Irak en Samarra In dit paper wordt aandacht besteed aan de recente gebeurtenissen in Samarra, waarbij de beroemde Gouden Moskee, een heiligdom voor Shi iten, zwaar beschadigd wordt. Inleidend wordt een kort overzicht geschetst van het ontstaan van de huidige situatie. Hierna volgt in vogelvlucht een demografische beschrijving van Irak. Tevens wordt aandacht besteed aan een aantal belangrijke figuren die bijdragen aan de onstabiele situatie van het moment, en uiteindelijk aan Samarra en de aanslag zelf. Als onderdeel van het Ottomaanse Rijk en later tijdens de eerste wereldoorlog door de Britten bezet, heeft het tot 1932 geduurd voordat het als één natie onafhankelijk werd. In 1958 wordt er een republiek uitgeroepen, die in de praktijk echter steeds bestuurd wordt door een sterke man, een militair, waarvan de laatste Saddam Hoessein is. Territoriale meningsverschillen met Iran hebben tot een acht jaar durende oorlog geleid (1980-1988), die feitelijk onbeslist is geëindigd. In 1990 viel Irak Koeweit binnen en is de eerste golfoorlog een feit. De tweede golfoorlog is het gevolg van niet voldoende meewerken van het regime van Saddam Hoessein met inspecteurs van de Verenigde Naties. Een door de Verenigde Staten geleide coalitie maakt een einde aan het tijdperk Saddam in maart van 2003. Moeizaam wordt er nu gewerkt aan wederopbouw van een land dat verscheurd wordt door geweld en geleden heeft onder jaren van sancties. Tegen deze achtergrond wordt in dit stuk een gebeurtenis benadrukt en beschreven die kenmerkend is voor de moeilijke weg die Irak te gaan heeft. Om dit goed te begrijpen is verdere verdieping wenselijk. Uit onderstaande illustraties blijkt dat de bevolking van Irak in meerderheid shi it isch is en zich concentreert in het zuidoosten van het land. Tevens is te zien dat het merendeel van de 26 miljoen inwoners woont in het stroomgebied van Eufraat en Tigris.
In het licht van het feit dat Saddam Hoessein een soennitische moslim is, is duidelijk dat het merendeel van de bevolking er andere denkbeelden op na houdt dan hijzelf en ook te begrijpen dat dit een tweedeling in de samenleving tot gevolg heeft gehad. Na de invasie van 2003 is een aanvang gemaakt met de opbouw van het land. Niet alleen in materiele zin, maar ook institutioneel. Er zijn verkiezingen gehouden om tot een parlement en grondwet te komen. Dit alles tegen de achtergrond van steeds maar weer oplaaiend intern geweld. Diverse groeperingen zijn, alle met verschillende motieven, verantwoordelijk voor dit geweld. Een aantal wordt hier verder belicht.
Zo is er het zogenaamde Mahdi-leger dat onder leiding staat van Moqtada Al-Sadr (zie foto) een invloedrijk shi itisch geestelijke. Volgens Al-Sadr zou de terugkeer van de 12 e Imam aanstaande zijn. De Verenigde Staten zijn hiervan op de hoogte en willen bij zijn terugkeer hem vermoorden. Dit dient vanzelfsprekend voorkomen te worden en om die reden dient er gevochten te worden tegen de bezettingsmacht. Tevens in Irak actief is een Jordaniër. Zijn naam is Abu Musab al-zarqawi (zie foto). Hij staat aan het hoofd van een groep die verantwoordelijk is voor vele simultaan gepleegde bomaanslagen, op bijvoorbeeld politiebureaus, maar ook voor de gijzelingen en onthoofdingen van westerlingen in Irak. Een laatste groep, Ansar Al-Islam, is nog het noemen waard. Deze soennitische groepering onder vermeende leiding van Mullah Krekar (zie foto), die overigens al sinds lange tijd in Noorwegen leeft, wordt verantwoordelijk gehouden voor verscheidene simultane zelfmoordaanslagen. Tevens, alhoewel de aanslag niet formeel is opgeëist, wordt vermoed dat deze groepering achter de aanslag op de Gouden Moskee van Samarra zit.
