De zwembadsector in evolutie Stabiel, maar niet windstil

De zwembadsector in evolutie Stabiel, maar niet windstil ISB heeft de gewoonte om jaarlijks exploitatiegegevens van de Vlaamse en Brusselse overheidszwembaden op te vragen. In deze bijdrage volgt een analyse van de gegevens van 2007 en 2008. De sector van de overheidszwembaden blijkt een stabiele branche te zijn, al zijn er door de jaren heen wel wat verschuivingen waar te nemen. Situatieschets van de overheidszwembaden In Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is er gemiddeld 0,0135 m² zwembadwater per inwoner beschikbaar, of anders uitgedrukt: 74 inwoners per m² zwembadwater. Marjolein van Poppel ISB heeft de gewoonte om jaarlijks exploitatiegegevens van de Vlaamse en Brusselse overheidszwembaden op te vragen. Een aantal gegevens wordt telkens opnieuw verzameld om zo vergelijkingen met voorgaande jaren te kunnen maken en evoluties te detecteren. Daarnaast worden nieuwe elementen bevraagd om het beeld op de zwembadsector te vervolledigen. Met deze gegevens kan ISB dan de belangen van de sector naar behoren verdedigen en de zwembaden een nuttige tool aanreiken voor het uitstippelen van hun lokaal zwembadbeleid. Ongeveer 40% van de gemeenten heeft een of meerdere overheidszwembaden op hun grondgebied (tabel 1). West-Vlaanderen telt in verhouding relatief veel en Vlaams- Brabant relatief weinig zwembaden. Het merendeel (62%) van de overheidszwembaden is van het type zwembaden met twee of meer overdekte baden. In Limburg en Antwerpen valt het relatief grote aandeel instructiebaden op. Al sinds jaar en dag zijn de overheidszwembaden in het overgrote merendeel van de gevallen (96% anno 2008) de eigendom van een tabel 1: Aantal gemeenten met een overheidszwembad op hun grondgebied 2008 aantal overheidszwembaden 1 aantal gemeenten aantal gemeenten met overheidszwembad 2 % gemeenten met overheidszwembad Antwerpen 36 70 26 37,14% BHG 7 19 7 36,84% Limburg 20 44 18 40,91% Oost-Vlaanderen 31 65 25 38,46% Vlaams-Brabant 22 65 19 29,23% West-Vlaanderen 43 64 36 56,25% Vlaanderen-BHG 159 327 131 40,06% 1 aantal overheidszwembaden waarvan ISB een reactie ontving 2 aantal gemeenten met 1 overheidszwembaden op hun grondgebied waarvan ISB een reactie ontving 1 AGB: Autonoom Gemeentebedrijf APB: Autonoom Provinciebedrijf Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer N 226 23 VTS226_bnw.indd 23 13/12/11 11:09

gemeente. Wel zijn er verschuivingen in de beheersvorm (figuur 1). Het zuiver gemeentelijk/provinciaal beheer (54%) en vzw s (19%) verliezen terrein en dat vooral ten voordele van de beheersvorm AGB/APB 1 (14%) en de nieuwkomer TMVW (7%). Ook de beheersvorm PPS wint nog altijd terrein. En, hoewel er veel over intergemeentelijke samenwerking gesproken wordt, blijkt dit op het vlak van het beheer van zwembaden in de praktijk nog niet courant te zijn. Het managen van een zwembad Openingsdagen en uren Een overheidszwembad (overdekt) in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest was in 2008 gemiddeld 317 dagen open. Voor de figuur 1 : Evolutie van de beheersvorm van de overheidszwembaden in Vlaanderen en Brussel in 2003, 2005, 2007 en 2008 openluchtzwembaden