spel aan te passen. Raadpleeg het gedeelte over Aangepaste spellen in het gedeelte Geavanceerd van deze handleiding voor nadere informatie. Scenario: klik hier om een Civilization IV-scenario te laden. Scenario's zijn vooraf opgezette situaties die zijn ontworpen om je voor nieuwe en interessante uitdagingen te stellen. Zo zou er bijvoorbeeld een scenario kunnen zijn waarmee je op een realistische kaart van de aarde kunt spelen. Of een scenario van het Middellandse-Zeegebied met beperkte beschavingen, technieken en eenheden die overeenkomen met de feitelijke situatie ten tijde van het Romeinse Rijk. Er worden meerdere scenario's geleverd bij Civilization IV, maar je kunt er nog meer downloaden van de officiële Civilization IV-website of van andere fansites. Wellicht maak je op een gegeven moment zelfs wel je eigen scenario's en stel je deze online ter beschikking, zodat anderen er ook van kunnen profiteren! 9
Check for Updates (Controleren op updates): kies deze optie om te controleren of je over de meest recente versie van Civilization IV beschikt. Als dat niet zo is, kun je via deze opdracht de beschikbare patches downloaden en installeren. (Hiervoor heb je een verbinding met internet nodig.) Go Back (Ga terug): klik op deze knop om terug te keren naar het Hoofdmenu. HET MENU ADVANCED (GEAVANCEERD) Je opent dit menu vanuit het Hoofdmenu (zie het voorafgaande gedeelte). Het menu Advanced bevat de volgende opties: About this Build: klik op deze optie om de versiegegevens over dit spel weer te geven. Dat is handig als je Technische ondersteuning nodig hebt voor Civilization IV. Load a Mod: kies deze optie om een module, ofwel een vooraf ontworpen scenario, te downloaden voor Civilization IV. Zie Modules op pagina 174, voor informatie. Options: klik hier om het menu Options af te beelden. Zie Opties op pagina 153. Movies: klik hier om naar het menu Movies te gaan, waarin je de geanimeerde films in Civilization IV kunt zien. Check for Updates: klik hier om te zien of er updates voor Civilization IV zijn uitgebracht. (Je moet verbonden zijn met internet om deze optie te kunnen gebruiken.) Visit Civilization IV Web Site: klik hier om naar de website van Civilization IV te gaan. Je vindt daar onder andere Civ-nieuwtjes en updates en scenario's. (Je moet verbonden zijn met internet om deze optie te kunnen gebruiken.) Credits: klik hier om te zien wie er allemaal aan dit spel hebben meegewerkt. Go Back: klik op deze knop om terug te keren naar het hoofdmenu. HET SPEL INSTELLEN Als je eenmaal op de knop Play Now (Nu spelen) in het Single Player Game Menu (zie hierboven) hebt geklikt, begin je met het maken van de wereld waarin je mensen gaan wonen. Dit proces bestaat uit meerdere stappen: Select a Map (Een kaart selecteren) Je kunt uit vele wereldsjablonen kiezen die je kunt spelen. Elk sjabloon maakt een ander landschap. Zo maakt het sjabloon Continents bijvoorbeeld een wereld met een aantal vrij grote continenten die wel wat weghebben van de planeet waarop wij wonen. Met Pangaea maak je daarentegen een wereld met één, enorm continent dat wordt omringd door eindeloze zeeën. (Opmerking: een sjabloon genereert dan wel een bepaald type wereld, maar de specifieke wereld die wordt gemaakt, verschilt per spel.) Wanneer je op een sjabloon klikt, verschijnt er een afbeelding van een voorbeeldwereld naast het menu op het scherm. Dat is niet natuurlijk niet de feitelijke wereld waarin jij 10
gaat spelen. WORLD TYPES (TYPEN WERELDEN) Er zijn de volgende typen werelden: Terra -werelden lijken sterk op de Aarde. Continental -werelden zijn meerdere landmassa's die door oceanen van elkaar worden gescheiden. Archipelago -werelden bestaan uit vele kleine, volledig door de omringende oceanen geïsoleerde landjes. Pangaea -werelden bestaan uit één, enorme landmassa. Ice Age maakt een wereld waarin iedere beschaving het beste moet zien te maken van de beschikbare bronnen in een nogal ontheemd terrein. Oasis -werelden bestaan uit een enorme woestijn met enkele oases die door een jungle wordt omringd. Lake -werelden bestaan uit één grote landmassa met veel meren. WORLD SIZE (GROOTTE VAN DE WERELD) Na het kiezen van het type kaart, kies je de grootte van de wereld waarin je gaat spelen. De grootten van de wereld variëren van Duel tot Huge. Hoe groot je wereld is, heeft enorme invloed op het spel. De grootte bepaalt bijvoorbeeld het aantal beschavingen dat in de wereld voorkomt. Zo kunnen maximaal drie beschavingen een wereld van het formaat Duel bevolken. Een wereld van het formaat Standard kan acht beschavingen huisvesten en een wereld van het formaat Huge maar liefst twaalf. Over het algemeen geldt: hoe groter de wereld, hoe langer het duurt om het spel uit te spelen. De beschavingen zijn dan groter en er is dus meer voor nodig om ze te veroveren. Bovendien zijn er bij grotere werelden meestal meer eenheden en steden in het spel en dat betekent dat een beurt langer duurt. Het is dan wel leuk om een grote wereld te veroveren, maar er gaat ook veel tijd in zitten. We raden je aan de eerste paar spellen te spelen met kaarten van het formaat Standard of kleiner. Nadat je een wereldgrootte hebt gekozen, klik je op OK om verder te gaan. Je kunt ook op Go Back klikken om terug te gaan naar het scherm Select a Map. 11
