Thorsten Leemhuis Schakelcentrale BIOS-setup optimaal instellen Het BIOS van je moederbord bepaalt voor een groot deel de functieomvang en snelheid van je pc. Om de hardware in je pc optimaal samen te laten werken, ontkom je er niet aan om de instellingen van het BIOS handmatig te controleren en aan te passen. egenwoordig hoef je eigenlijk nauwelijks meer standaardinstellingen en het in- systeem is het laden van de iets in het BIOS te veranderen. Dankzij de automatische voldoende. Want ook hedenstellen van de systeemklok niet hardwareherkenning en slim uitgedachte standaardinstellingenog wel eens de mist in bij het daagse BIOS'sen gaan namelijk kan het BIOS alles grotendeels identificeren van de aanwezige zelfstandig regelen. Maar voor hardware of kiezen ze daarom een optimaal geconfigureerd niet de beste instellingen. Maar vaak zijn het ook de producenten zelf waardoor niet alles optimaal werkt. Soms ziin ze gewoon slordig en moet je dat rechtzetten. Het gebeurt echter ook regelmatig dat ze compromissen sluiten om een betere compatibiliteit te bereiken ten koste van de snelheid. Daarom is het absoluut de moeite waard om eens goed door de menu's van het B OS te struinen en de instellingen aan een nauwkeurige inspectie te onderwerpen. In sommige gevallen kan een systeem met een aantal eenvoudige aanpassingen een stuk sneller opstar-
Pr';kt!,ihl BlOS-setup ten, minder energieverspillen of stillergemaaktworden. En als de standaardsetup grote configuratiefoutenbevat,werkt de pc na het corrigerendaarvan mogelijkzelfsvlotter. Opgevoerd De configuratieoptiesin de setups van de verschillende BIOS- en boardproducenten lijken flink op elkaar.er zijn echter wel talloze verschillen in de menustructuur en de volgorde van de diverse opties. In de beschrijvingdie nu volgt we niet één maar spties van de iegebieden lgemeen bij komt. m an i e ro m het sysis doorde BIOSnaar zoekt je altijd opstart, het B IO S eerstomslachtignaarfloppies, maargebruikelijke toetsenzijn: apparatenop een vastemanier cd's en dvd's gaat zoeken.bij F8,Fl 0, Fl 1 of Fl 2. wordenbenaderd.dat zou het g ri j s b l a u w eb l OS -s etups met bootenmoetenversnellen, maar e e n me n u b a l kb o v e n aanhet Configureren maakt bij de moderneboards s c h e rm,s te l j e d i t m e estali n meestalniet veel uit. Wat veel me t d e a l s ' Bo o t'a a n gedui de Om een besturingssystemenwaarschijnlijker is,is dat je later menuoptie.bij de BIOS-setups te vinden,moet het BIOSeerst eenkeereennieuwof anderapme t e e n w e l k o ms ts cherm en al l e hardw areonderdel en en paraatop je pc aansluiten dan d o n k e rb l a u w e a c h tergrond gegevensdragers waarvange- urenlangvloekenden tierend v i n d j e d i t me e s ta o l n dera d- boot kan worden initialiseren. achterje machinezit omdathet voncedbiosfeotures. De relevanteinstellingen staan BIOSde nieuwe gegevensdrastel dat je toch een keer in de BlOS-setups helaasnogal ger nietof fout herkent- terwijl v a n a f e e n Kn o p p i x-dvd of verspreid. het BIOSbraafdoet wat hem is Wi n d o w s i n s ta l l a ti e -dvdw i l t ln de StandardCMOSSet-up op9eoragen. s ta rte n, d a n h o e f j e i n de vind je meestalde optiesvoor Om dit soortellendete voorm e e s te g e v a l l e n n i et eerst de floppydriveen de parallelle komenis het verstandigom bij w e e r a l l e si n h e t BIOSaan te en seriële-ata-adapters die in het configurerenvan je BlO5 p a s s e nve. e l Bl O S ' s ehebben n de chipsetzijngei'ntegreerd. Als behoudendte werkte gaanen n a m e l i j kd e mo g e l i j k hei dom je geenfloppydrivehebt,kunje alleeninstellingente verandeeen apart bootmenu weer te die optie beter uitschakelen ren die ook echt voordeelopgeven bij het opstarten.daar- BIOSen besturingssysteem zoe- leveren.houdt bovendienbij i n k u n j e d a n a a n g e venvanaf kener danbuhet opstartenniet welke parameters je hebt verwelk mediumje wilt opstarten. meernaaren bootendaardoor anderd.dat kanerg handigzijn Va a kw o rd t d i t me n u al s B IOS ietssneller. alsje laternog een keeraande B o o t S e l e c t(b BS )a a ngedui d. SommigeBIOS-setup-guideshardwaregaatknutselen. D e h a n d l e i d i n gv a n h et moe- op het internetradenaan om derbordof de tijdensde POST ook ongebruiktepata-kanalenproblemenvoorkomen (Power-OnSelfTest)weergege- of SATA-ports van de in de chipven statusmeldingen verraden set gei'ntegreerde controlleruit Bij veel nieuwereboards kun welketoetsje moet indrukken te schakelen en in te stellendat je de ATA-adapters in de BIOSom het tevoorschijn te toveren, de aangesloten ATA-en ATAPI- setup fl exi bel con f igur er en. Enterenen navigeren Zodra het BIOSde eerstefase toetstudensde selftestnatuur- Denavigatiebinnende verschilvan de selftestheeft afgerond lijk ook herhaaldelijk aanslaan. lendesetupslijkt erg op elkaar. en de eerstestatusmeldingen Ingedrukthouden werkt niet Met de pijltjestoetsen navigeer op het schermweergeeft,kun goed, omdat de toetsenbord- je naarde verschillende menu's. je de BlOS-setup oproependoor controlleren het BIOSdaardoor De verschillende optiesveraneen toets of toetsencombinatie vaakvanslagraken. derje overhet algemeenvia de in te drukken.welkedat is staat PgUp-en PgDown-toets, soms ergenstussende statusmeldin- Voor de menu'sin de BIOS- via de plus- en min-toets.nugen of in de handleidingvan Setupworden twee Structuren meriekewaardenkunje meestal het moederbord beschreven. veelgebruikt.de setuptoolvan directintypen.menu'smet subin de meestegevallenis dat de de vooraldoor Asrock,Asusen categorieënworden vaak gedelete-of Del-toets,maar bij Intel gebruikte AMI-, Award- kenmerktdoor een klein,naar Asrock-en Intel-boards. diverse Phoenix-en Phoenix-BIOS'senrechtswijzenddriehoekje. Viade notebooksen systemenvan Dell lijh met zijn lichtgrijzeachter- Escape-toets verlaatje de subbelandje met F2 in het BlO5. grond en blauweof zwartelet- menu'sen belandje weerin het Oo k F lo ff l 0 k o m e n v oor. ters en een menubalkaan de daarbovenliggendemenu.aan bovenrandeen beetjeop DOS- de rechterrandof na een druk Somsflitsende statusmeldin- programma's. Bij het oproepen op de Fl-toetslatensommige gen echterzo snel voorbij dat belandje op de