lag het gemiddelde dat jaar op 94 openingsdagen. Het aantal openingsdagen is een door de jaren heen relatief stabiel gegeven. Het aantal openingsdagen is een door de jaren heen relatief stabiel gegeven Vroege vogels kunnen in één zwembad al terecht om 6u15. Het meest courante startuur voor ochtendzwemmen is 7u, 8u of 8u30 op weekdagen en 8u30 in het weekend. Zoals uit tabel 2 blijkt, is op weekdagen 37% à 43% van de zwembaden vóór negen uur open voor publiek zwemmen. Op zaterdag is dat maar 12% en op zondag is een kwart van de zwembaden voor negen uur open. In het weekend is 67% à 78% van de zwembaden in de voormiddag open. Door de week heeft een zwemmer evenveel kans om op dat moment voor een open of gesloten deur te staan. Zwembaden die s middags de deuren even openen voor publiek zwemmen doen dat meestal gedurende één à anderhalf uur. Op zondagnamiddag zijn er opvallend minder zwembaden open en s avonds nog minder. Wie in het weekend na zes uur wil gaan zwemmen, zal moeten zoeken naar een zwembad dat open is. Op zaterdag is immers maar 20% van de zwembaden nog open na zes uur, op zondag is dat slechts 11%. Tijdens de week zijn woensdag en vrijdag de topdagen voor de avondzwemmers, dan zijn bijna alle zwembaden na 18u open voor het publiek. In twee zwembaden kan je tot 23u terecht, maar ook niet elke dag. Het merendeel van de zwembaden dat door de week s avonds open is, sluit tussen acht en negen uur. De tarieven tonen een licht opwaartse evolutie In 2008 moest een 10-jarige gemiddeld 1,56 op tafel leggen voor een zwembeurt, een 65-jarige moest 1,69 betalen. De 30-jarigen moeten het diepst in de buidel tasten, een zwembeurt voor een volwassene Typologie zwembaden Omdat het beheer en de exploitatie verschillen naargelang het zwembad een overdekt of een openluchtzwembad is, naargelang het aantal baden, enzovoort. hanteert ISB in de reeks kengetallen overheidszwembaden de volgende indeling: Type overheidszwembad éénbadige grote zwembaden (EGB) Omschrijving zwembad met één groot overdekt bad van meer dan 300 m² wateroppervlakte instructiebaden (INB) zwembad met één klein overdekt bad van minder dan 300 m² zwembaden met twee of meer overdekte baden (TDB) openluchtzwembaden (OPL) combizwembad (COM) zwembad met twee, drie of meer (enkel) overdekte baden (deze zwembaden hebben geen openluchtbaden) NB: dit kunnen zowel kleine peuterbaden zijn, als aparte instructiebaden of doelgroepenbaden zwembad met één of meerdere (enkel) openluchtbaden (deze zwembaden hebben geen overdekte baden) zwembad met één of meerdere overdekte baden en één of meerdere openluchtbaden 24 VTS226_bnw.indd 24 13/12/11 11:09

tabel 2: Ove rzicht aandeel zwembaden dat in de ochtend, voormiddag, namiddag en avond open is (N=136) kost gemiddeld 2,24. De instructiezwembaden zijn het goedkoopst, de combizwembaden (overdekt en openlucht) het duurst. Een vergelijking tussen de tarieven anno 2003 en 2008 (figuur 2) toont aan dat de tariefverhoging voor elke doelgroep van dezelfde grootteorde is (factor 1,1). Bij tariefaanpassingen worden bepaalde doelgroepen dus niet bevoordeeld of benadeeld. Een aantal zwembaden hanteert verschillende tarieven naargelang de zwemmers al dan niet