Inspraakreactie van het Haagse Wmo-netwerk Zorg voor Elkaar Ontwerp-meerjarenbeleidsplan maatschappelijke ondersteuning 2011 2014 Den Haag Inleiding Het Haagse Wmo-netwerk benoemt eerst de hoofdpunten van onze reactie op het ontwerpmeerjarenbeleidsplan maatschappelijke ondersteuning 2011 2014 (MJBP). Vervolgens wordt per hoofdstuk ingegaan op het MJBP. Daarbij wordt aan de hand van concrete punten aangegeven welke wijzigingen en verbeteringen het Haagse Wmo-netwerk inbrengt voor opname in het definitieve MJBP. Hoofdpunten van het Haagse Wmo-netwerk De volgende punten zijn voor het Haagse Wmo-netwerk belangrijke aandachtspunten: - Wat verstaat de gemeente onder participatie? - Mensen in kwetsbare posities - Regie in het verbinden van zorg en welzijn - Inzet vrijwilligers vergroten - Inclusief beleid - Slim indiceren - Inspraak wordt samenspraak Wat verstaat de gemeente onder participatie? Participatie daar draait het allemaal om in de Wmo en participatie is één van de hoofddoelstellingen in het MJBP, die het Haagse Wmo-netwerk onderschrijft. De wijze waarop participatie wordt uitgewerkt roept vragen op. Het MJBP hanteert participatie steeds zonder te vermelden of het gaat over participatiebevordering (door de gemeente) of participatie (meedoen) van burgers in de samenleving. Participatiebevordering wordt te dicterend ingevuld als een soort sociale plicht. Participatie van burgers in de samenleving is een recht afgestemd op wat het individu aankan en wat past bij zijn of haar wensen en mogelijkheden. Het recht op participeren vereist maatwerk en mag niet versimpeld worden tot het gaan verrichten van vrijwilligerswerk als de oplossing die voor iedereen werkt. Het Haagse Wmo-netwerk acht het van belang, dat niet alleen gekeken wordt wat mensen niet kunnen en welke ondersteuning zij nodig hebben om naar vermogen mee te kunnen doen, maar ook wat mensen die ondersteuning nodig hebben wel kunnen, waar ze goed in zijn. Kortom het woord participatie wordt overal voor gebruikt waardoor het beeld niet duidelijk wordt en het verwarring schept. Participatie wordt gebruikt voor meepraten, meedoen en als tegenprestatie bij een uitkering (wederkerigheid) en activering van buurtbewoners, dat zijn dus vier invullingen. Mensen in kwetsbare posities Terecht wordt in het MJBP gekeken naar de gevolgen van het wegvallen van begeleiding in de AWBZ in de afgelopen periode. Maar naar verwachting wordt in de nabije toekomst nog meer overgeheveld uit de AWBZ: zoals dagbesteding en begeleiding. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor mensen in kwetsbare posities zoals mensen met verstandelijke of psychische beperking. 1
Daarnaast zal ook de voorgenomen verlaging van de IQ-grens voor mensen met een licht verstandelijke beperking ingrijpende gevolgen hebben. Deze ontwikkelingen vragen om gericht gemeentelijk beleid. Het Haagse Wmo-netwerk heeft dit gemist in dit MJBP. Er worden een aantal kwetsbare doelgroepen onderscheiden, maar deze lijst is nog niet compleet. Wat het Haagse Wmo-netwerk mist is een definiëring van kwetsbare groepen of beter mensen in kwetsbare posities. Wat zijn de specifieke kenmerken waardoor deze mensen kwetsbaar zijn en wat is er nodig om tot verbeteringen te komen? Regie in het verbinden van zorg en welzijn Het Haagse Wmo-netwerk is positief over het voornemen in het MJBP om een betere samenhang te realiseren tussen welzijn en maatschappelijke zorg. Inzet van zorgvrijwilligerswerk en een ketenaanpak spelen hierbij een belangrijke rol. Om dit te realiseren is nodig, dat de gemeente minder een dicterende en meer een regisserende rol op zich neemt. Het Haagse Wmo-netwerk stelt voor om te beginnen met grondig in kaart te brengen van wat er al gebeurd in de