hoofdpagina BlOS'sengedetailleerdeinfo ze alweervan je schermzijn (Main)waarje bijvoorbeeldde over de betreffendeconfiguraverdwenen voor je de juiste systeemtijden de hardeschij- tieoptiezien.in de handleiding toets(encombinatie) hebt in- ven kunt instellen.met de cur- van het moederbordworden gedrukt.als je de magische sortoetsenvoor rechtsen links deze opties meestaluitgebreitoets kent of het systeemvia de kom je in de anderemenu'ste- derbeschreven. Ereak-toetswilt stopzetten,kun recht.bude setup-toolvan AMIje dietoetshet bestetudenshet en Award-Phoenix-BlO5'sen, die Sommigechipset-en boardproopstartenindrukken,kort nadat doorandereproducenten graag ducentenleverenook software de led's van het toetsenbord gebruiktworden,verschijnteen mee,waarmeeje BIOS-instellineen keer hebbengeknipperd. welkomstscherm met gele let- gen onder Windowskunt verdat is het momentwaarophet tersop eenblauweachtergrond. anderen.buamd heet dit probios het toetsenbord heeft Hier vind je geen opties maar gramma,dat vooralis bedoeld gd'nitialiseerd en toetsenbord- slechtseenoveaichtvande ver- voor overklokkers,overdrive,bij invoer accepteert.je kunt die schillende categorieën. Nvidianlune. 117
BIOS-basics Het BIOS (BasicInput/Output System)is als het ware het basisbesturingssysteem van het in je pc of notebook ingebouwde moederbord. Het is geschreven in een programmeertaal die relatief dicht tegen de hardware aanligt en heeft als belangrijkste taak om de comouterhardware bij het opstarten van het systeem zodanig te configureren dat er uiteindelijkeen besturingssysteem(os) geladen kan worden. Met uitzondering van een aantal oudere besturingssystemen,zoals DOS, neemt het OSvervolgensde totale controle van de oc over en zorgt dus zelf voor het contact met de comouterhardwareen de randapparatuur. Het BIOSvan modernereboards kan de voor het booten vereiste hardwareonderdelen grotendeels zelfstandigconfigureren. Dat gebeurt aan de hand van de gegevens die deze onderdelen zelf beschikbaarmaken. De jumpers en dipswitches,die vroeger vooral voor de instellingen van de processor gebruikt werden, zijn nagenoeg verdwenen. Omdat het BlOs niet altijd alle instellingenautomatisch vindt en soms verkeerde waarden gebruikt, kun je veel instellingen die voor het initialiserenvan de hardware belangrijkzijn in de BIOSsetup (BlO5 Set-up Utility of soms ook nog wel CMOS Setup Utilitygenoemd)aanpassen. Het BIOSslaatde configuratiegegevensdan op in het CMOSRAM. dat door een kleinebatterij van stroom wordt voorzien. Hierdoorblijvende instellingen ook bewaard als de stroom wegvalt. De gegevens worden ingelezenalsje de pc aanzet. De sneltoets voor het ooroepen van de BIOS-setupschrijft het BIOSnaar het beeldscherm nad at he t a lle c om oonenten voor het aansturen van het beeldschermin de eerste fase van de Power-on self test (POST)heeft ingeschakeld.hier schuiltook meteen een addertje onder het gras,want alsje in de BlOS-setup te agressieveinstellingenvoor bijvoorbeeldje moederbordchipset,processor, geheugen of videokaart hebt 118 opgegeven,crasht het systeem voordat je de BIOS-setuphebt kunnenopenenom de instellingen te kunnencorrigeren. In dat geval resteertje weinig anders dan het CMOS-RAMte wissen.de volgende keer dat je opstart gebruikt het BIOSvoor het initialiserenvan de hardware dan weer de automatischehardwareherkenningen de meest behoudende voorgeprogrammeerde instellingen('safedefaults').hoe je het soms ook als NVRAMaangeduideCMOS-RAM kunt wissenstaat in de handleiding van het moederbord beschreven.bijde meestemoederborden gaat dit met een 'Clear jumper. CMOS'gedoopte De BlOS'senvan veel nieuwere boards hebben door wanneer de POSTniet correct werd afgesloten. De volgende keer startenze dan oo met de standaardinstellingen en geveneen waarschuwingdat je de BIOSinstellingenmoet controleren. Om foutmeldingen en veranderingendie door deze mechanismen worden toegepast te voorkomen, zou je het systeem dus nooit moeten uitschakelen terwijl het BIOS nog bezig is met de initialisatieen selftest. De boardproducenten programmeren de BIOS'senniet compleet zelí maar gebruiken als basis'ruwe'bios'sen en ontwikkelomgevingenvan bedrijven als AMl, Insydeof Phoenix. Die basisversies vullen ze aan met hun eigen code en code die door de chipsetproducent wordt aangeboden.door deze gemeenschappelijke basishebben de BlOS-setups bij boards met dezelfdebasisen identieke of verwante chipsets toch erg veel van elkaarweg. De grote pc- en notebookfabrikantengebruikenvaak spec iale BI O S- v er s iem s et minder ins t elopt iesdan d e b o a r d s i n de det ailhandel.h i e r m e e w i l len ze voorkomen dat klanten bij het om c onf ig u r e r e n v a n het BI O S t egen p r o b l e m e n aanlopen. I n pla a t s d a a r v a n bieden de BlOS'senvaak functies aan die in zakelijkeomgeving interessantzijn. Veel producenten schakelen PCIIDE Busmasteruit, maar als je dit aanzet komt Windows iets s n e l l e ru i t d e s l a a p t o e s t a n d( h i b e r n a t e ).D a t k o m t o m d a t h e t hibernate-bestanddan net even iets sneller uit de geheugend u m p o p d e h a r d e s c h i j fw o r d t ingelezen. A l s j e w i l t d a t h e t B l O 5a l b i j het oostarten waarschuwt voor ernstige fouten op de harde schijf, moet je SMART(Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology) inschakelen. We r a d e n a a n o m d e z et e c h n i e k t e c o m b i n e r e nm e t S M A R T - m o nitoringsoftwarevoor Windows o f L i n u x.j e k r i j g t d a n m e e r i n formatie,zodat je een op handen zijnd defect soms vroegtijdig kunt herkennen. We e s v o o r z i c h t i g m e t h e t instellen van de gebruiksmodus van de SATA-adapterin de c h i p s e t.b o a r d sm e t l n t e l - c h i p s e t s b i e d e n d e m e e s t ef l e x i b i l i teiï: Compatible IDE (soms ook als Legocy/DE aangeduid); Enhanced IDE (of Native); AHCI of R Á l D.V e r g e l i j k b a r ei n s t e l l i n g e n vind je bij veel andere chips e t s. We l k e m o d u s h e t b e s t e is, hangt van een groot aantal factoren af. Dat is dan ook de reden dat we hier recentelijk een apart artikel aan hebben g e w i j d [ 'l ]. De verkorte versie van dit