inwoners van de gemeente zijn. Het gemiddeld prijsverschil ( 1,48) is hierbij het grootst bij de doelgroep volwassenen. Bekeken in functie van het type zwembad liggen de tarieven inwoner niet-inwoner het verst uit elkaar bij de openluchtbaden. % zwembaden open voor 9u weekdagen zaterdag zondag 37% à 43% 18% 24% % zwembaden open in de voormiddag weekdagen zaterdag zondag 46% à 53% 67% 78% % zwembaden open in de namiddag weekdagen (m.u.v. woensdag) woensdag zaterdag zondag 74% à 90% 96% 86% 57% gemiddeld tarief ( ) % zwembaden open na 18u weekdagen zaterdag zondag 68% à 94% 21% 11% 2,5 2 1,5 1 0,5 0 De bezoekersaantallen fluctueren De dalende trend in het gemiddeld aantal zwembeurten per zwembad die in vorige onderzoeksrapporten reeds tot uiting kwam, lijkt zich door te zetten; al neemt de globale daling wel wat af. Tussen 2003 en 2005 daalde het aantal bezoekers met 3%, tussen 2005 en 2007 met 2%. In 2008 bedroeg het gemiddeld aantal bezoekers per zwembad 130.268 en telde een zwembad 449 bezoekers per openingsdag. Bij een provinciale analyse van de gegevens blijkt dat in een aantal provincies de gemiddeldes voor de bezoekersaantallen tussen 2007 en 2008 stegen. Vaak zijn de stijgers van nu echter de dalers van vroeger. Die golfbeweging komt ook tot uiting 2003 2005 2008 10-jarige 1,4 1,47 1,56 30-jarige 2,01 2,13 2,24 65-jarige 1,53 1,59 1,69 figuur 2: Vergelijking van de tarieven voor één zwembeurt voor een 10-, 30- en 65-jarige in 2003 (N=175), 2005 (N=172) en 2008 (N=159) in de cijfers in tabel 3 die de evolutie tussen 2003 en 2005 en tussen 2005 en 2007 weergeeft. Schoolzwemmers staan garant voor 34% van de zwembeurten, clubzwemmers voor 14%. Het aandeel publieke zwembeurten bedraagt 52%. Naargelang het type zwembad verschilt het aandeel van vermelde doelgroepen (tabel 4). De publiekstrekkers Negen overheidszwembaden in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest slaagden er in 2007 in om elk meer dan 300.000 bezoekers te lokken. Sportoase Philipssite (Leuven), Sportcity (Sint-Pieters-Woluwe) en Badhuis (Menen) kregen tussen 350.000 en 400.000 bezoekers over de vloer. Olympos (Dendermonde), Het Netepark (Herentals), Stedelijk Zwembad Oostende, De Treffer (Waregem), De Waterperels (Lier) en Recreatiebad Beveren mochten tussen 300.000 en 349.999 zwemmers verwelkomen. In 2008 haalden 12 overheidszwembaden de kaap van 300.000 bezoekers. Sportoase Philipssite (Leuven) tikte zelfs af op meer dan 400.000 zwemmers. Sportcity (Sint-Pieters-Woluwe) en Badhuis (Menen) ontvingen meer dan 350.000 zwemmers. De overige zwembaden die meer dan 300.000 bezoekers over de vloer kregen, zijn De Waterperels (Lier), De Treffer (Waregem), Olympos (Dendermonde), Stedelijk Zwembad Oostende, Wezenberg (Antwerpen), De Kleine Dender (Ninove), Het Netepark (Herentals), Recreatiebad Beveren en Domein Puyenbroeck. Ter vergelijking: in 2006 waren er 13 zwembaden die de kaap van 300.000 bezoekers bereikten. Toen klokten ook het zwembad van Neder-Over-Heembeek, Den Bessem (Mortsel) en Stedelijk Zwembad Kapermolen (Hasselt) af op meer dan 300.000 bezoekers. Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer N 226 25 VTS226_bnw.indd 25 13/12/11 11:09