stad, bouw een netwerk op en maak gebruik van de aanwezige (ervarings) deskundigheid. Ga uit van de zwaksten in de samenleving en kijk vanuit deze klantgerichte benadering welke zorg en welzijnsvoorzieningen er nodig zijn. Belangrijk hierbij is het bevorderen van een goede samenwerking tussen zorg en welzijn. Inzet vrijwilligers vergroten In het MJBP wordt ten doel gesteld om de inzet van vrijwilligers te verhogen van 18% naar 25%. Het Haagse Wmo-netwerk vindt dit erg ambitieus. Dit vergt een actievere benadering van de gemeente. Vrijwilligerswerk voor mensen met een beperking en de inzet door vrijwilligers met een beperking vraagt de nodige expertise en professionele ondersteuning. Er dient verder goed gekeken te worden naar wat belemmerende en stimulerende factoren zijn. Bijvoorbeeld of een goede onkostenregeling of een vrijwilligersvergoeding wenselijk is. Om meer vrijwilligers in te zetten zal er ook een beroep gedaan dienen te worden op nieuwe groepen vrijwilligers, bijvoorbeeld jonge mensen en jongeren die een maatschappelijke stage doen. Jongeren werven voor vrijwilligerswerk vereist een aanpak die aansluit op hun belevingswereld. Dat levert wensen en eisen op waarop moet worden ingespeeld. Uitgangspunt hierbij is en blijft: Vrijwilligerswerk is en blijft vrijwillige inzet van de burger. Inclusief beleid Het Haagse Wmo-netwerk vraagt om te streven naar een inclusieve samenleving en hierbij de werkmethode Agenda 22 te hanteren. Een inclusieve samenleving is een samenleving waarin mensen met een beperking op een natuurlijke en vanzelfsprekende wijze kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven. Mensen met een beperking hebben van de maatschappij meestal meer ondersteuning nodig om zo maximaal mogelijk dezelfde levensomstandigheden te bereiken dan andere burgers. Deze ondersteuning mag nooit beschouwd worden als een privilege: het is een recht van elk mens. Het gaat om insluiten in plaats van buitensluiten, om integreren in plaats van segregeren. Het doel van inclusief beleid is het bereiken, dat de maatschappij geen onnodige drempels opwerpt. Dat bij alle gemeentelijke beleidsvorming rekening wordt gehouden met mensen met een beperking, want elk gemeentelijk beleid raakt mensen met een beperking. Dit betekent, dat op voorhand bij ieder plan of beleid wordt gedacht aan de beperking zodat er geen onnodige drempels worden opgeworpen. Het Haagse Wmo-netwerk vraagt om Inclusieve samenleving als extra thema in hoofdstuk 5 op te nemen. 2
Slim indiceren Het Haagse Wmo-netwerk realiseert zich, dat we niet om de bezuinigingen heen kunnen. In de eerste plaats vragen wij om dit op een zorgvuldige manier te doen. In het MJBP wordt gesproken over minder en slimmer indicatie stellen. Dit kan inderdaad, omdat je door slim te indiceren maatwerk kunt leveren. Dit moet wel leiden tot een kwalitatieve verbetering, conform het door ons gestelde Inclusief beleid, i.p.v. alleen een bezuinigingsdoel. Mensen in een kwetsbare positie (telefonisch) benaderen om tot herindicering te komen en meer vragen beantwoorden via computercontact leiden niet tot een kwalitatieve verbetering. In gesprek gaan met kwetsbare mensen is goed uitgewerkt in het project: De Kanteling van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Wij missen in het MJBP afstemming op de gespreksvoering die in De Kanteling is uitgewerkt. Belangrijke elementen om slim in te spelen op kwetsbare mensen zijn o.a. de tijd nemen, goed luisteren, ruimte geven aan de gesprekspartner en vooral, haastwerk vermijden. Dan betaalt een dergelijke aanpak zich uit. Het leidt tot passende oplossingen waar de cliënt echt mee uit de voeten kan en een grotere klanttevredenheid. Er zijn (pilot)gemeenten die de kanteling volledig