CLIMATE (HET KLIMAAT) Het klimaat van de wereld bepaalt het type ''terrein'' in het spel. Je kunt uit vijf verschillende klimaten kiezen: Temperate: (Gematigd): deze wereld heeft ongeveer hetzelfde klimaat als onze wereld en bevat een mengelmoesje van hoogvlakten, bossen, woestijnen, jungles en toendra's. Dit klimaat is heel geschikt om mee te beginnen. Tropical: de tropische wereld is warmer dan onze wereld en je vindt er meer jungles en minder toendra's. Arid: dit is een droge wereld met weinig rivieren en meren, maar met meer woestijnen. Rocky: een wereld die is bedekt met heuvels en bergen, rijk aan metalen grondstoffen, maar niet overal even geschikt voor het telen van gewassen. Cold: een koude wereld die wellicht net een ijstijd te boven is gekomen. Je vindt er veel ijs en toendra's, maar minder woestijnen en jungles. Nadat je een klimaat hebt gekozen, klik je op OK om verder te gaan. Je kunt ook op Go Back klikken om terug te gaan naar het scherm World Size. SEA LEVEL (ZEENIVEAU) Je kunt uit drie verschillende zeeniveaus kiezen. Een laag zeeniveau ( Low ) betekent dat de wereld grote continenten en kleinere oceanen heeft. Het niveau Average (Gemiddeld) geeft aan dat de verhouding tussen oceanen en landmassa's vergelijkbaar is met die van onze wereld. Als je het niveau High kiest, maak je een wereld met grote oceanen en kleine landmassa's. Nadat je een zeeniveau hebt gekozen, klik je op OK om verder te gaan of op Go Back om terug te gaan naar het scherm Climate. DIFFICULTY (MOEILIJKHEIDSGRAAD) Het moeilijkheidsniveau dat je kiest, heeft een aantal subtiele, maar wel belangrijke effecten op het spel. Dit wordt gedetailleerder besproken in het gedeelte Geavanceerd van deze handleiding. Voorlopig beperken we ons tot de opmerking dat je sneller steden en eenheden opbouwt in de eenvoudigere niveaus en dat de door de computer bestuurde beschavingen langzamer steden bouwen. Op de complexere niveaus is dat net andersom. Belangrijk: als je het eenvoudigste moeilijkheidsniveau Settler (Kolonist) kiest, geeft het spel tips weer. We raden je aan het spel de eerste paar keer op dit niveau te spelen. Nadat je een moeilijkheidsgraad hebt gekozen, klik je op OK om verder te gaan of op Go Back om terug te gaan naar het scherm Sea Level. GAME SPEED (SNELHEID VAN HET SPEL) De Game Speed bepaalt hoeveel beurten nodig zijn om eenheden, gebouwen en wereldwonderen samen te stellen en hoe lang het duurt om technieken uit te vinden, ''verbeteringen'' te bouwen, enzovoort. Dankzij deze instellingen kun je profiteren van de epische tijdsomvang die Civ kan omspannen, terwijl je tegelijkertijd het spel kunt 12
aanpassen op basis van de tijd waarover je beschikt en andere voorkeuren. De instelling bij Game Speed HEEFT GEEN effect op de hoeveelheid tijd die je nodig hebt om een beurt te spelen. In een single-playerspel kun je over net zoveel tijd beschikken als je wilt. Je kunt uit drie snelheden kiezen: Epic: je hebt een flink aantal beurten nodig om te bouwen, onderzoek te doen en de wereld te verbeteren. Normal: je hebt het standaard aantal beurten nodig om te bouwen, onderzoek te doen en de wereld te verbeteren. (Deze instelling wordt aangeraden voor de eerste paar keer dat je het spel speelt.) Quick: je hebt minder beurten nodig om te bouwen, onderzoek te doen en de wereld te verbeteren. Nadat je een snelheid hebt gekozen, klik je op OK om verder te gaan of op Go Back om terug te gaan naar het scherm Difficulty. CIVILIZATION AND LEADER (BESCHAVING EN LEIDER) In dit scherm kies je welke beschaving je wilt spelen. Je kunt ook de willekeurige optie Random kiezen en de beslissing aan het lot overlaten. Voor sommige beschavingen kun je uit meerdere leiders kiezen.als dat het geval is, moet je ook kiezen welke leider je wilt spelen. Je kunt kiezen uit 18 beschavingen en 26 leiders. Elke beschaving heeft een eigen eenheid en elke leider beschikt over twee sterke punten waardoor hij of zij uitblinkt in bepaalde aspecten van het spel. Deze sterke punten worden beschreven in het gedeelte Geavanceerd van de handleiding. Je moet die informatie zeker een keer doorlezen, maar beperk je de eerste paar keer dat je het spel speelt maar gewoon tot de beschavingen en de leiders die je aanspreken. Nadat je een beschaving en een leider hebt gekozen, klik je op OK om het spel te starten. Je kunt ook op Go Back klikken om terug te gaan naar het scherm Game Speed. 13