Openluchtzwembaden en combinatiebaden trekken overwegend publieke zwemmers aan, instructiebaden vooral schoolzwemmers en meer clubzwemmers dan gemiddeld. De helft van de bezoekers van de zwembaden van het type twee of meer overdekte baden zijn publieke zwemmers. Bij de types zwembaden waar deze doelgroep goed is voor een groot aandeel zwembeurten toont het schoolzwemmen een graduele daling. Vooral bij de instructiebaden en de zwembaden met twee of meer overdekte baden valt de daling tussen 2005 en 2008 op. Het schoolzwemmen toont een graduele daling Ook de daling van 6% van het schoolzwemmen tussen het schooljaar 2007-2008 en 2008-2009 valt op. De vrees van de zwembaduitbaters dat het schoolzwemmen klappen zou krijgen naar aanleiding van de invoering van de scherpe maximumfactuur bleek niet geheel ongegrond. Aangezien de reactie van de scholen op de invoering van de maximumfactuur met enige vertraging volgt, is een verdere en meer gedetailleerde opvolging van de evolutie van schoolzwemmen zeker aan de orde. tabel 3: Evolutie van het gemiddeld aantal bezoekers tussen 2003, 2005 en 2007 volgens provincie provincie Antwerpen BHG Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Vlaanderen - BHG gemiddeld aantal bezoekers 2003 (N=175) 2005 (N=145) evolutie 2003-2005 130.290 127.016-3.274 (-2,51%) 216.546 204.873-11.673 (-5,39%) 2007 (N=135) evolutie 2005-2007 134.344 +7.328 (+5,77%) 230.550 +25.677 (+12,53%) ng 120.296 ng 126.108 +5.812 (+4,83%) 146.733 155.499 +8.766 (+5,97%) 146.737 146.319-418 (-0,28%) 123.664 116.133-7.531 (-6,09%) 140.706 136.014-4.692 (-3,33%) 135.023-20.476 (-13,17%) 135.427-10.892 (-7,44%) 120.708 +4.575 (+3,94%) 133.697-2.317 (-1,70%) tabel 4: Aande el zwembeurten per doelgroep volgens type zwembad (N2007=130, N2008=150) bezoekers scholen bezoekers publiek bezoekers clubs type jaar % gemiddelde per zwembad % gemiddelde per zwembad % gemiddelde per zwembad 2005 27,17% 60.515 62,35% 138.888 10,48% 23.341 COM 2007 25,59% 60.754 65,33% 155.145 9,08% 21.562 2008 24,96% 52.825 65,03% 137.611 10,00% 21.170 2005 40,74% 40.541 47,98% 47.748 11,28% 11.224 EGB 2007 44,25% 42.029 44,07% 41.863 11,68% 11.099 2008 41,00% 40.983 43,58% 43.568 15,42% 15.409 2005 56,79% 25.617 25,72% 11.602 17,49% 7.892 INB 2007 53,87% 25.999 23,46% 11.320 22,67% 10.942 2008 51,63% 23.005 27,13% 12.089 21,24% 9.463 2005 7,96% 3.532 90,05% 39.950 1,99% 883 OPL 2007 11,95% 2.668 81,56% 18.202 6,49% 1.447 2008 7,31% 1.754 92,56% 22.223 0,13% 31 2005 39,00% 61.009 45,53% 71.219 15,46% 24.190 TDB 2007 35,31% 55.061 50,78% 79.186 13,92% 21.702 2008 35,35% 55.058 50,56% 78.752 14,08% 21.928 Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer N 226 27 VTS226_bnw.indd 27 13/12/11 11:09