hebben doorgevoerd en die verwachten op langere termijn budgetneutraal te werken of zelfs minder kosten te maken, voornamelijk omdat zij minder fysieke individuele voorzieningen hoeven te leveren. Een andere manier om te bezuinigen is meer inzetten op collectieve preventie. Hiermee kan de gemeente Den Haag kwaliteit van leven verbeteren en kosten besparen. Inspraak wordt samenspraak Uit artikel 11 en 12 van de Wmo blijkt duidelijk dat de gemeenten de verplichting hebben om burgers en representatieve organisaties van vragers van maatschappelijke ondersteuning vroegtijdig bij de voorbereiding van het beleid te betrekken Dat wil zeggen, dat de maatschappelijke ondersteuning in samenspraak met de belanghebbenden tot stand dient te komen. Het Haagse Wmo-netwerk vindt, dat de gemeente de burger en cliënten van de Wmo meer moet betrekken bij de ontwikkeling van het Wmo-beleid en dat meer gebruik dient te worden gemaakt van ervaringsdeskundigheid bij de toetsing van beleid en uitvoering daarvan. Een voorbeeld van het concreet inschakelen van ervaringsdeskundigheid is het lezerspanel dat adviseert over de leesbaarheid van de informatievoorziening over de Wmo. Doorgaan met een WMO-lezerspanel is ook voor de komende jaren geen overbodige luxe. Het Haagse Wmo netwerk en de daarin samenwerkende organisaties zijn graag bereid om vanuit hun specifieke (ervarings)deskundigheid bij te dragen aan de vergroting van de doeltreffendheid van het gemeentelijk beleid. Een punt van aandacht is de samenspraak met buurtbewoners binnen zorg- en welzijnsvoorzieningen in de eigen buurt. Het Haagse Wmo-netwerk denkt graag mee over de invulling hiervan om het draagvlak van het MJBP te bevorderen en daarmee de maatschappelijke ondersteuning aan te laten sluiten bij de Haagse samenleving. Aanvullende commentaarpunten per hoofdstuk Hoofdstuk 3.1 Missie en doelen Het Haagse Wmo-netwerk mist een visie op leven en wonen in de wijk. Hoe kijkt de gemeente Den Haag aan tegen levensloop bestendige woningen met zorg en welzijnsvoorzieningen in de omgeving. Wonen is niet alleen architectuur, randvoorwaarden zijn van essentieel belang. Belangrijk hierbij is welke randvoorwaarden de gemeente dan hanteert, hoe zij hieraan invulling geeft en ook hoe het dan past binnen het financieel plaatje van de gemeente. 3
Wanneer volgt een aan de methodiek van de Kanteling aangepaste Verordening voor maatschappelijke ondersteuning? (Definitieve Modelverordening is door VNG in december 2010 gepubliceerd) Bij alle hoofdstukken en de uitwerking van de zes thema s in hoofdstuk 5 vraagt het Haagse Wmo-netwerk: - Duidelijke inhoudelijke Smartformulering van de te halen doelstellingen aan het eind van ieder hoofdstuk. (Wanneer is beleid uitgewerkt op dat thema en wat wil de gemeente er mee bereiken?) In de huidige uitwerking zijn alleen in 5.1. duidelijke, concreet geformuleerde doelstellingen opgenomen. Bij andere thema s zijn doelstellingen vaag of blijft het bij voornemens. - Resultaten van het MJBP Aandacht voor Elkaar 2007 2010. Wat is er tot 2011 bereikt? Hoofdstuk 3.2. Bevorderen van Participatie en ondersteuning In het MJBP is het uitgangspunt, dat er mensen zijn die hulpbehoevend zijn en ondersteuning nodig hebben en andere mensen die zelfredzaam zijn en participeren in de samenleving. Op de zelfredzamen wordt een beroep gedaan om ondersteuning te bieden aan de steunbehoevende. Het is bijna een sociale verplichting om je in te zetten als vrijwilliger of mantelzorger. Het Haagse Wmo-netwerk vraagt de gemeente om de volgende uitgangspunten te hanteren: - Iedere burger met een beperking heeft via de compensatieplicht recht op ondersteuning om naar vermogen te kunnen participeren in de samenleving. - Bij mensen met een