complexe onderwerp luidt ongeveer als volgt: als je het besturíngssysteem eenmaal h e b t g e in s t a l l e e r d,m o e t j e d e instelling documenteren en niet meer veranderen.anders boot het systeem misschien niet meer. Door de andere instellingen verandert namelijk de PCI-lDwaarmee de SATAadapterszich tegenover het bes t u r i n g s s y s t e e mi d e n t i f i c e r e n. Als tijdens het eerstedeel van het bootproces de driver ontbreekt om het apparaatvia de n i e u w e P C I - l Da a n t e s p r e k e n, moet het besturingssysteem het opstarten afbreken omdat het de harde schijf niet meer kan benaderen. Gevorderde gebruikers kunnen het bestur i n g s s y s t e e md e d r i v e r m e t w a t t r u c j e s i n d e m a a g s p l i t s e n.d a t moet dan wel gebeuren vóór je de verandering in het BIOS a a n b r e n g t.m a a r d i t i s n i e t z o n d e r r i s i c oe n d e m o e i t e m e e s t a l niet waard. De RAID-modus schakel je in alsje een groep harde schijv e n w i l t s a m e n v o e o e nt o t e e n geheel. Dit moet je doen voord a t j e h e t b e stu r i n g ssyste e m g a a t i n s t a l l e r en Bi. j boards met I n t e l - c h i p s e t sm o e t j e d e R AID modus in geval van twijfel voor d e z e k e r h e i dsta n d a a r di n sch a k e l e n.d a n k u n j e e e n w e r ke n d e Wi n d o w s - i n s talla ti e b e sta a n d e u i t e e n e n k e l e sch i j f l a te r zo n d e r g e g e v e n sve r l i e s m e t e e n tweede schijf tot een RAID-syst e e m c o m b i n e r e n. D e ze R AID m o d u s i s e c hte r n i e t zo n d e r r i s i c o, w a n t n e t a l s b i j PC I- o f P C l e - R A I D - c on tr o l l e r s m a a kt h e t m o e d e r b o r d - B OS ti j d e n s het booten een omweg van enk e l e s e c o n d e n e n r o e p t vi a d e z o g e n a a m d e Op ti o n R OM d e f i r m w a r e v a n d e R AID - a d a p te r o p. D e z e i s b el a st m e t d e i n i ti a l i s a t i ev a n d e R AID - fu n cti e e sn heeft een eigen setup-tool die je via een sneltoetskunt oproepen om het RAID-systeemte configureren. Als je zeker weet dat je geen R A I Dw i l t g e b r u i ke ne n j e a l l e e n V i s t a o f n i e u we r e L i n u x- d i str i b u t i e s o p d e s ch i j f w i l t i n sta l l e r e n, i s d e A H CI- m o d u sb i j n i e u were systemende beste keuze. I n t e g e n s t e l l in g to t Wi n d o w s X P b e s c h i k k en d e ze OS'se n o v e r g e n e r i e ke d r i ve r s vo o r A H C - a d a p t e r s.vo o r XP h e b j e A H C I - d r i v e r s va n d e ch i p se tp r o d u c e n t n o d i g, d i e j e e e r st o m s l a c h t i g v an a f e e n d i ske tte a a n h e t b e g i n va n d e i n sta l l a t i e m o e t m o u nte n,zo a l so o k b i j R A ID - c o n t r o l l e r sg e b r u i ke l i j ki s. A l s j e d i t ge ze u r va n m e e t a f a a n w i l t v er m i j d e n, ku n j e m e e s t a l d e d e fa u l t i n g e ste l d e E n h a n c e d - m od u sg e b r u i ke n.in d e z e m o d u s z i j n a n d e r sd a n b i j d e 'L e g a c y '- mo d u sa l l e SATAp o r t s e n P A TA- ka n a l e na cti e f. M o d e r n e h a r de sch i j ve nzi j n i n deze modus echter niet in staat om schijfoperatiesvia NCQ(Nat i v e C o m m a n d Qu e u i n g ) o p n i e u w t e s o r t e r e n o m ze i n d e s n e l s t m o g e l i j ke vo l o r d e a f te w e r k e n. D e s n e l h e i d sw i n std i e j e m e t N C Q ku n t b e r e i ke n, i s m a x i m a a l t i e n o r o ce n t. En d a n a l l e e n i n b e n c h m a r ksd i e so e ci aal voor NCQzijn geschreven. Ingebouwd I n d e B I O S - s e tu pku n j e n i e t a l leen de ATA-adapters in de chipset configureren, maar ook de g e b r u i k s m o d i vo o r d e a p a r te controllerchips die bij nieuwere boards vaak voor extra interne of externe PATA-of SATA- c't 2008, Nr. 7/8
.aa- r- 5t t! tl lqlhl tíi tmll Alí.tH ntfrlh l-:ar @rls StSbHdb lrbfn W bb lr a:$:fl Bij de meeste boards vind je tegenwoordig een van vier Ook andere moederbordfuncties die in de chipset of via uit te schakelen zodat het be- gebruikte netwerkhardware BlOS-setups. Een menubalk bovenaan met submenu's vind je bijvoorbeeld b'rj de AMI-BIOS'sen van Asrock en Asus (linksboven) aparte chips worden beheerd, sturingssysteem niet onnodig en het Phoenix-BIOS van de Intel-boards (boven midden); zoals usb, FireWire, netwerk of naar DHCP-servers gaat zoeken. Deze tip is totaal nutte- vergelijkbaar qua stíuctuuí was het vroeger bij Asus vaak geluid, stel je in bij Integrated gebruikte Awards-Phoenix Medaillon BIOS (rechtsboven). De Peripherals. Afgezien van de loos: moderne besturingssystemen doen dit toch al niet zodra bij de meeste andere boardproducenten gebruikte BIOS'sen controller voor de floppydrives van AMI (links) en Award (midden) zien er op het eerste gezicht is het beter om niet-gebruikte ze zien dat er geen kabel in de bijna identiek uit. Grotere pc-producenten zoals Dell gebruiken apparaten in het besturingssysteem uit te schakelen. Op firmware die nodig is om een netwerkaansluiting zit. De LAN- BIOS'sen met anders gestructureeíde setuptools (rechts). die manier kun je ze later ook besturingssysteem via het netwerk op te starten en ook via connectors zijn toegevoegd. De meerdere secondes aan opstartopties hiervoorvind jevaakonder tijd. Want als de chip in de AHCI- zonder dat je het besturings- de Option ROM wordt opge- weer gemakkelijk inschakelen lntegroted Peripherals. Als je hier of RAID-modustaat, adresseert systeem hoeft te herstarten. roepen, is bij veel serverboards de DE-modus voor de ATA-chip het BIOS ook de firmware van de Een tip die je vaak hoort echter niet zo slim en vertraagt instelt, bespaar je bij veel boards ATA-chip via de Option ROM. bij nieuwere pc's is om niet het opstarten aanzienlijk. Vaak Plan van aanpak bij herconfigureren Sommige configuratieopties in de BIOS-setup hebben nogal de instellingen waren vóór de problemen optraden. sturi ngssystemen nog grote effecten op het besturingssysteem. Als je bijvoorbeeld Vervolgens kun je rustig de basis- en werken. goed starten de gebruiksmodus van de ATAadapter instellingen laden. De opties Set- Als dit