Dyscalculieprotocol Inleiding Dit protocol geeft inzicht in de afspraken met betrekking tot de dispenserende en compenserende maatregelen voor leerlingen met dyscalculie, voor ouders, docenten en schoolleiding. Het gebruik maken van het dyscalculieprotocol is onderdeel van de totale integrale leerlingenzorg, zoals die is neergelegd in het schoolontwikkelingsplan. Dit als onderdeel van het beleidsplan leerlingbegeleiding. Omschrijving Dyscalculie Deskundigen omschrijven dyscalculie als een stoornis in het leren die verhindert dat het rekenen een automatisme wordt. Leerlingen met dyscalculie en ernstige rekenproblemen kunnen met een andere aanpak en hulpmiddelen beter laten zien wat zij op rekengebied kunnen. In het voortgezet onderwijs is het tempo vaak een groot struikelblok voor leerlingen met dyscalculie. Het tempoprobleem breekt hen niet alleen op bij wiskunde, maar ook bij andere vakken als natuurkunde, scheikunde en economie waar moet worden gerekend. Leerlingen met dyscalculie maken vaak rekenfouten en hebben weinig inzicht in getallen. In de foutenanalyse van leerlingen met dyscalculie worden meestal 4 domeinen gehanteerd. 1. getallen: getalrelaties, hoofdrekenen, oplossingsgericht rekenen, bewerkingen, rekenmachine 2. denken in verhoudingen:breuken, procenten, verhoudingen 3 meetkunde: geld, tijd, lengte/omtrek, oppervlakte, inhoud, gewicht, temperatuur, meetkunde 4 verbanden: verbanden Bij leerlingen met dyscalculie zijn meerdere van bovenstaande domeinen onvoldoende geautomatiseerd. Daarnaast heeft een leerling vaak moeite om betekenisloze formules te automatiseren. Doelgroep 1 De hieronder beschreven dispenserende en compenserende maatregelen gelden voor leerlingen met een officiële dyscalculieverklaring*. 2 Voor de landelijke rekentoetsen mogen leerlingen met een aanwijsbare rekenachterstand, zonder dyscalculieverklaring, gebruik maken van de maatregelen. Doel Hoofddoel: Onderstaande maatregelen zijn bedoeld om de problemen te verminderen die leerlingen met een leer- of ontwikkelingsstoornis ondervinden en om de zelfredzaamheid te bevorderen. Subdoelen: 1 het leerproces op gang houden 2 leerlingen voldoende strategieën aanbieden, zodat zij op hun eigen cognitieve niveau hun schoolloopbaan kunnen afsluiten 3 leerlingen gemotiveerd houden *De dyscalculieverklaring is gebaseerd op een onderzoek dat door een daartoe bevoegde psycholoog of orthopedagoog gedaan is. De stoornis mag niet het gevolg zijn van omgevingsfactoren, zoals een tekort aan onderwijs of van onderwijs op een te hoog niveau.
FACILITEITEN IN DE ONDERBOUW Ondersteunende maatregelen in de praktijk In overleg met de zorgcoördinator/rt-coördinator kunnen er compenserende en dispenserende maatregelen, conform de wettelijke maatregelen, getroffen worden. Dit zijn: gebruik maken van visuele ondersteuning, zoals rekenkaarten en kladpapier; gebruik maken van een oplossingsstrategie de een leerling al beheerst; volledige vrijstelling van hoofdrekenen d.m.v. gebruik te maken van een rekenmachine; vermindering dan wel versimpeling van het aantal opgaven bij een toetsen; aangepaste beoordeling van gemaakt werk. Gebruik maken van visuele ondersteuning regelkaarten Een regelkaart is bestemd voor die leerlingen, die moeite hebben met het gebruik van rekenformules en hoofdrekenen. Werkwijze: 1 Leerling overlegt met vakdocent over het gebruik van de bestaande kaarten, meegenomen uit voorgaande jaren. 2 leerling maakt in overleg met de vakdocent een nieuwe kaart. Docent zet een paraaf ter goedkeuring op de regelkaart. 3 Leerling gaat naar de RT-coördinator en laat de regelkaart op plastificeren. 4 Leerling kan de officiële regelkaart bij een schriftelijke overhoring of proefwerk gebruiken. mits deze aan bovenstaande eisen voldoet en de docent ter plekke toestemming geeft. Gebruik maken van aanpassing toetsen Dit kan plaatsvinden door het vermindering en/of versimpeling van het aantal opgaven bij een toetsen Na het toekennen van deze faciliteit bepaalt de wiskundedocent in overleg met de zorg coördinator hoe deze maatregel vorm krijgt, daar dit per leerling kan verschillen. Aangepaste beoordeling van schriftelijk werk door de docent De docent: beoordeelt dat wat hij wil toetsen. Beoordeel bijv. geen rekenwerk als het om kennis gaat; beoordeel alleen rekenwerk als de leerling gebruik heeft gemaakt van de visuele hulpmiddelen + rekenmachine; beoordeel het vervolg vanuit een rekenfout als deze eerder in het rekenproces gemaakt is; laat de leerling zijn eigen reken-strategie gebruiken en beoordeel deze; beoordeelt liever op het aantal goede items dan op het aantal foute items; laat elk onderdeel zo evenredig mogelijk meetellen in de score, zodat een leerling zijn zwakke kant kan compenseren. Remedial teaching (Rt-lerssen, Leiderdorp) In alle brugklassen vindt er in het begin van het schooljaar een screening rekenen plaats. Naar aanleiding van deze toetsen wordt geïnventariseerd welke leerlingen in aanmerking komen voor extra begeleiding, vanwege een rekenachterstand.