beperking is er ook aandacht voor de mogelijkheden en capaciteiten om te kunnen participeren. Hen wordt de kans geboden om zo nodig via persoonlijke ontwikkeling door middel van scholing, dagbesteding, vrijwilligerswerk of een betaalde functie afgestemd op de cliënt de zelfredzaamheid te bevorderen. - Participatie, meedoen aan de samenleving is geen sociale verplichting, maar indien men dat wenst een recht. Hoofdstuk 4 Den Haag Vandaag Hoofdstuk 4 is een opsomming van feitelijke gegevens over de stand van zaken. Het MJPB wint aan tempo, leesbaarheid en toespitsing wanneer de inhoud van dit hoofdstuk wordt opgenomen als bijlage. 4
Hoofdstuk 5.1 Uitgaan van de kracht van de Hagenaar In het MJBP wordt uitgegaan van een stijging tot 25 % bij de inzet van vrijwilligers. Dit vindt het Haagse Wmo-netwerk erg ambitieus. Er dient niet te gemakkelijk over de inzet van vrijwilligers gedacht te worden. Zeker niet als het om zorgvrijwilligers gaat. Factoren die meespelen zijn: - Gezien de beperkte tijd van mensen is er steeds minder belangstelling is voor structureel vrijwilligerswerk. Vrijwilligers vragen inzet voor concrete en afgebakende taken voor een bepaalde periode. - Vrijwilligerswerk inzetten voor mensen met een beperking zoals bij respijtzorg vereist specifieke deskundigheid, affiniteit, motivatie en professionele begeleiding. Inzet van professionele zorg- en welzijnsorganisaties is daarbij nodig om deze vrijwilligers gericht en getraind te kunnen inzetten. In het aanvalsplan vrijwilligers ontbreekt de bijdrage die juist zorgvrijwilligers kunnen bieden. - Er zal ingespeeld moeten worden op eigen doelen die met name jonge vrijwilligers via vrijwilligerswerk kunnen bereiken. - Er zal toestemming nodig zijn van de uitkeringsinstantie om vrijwilligerswerk te kunnen doen zonder dat er sancties opgelegd worden. Het Haagse Wmo-netwerk wil meedenken in het vergroten van de inzet van vrijwilligers in Welzijn en Zorg. Wij denken mee en kunnen adviseren over de inzet van ervaringsdeskundige vrijwilligers in zorgprojecten over en het bieden van kansen voor vrijwilligers met een beperking. Het Haagse Wmo-netwerk vraagt goede randvoorwaarden en faciliteiten te bieden voor vrijwilligers, zoals: - Deskundigheidsbevordering bij vrijwilligerswerk voor specifieke doelgroepen, zoals bijv. bij respijtzorg, activiteiten met mensen met een verstandelijke handicap of psychiatrische aandoening. - Mensen met een beperking zo nodig een begeleidingstraject bieden om vrijwilligerswerk te kunnen doen. (Bijvoorbeeld een cursus assertiviteit, weerbaarheidtraining ter bevordering van de zelfredzaamheid.) - Goede samenwerking en toestemming (stimuleren i.p.v. verplichten) van de Sociale Dienst of andere uitkeringsinstanties met organisaties waar vrijwilligers werken. - Professionele begeleiding, achterwacht, steunpunt. - Erkenning ervaringsdeskundigheid. - Vast te stellen waar ligt de grens van vrijwilligerswerk ten opzichte van professionele hulpverlening. Welke verantwoordelijkheid kan een vrijwilliger aan. Bij de concrete uitwerking van het vrijwilligersbeleid vraagt het Haagse Wmo-netwerk om de belangenorganisaties mee te laten praten over hoe en waar vrijwilligers worden ingezet. De gemeente zet de komende jaren vanaf 2012, 2,5 miljoen euro per jaar aan extra middelen in aan respijtzorg. Niet duidelijk is of hiermee wordt ingespeeld op het toenemende beroep op mantelzorgers. Daarbij is dringend aandacht nodig voor allochtone meisjes, die school opgeven voor mantelzorg. In het MJBP is echter onduidelijk hoe dit wordt ingevuld. De Raad van Mantelzorg wordt hierbij graag betrokken als vertegenwoordiger van de Haagse mantelzorgers. Hoofdstuk 5.2 Minder regels, meer vertrouwen De toezegging dat professionele organisaties mogen meedenken over verbetering van het te ingewikkelde subsidiesysteem is prima. Echter een concretisering blijft uit. Bijvoorbeeld de aankondiging van een werkconferentie, een aantal workshops en/of een andere vorm van 5