het verandert, wil een al up Defaults of Optimized Defaults geval is, heb gd'nstalleerd besturingssysteemzijn het beste. Na het eigenhandig je een wer- instellen van de systeemtijd is kende basis soms niet meer booten. Voordat je een B OS-update uitvoert of het systeem nu meestal behoorlijk die je bij pro- in het BIOS van een gei'nstalleerde goed ingesteld. De optie Sofe blemen mak- pc Arotere veranderingen Defaults laadt vaak net té voorzichtige kelijk kunt aanbrengt, raden we dan ook ten sterkste aan om de huidige instellingen en schakelt bewust sommige functies van h erste I le n. In geval van instellingen te documenteren. het board uit. Deze optie is dus problemen Loop gewoon alle verschillende 0eigenlijk alleen geschikt voor moet je de onderdelen van de Setup af en maak van elk scherm even een troubleshooting en niet bedoeld voor normaal gebruik. instellingen een voor een met de gedocumenteerde instellingen verge- foto met een digitale camera. Op die manier weet je in noodgevallen in ieder geval nog wat test je of de al ge"nstalleerde be opties kunt Na het laden van de defaults lijken, zodat je problematische opsporen. Na het laden van de'setup Defaults' of 'Optimized Defaults'is een BIOS meestal behoorlijk goed ingesteld. c't 2008, Nr. 7/8 1't9
Bij de simpele BIOS'sen van AMI en Award-phoenix vind je vaak een producentspecifiek menu waarin vooral overklokfuncties te vinden zijn. Veel producenten vergeten om de S3-modus of de ventilatorregeling in de setup in te schakelen. De pc is hierdoor onnodig luid of verbruikt in stand-by bijna evenveel energie als bij zuinig gebruik. kun je deze bootfunctie voor toe van USB-apparaten boot of audiocodecs kun je de pintoewijzing ook via de driver in sluitingen vroeger vaak uitge- werden deze verouderde aan- de netwerkchips afzonderlijk als je je USB-invoerapparaten uitschakelen. Bij desktopboards zowel met cdldvd- en harddiskbootmanagers als onder verou- de schaarse IRQ's vrij te maken. Windows aanoassen. schakeld om maximaal drie van is de LAN-firmware meestal al standaard uitgeschakeld. derde besturin gssystemen zoa ls IRQ's vrijmaken Op moderne pc's met nieuwe DOS wilt gebruiken. In de BIOSsetup moeten USB-toetsenbor- Als je nog een oude printer of ter niet meer nodig, omdat er besturingssystemen is dat ech- Erfenis den onafhankelijk van deze in- gewoon werken. lelle poort aansluit, moet je bij IRQ's voor PCI- of PCle-hardware scanner hebt die je op de paral- dankzij lo-apic massa's vrije Bij de Integrated Peripheralsstelling vind je ook de instelopties voor In de BIOS-setups van nieuwe boards vind je soms ook in- de parallelle poort de ECP+EPP- instellingen dus beter laten de lntegrated Peripherals voor beschikbaar zijn. Je kunt deze USB Legacy Support.Die kun je in sommige BlOS-setups voor toetsenborden, muizen en gege- voor de interne aansluiting tert en versnelt de communi- ze hebben ingesteld, want zo stelopties die de pintoewijzing modus inschakelen. Dat verbe- zoals de BIOS-programmeurs vensdragers afzonderlijk in- en van de audioconnector op het catie en is nodig om bepaalde heeft de producent het bord uitschakelen, terwijl in andere frontpanel veranderen. Afhankelijk van de behuizing moet blemen te kunnen gebruiken. deel mag je niet onderschatten, randapparatuur zonder pro- ook uitvoerig getest. Dit voor- setups maar een enkele optie te vinden is. USB Legacy Support je of HDA (HD-Audio, Azalia) Via de instelopties van RS232- want soms veroorzaakt het veranderen van een schijnbaar moet je inschakelen als je af en of AC97 instellen. Bij sommige interfaces en de parallelle poort on- De instellingen van de ATA-adapters in de chipset moet je beslist documenteren, omdat al geïnstalleerde besturingssystemen na veranderingen dit onderdeel van de setup misschieniet meer willen opstarten. Het werkgeheugen kun je bij moderne boards in de BIOS-setup op vele manieren instellen. Weinig setups ondersteunen de gebruiker echter zoals dit Gigabyte-board met een weergave van de herkende waarden. 120 c't 2008, Nr. 7/8
benullige BIOS-setupoptie storende bijwerkingen die in geen enkele relatie lijken te staan met de verandering. Het is dus verstandig om alleen die zaken te veranderen die je ook echt nodig hebt of duidelijk meer performance opleveren. En voor alles geldt: verander niets, tenzij je precies weet wat je doet. Voor een correcte en storingsvrije hardwareconfiguratie moet je op moderne systemen (IO-)APIC(l/O Advanced Programmable lnterrupt Controller) en ACPI (Advanced Configuration & Power Interface) in de BIOS-setup ingeschakeld laten. Ook de standaard ingestelde MPS-tabellen in versie 1.4 zijn voor moderne besturingssystemen correct. Als je toch aan deze instellingen gaat sleutelen, moetje erop rekenen dat de besturingssystemenog maar één kern van dual- of multicoreprocessors gebruiken. Tegenwoordig is het meestal versoilde moeite om PCI-interruptlijnen of PCI-slots bij de PNP/PCI Configuration vast aan IRQ's te binden of om IRQ's in de IRQ Resource Set-up handmatig te reserveren. Moderne besturingssystemen trekken zich van deze instellingen meestal toch niets aan. Ook de standaard op 'No' ingestelde optie Plug&Play Operating System kun je beter zo laten staan. Hoewel dat vandaag de dag misschien wat vreemd lijkt, klopt dit echter wel en wordt het ook door Microsoft zo aangeraden. Laag pitje ACPI onder Power Management Set-up zorgt niet alleen voor een correct hardwareconfiguratie, maar regelt ook de energiebesparende functies en zou altijd geactiveerd moeten zijn. In de BlOS-setups van de meeste moderne moederborden kín je ACPI daarom niet eens meer uitschakelen. Veel boardproducenten letten er bij de standaardinstellingen voor de stand-by- of suspend-mod us niet op en configureren alleen de ACPI-51-modus. Als je dan later het besturingssysteem in stand-by zet, verbruikt het systeem nauwelijks minder stroom dan een onbelast draai- Een speciale sneltoets roept bij moderne boards een menu op waarmee het bootdevice flexibel gekozen kan worden. end systeem. Aanzienlijk meer energie kun je besparen in de 53-modus (Suspend-to-RAM). Deze schakel je in met instellingen als 53, 5t&53 of Auto. Via de