Deze aanslag is het tragisch dieptepunt in de turbulente ontwikkelingen in Irak. In het stadje Samarra, ongeveer 100 kilometer ten noorden van Baghdad gelegen, liggen de 10 e en 11 e Imam begraven. Dit maakt het tot een van de drie heilige plaatsen in Irak, naast Najaf en Karbala. Heden ten dage is Samarra een stad met 200.000 inwoners, dat een regionale handelsfunctie vervult. In de 9 e eeuw, echter, is het gedurende 56 jaar een stad van grote betekenis als het kalifaat er gevestigd wordt, in plaats van in Baghdad, waar het weer naar terugkeert in 892. In deze tijd wordt ook de Grote Moskee gebouwd met zijn indrukwekkende minaret (zie foto) van ongeveer 52 meter hoog. Helaas rest van de Grote Moskee zelf nog slechts een ruïne en staan alleen de buitenmuren nog overeind. De reeds eerder genoemde Gouden Moskee (zie foto) is gebouwd op de plek waar zich de graven bevinden van de 10 e en 11 e Imam. Onder de blauwe koepel bevindt zich de plek waar de 12 e Imam voor het laatst gezien en naar verluidt daadwerkelijk verdwenen is in de kelder (sardab). De 10 e Imam, Al-Hadi, wordt geboren in Medina (gelegen in het huidig Saoedi-Arabië) in 827. Hij wordt Imam als hij zes jaar oud is. In 848 worden hij en zijn zoon naar Samarra gebracht en onder huisarrest geplaatst door de toenmalige kalief. Naar verluidt is Al-Hadi vergiftigd in 868 en wordt hij opgevolgd door zijn zoon Al-Askari. Deze blijft ook onder huisarrest geplaatst en overlijdt in 874. Hij wordt naast zijn vader begraven. Op deze plek is later de Gouden Moskee opgericht. Al-Askari heeft ook een zoon die Al-Mahdi wordt genoemd. Hij houdt zich verborgen alvorens hij in 878 in ghayba gaat. Zoals bekend verwachten Shi iten dat deze 12 e Imam ooit weer zal terugkeren. Zoals gezegd is er een aanslag gepleegd op deze bewuste Gouden Moskee. In de ochtend van 22 februari 2006 worden omstreeks 7 uur in de ochtend vijf bewakers van de Moskee overmeesterd door, in lokaal politie-uniform gehulde, opstandelingen. Hierna plaatsen zij een tweetal bommen die bij het exploderen grote schade aanrichten aan de koepel en muren van de Gouden Moskee (zie foto). De koepel stamt uit 1905 en is van relatief minder architectonische waarde dan de immens religieuze importantie voor honderden miljoenen shi itische moslims. Er is al een aantal initiatieven ontwikkeld om de schade zo spoedig mogelijk te herstellen.
En ongetwijfeld zal er eens weer een gouden koepel verrijzen op de Gouden Moskee. Er moet echter niet onderschat worden wat de symbolische betekenis is van hetgeen zich op 22 februari heeft voltrokken. Een land dat al jaren van onderdrukking en onvrijheid gekend heeft; waar pogingen gedaan worden om weer een eenheid te creëren, is vanzelfsprekend niet gebaat bij een voortslepend conflict met religieuze inslag. Helaas is de aanslag op de Gouden Moskee waarschijnlijk exemplarisch voor wat de toekomst in Irak betreft. Het is niet te verwachten dat er op korte termijn een structurele oplossing gevonden wordt voor de aanhoudende golf van geweld. En zoals altijd bij dit soort conflicten is de gewone bevolking de grote verliezer. Bronnen: H. Halm, Shi ism (Edinburgh University Press: Edinburgh 2004) J.L. Esposito, The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world (Oxford University Press: Oxford and New York 1995) http://nl.wikipedia.org/ http://www.bbc.co.uk/news http://www.cia.gov http://www.cnn.com