dialoog tussen gemeente en veld om de zaken echt aan te pakken. Vertrouwen komt niet vanzelf! Hoofdstuk 5.3 Toegang van het ondersteuningsaanbod Wij zijn het eens met de diagnose in 5.3, blz. 21 dat de huidige loketstructuur toe is aan een evaluatie gericht op verbetering. De geformuleerde bestuursopdracht op blz. 42 maakt duidelijk dat de gemeente hier werk van gaat maken. Het Haagse Wmo-netwerk vraagt: - Als gemeente meer te regisseren en partners betrekken bij de verbeterslag van de loketstructuur. - Ervaringsdeskundigheid in te roepen. Kennis en kunde over uiteenlopende doelgroepen is dan beter te verankeren in het functioneren van loketten. Veel organisaties aangesloten bij het Haagse Wmo-netwerk kunnen en willen hier graag bijdragen voor leveren. Hoofdstuk 5.4 Zorg en Welzijn werken samen in de wijk De gemeente wil ondersteuning zoveel mogelijk op wijkniveau organiseren. Hiervoor is goede samenwerking tussen verschillende organisaties in de zorg en het welzijnswerk op wijkniveau vereist en een goede cliënt/burgerparticipatie. Vanuit het Haagse Wmo-netwerk is de ervaring, dat organisaties nog weinig met elkaar samenwerken. Men stelt het belang van de eigen organisatie vaak voorop. Ook bestaat er ergernis over de geringe inbreng van bewoners bij activiteiten in wijkcentra en uitvoering van welzijnsprojecten. Van kleine specifieke doelgroepen, die specifieke maatschappelijk ondersteuning nodig hebben om niet buiten de boot te vallen dient te worden overwogen of ondersteuning op wijkniveau wel de meest adequate oplossing is. Mogelijk moet dit op een ander schaalniveau dan dat van de wijk worden georganiseerd. We denken dan aan mensen met een (licht) verstandelijke of psychische beperking. Het Haagse Wmo-netwerk wil, dat: - De gemeente Den Haag de regierol op zich neemt in de samenwerking tussen de verschillende welzijns-, zorg- en andere wijkorganisaties. - Er integraal beleid wordt geformuleerd op het gebied van Zorg en Welzijn. Het kantelingsproces doorvoeren voor alle doelgroepen. (Met uitzondering van doelgroepen, die te klein en te specifiek zijn om op wijkniveau te organiseren. Voor deze doelgroepen is organisatie op een ander schaalniveau wenselijk.) - De samenspraak en bewonersparticipatie in het buurt- en wijkwerk wordt geregeld en vastgelegd. Bewonersintiatieven worden gestimuleerd en gefaciliteerd. Hoofdstuk 5.5 Ondersteuning kwetsbare Hagenaars met complexe problemen Het Haagse Wmo-netwerk is er positief over, dat in het meerjarenbeleidsplan aandacht is voor mensen in kwetsbare posities. Wat daarbij gemist wordt in de nota is een definiëring om welke groepen burgers het gaat. We vragen de gemeente om in het MJBP alle doelgroepen te benoemen en te definiëren, waar in de uitvoeringsprogramma s specifiek beleid voor geformuleerd wordt. 6
Door de desbetreffende doelgroep of naastbetrokkenen te betrekken bij de uitwerking en uitvoering van het beleid kan de gemeente de (ervarings)deskundigheid van deze mensen in kwetsbare posities benutten, zodat de geboden Wmo-ondersteuning aansluit bij de wensen en behoeften van deze specifieke doelgroepen. Het Haagse Wmo-netwerk doet daarom het volgende verzoek: - In het MJBP alle kwetsbare doelgroepen, waar specifiek beleid voor nodig is te definiëren in het MJBP. - Een 1 op 1 uitwerking per doelgroep in uitvoeringsprogramma s. - Vertegenwoordigers van mensen in kwetsbare posities, al dan niet via een belangenorganisatie te betrekken bij de concrete uitwerking van het MJBP op dit