configuratieopties Power-on by Keyboard, Wakeon-LAN of Resume by PCI-Device (soms ook als PME, power Management Event aangeduid) kun je selecteren via welke apparaten of gebeurtenissen het systeem ingeschakeld of wakker gemaakt mag worden. Als dit met toetsenbord of muis moet werken, moet je soms ook een jumper op het board omzetten om USB- en PS/2- aansluitingen van de benodigde 5 volt stand-byspanning te voorzien. Via RfC Alarm of Power-on lime vertel je het BIOS dat het het systeem eenmalig of steeds op een bepaald tijd moet inschakelen. Via de taakplanner van Windows XP of Vista qaat dit echter een stuk makkelijker, alleen werkt dit soms niet in Soft-off (ACPI-S5). lnstelopties als Suspend Time Out, Power Button Function of Hard Disk Spin Down Time kun je gerust negeren omdat moderne besturingssystemen dit zelf beheren. De ootie Re-call VGA BIOS from 53 moet door Linux-gebruikers worden ingeschakeld als ze hun pc niet betrouwbaar uit de 'stand-by'- mode krijgen. Restore ON AC after Power loss beoaalt of het systeem na een onderbreking van de stroomvoorziening automatisch weer ingeschakeld wordt, zodra de voeding weer een stand-byspanning levert. f if:l :,,.,.."":Ë --: ==5a ===gl ;3#?@.q BASISCONFIGURATIES OF ZELF SAMENGESïEID, MET DE KEUZE UIï ONDER ANDEREN VOLGENDE OPïIES:. (Fanless) Mini PC - Wall/Floor Mount - Desktop - Tower - 19" - Custom o Harddisk - Compact Flash - IDE Solide State Disk - USB Solid State Disk. AT - ATX - A Voeding - DC Voeding. 4855X Um Intel Quad core. Geschikt voor: DOS - Windows - Linux. Moederbord - Backplane - Single Board Computer. ISA - PCI - AGP - PC!-Express - PC/Í04 - PCll04 MICROP0WER BV importeert en assembleert industriële computers en embedded systemen in vele soorten maten. Naar wens voorzien van een besturingssysteem en/of softwaren standaard met een overnight burn-in test. Wij helpen u graag met raad en daad om uw systeem samen te stellen. MI RO WER ::a F:_ -: j_ : MICROPOWER BV Minervum 7329 4817 ZD Breda Tel. +31-(0)76 5205310 Email: info@micropower.nl Website: www. m icropower.nl
Tijdens het booten roept het BIOS via het Option ROM de RAIDfirmware op om de RAID-adapter en de hierop aangesloten harde samenwerking met actuele be- cpu's (lntel W of AMD-V) wilt genieken oo moderne boards in lisatietechnieken van moderne schijven te initialiseren. Via een speciale sneltoets kun je hier een sturingssystemen zonder problemen werken en bij onbelaste a I Ízatio n Techn ology inschakelen. bruiken, moet je opties als Virfu- RAID-setup-tool starten waarin je de controller en de groep harde schijven kunt configureren. processors het energieverbruiken om ervoor te zorgen dat ook en de warmteontwikkelingecht alle kernen van de processor gebruikt worden, moet je aanzienlijkunnen verminderen. Hierdoor kunnen ook de voor de zekerheid even contro- De instelling Always on is bijvoorbeeld interessant als je een schatomatisch herkende orocessor- systeemventilatoren weer wat leren of de multicoreondersteu- sommige boards moet je het aukelbare stekkerdoos hebt, Last model in de BIOS-setuo echter langzamer draaien, waardoor ning niet is uitgeschakeld. Stdte in de meeste andere gevallen. Je kunt dan beter ook HPET De opties voor F58 (Frontside- Je hoeft overigens niet bang te zijn als de genoemde of som- nog een keer bevestigen. ze minder herrie produceren. Je moet ook niet verbaasd (High Precision Event Timer) inschakelen, een nauwkeurige klok plicator, kloksnelheid en verzor- systeem door gebruik van deze beschreven cpu-specifieke conbus), HyperTransporf (HT), multi- zijn dat de performance van je mige van de in het handboek die door moderne besturingssys-gingsspannintemen wordt gebruikt. cessor kun je het beste negeren achteruit gaat. zijn: veel BlOS-setups maken op- (V.o,") van de pro- stroom bespa ri ngstech nieken figuratieopties niet te vinden en overlaten aan overklokkers. Andere opties die je zeker ties onzichtbaar als de gebruikte ProcessorondersteuningWant ook hier hebben de opties moet inschakelen zijn de Thermal Monitor (TM of TM2, frenieken niet ondersteunt. processor de betreffende tech- snel ongewenste neveneffecten. Verander je bijvoorbeelde quentie- en spanningsomscha- De instellingen die betrekking hebben op de processor zijn bij waarde van V.o,", dan schakel je keling bij oververhitting) en de Kortetermijngeheugen sommige BlOS-setups in een onbedoeld ook vaak de stroombesparingstechnieken van mo- Execute). Deze zijn in de BlO5- Ook de instellingen voor het geheugenbeveiliging NX (No apart menu ondergebracht, terwijl ze bij andere setups verspreid zijn over Advanced BIOS Sommige BIOS-program-via opties als No-Execute Memory overklokkers interessant. Toch derne processors uit. setup meestal terug te vinden werkgeheugen zijn vooral voor Featu res en producentspecifiekemeurs vergeten dom genoeg Protect, Execute Disable of Enhanced Virus Protection (EVP). Als instellingen van het werkge- kan het ook hier lonen om de menu's. De instellingen voor de om processorfuncties als cpu worden door de meeste moderne BIOS'sen automatisch ge- Speedstep (EIST) of Enhanced ondersteuning voor de virtuagezien de automatismen van Cool'n'Quiet, Enhanced lntel je virtualisatieoplossingen met heugen even te bekijken, aanconfigureerd en leveren meestal Halt State (CÍO standaard in te ook geen problemen op, zodat schakelen. Dat soort schoonheidsfoutjes moet je zeker even na een druk op de tab- of escape-toets verdw'rjnt dit meestal en De meeste nieuwe boards laten tijdens de selftest een logo zien; je de bijbehorende instellingen meestal met rust kunt laten. Bii aanpassen, aangezien die tech- krijg je statusgegevens over de hardwareherkenning te zien. GIGABYTE SffiMotherbards f ultra DuÍabb-n @ee W tu t6?. 122 c't 2008, Nr.7/8