DE WEBSITE VAN Civilization IV HET ADRES www.civiv.com DE INHOUD De website van Civilization IV is een waardevolle hulpbron voor gedetailleerde spelfuncties en tips, informatie over de verscheidene beschavingen in het spel, blogs van ontwikkelaars, informatie uit de gemeenschap en nog veel meer. De website fungeert tevens als centrale bestemming voor de populairste aanpassingen en scenario's die je kunt downloaden, zodat er een nieuwe wereld van Civilization voor je open gaat. Kijk ook op de website voor het meest recente nieuws, patches en informatie over toekomstige Civilization-producten. 14
EEN SPEL LADEN EN OPSLAAN Het is heel gemakkelijk om spellen op te slaan en te laden in Civilization IV. Je kunt dat op elk gewenst moment tijdens het spelen van het spel doen. EEN SPEL OPSLAAN Als je een spel wilt opslaan, moet je alle menu's sluiten die op een reactie van je wachten, zoals het menu City Build (Stad bouwen), en vervolgens op [Ctrl-s] drukken. Het scherm Save Game (Spel opslaan) wordt dan weergegeven. (Je kunt ook op [Esc] drukken en op Save Game klikken.) Het scherm Save Game Druk op "OK" om het spel onder de standaardnaam in de standaardlocatie op te slaan. Je kunt het spel desgewenst een andere naam geven door gewoon een nieuwe naam in te typen. Je kunt het bestand ook opslaan naar een andere locatie. Met het navigatievak links in het scherm Save Game ga je dan naar de gewenste locatie. Klik op OK om het spel op te slaan als je de juiste locatie hebt gevonden. Het spel wordt dan opgeslagen en je gaat terug naar het Hoofdscherm. EEN SPEL LADEN Aan het begin van het spel Klik tijdens het instellen van het spel op Load Game (Spel laden) in plaats van op Play Now. (Zie Een spel beginnen op pagina 8). Het scherm Load Game wordt dan weergegeven. 15
Tijdens het spelen Ook nu moet je weer alle menu's sluiten die op een reactie van je wachten. Als je dat hebt gedaan, druk je op [Ctrl-l]. (Je kunt ook op [Esc] drukken en op Load Game klikken.) Het scherm Load Game wordt dan weergegeven. Het scherm Load Game Klik in het scherm Load Game op de naam van het spel dat je wilt laden en klik op OK. Als je het spel op een andere locatie hebt opgeslagen, navigeer je naar de desbetreffende map, klik je op het spel en vervolgens op OK. Het spel wordt dan geladen en je kunt het spel hervatten op het punt waar je het spel hebt opgeslagen. 16
Locaties voor opgeslagen spellen Spellen worden in twee locaties opgeslagen: single-playerspellen worden o opgeslagen in My Documents\My Games\Sid Meier s Civilization 4\ Saves\single en multiplayerspellen in My Documents\My Games\ Sid Meiers Civilization 4\Saves\multi. De mappen single en multi bevatten submappen voor het automatisch en snel opslaan van spellen (respectievelijk auto en quick ). SPECIALE TYPEN VOOR OPSLAAN Auto-Save Na vier beurten wordt het spel automatisch opgeslagen. Als je een automatisch opgeslagen spel wilt laden, geef je het scherm Load Game weer en open je de desbetreffende map met de naam auto met behulp van het navigatievak (zie de illustratie). Klik in de juiste map op de naam van het spel dat je wilt laden en klik op OK. Quick Save Je kunt het spel ook op een andere manier opslaan en laden, namelijk met Quick Save. Deze optie is vooral handig als je haast hebt. Druk op [Shift-F5] om een Quick Save van het spel uit te voeren. Het spel wordt dan automatisch opgeslagen en je hoeft verder geen gegevens in te voeren. Je kunt slechts één spel tegelijk snel opslaan, wanneer je later weer snel een spel opslaat, wordt het vorige snel opgeslagen spel overschreven. Druk [Shift-F8] om het snel opgeslagen spel te laden. 17
18
Hoofdstuk 2 De grondbeginselen 19
INLEIDING In dit deel van de handleiding krijg je een overzicht van Sid Meier s Civilization IV. Hierin staat alles wat je nodig hebt om te beginnen. Na het doorlezen van dit gedeelte kun je beginnen met spelen. Lees voor meer informatie de Spelregels voor geavanceerde spelers. Neem ook eens een kijkje in de in-game online Civilopedia! Daar vind je allerlei nuttige informatie. Zie pagina 6 voor meer informatie over de Civilopedia. HET BEURTENSYSTEEM VAN CIVILIZATION IV OVERZICHT Civilization IV kan met verschillende beurtensystemen worden gespeeld. Het standaardspel met één speler werkt met standaardbeurten (zie verderop). Als je met meerdere spelers speelt, zijn er twee mogelijkheden. SPELLEN MET