FACILITEITEN IN DE BOVENBOUW Algemene regel In de bovenbouw kunnen leerlingen t/m het voorexamenjaar gebruik blijven maken van de faciliteiten die zij in de onderbouw aangeboden hebben gekregen. In de 2 examenjaren zullen, voor alle PTA onderdelen, de maatregelen aangepast worden aan de eindexamenbesluiten. Gebruik regelkaarten De door het CvTE vastgestelde of goedgekeurde rekenkaart mag worden gebruikt bij alle examens met rekenwerk. https://www.examenblad.nl/document/rekenkaart-pilotdyscalculie/2014/f=/rekenkaart_rekentoets_vo_2014_20140130.pdf Gebruik maken van een rekenmachine Bij centrale examens is de rekenmachine bij alle opgaven en voor alle kandidaten toegestaan. Didactische keuzes van scholen kunnen leiden tot een andere vorm van de rekenhulpen. Scholen kunnen hun alternatieven aan het CvTE ter goedkeuring voorleggen via beperking@hetcvte.nl. Tijdverlenging Bij centrale examens kan een half uur worden toegekend als een dyscalculieverklaring aanwezig is. Dit geldt voor alle vakken waar een rekenvaardigheid wordt verwacht, zoals bijv. wiskunde. Natuurkunde, scheikunde, aardrijkskunde, economie De aangepaste rekentoets Voorwaarde voor deelname aan de aangepaste toets is niet een deskundigenverklaring. Deze is noch noodzakelijk, noch voldoende. De voorwaarden voor deelname zijn eigenlijk in de schoolpraktijk vanzelfsprekend. De keuze voor het lagere niveau wordt gemaakt nadat gezamenlijk is vastgesteld dat naar redelijkheid alles is gedaan om het standaard niveau te halen; school en kandidaat spannen zich na de keuze in om het lagere niveau te halen en de kandidaat is op de hoogte van het feit dat een en ander betekent dat ook officieel duidelijk wordt dat hij niet aan de standaardeisen kan voldoen. Voor verdere informatie zie de bijlage Faciliteiten pilot dyscalculie rekentoets VO 2015 Op een afzonderlijke pagina op Examenblad.nl wordt ingegaan op het specifieke aanbod voor kandidaten met dyscalculie. In deze paragraaf wordt vooral op de algemene kaders ingegaan.