de BlOS-setups bij het configurerenvan het geheugenregelma ti gfo ut en m ak en.hie rv o o r kun je het bestehet gratisverkri j g b a recp U- Z( z ie s o ftl i n k ) g e b ru i ken. O nder de o p ti e Memory geeft het Windowspro g ra mm aweerhoe he t BIOS he t g e h e ugenheef tinge s te l d. De i n stellingen v oor de j u i s te RAM-conf igur at ie die in h e t SPD -EE P ROvM an de g e h e u g e n mo dule z ijn opges l a g e n, sta a no p het t abblads P D. Vo o ralde k lok s nelh e i vda n he t we rk geheugenm ag n i e t hogerzijn dan door de producentis opgegeven. Andersis de k a n s g ro o t d a t e r g e heugenfouten ontstaan,die vaak tot w i l l e k e u ri g ec ra s h e so f gegevensverlies leiden. Ee nv e e l te l a a g i n g estel de k l o k s n e l h e iids v e rs p i l l i ngvan performanceen heeft effect o p d e s n e l h e i dv a n h et hel e systeem. Maartikt de RAM-klok s l e c h ts6 6 M H z te l a n gzaam (bijvoorbeeld op DDR2-667 i n p l a a tsv a n D D R 2-800), dan i s d a t n i e t m e te e ne e n ramp. B i j s o m m i g ec o m b i n ati esvan chipseten cpu werkt een systeem met een iets te lage geheugenkl okzel fs i ets snel l er dan met de correctefrequenti es.a l s er veel geheugenmodules in het systeemzitten,is een l angzameregeheugenklok somszelfsnodig voor de geheugencontrol l opdat er di e het RAMnog betrouwbaarkan adresseren. Ook al s de ti mi ngsvoor de R A M-modul eshandmati g of door de automati schei nstel l i ngen van de B IOSte agressi ef w ordeni ngestel d,l oop j e sneltegen probl emenaan.de dri e bel angri j kste i n st ellingen (Ct),RASzijn de CAS-Latency (tr.r)en RASPreto-CAS-Delay chargetime(trr).erzijn echter nog een berg anderewaarden die overklokkers via tallozeopti es i n de B IOS -set up kunnen i nstel l enom echt h et laat st e druppel tj e performance uit hun systeemte persen. A angezi ende ti m ingsvoor het adresseren van het geheugen i n kl okcyclwi ordenopgegeven,komenhogerewaarden overeenmet l ange r ewacht - BIOSupdatennaar de nieuwsteversie Het BIOSspeelteen crucialerol datewilt gaaninstalleren. Alsde B OSvan een floppy, USB-stick niet onderde garantie.meestal voor de werkingvan een pc van- pcaoedwerktenookde releasen- of driver-cdkan installeren. Alsje benje dan snelleren goedkoper wegede invloedop de hardware otesvoor de nieuweb OS-versiesdaarentegen een B OSvan goed- uit met een nieuw moederbord. coníiguratieen de informatiedie geencorrectiesmeldendie voor koperemoederborden, complete Bij pc'szondermogelijkheid om aanhet besturingssysteem wordt je systeemvan belangz'ljn,kunje pc-systemen of notebook bij het een verkeerdgeflashtbioste doorgegeven. Net als elk ander hetbeternietdoen. flashenom zeephelpgziet het er herstellenen met namebij notesoftwareprogramma kanook een vaakberoerderuit.dieproducen- booksmoet je je dus bijzonder BIOSfoutenbevattenof moethet Alsje net een nieuwmoederbord ten integrerenmaarzelden goede goed afuragenof de verwachte somsaan nieuweomstandighe- hebtgekocht,iseen BlOS-update reddingsfuncties. voordelenvan een nieuwebiosden wordenaangepast, die zich wel aante raden,omdatdat vaak versieopwegentegen de risico's pasna de voltooiingvanhet BIOS de compatibiliteitmet nieuwe Tegenwoordigzitten de flashge vaneenflash-actie. voordeden. cpu'sen geheugenmodules ver- heugenchips met de BIOS-code betert of door de ingebouwde meestal op het moederbord Alsje een completepc van een De producentenvan moederbor- microcode-updates cpu-fouten gesoldeerdof is de functionali- grotere pc-producenthebt en den, pc's en notebooksbieden corrigeert.bij de betere boards teit in chipsmet anderefuncties je een BlOS-updateoverweegt, daaromvaak B OS-updates aan is ook een mislukteb OS-update gdntegreerd.in tegenstellingtot moet je de nieuweb OS-versie om diversefouten op te heffen, geen ramp, omdat de produ- vroegerkunje zeer bij problemen beslistdirectvan de websitevan de compatibiliteitmet hardware- centen reparatiemogelijkhedendusook nietuithalenen naareen de pc-fabrikant ophalenen niet onderdelen te verbeteren of in uit- hebbenge'htegreerd. Sommige gespecialiseerd bedrijfsturenom van de moederbordfabrikant. gevallenook nieuwe producentenplaatsenbijvoor- opnieuwtelatenflashen. zonderlijke gebruikenin de Deenige Veelfabrikanten functiestoe te voegen.met een beeld een tweede BIOS-chip als diedannoguitkomstkunnenbie- productienamelijkzogenaamde je moe. OEM-boards flashprogramma schrijfje zo'n back-upop hetboardofslaaneen denzijnde producentvan producten - speciale nieuweb OS-versie naareen niet mini-bios in eenbeveiligdgebied derbord en specialebedrijven. of afgeslanhe enspeciaalvoorgevluchtigegeheugenchip op het op datin noodgevallen eennieuw Maardatisduur.wantditvaltecht bruikin completepc'singestelde moederbord,de Flash-EEPROM. moederbordversies. Opheteerste Vroegerdraaidende flashprogezichtverschillen die misschien gramma'sonder DOS,maar innauwelijk van de boards die middelsbiedenveelmoederbordondereen(bijna)identieke naam producentenvoor het 'flashen' in de detailhandel wordenvervan het BIOSook makkelijkerte kocht.maarin de praktijkgebruibedienenwindows-programma's kende OEM-boards vaakandere aan.viade setupof eensneltoets onderdelen en hebbenzedusook kun je bij veel moderneboards eenspeciaal aangepast BIOSdat ook een in het BIOSingebouwde nietcompatibelismetde venruanflashtooloproependieeennieuw te boardsuitdedetailhandel. BlO5directvanafde floppyof een USB-stick kaninstalleren. Na een B OS-update moetje in de setupde defaultinstellingen Bij het flashenvan een nieuwe ladenomdat de van het oude BlOS-versie mager nietsmisgaan, BIOSin het CMOS-RAM opgeslawant met een foute of onvolle gen gegevensniet in die vorm dig gdhstalleerd BIOSstartende aanwezigzijn die het nieuwe meestesystemenhelemaalniet BIOSverwacht.Alle in het vermeerop.endanhebje natuurlijk leden toegepasteinstellingen ook geengelegenheid meerom in de setupraakje hierbijkwijt. het opnieuwte proberen.dit ri- Moderneboardszoalshier bij Asusbiedenvia het BIOS Daaromgeldt ook voor een sicomoetje altijdmeeovenruegen oproepbareflash-toolsom het BIOSvan floppy, harddiskof BIOS-update: eerst de setupinbij de beslissing ofje eenbios-up- USB-stick te actualiseíen. stellingennoteren. c't 2008.Nr.7/8 't23