punt. De organisaties vertegenwoordigd in het Haagse Wmo-netwerk willen u hier graag bij adviseren. Hoofdstuk 5.6 Kosten besparen, slim combineren De gemeente kan veel problemen voorkomen (slimmer beleid) door meer in te zetten op collectieve preventie (gezondheid, eenzaamheidsbestrijding e.d.). Met een goed preventief beleid kan de gemeente Den Haag de kwaliteit van leven verbeteren en toekomstige kosten besparen. Bijvoorbeeld met het voorkomen (door signalering) dat mensen dak- en thuisloos worden of in de Maatschappelijke Opvang terecht komen. Door vroegtijdig een sociaal netwerk (casemanager) te organiseren rondom een verstandelijk gehandicapt kind of bij het ontstaan van dementie bij ouderen kan de sociale omgeving ondersteuning bieden als het nodig is en wordt de inzet van de mantelzorger(s) verlicht. Het Haagse Wmo-netwerk: - Vindt, dat het begrip preventie beter moet worden uitgewerkt. - Denkt graag mee in de mogelijkheden van preventie en de uitwerking van beleid hiervoor door de gemeente. Nieuw hoofdstuk toevoegen over Inclusief beleid In het MJBP gaat men uit van participatie van alle Hagenaars. De Hagenaars met een beperking moeten ervan op aan kunnen dat zij zonder drempels kunnen deelnemen aan de samenleving. Het is niet vanzelfsprekend dat de gemeente weet wat mensen met een beperking nodig hebben om zelfstandig te kunnen wonen, werken, recreëren of vrijwilligerswerk verrichten. Advies is dan ook om mensen met een beperking te betrekken bij de beleidsvorming Er is een werkmodel ontwikkeld, die Agenda 22 wordt genoemd. Het Wmo netwerk Den Haag wil: - Dat de gemeente inclusie opneemt als uitgangspunt in de beleidsvorming van alle gemeentelijk beleid. Het gaat dan niet alleen om de Wmo en om de zorg, maar bijvoorbeeld ook om veiligheid, arbeid, sociale zekerheid, inrichting openbare ruimte, vervoer, toegankelijkheid van gebouwen en informatie. Belangrijk is, dat in alle fasen van beleidsvorming wordt gedacht aan mensen met een beperking. - Dat bij alle gemeentelijke beleidsvorming rekening wordt gehouden met mensen met een beperking, want elk gemeentelijk beleid raakt mensen met een beperking. - Dat de gemeente de belangenorganisatie en mensen met een beperking betrekt bij het maken van beleid. 7
- Dat de werkmethode Agenda 22 wordt gehanteerd bij de vorming van gemeentelijk beleid. Haagse Wmo-netwerk draagt bij aan cliëntenparticipatie Om het MJBP goed te kunnen volgen is het van groot belang dat het Haagse Wmo-netwerk gedurende de gehele MJBP periode in stand gehouden wordt. Het netwerk is dan in staat om, gedurende de gehele looptijd van het MJBP, een rol in te vullen die bijdraagt aan draagvlak en succes van het beleid via: - De vroegtijdige inzet van ervaringsdeskundigheid bij de uitwerking van het MJBP in de uitvoeringsnota s. D.w.z. overleg voordat de nota s worden opgesteld, tijdens de ontwikkeling van het beleid en bespreking van de concept uitvoeringsnota s. - Betrokkenheid bij het analyseren van tussentijdse evaluaties, het signaleren van knelpunten en het waar nodig bijstellen en/of aanvullen van de voor 2014 geformuleerde concrete doelstellingen. - Inbreng van specifieke deskundigheid die nodig is om specifieke doelgroepen te bereiken. Zo is er binnen het netwerk kennis aanwezig over en contact met allochtone Hagenaars, mensen met psychische problematiek en mensen met een (licht) verstandelijke beperking of een stoornis in het autistisch spectrum. Haagse Wmo-netwerk ANBO/COSBO, afd. Den Haag BOSK, afdeling Den Haag/Delft Informatiepunt De Volharding Irfan Educatief Centrum Raad van Mantelzorgers Den Haag Vereniging Doe Voorall Mee St. Platform Haagse Cliëntenorganisaties in de GGZ St. Platform VG Haaglanden St. Voorall 15 februari 2011 8