STANDAARDBEURTEN Een solospel Civilization IV werkt met standaardbeurten: als je aan de beurt bent, verplaats je je troepen, voer je diplomatieke onderhandelingen, bouw en beheer je je steden enzovoort. Vervolgens mogen je tegenstanders om beurten hun zetten doen. Dan ben jij weer aan de beurt, totdat iemand het spel wint. (Met andere woorden: je speelt het net als schaken of Risk.) Je kunt zo lang over je beurt doen als je wilt. Ook spellen met meerdere spelers kunnen op deze manier worden gespeeld. In een spel met meerdere spelers kun je echter ook een beurtentimer gebruiken om de tijd te beperken waarin een speler zijn zetten mag doen. (Zie voor meer informatie Multiplayerspellen in het gedeelte Geavanceerd op pagina 156.) SPELLEN MET GELIJKTIJDIGE BEURTEN Wanneer je gelijktijdige beurten gebruikt (alleen mogelijk bij spellen met meerdere spelers), ben je tegelijk met je tegenstanders aan de beurt. Iedereen verplaatst tegelijkertijd zijn eenheden, werkt aan zijn steden, voert diplomatieke onderhandelingen enzovoort. Wanneer iedereen al zijn gewenste acties heeft uitgevoerd, is de beurt voorbij en begint er een nieuwe beurt. Ook wanneer je gelijktijdige beurten gebruikt, kun je een beurtentimer gebruiken. 20
DE INTERFACE OVERZICHT In Civilization IV, hebben we geprobeerd een interface te ontwikkelen die aantrekkelijk en gebruiksvriendelijk is. We hebben waar mogelijk de standaardconventies voor spellen gehandhaafd - [rechtsklikken] om een eenheid te verplaatsen, actiepictogrammen voor actieve eenheden enzovoort. Zo hopen we dat ervaren spelers het spel gemakkelijker kunnen oppikken. Waar nodig hebben we de conventies echter opzij gezet. Hoofdkaart Minikaart Onderzoeksbalk Knop Staatsvorm wijzigen Datum Civilopediaknop Adviseurs knoppen Huidige scorelijst Knoppen boven aan de minikaart Detailvak Actievak eenheid Knop voor einde beurt Jouw banier Hoofdkaart 21
HET HOOFDSCHERM Tijdens een spel Civilization IV bevind je je meestal op het hoofdscherm. Hier verplaats je je eenheden, bouw je steden en verbeteringen, voer je aanvallen uit op buurlanden enzovoort. Het hoofdscherm kent de volgende elementen: Hoofdkaart Hier vindt de actie plaats. Op de hoofdkaart wordt de hele jou bekende wereld afgebeeld - daar zie je je steden, terrein, verbeteringen, bronnen en eenheden, en alle neutrale/buitenlandse mogendheden die voor jou zichtbaar zijn. NAVIGEREN OP DE HOOFDKAART Je kunt op een aantal manieren je perspectief op de hoofdkaart wijzigen: In- en uitzoomen: met het muiswiel of met de knoppen [PgUp] en [PgDn] kun je op de hoofdkaart in- en uitzoomen. Schuiven: als je de cursor naar de rand van het scherm beweegt, schuif je de hoofdkaart in die richting. Centreren: klik op een vakje op de hoofdkaart. Dit vakje komt in het midden van de kaart te staan. Beeldhoek wijzigen: druk op [Ctrl-pijl naar links] en [Ctrl-pijl naar rechts] om de beeldhoek met 45 graden te wijzigen. Automatisch centreren bij activering eenheid: wanneer een eenheid tijdens je beurt actief wordt, komt die eenheid automatisch in het midden van de hoofdkaart te staan. Handmatig op actieve eenheid centreren: druk op [c] om op de huidige actieve eenheid te centreren (dit is soms nodig als je in je beurt de kaart hebt verschoven). Minikaart: klik op een vakje op de minikaart om de hoofdkaart op dat vakje te centreren. 22
Vakjes weergeven Opbrengstenvenster Bronnenvenster Markeren Blanco kaart Scorevenster Minikaart Minikaart De minikaart is een veel kleinere weergave van de wereld. Zoals hierboven beschreven kun je de hoofdkaart centreren door op een locatie op de minikaart te klikken. KNOPPEN BOVEN AAN DE MINIKAART Langs de bovenrand van de minikaart staan een aantal knoppen. Met deze knoppen kun je de informatie op de hoofdkaart aanpassen. Deze knoppen werken als schakelaars - met één keer klikken open je een venster, met nog een keer klikken sluit je het. Markeren: deze functie is alleen nuttig bij spellen met meerdere spelers. Je kunt er een locatie op de kaart mee markeren die alleen voor spelers van jouw team zichtbaar is. (Zie voor meer informatie het gedeelte over multiplayerspellen.) Vakjes weergeven: dit geeft de vakjes weer op de hoofdkaart. Blanco kaart: alle eenheden op de hoofdkaart worden verborgen. Opbrengstenvenster: hier worden de opbrengsten voor handel, voedsel en productie per vakje weergegeven. Bronnenvenster: hier worden alle bronnen op de hoofdkaart weergegeven. Scorevenster: hiermee kun je de scores boven aan de minikaart weergeven of verbergen. 23