F ra k i i i k, $ l { ^ -3:" 5 1 1 ',.i1 tt Overklokkenen testen ln plaatsvanhet moeizameplaatsenvanjumpersop diverseplekken op het moederbordkun je tegenwoordigveel instellingen die belangrijkzijn voor de systeemperformancehandig in de BloS-setup of via softwareonder Windowsinstellen.Dit maakthet verleidelijkom de processor, het geheugenofde grafische chipge woon een beetjesnellerte laten draaiendan gespecificeerd. Dit 'overklokken' istot eenwaresport uitgegroeid. Erzijntientallenweb sites en boardproducentendie met steedsnieuweoverclockingtools,-functiesen -automatismen de indrukwekkenalsofoverklokkenkinderspel is. Maarhet tegendeelis waar.er is weliswaarbij kloknelhedenen voedingsspanningen alt'rjdeen beetje speelruimteingebouwd, zodat de hardwareook onder minder optimaleomstandigheden nog naar behoren werkt. Maarhoegrootdezespeelruimte is en hoeveelje hiervanzonder risicokuntgebruikenis moeil'rjk in te schatten. Je kunt in iedergevalniet volstaan met het verhogen van wat waardenen een snelletest Voorje gaatoverklokken moetje de pc na hetoverklokken alsgoed met een of twee benchmarks. dusin iedergevalzorgenvooreen kwalificeren, wil dat nog nietzeggendat de pc hetaltijdgoedblijft Je zult echt het samenspel tus- back-upvan alle belangrijkege sen de hardwarecomponentengevensop een veiligelocatie.na doen.op een hetezomerdagbij nauwkeurig moeten bekijken hetopvoerenvande kloknelheid een omgevingstemperatuur die net zoalsje dat na het bouwen moetje met testprogramma's de vijfof tiengradenhogerligt dan ge- normaalwerkthet systeemmisofveranderenvan een pc moet juistewerkingvan processor, doen. heugen,moederborden andere schienandersen gaat er welcomponentencontroleren- het licht plotselingergenseen bitje Uitsprakenals 'crashteook niet maaktdaarbijniet uit of de instel- verloren. na urenlangspelenvan de laat- lingenhandmatighebtaangepast ste first personshooter'z'rjndus of dat door de overklokoftware Alsje de voedingsspanning van niet voldoende,omdat blijvende van het moederbordhebt laten processor,geheugenen andere schade aan de hardware en doen.het besteis om met meer- componenten opvoert, kun je crashesmaartwee van de drie dereprogramma's te testen,want vaak nog verder overklokken. fatale gevolgenz'rjn die door onze ervaringenin het c'tlab Maardat moetje alleendoenals overklokken veroorzaakt wor- bewijzensteedsweer dat som- je heelpreciesweet waarje mee den. Belangrijkis ook dat je mige pc- of geheugenintensieve bezigbent.eente hogespanning computernog steedsonderalle programma's op eenopgevoerde kanonherstelbare schadeaande verwachteomstandigheden en pc probleemloos en correctkun- hardwaretoebrengen. verschillendebesturingssyste- nen draaienterwijl anderefoumen correct werkt. Het geheu- ten makenof crashenomdat ze De moeite die je in overklokgenen de processorkunnenzich andere benaderingspatronen of ken moet stekenom het goed gebruiken. bij eenovergekloktepc wel eens functie-units te doen,moetje dus niet ondervergissen. Bovendien komengeschatten.menig knutselaarlaat gevensviaserial-ata of netwerk De meeste benchmark voor de veiligheidscheckachterwege misschienniet meerzo aan als graphicagames,cpuof geheugen en hoopt net als een puber met ze verstuurd werden. Met een zijn voor dezetestsniet geschikt, een opgevoerdebromfiets dat beetje pech vernietigendeze omdatzealleenbelastinggenere- allesgoedzalgaan.andersmoet foute bits je afstudeerscriptie, ren en snelheidmetenmaarniet je waarschijnlijk ooknietaanoverbestandssysteem of Windows- controlerenof de resultatenvan klokkenbeginnen,aangezienhet registeren ben je al snel heel de uitgevoerdeopdrachtenook je al snelmeertfd kostdanje met wat meeruren kwijt voordatje correctzijn. En ook als program- het ietssnelleresysteemooit zult die schadehersteldhebt. ma'salsprime95of Memtest86+ terugwinnen. tijden en wordt het geheugen wel correctwerkt en rekent.dat van het boarden de hardware d u s langz am erbe n a d e rdn. e t kost vaakmeertud dan je door al snel een halvetot een hele als bij de geheugenfrequentie de optimalisatie gi gabyte R A M onbenut (zi e terugwint. i s een enigs z insl a n g z a me re In de BlOS-menu's voor het softlink). i n s t elling- bijv oo rb e e l de e n g e h e u g e no f d e chi psetvi nd CAs-Latency van zes in plaats je bij moderne boardsopties Geavanceerd van vijf klokcycli- niet drama- waarmeeje MemoryRemopping ti sc h,m aar z ullen g e h e u g e n - of MemoryHolstingkunt active- Of het BIOStijdensde POSTde g e r ic ht e benc hm a rk sz e w e l ren. Dezefunctiesverplaatsen statusgegevensweergeeft of b l oot leggen.o f je d i t s o o rt h e t n e t o n d e r de 4GB -grens dat een logo allesverbergt,kun fouten corrigeert is sterk af- g e l e g e n s tu k g e heugen dat h a nk elijkv an je B IO S -s e tu p, door de PCI-adresruimte wordt want bij sommigesetupsmoet geblokkeerdnaar het gebied je meteenflink wat parameters bovende 4GB-grens, zodathet h a ndm at ig aanpa s s e na l s j e d o o r 6 4 b i ts -b e sturi ngssystemaareenenkeleoptiewilt aan- men kan worden gebruikt.als passen.dit is alleende moeite je een 64bits-systeem gebruikt w aar dals het B I O Si n d e s e tu p e n me e r d a n 3 GB geheugen correctweergeefthoe het de hebt, moet je deze optie dus anderetiming-parameters zou i n s c h a k e l eonm h et compl ete hebbeningesteld. geheugente kunnenadresseveelwebforaen producenten ren.andersblijft er afhankelijk radenaanom de Command Rote op ltte zettenom de geheugenprestatieste verbeteren.maar ook hierkunje betervertrouwen op de standaardinstellingen en De B OS-setups van complete de automatismen pc'sen notebooks(hier van het BIOS, want na zo'n veranderingmoet eenvan LG)biedenzelden je net als bij het overklokken meerdan de meestbasale controlerenof het systeemnog instelopties. 124 je meestalin de AdvoncedBIOS Features instellen.de Juiste'instellingisvooraleenkwestievan smaak. Zo nodiglaateendrukop de EscapeofTab-toetshet logo eenmaligverdwijnen.bijsommige nieuweremoederbordenzit eenwindows-programma waarmeeje je eigenopstartplaatje in het BIOSkuntzetten. c't 2008,Nr.7/8