Redder, een knelpuntberoep Redders zijn op basis van voltijdse equivalenten de tweede grootste personeelsgroep van de lokale sportsector. Daarbovenop doen lokale besturen ook vaak een beroep op occasioneel redderspersoneel. Hoewel het beroep redder veel kansen biedt op een vaste job (40% van de redders heeft een contract van onbepaalde duur en 37% is vastbenoemd) en een voltijdse functie, is het vinden van redders een uitdaging voor de zwembadbeheerders. 2 In 2008 waren er gemiddeld 2,71 kandidaten per vacature, voor bijna de helft van de vacatures was er slechts één kandidaat. Na de proeven, bleven er gemiddeld echter slechts 1,90 geslaagden per vacature over De vacatures raken (uiteindelijk) wel ingevuld de looptijd van de vacatures bedroeg gemiddeld 9 weken met een spreiding van 2 tot 24 weken maar de vraag is: Hoe? Wanneer er slechts één geschikte kandidaat is, kan er bezwaarlijk van selectie gesproken worden Daarenboven zijn redders een noodzakelijke voorwaarde voor de exploitatie van een zwembad. Dus ook wanneer niet 100% de voorkeur uitgaat naar de enige geslaagde kandidaat, zal hij toch aangeworven worden. De lokale zwembadsector heeft nood aan stimulerende maatregelen om de stap naar duurzamere technieken te zetten Het feit dat de VDAB het beroep redder in 2010 en 2011 als knelpuntberoep erkende, is een stap in de goede richting om het probleem van het vinden van redders aan te pakken. Met het project redders als knelpuntberoep worden werkzoekenden nu toegeleid naar het beroep redder. Technisch beheer van een zwembad Energie- en waterverbruik Gas is de energiebron bij uitstek voor de energieopwekking in zwembaden. Daarbij worden voornamelijk condenserende ketels gebruikt. Het gasverbruik lag bij de zwembaden in de steekgroep op gemiddeld 833.650,71 m³ en kostte het zwembad gemiddeld 50.363. Aan elektriciteit besteedden de zwembaden in 2007 gemiddeld 257.543. Het gemiddeld elektriciteitsverbruik lag op 495.655,80 kwh. Het gemiddeld waterverbruik van de zwembaden in de steekproef bedroeg 12.408,86 m³, wat het zwembad gemiddeld 22.089 kostte. tabel 5: Gasverbruik en kost prijs gas volgens type zwembad 2007 gasverbruik (m³) totaalkost gas ( ) gemiddelde minimum maximum gemiddelde minimum maximum COM (N=6) 210.222,40 66.241,50 297.917,00 69.633,53 21.063,57 129.226,44 EGB (N=3) 696.846,00 77.834,00 1.929.715,00 43.783,43 31.161,88 64.702,40 INB (N=10) 105.204,52 25.127,00 546.336,00 26.731,93 10.564,98 53.300,00 OPL (N=2) 396.549,50 287.420,00 505.679,00 16.668,49 11.931,45 21.405,53 TDB (N=34) 1.195.699,19 9.413,00 24.999.294,00 56.475,25 3.745,42 160.000,00 totaal (N=55) 833.650,71 9.413,00 24.999.294,00 50.363,02 3.745,42 160.000,00 tabel 6: Elektriciteitsverbru ik en kostprijs elektriciteit volgens type zwembad 2007 elektriciteitsverbruik (kwh) totaalkost electriciteit ( ) gemiddelde minimum maximum gemiddelde minimum maximum COM (N=9) 970.754,44 5.916,00 2.601.072,00 111.736,71 46.011,37 280.505,98 EGB (N=5) 423.709,60 153.780,00 849.273,00 46.806,66 20.174,49 95.198,05 INB (N=12) 111.170,51 36.118,00 304.379,00 21.607,53 4.326,22 41.095,00 OPL (N=4) 87.819,25 6.822,00 200.560,00 27.617,49 8.409,19 72.484,00 TDB (N=52) 540.444,52 1.160,00 3.218.880,00 185.944,17 17.089,43 6.472.260,00 totaal (N=82) 495.655,80 1.160,00 3.218.880,00 137.542,94 4.326,22 6.472.260,00 tabel 7: Waterverbruik en kostprijs water volgens type zwembad 2007 waterverbruik (m³) totaalkost water ( ) gemiddelde minimum maximum gemiddelde minimum maximum COM (N=8) 26.874,16 13.437,00 38.529,00 61.609,48 25.226,63 92.313,73 EGB (N=6) 7.306,17 3.438,00 13.996,00 14.025,03 7.415,30 23.749,00 INB (N=13) 5.368,19 1.458,00 13.488,00 10.483,05 1.593,64 37.287,00 OPL (N=2) 4.394,50 4.250,00 4.539,00 8.007,79 2.934,58 13.081,00 TDB (N=55) 12.817,07 413,00 43.000,00 20.474,96 0,00 121.396,60 totaal (N=84) 12.408,86 413,00 43.000,00 22.088,62 0,00 121.396,60 2 Zie M. van Poppel, 2010, Redder, een knelpuntberoep, Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer, 216: 15-19. Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer N 226 29 VTS226_bnw.indd 29 13/12/11 11:09