Jouw banier Hier wordt de oorlogsbanier van jouw beschaving weergegeven. Wanneer je met de cursor over je banier gaat, krijg je meer informatie over je beschaving en je leider. Klik op de banier om de hoofdstad van je beschaving te openen. Knop voor einde beurt Klik op deze knop om je huidige beurt af te sluiten. Actievak eenheid Wanneer een eenheid actief is, worden hier de beschikbare actiepictogrammen van de eenheid weergegeven (zie Eenheden op pagina 32). Ga met de cursor over een actiepictogram om meer over het pictogram te weten te komen. Klik op een pictogram om de eenheid de opdracht te geven de actie uit te voeren. Detailvak In het detailvak vind je informatie over de eenheid die momenteel actief is. Investeringspercentage techniek Hier wordt weergegeven welk deel van de inkomsten van je beschaving momenteel is geïnvesteerd in onderzoek naar nieuwe techniek. Klik op het symbool + (plus) om dat percentage te verhogen. Klik op het symbool - (min) om dat percentage te verlagen. Investeringspercentage cultuur (niet zichtbaar) Het investeringspercentage cultuur verschijnt als je de techniek Drama leert. Hiermee kun je inkomsten besteden aan cultuur, net zoals je via de knop Investeringspercentage techniek (boven) kunt investeren in onderzoek. De twee investeringen mogen samen niet hoger zijn dan 100% - wanneer je 70% van je inkomsten in techniek investeert, kun je maximaal 30% in cultuur investeren. Voor elke 10% die je in cultuur investeert, wordt er één blij gezicht aan je steden toegevoegd. 24
Onderzoeksbalk Op de onderzoeksbalk wordt weergegeven welke techniek je momenteel onderzoekt en hoeveel beurten het duurt voordat het onderzoek is voltooid. [Linksklik] op de balk om de lijst met beschikbare onderzoeken te openen en rechtsklik vervolgens op een pictogram om de techniekstructuur te openen. (Zie Techniek op pagina 59.) Datum Hier wordt de datum van de huidige beurt weergegeven. De hoeveelheid tijd die er per beurt verstrijkt, verandert in de loop van het spel. In het begin duurt een beurt wel 40 jaar, terwijl later beurten vijf jaar of korter duren. Civilopediaknop Klik op deze knop voor toegang tot de online Civilopedia. (Zie het gedeelte Civilopedia in deze handleiding op pagina 6). Adviseursknoppen Via deze knoppen heb je toegang tot de diverse adviseurs- en informatieschermen waarmee je je groeiende imperium kunt besturen: Binnenlandse adviseur Financieel adviseur Bestuurlijk adviseur Buitenlands adviseur Militair adviseur Technologie adviseur Religieus adviseur Overwinningsscherm Informatiescherm Lijst Huidige score In deze lijst zie je de namen en scores van alle leiders die je momenteel kent. Klik op een naam om diplomatieke besprekingen te openen met (of de oorlog te verklaren aan) de desbetreffende leider. 25
HET TOETSENBORD Het toetsenbord bevat een aantal sneltoetsen waarmee je verschillende functies kunt uitvoeren met één druk op de knop (of knoppen). Het is nog beter als je toetsenbord een numeriek toetsenblok heeft. Met het numerieke toetsenblok kun je onder andere je eenheden verplaatsen. Zie het diagram Sneltoetsen voor een lijst met alle toetsenbordfuncties en sneltoetsen. Notaties TOETSENBORD In deze handleiding van Sid Meier s Civilization IV worden toetsaanslagen met de volgende notaties aangeduid: [s] of [S] - op s drukken [Shift-S] - tegelijkertijd op shift en S drukken [Ctrl + t] - tegelijkertijd op Control en t drukken. [Num 5] - op de 5 op het numerieke toetsenblok van het toetsenbord drukken. [Num Ins] - op de toets Ins (of 0 ) op het numerieke toetsenblok drukken. MUIS In deze handleiding worden handelingen met de muis met de volgende notaties aangeduid: aanwijzen - met de muis over de aangeduide optie op het spelscherm bewegen. [Linksklikken] - de cursor op de aangeduide plaats neerzetten, op de linkermuisknop drukken en deze vervolgens loslaten. [Rechtsklikken] - de cursor op de aangeduide plaats neerzetten, op de rechtermuisknop drukken en deze vervolgens loslaten. [Linksklikken en slepen] - de cursor op de aangeduide plaats neerzetten, op de linkermuisknop drukken en deze knop ingedrukt houden. Sleep terwijl je de knop indrukt de cursor naar de gewenste locatie. [Links dubbelklikken] - de cursor op de aangeduide plaats neerzetten, twee keer op de linkermuisknop drukken en deze vervolgens weer loslaten. 26