van andereproducentenwerkt dat niet zo elegant.bij oudere chipsetsstelje 16,bij nieuwere chi psets32 of maxi maal64 MB i n - meeri s meestalni et nodi g en bi j systemenmet w ei ni g w erkgeheugenzel fs contraproductief. Overblijfselen Of het BIOShet geheugen zo heeft ingesteldals de geheugenproducent het wil, kun je met het Windows-programma CPU-Zcontroleren. D e wa cht woor dbev ei l i g i n g voor de BfOS-setup(Supervisor Password) schakelje in om je ki n d e re nof ander egebr u i k e rs erva n te weer houdenom d e se tu p -i n s t ellingent e v e ra n dere n.al sje dan ook nog w i l t v o o rko mendat onv er late nj e geg e ve nsop de har de sc h i j f uitl e ze n m et een boota b l e Windows-of Linux-cd,moetje de hardeschijfalseerstebootme d i u mi ns t ellen. Z o' nbev e i l i gin g i s e cht eralleenbr uikb a a r alsj e o o k de behuiz ingaf s l u i t - anderskan een zeervastbera d e n p e r s oon gewoon h e t C MOS-R A M wis s en.z oda t b e hal vea l l e ander es et upin s te l lin g e no o k de wac ht woo rd b e veiliginggeresetwordt. De Eoot SectorProtectionis no g e e n r elic t uit de t ijd d a t vi ru sse n zic h nog in de M a s te r B o o t Re c or d( M B R)v an h a rd e sch i j ve n nes t elden. T e g e n woordigzijndezeboosdoeners na g e n o eguit ger oeid.j e k u n t deze o p tie dus bet er uit s c h a k e l e n o m f out m eldinge nb i j geb ru i kva n boot m anag e rs in de MBRte v oor k om en.o n d e r AdvancedBiosFeatures vindje vaak ook de optie QuickBoot. Di e mo e tje ins c hak elen zodat he t BIOSm indert es t sdr aa i te n dus sn e l l erdoor lopenwo rd t, w aa rd o ohr et s y s t eem aan z i e n lijk sn e l l e ops r t ar t. Al s j e m eer der ev ideo k a a rten gebruikt,selecteerje met opties als lnit DisployFirst,Primary GrophicsAdapterof lnitiate GraphicsAdoptervan welke c't 2008,Nr.7/8 daardi nstel l i ngenme est al is ui tgeschakel d. D eze r egeling kan de herri evan de cpu- en behui zi ngsventi l ator enver mi nderen.b i jveelboa r dsvoor Intel -cpu' sw erkt de r egeling echteral l eenbi j cpu-f ansm et een 4-pol i ge aansl uit ing.i n veelb l OS -setups vi ndje inst eloptiesvoor de ventilatorregeli ng - bijvoorbeeldtorget Temperature of Target FANSpeed. Hiervoormoetje het handboek, waarde functievande regeling in beschreven staat,en de specificaties van de gebruikteprocessorraadplegen, zodatje cpu niet per ongelukoververhiten beschadigd raakt. De BlOS-setupdocumentatie die somsalleenalspdf-bestand op het internetof de driver-cd te vi ndeni s,i s toch al het aangewezenadresalsje over een onbekendeen nietvanzelfsorekendeinstelodtiestruikelt.als di e i n het handboekof in dit artikelniet naderwordt toegel i cht,kun j e er natuur lijkeven naar googel en.maar in geval van tw i j fel kun j e i nst ellingen beterop de waardelatenstaan di e de B l OS -progr am m eur s standaardhebben i n gest eld, want dit zijn in het grosvan de geval l ende j ui stei nstellingen. Alsje algemeneof functiespecifieke Sp read Spectrum-opties activeert,veranderthet moederbordde verschillende kloksignaleneen beetjeom storende stralingen tegente gaan.dit i s voorali nteressant al sj e aan de CE-richtlijnen wilt voldoen. In het H ardw are Moni tori nggedeefte (HW-Monitor)kun je voedi ngsspanni ngen, venti l atorsnelheden en temperaturen van de processor en andereonderdelenbekijken.dit is vooral nuttig alsje zelfeen systeemin kaart(onboard,pcl,agpof PEG) el kaarzet.n a de i nstal l ativan e het BIOSde statusmeldingen een besturingssysteem kun je weergeeft. High-endmoederbor- echterbetervertrouwenod de den biedennog talrijkeandere hardware-monitoring software voorde slotsvoorvi- die bij bijnaallemoederborden instelooties deokaarten. Maarvoor normaal wordt meegeleverd. Dezesoftgebruikzijn de standaardinstel-ware is meestalmakkelijkerte voldoende. bedienenen geeft de paramelingenmeestal B i j c h i p s e tsme t i n g e bouw - tersook in een realistische omd e g ra p h i c sk u n j e i n stel l en gevingweer.alsje in de BIOSh o e v e e l v a n h e t w e rk g eheu- setupzit,werkenstroombespag e n v o o r d e g ra fi s c h ekaart rende techniekenvan proces- Literatuur mag worden gereserveerd. Bij sors bijvoorbeeldnauwelijks, [1]ThorstenLeemhuis,Beherenis c h i o s e tsv a n l n te l i s d e stan- zodat de daar w eergegeven vooruitzien,sata-hostadapters goedcond a a rdi n g e s te l d 8 e M B meestal temperatuurvaakevenhoog is vanmodernechipsets p. 112 v o l d o e n d e- v i a D VMT(D yna- al sondervol l edi gebel asti ng. figureren,c'ï'12/2007, m i c V i d e o M e m o ryt e c hnol on i euw ereboardszi j n vaak gy) pakt de driver er zo nodig ook voorzi envan een venti meergeheugenbij.bijchipsets l atorregel i ngdi e i n de stan- ( Softlink0807tt6 Zo configureertc't de BIOS-setup voor vergelijkendetests Bij tests van pc's of moederbordengebruikenwij meestal d e BIOS -i n s te l l i n g en van de p ro d u c e n te n.b i j c o mpl ete p c ' s g e b ru i k e nw e d e i nstel lingen zoalsze zijn als de pc wordt afgeleverd,want zo zullenook de meesteklanten de pc aebruiken- en zo verm i j d e n z e mo g e l i j k ed i scussies met de supportafdeling a l s e r i e ts n i e t n a a r b e horen werkt. Bij het testenvan moed e rb o rd e nu p d a te n w e het BIOSnaarde nieuwsteversie die tijdensde testperiodeop de websitevan de producent wordt aangeboden- zo'n updatezullenook de meestepck n u ts e l a a rs b i j h e t i n el kaar zettenvan hun pc aebruiken. meetreeksmet gecorrigeerde i nstel l i ngen en publ i cer ende resultatendaarvangeheelof gedeel tel i j k.h i erme ewillen we duidelijkmakenhoe groot Alleenalshet bord een instel- het prestatieverlies door de ling snellerdan gespecificeerd foutieveinstellingen is. instelt,corrigeren wij dit in het BIOS- anderszou het board B i j processorvergelijkingen door de foute i nstel l i ngi n de met verschillende moederbormeetresultatenbeter uit de den gebrui kenw i j eveneens bus komen dan de testkan- de besteblos-presets van een di datendi e al l esgoed doen. voor het respectievelijke cpubij grove misconfiguraties die platformrepresentatief board. een negatiefeffect op de snel- H i erbi j corri gerenwij door hei d hebben,corri gerenw i j het BIOSfout geconfigureerde i nstel l i ngendaarentegen de instellingenechter,om te niet,omdat ook veel zelfbou- vermijdendat een processor wers zulke fouten over het door een fout van het board hoofd zul l en zi en. l n ol aats sl echterof beter ui t de bus daarvandoen wij een tweede komt. Hiernaladenwij voor de tests de standaardi nstel l i ngen of de eventueelaanwezige'optimizeddefaults'. éc 125