Bijlage: Faciliteiten pilot dyscalculie rekentoets VO 2015 Aangepaste eisen Om niet onnodig wegen te blokkeren, is daarom bij dyscalculie en ernstige rekenproblemen door de overheid gekozen voor een op onderdelen fundamenteel andere aanpak dan bij dyslexie. Wie ernstige rekenproblemen heeft, wordt in staat gesteld om een rekentoets af te leggen met lagere eisen. Daarnaast stelt een aantal hulpmiddelen de kandidaten in de gelegenheid beter te laten zien wat ze kunnen. De toets is op die hulpmiddelen aangepast. Omdat de eisen ook zijn aangepast, anders dan bij de kandidaat die bijvoorbeeld braille of audio gebruikt, moet de aanpassing (de lagere eisen) voor het vervolgonderwijs zichtbaar zijn. Een 6 voor de aangepaste rekentoets duidt immers een andere, lagere vaardigheid aan dan een 6 voor de reguliere toets. Op welke wijze de aangepaste eisen zichtbaar worden (de cijferlijst lijkt de logische plaats) is nog niet bekend. Dát het gebeurt is vanzelfsprekend, anders kan aan het cijfer geen betekenis meer worden gehecht. De keuze voor de aangepaste toets is een keuze, passend op de beperkte vaardigheid op dit terrein. Het spreekt vanzelf dat dat ook moet worden meegewogen in de keuze voor een vervolgopleiding en een beroep. In 2014-2015 (voor deze toets een pilotjaar) is de vermelding nog niet geregeld en dus niet verplicht. Het is desondanks van belang dat de kandidaat zich bij de keuze van een vervolgopleiding realiseert dat hij op lagere eisen is getoetst. In dit pilotjaar wordt voor leerlingen zowel in 2F als in 3F de mogelijkheid geboden tot het afleggen van een aangepaste ER rekentoets (de Enstige Rekenproblemen-toets). Aan 2Fen 3F-leerlingen met dyscalculie/ernstige rekenproblemen wordt de mogelijkheid geboden tot het afleggen van een rekentoets waarbij er aanpassingen zijn gedaan in zowel de eisen (de opgaven zijn eenvoudiger), de hulpmiddelen, als de afnamecondities. Omdat de ER-toets voor een kleine groep leerlingen bestemd is, zijn er maar een beperkt aantal varianten van de ER-toets beschikbaar. Daarom is de afname van de ER-toets beperkt tot door het CvTE aangewezen dagen. Zie http://www.examenblad.nl/onderwerp/pilot-dyscalculie-rekentoets-vo/2015#par2 1. Aangepaste eisen De aangepaste toets bevat ten opzichte van 3F resp. 2F eenvoudiger rekenopgaven. Te denken valt voor 2F aan de 50% eenvoudigste opgaven van de huidige 2F-voorbeelden, en voor 3F aan een mix van eenvoudige 3F-opgaven en opgaven vergelijkbaar met 2F. 2. Hulpmiddelen 1. Rekenmachine Bij de aangepaste rekentoets mag de leerling bij alle opgaven een rekenmachine gebruiken. De leerling met een dyscalculieverklaring die deelneemt aan de standaardtoets is het gebruik van de rekenmachine NIET toegestaan. 2. Rekenkaart De school mag het gebruik van de rekenkaart toestaan bij: -leerlingen met een geldige dyscalculieverklaring die deelnemen aan de standaard rekentoets; - leerlingen met ernstige rekenproblemen of dyscalculie, die op grond van de criteria door de school zijn toegelaten tot de aangepaste rekentoets.. Bij de aangepaste rekentoets mag de leerling bij alle opgaven de door het CvTE vastgestelde rekenkaart gebruiken. De kaart moet worden gezien als een rekenhulp en kladpapier. Het is toegestaan de leerling op zijn/haar verzoek tijdens de afname een nieuw exemplaar te
verstrekken en het is toegestaan de leerling bij aanvang van de afname meerdere exemplaren te verstrekken. De school mag een kaart vaststellen en uitreiken die slechts een deel van de tabellen bevat. Onderscheid daarin per leerling is toegestaan. Kleine lay-outwijzigingen, zoals een tabel verticaal in plaats van horizontaal plaatsen, zijn toegestaan. Aanvullingen zijn niet toegestaan. Het CvTE onderzoekt op welke manier de rekenkaart aangevuld kan worden. Het CvTE vraagt daarom aan scholen om alternatieven voor of aanvullingen op de rekenkaart aan het CvTE voor te leggen. 3. Afnamecondities Bij de aangepaste rekentoets is terugbladeren mogelijk. De leerling kan zijn eigen strategie bepalen bij de keuze van de volgorde van te maken opgaven, en kan ook terug naar een eerder gemaakte opgave en het antwoord alsnog wijzigen. De afnametijd voor de aangepaste toets is zo vastgesteld dat er extra tijd wordt gegund. Deze extra tijd is in de toetstijd verdisconteerd (per klokuur, 10 minuten verlenging De leerling met een dyscalculieverklaring die niet aan de ER-toets deelneemt, heeft op basis van zijn dyscalculieverklaring recht op maximaal 30 minuten tijdverlenging en recht op het gebruik van de door het CvTE vastgestelde rekenkaart. Voor verder info zie: http://www.examenblad.nl/document/voorlichtingsbrochure-pilot- 2/2015/f=/brochure_pilot_dyscalculie_rekentoets_vo_2014_2015.pd