DE MUIS Sid Meier s Civilization IV werkt het prettigst als je het spel bestuurt met een combinatie van toetsaanslagen en muisklikken. Gebruik het liefst een muis met twee knoppen en een muiswiel. DE CIVILOPEDIA Zoals eerder in de handleiding is beschreven, bevat Sid Meier s Civilization IV een online database die de Civilopedia wordt genoemd. Hierin vind je allerlei nuttige informatie over het spel. Je komt in de Civilopedia door op het pictogram? (vraagteken) op het hoofdscherm te [linksklikken] of door op de [[sneltoets Civilopedia]] te drukken. TERREIN OVERZICHT De wereld van Civilization IV bestaat uit land- en zeevakjes (ook tegels of vierkantjes genoemd). Druk op de knop Vakjes weergeven/verbergen boven aan de minikaart (zie pagina 23) om dit te verduidelijken. Elk vakje heeft een aantal classificaties, waaronder hoogte, terreintype, kenmerken, bronnen en grenzen. Je kunt dus een junglevakje hebben boven op een heuvel, grenzend aan een rivier, met als bron ivoor (olifant), of een vakje met gewoon grasland, of iets er tussen in. Deze elementen bepalen mede het nut van het vakje als plaats om een stad te bouwen, en hoe gemakkelijk of moeilijk het is om door het vakje te bewegen. Ook kan het terrein van een vakje belangrijke gevolgen hebben voor eventuele gevechten die daar plaatsvinden. Je kunt een vakje aanwijzen om te bekijken wat voor soort vakje het is. Informatie over het desbetreffende vakje verschijnt boven het vak Info eenheid. LAND OF ZEE Alle vakjes zijn land- of zeevakjes. Vlooteenheden kunnen geen landvakjes betreden (behalve in kuststeden) en landeenheden kunnen geen zeevakjes betreden, tenzij ze via transportschepen worden vervoerd (zie pagina 114). Sommige luchteenheden kunnen zowel land- als zeevakjes betreden. (Zie Luchteenheden op pagina 118.) TERREINKENMERKEN Elk vakje heeft een aantal kenmerken: Bewegingspunten: dit kenmerk bepaalt hoe snel eenheden in dat vakje kunnen bewegen. De bewegingspunten voor een vakje zijn 1, 2 of Imp (onbegaanbaar). 27
Defensieve bonus: dit zijn gevechtsbonussen die veel eenheden ontvangen wanneer ze in een bepaald vakje worden aangevallen. Defensieve bonussen voor terrein lopen van 0 tot 75%. Productiviteit: de productiviteit bepaalt hoe nuttig een vakje is voor een stad die in of bij dat vakje wordt gebouwd. De productiviteit van een vakje wordt in drie verschillende categorieën gemeten, elk met een waarde van 0 tot 3. Handel: hoe veel rijkdom het vakje biedt. Productiviteit: hoeveel grondstoffen (materialen waarmee gebouwen en eenheden kunnen worden geproduceerd) het vakje biedt. Voedsel: hoeveel voedsel het vakje biedt. Handel Voedsel Productiviteit Gezondheid: hoeveel gezondheid een stad ontvangt als deze op dat vakje wordt gebouwd. Een vakje kan een gezondheidswaarde hebben van 0 (normaal) of +2 (vlakbij zoet water). Bronnen: een vakje kan een speciale bron bieden, zoals rijst, specerijen of ijzer. Soms heb je kennis over speciale technieken nodig om bepaalde bronnen te kunnen gebruiken (of zelfs te kunnen vinden!). (Zie bronnen hieronder voor meer informatie over bronnen.) BERGTOPPEN Bergtoppen zijn hoge bergen. Bergtoppen zijn onbegaanbaar: eenheden kunnen niet op vakjes komen met bergtoppen en steden kunnen geen productie uit deze vakjes halen. RIVIEREN Rivieren lopen langs landvakjes, niet erdoor. Bij het oversteken van een rivier wordt de bewegingsbonus van wegen ongeldig, totdat de techniek Constructie wordt ontdekt (zie Wegen op pagina 65). Rivieren verlagen bovendien de gevechtssterkte van een aanvaller als het doel zich aan de overkant van de rivier bevindt. Rivieren verbeteren de gezondheid van aangrenzende vakjes, en ook de handel. Ten slotte kun je rivieren gebruiken als onderdeel van je handelsnetwerk (zie pagina 69). ZEEVAKJES Er zijn twee verschillende soorten zeevakjes: oceaan- en kustvakjes. Sommige vlooteenheden moeten in kustvakjes blijven en kunnen niet in oceaanvakjes komen. Andere vlooteenheden kunnen zich vrij door beide soorten vakjes bewegen. 28
Landeenheden kunnen geen zeevakjes betreden - of het nu oceaan is of kust. BRONNEN Het land en de zee zijn gevuld met verschillende bronnen die voor de groei en de ontwikkeling van een beschaving van nut kunnen zijn. Tijdens een spel kun je je steden het beste dicht in de buurt van bronnen bouwen, zodat ze van de bonussen van de bronnen kunnen profiteren. Wanneer een beschaving een bron wil gebruiken, moet een werker er een verbetering voor bouwen - voor de bron goud moet bijvoorbeeld een mijn worden gebouwd. Een stad profiteert van de voordelen van een verbeterde bron als deze bron binnen de invloedssfeer van die stad is gebouwd. Wanneer dat niet het geval is, kan de stad alleen van de verbeterde bron profiteren als deze via een transportnetwerk van wegen, rivieren en kuststroken met de stad is verbonden. Sommige bronnen zijn aan het begin van een spel zichtbaar. Andere worden pas zichtbaar als je beschaving de bijbehorende techniek beheerst. De bron ijzer is bijvoorbeeld pas zichtbaar als je beschaving de techniek ijzerbewerking heeft geleerd. Zie Geavanceerde bronnen voor een volledige lijst met bronnen. TERREINEFFECTEN Terreineffecten worden uitgebreider beschreven in het gedeelte Geavanceerd terrein in deze