Duurzamere technieken (zonneboiler, warmtepomp, ) vonden nog maar met mondjesmaat ingang bij de overheidszwembaden. Hieruit blijkt dat de lokale zwembadsector, net als particulieren en bedrijven, nood heeft aan stimulerende maatregelen om die stap te zetten. Op die manier is er veel winst mogelijk, zowel financieel als voor het milieu. Waterbehandeling Natriumhypochloriet (NaOCl) is het desinfectiemiddel bij uitstek, 75% van de respondenten gebruikte dit in 2007. In dat zelfde jaar werd in 17% van de zwembaden zoutelektrolyse toegepast. Voor de filtering zijn de zandfilters favoriet (78%). figuur 3: Gemiddelde watertemperatu ur volgens type bad (overdekt) (2008) Watertemperatuur en binnenklimaat Naargelang de hoofdfunctie van het bad verschilt de watertemperatuur (figuur 3). De watertemperatuur van overdekte wedstrijdbaden, baden voor omni-gebruik, duikputten en opvangbaden voor glijbanen ligt gemiddeld onder 29 C, waarbij de wedstrijdbaden het koudst zijn. De temperatuur van instructiebaden, recreatiebaden en peuterbaden schommelt rond 30 C. De peuterbaden zijn met een gemiddelde watertemperatuur van 30,9 C het warmst. De gemiddelde luchttemperatuur in de zwembadhal bedraagt 29,3 C, in de kleedkamers bedraagt die gemiddeld 27,2 C. De ventilatie van de zwembadhal gebeurt in 82% van de zwembaden door middel van mechanische ventilatie type D. Publicatie bestellen Dit artikel geeft slechts een beknopte weergave van de resultaten. In het onderzoeksrapport Kengetallen Overheidszwembaden Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: De zwembadsector in evolutie gegevens 2007 en 2008 zijn de gegevens verder geanalyseerd volgens provincie en type zwembad. De publicatie kan besteld worden via secretariaat@isbvzw.be. Kengetallen Overheidszwembaden Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest MVP De zwembadsector in evolutie -- gegevens 2007 en 2008 -- Marjolein van Poppel stafmedewerker ISB Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid vzw August De Boeckstraat 1 bus 3 9100 Sint-Niklaas Tel. 03/780.91.00 Fax. 03/790.91.09 www.isbvzw.be secretariaat@isbvzw.be Trefwoord(en): zwembaden, onderzoek, kengetallen Heeft u het Praktijkboek Beheer en exploitatie van zwembaden al? Deze losbladige praktijkgerichte uitgave is een handig naslagwerk voor de zwembadbeheerder en geeft een stevige basis, zowel inhoudelijk als praktijkgericht. BEHEER EN EXPLOITATIE VAN ZWEMBADEN Praktijkboek Wacht niet langer en bestel het praktijkboek Beheer en exploitatie van zwembaden aan de hand van het bestelformulier voor publicaties dat op www.isbvzw.be beschikbaar is. 95 (leden) / 190 (niet-leden) prijs is incl.6% btw, excl. 10 port- en administratiekosten 30 VTS226_bnw.indd 30 13/12/11 11:26