handleiding. De eenvoudigste manier om meer te weten te komen over het terrein is echter met de cursor verschillende vakjes op de hoofdkaart aanwijzen. EENHEDEN EENHEDEN In Civilization IV, wordt met de term eenheid alles bedoeld wat over de kaart kan bewegen. Er zijn in het spel een aantal verschillende eenheden - militaire eenheden, werkers, kolonisten, zendelingen enzovoort. De meeste eenheden zijn militaire eenheden. Aan het begin van het spel heb je meestal twee eenheden: een kolonist en een krijger of verkenner. CATEGORIEËN, STATISTIEKEN EN EIGENSCHAPPEN VAN EENHEDEN In Civilization IV, zijn eenheden in verschillende categorieën verdeeld. Hiertoe behoren mêlee-eenheden, eenheden met rijdier, luchteenheden en dergelijke. Daarnaast hebben alle eenheden twee standaardstatistieken (ook stats genoemd): bewegingssnelheid en gevechtssterkte. Ook hebben veel eenheden een of meer speciale eigenschappen. Meer informatie over de classificatie, statistieken en eigenschappen van een eenheid kom je te weten door het aanwijzen van de eenheid met de muis of door deze op te zoeken in de Civilopedia. 29
CATEGORIEËN VAN EENHEDEN Eenheden zijn in 11 verschillende categorieën gegroepeerd. In het begin van het spel kom je vermoedelijk de eerste zeven categorieën tegen. Dit zijn de volgende categorieën: Civiele eenheden (niet-gevechtseenheden): kolonisten, werkers, werkboten enzovoort. Patrouille-eenheden: scouts, verkenners enzovoort. Boogschieteenheden: boogschutters, handboogschutters, kruisboogschutters enzovoort. Eenheden met rijdier: strijdwagens, ruiters, gevechtsolifanten enzovoort. Mêlee-eenheden: krijgers, bijlvechters, speervechters, zwaardvechters enzovoort. Belegeringswapens: katapulten, kannonnen enzovoort. Vlooteenheden: werkboten, galeien, karveels, pantserschepen, vliegdekschepen enzovoort. Buskruiteenheden: musketiers, karabiniers, infanterie enzovoort. Gepantserde eenheden: tanks, pantservoertuigen, moderne wapens. Luchteenheden: gevechtsvliegtuigen, bommenwerpers enzovoort. Helikoptereenheden: aanvalshelikopters. GEVECHTSHELIKOPTERS. De bewegingssnelheid van een eenheid bepaalt hoe snel de eenheid over de kaart kan bewegen. De bewegingssnelheid varieert van 1 tot en met 8 (in het begin van het spel hebben de meeste eenheden echter een bewegingssnelheid van 1 of 2). Voor luchteenheden gelden speciale regels voor beweging. Zie voor meer informatie het gedeelte luchteenheden (pagina 118). GEVECHTSSTERKTE De gevechtssterkte van een eenheid bepaalt hoe sterk de eenheid is wanneer deze in gevecht is met een vijandelijke eenheid. De gevechtssterkte van eenheden in het begin van het spel varieert van 1 tot en met 6, terwijl die van moderne eenheden tot 40 kan gaan. Sommige eenheden hebben een gevechtssterkte van 0. Dit betekent dat de eenheid niet kan vechten of dat er speciale regels gelden voor de gevechten van deze eenheid. Zie de gedeelten verderop voor meer informatie. EIGENSCHAPPEN VAN EEN EENHEID Zoals hierboven wordt beschreven hebben veel eenheden naast bewegingssnelheid en gevechtssterkte nog speciale eigenschappen. Militaire eenheden hebben meestal eigenschappen die met gevechten te maken hebben - bijvoorbeeld bonussen bij het aanvallen van specifieke soorten eenheden of bij verdediging in specifiek terrein. Ook hier kun je de eenheid opzoeken in de Civilopedia of met de muis aanwijzen om de speciale eigenschappen te bekijken. 30
CATEGORIEËN, STATISTIEKEN EN EIGENSCHAPPEN IN DE EERSTE BEURTEN VAN HET SPEL Hieronder zie je een overzicht van de eenheden die je waarschijnlijk zult hebben en/of gebruiken tijdens de eerste beurten van het spel: KRIJGER mêlee-eenheid, kracht 2, verplaatsing 1 Speciale eigenschappen: Geen BOOGSCHUTTER boogschieteenheid, kracht 3, verplaatsing 1 Speciale eigenschappen: 1 eerste aanval: als de boogschutter wordt aangevallen, heeft hij een kans de aanvaller schade toe te brengen voordat de aanvaller schade kan doen. Deze eigenschap geldt niet als de andere strijder ook de eerste aanval heeft. +50% stadsdefensie: als de boogschutter in een stad wordt aangevallen, wordt zijn huidige gevechtssterkte met 50% verhoogd. De standaard defensieve gevechtssterkte van een volledig gezonde boogschutter in een stad is 4,5. +25% defensie in heuvels: wanneer een boogschutter boven op een heuvel wordt aangevallen, wordt de huidige gevechtssterkte van een boogschutter met 25% verhoogd. SPEERVECHTER mêlee-eenheid, kracht 4, verplaatsing 1 Speciale eigenschappen: +100% tegen eenheden met rijdier: in een gevecht tegen eenheden met rijdieren (ruiters, strijdwagens, olifanten enzovoort) wordt de huidige basisgevechtssterkte van de speervechter verdubbeld van 4 naar 8. BIJLVECHTER mêlee-eenheid, kracht 5, verplaatsing 1 Speciale eigenschappen: +50% tegen mêlee-eenheden: in een strijd tegen mêlee-eenheden (krijgers, speervechters, bijlvechters enzovoort) wordt de gevechtssterkte van de bijlvechter met de helft verhoogd. 31
32 STRIJDWAGEN eenheid met rijdier, kracht 4, verplaatsing 2 Speciale eigenschappen: 20% kans op terugtrekken uit de strijd: wanneer een strijdwagen een mislukte aanval doet, is er 20% kans dat hij zich terugtrekt voordat hij wordt vernietigd. Krijgt geen defensieve bonussen: ontvangt geen bonussen voor defensie in een goed te verdedigen terrein of in een stad. Kan zich niet versterken (zie verderop). VERKENNER patrouille-eenheid, kracht 1, verplaatsing 2 Speciale eigenschappen: Betere resultaten in stammendorpen: verkenners veroorzaken geen woedende dorpelingen als ze een stammendorp betreden (zie verderop). +100% tegen dieren: de gevechtssterkte van een verkenner wordt verdubbeld als hij moet vechten tegen dieren. Alleen defensief: verkenners kunnen geen andere eenheden aanvallen. KOLONIST civiele eenheid, kracht 0, verplaatsing 2 Speciale eigenschappen: Kan een stad bouwen: deze eenheid kan een nieuwe stad bouwen. Zie voor meer informatie Steden bouwen op pagina 41. WERKER civiele eenheid, kracht 0, verplaatsing 2 Speciale eigenschappen: Kan verbeteringen bouwen: deze eenheid kan boerderijen, mijnen, wegen enzovoort bouwen. Zie voor meer informatie "Werkers" op pagina 65. WERKBOOT Civiele vlooteenheid, kracht 0, verplaatsing 2 Speciale eigenschappen: Kan verbeteringen bouwen op zee: deze eenheid kan vissersboten, walvisboten of olieplatforms bouwen. Zie voor meer informatie Werkboten op pagina 69. EENHEDEN ACTIVEREN Een eenheid moet actief zijn om iets te kunnen doen. Een actieve eenheid wordt aangeduid met een knipperende cursor onder de eenheid. Tijdens je beurt activeert de computer de eenheden een voor een totdat je al je eenheden orders hebt gegeven. De computer activeert echter geen eenheden die zijn versterkt, slapende eenheden of eenheden die nog bezig zijn met het
uitvoeren van eerder gegeven orders - zoals verkennen, genezen of bewegen. Hieronder vind je de beschrijvingen van deze en andere orders.wanneer een eenheid alle bewegingspunten voor een beurt heeft verbruikt, kan hij niets meer doen in die beurt. Je kunt een eenheid ook activeren door er op te klikken, zelfs als die eenheid nog bezig is met het uitvoeren van andere orders. Wanneer één eenheid actief is, kun je op een andere eenheid klikken om die actief te maken, en later terugkeren naar de eerder geactiveerde eenheid. EENHEDEN VERPLAATSEN Tijdens het spel besteed je veel tijd aan het verplaatsen van je eenheden over de kaart. Je kunt eenheden erop uitsturen om de onbekende wereld te ontdekken, je kunt militaire eenheden erop uitsturen om vijandelijke steden te veroveren, je kunt kolonisten erop uitsturen om steden te bouwen en meer terrein voor je beschaving op te eisen en je kunt met je werkers het land rond je nieuwe steden verbeteren. Verplaatsing van je eenheden Je kunt je landeenheden naar een willekeurig landvakje verplaatsen (behalve bergtoppen). Landeenheden kunnen niet naar kust- en oceaanvakjes worden verplaatst (zie Terrein op pagina 27). Opmerking voor ervaren spelers: in tegenstelling tot eerdere Civilization-spellen kun je naar hetzelfde vakje gaan als een eenheid van een andere beschaving zonder dat je oorlog hoeft te verklaren. Wanneer je dit doet, verschijnt de vraag of je de andere eenheid wilt aanvallen of gewoon vreedzaam op het vakje wilt gaan staan. (Wanneer je al in oorlog bent met de beschaving van de andere eenheid, val je de eenheid automatisch aan als je op het bijbehorende vakje komt.) Je eenheden verplaatsen Wanneer je een eenheid wilt verplaatsen, moet je deze eenheid eerst actief maken (zie hierboven). Ook mag de eenheid zijn bewegingspunten voor die beurt nog niet hebben verbruikt. Je kunt een actieve eenheid met de muis of met het toetsenbord verplaatsen. EEN EENHEID MET DE MUIS VERPLAATSEN Je kunt de beweging van een actieve eenheid ook met het toetsenbord sturen. Het numerieke toetsenblok is voorgeconfigureerd voor de beweging van eenheden: zie het onderstaande schema. Je kunt een eenheid via het toetsenbord slechts een vakje tegelijk verplaatsen. EEN EENHEID MET HET TOETSENBORD VERPLAATSEN [Rechtsklik] op het vakje waar je de actieve eenheid heen wilt verplaatsen. De eenheid vindt de snelste route naar dat vakje en is dan onderweg. Als de eenheid het doel bereikt en nog steeds bewegingspunten overheeft, blijft het actief en wacfht het op volgende instructies. 789 456 123 Als de eenheid het doel niet in één beurt kan bereiken, gaat het zover als het kan.tijdens 33