DE WATERSTAAT IN DE 19E EEUW IN RELATIE TOT DE WATERLINIES Prof. em. Bart Schultz Em. Prof. Land and Water Development, UNESCO-IHE Voormalig topadviseur Rijkswaterstaat
120 100 80 60 40 20 0 jan feb mar apr mei juni juli aug sep -20-40 -60 Neerslag Referentie gewas verdamping Neerslag overschot okt nov dec
VAN NATUURLIJK NAAR ONTWIKKELD LAND IN DE 19e EEUW terpen dijken, waterafvoer en uitwateringsluizen bemaling in de 19e eeuw: van water naar landtransport overgang van wind naar stoom aanleg Haarlemmermeer en IJpolders invoering winterbemaling rivier verbetering en dijkversterking wel water kwaliteit problemen, maar nog geen beheer, allen bestrijding verzilting
DOORSNEDE WEST - OOST Bos atlas Nederland Waterland
WATERBEHEERSING IN POLDERS IN DE 19e EEUW greppels sloten tochten vaarten bemaling boezemkanalen
ONTWIKKELING WATERLOPEN IN DE HAARLEMMERMEER 1948 1855 1900
BESCHERMING TEGEN OVERSTROMING dijken dijken langs kanalen en binnenmeren rivierdijken zeedijken duinen veel kwetsbaarder dan tegenwoordig
VEILIGHEID NIVEAUS jarenlang hoogste vloed + 1 meter kans op optreden in een mensenleven nu veel veiliger
VAN WATER NAAR LAND TRANSPORT tot eind 18e eeuw vrijwel alle het transport over water op wegen veel tol eerste spoorlijn in 1839 Amsterdam Haarlem de eerste auto kwam in 1896 verschillende kanalen gegraven: Noord-Hollands kanaal 1824 Noordzee kanaal 1876 grote rol voor Koning Willem I: Kanalen Koning
OVERGANG VAN WIND NAAR STOOM eerste stoomgemaal bij polder Blijdorp in 1787 in 19e eeuw heeft overgang van windbemaling naar stoombemaling plaatsgevonden aanvankelijk stoomgemalen bij windmolens Haarlemmermeer heeft een belangrijke rol gespeeld
AANLEG HAARLEMMERMEER EN IJPOLDERS diverse droogmakerijen: met name Haarlemmermeer en IJpolders 1873 1877 1848-1852
Perioden van droogmaking Voor 1600 1600-1700 1700-1800 1800-1900 Na 1900
VELE PLANNEN DROOGMAKING HAARLEMMERMEER eerste van 1617 Anthonius de Hoog vele tegenstanders 1641 Jan Asz. Leeghwater 13 drukken, compleet plan voor droogmaking met 160 windmolens tegenstander Claes Arentsz. Colevelt, 1641 beleefde 3 drukken
BESLUIT TOT DROOGMAKING twee stormen: 29 november 1836, 4.000 ha overstroomd richting Amsterdam 26 december 1836, 7.500 ha overstroomd richting Leiden Wet 22 maart 1839 instelling Meercommissie o.l.v. mr. F. van Poll, later Jhr. mr. Gevers van Endegeest
DISCUSSIE WIND - STOOM - I Staatscommissie van 1837: 32 gangen vijzelmolens, 2 hoog 5 gangen hellende schepradmolens, 3 hoog 3 stoomgemalen van 40 pk 1838 nieuwe commissie: al dan niet voorkeur voor stoom voordelen gebruik turf commissie gaf verdeeld advies
Koning Willem I was bekend gemaakt met den strijd die over de vraag van stoom of wind in de commissie van 1838 gerezen was. De Koning liet Simons een wenk geven, dat hij persoonlijk van de zaak kennis wilde nemen en op de gewone woensdagsche adientie van 12 Juni 1839 bood Simons een afschrift zijner nota aan. De Koning beloofde die in handen van de aangewezen personen te zullen stellen en toen Simons opmerkte, dat die personen juist zijn tegenstanders waren beloofde de Koning, dat hij de zaak zelf zou nagaan en heeft dat woord gestand gedaan.
Bij besluiten van 17, 23 en 26 Maart 1840 werd eene nieuwe commissie benoemd bestaande uit A. Lipkens, M.G. Beijerinck en G. Simons en van deze commissie ging het gezamenlijk rapport uit, dat tot de stoombemaling van het Haarlemmermeer geleid heeft
DISCUSSIE WIND - STOOM - II eerste berekening capaciteitsbepaling bemaling door Simons en Greve: drie gemalen: Cruquius, Leeghwater en Lijnden capaciteit 129 mm/maand ~ 4,3 mm/dag tegenwoordig 11-14 mm/dag KB Willem II, 21 november 1840: stoom Voor wind namen zij de capaciteit van een hellend schepnrad (55 m3/min 1 m hoog) en niet van een vijzel (75 m3/min 1 m hoog)
INVOERING WINTERBEMALING in de tijd van de windmolens waren de landen van oktober tot april plas - dras of geïnundeerd stoombemaling bood de mogelijkheid om ook s winters de waterafvoer goed te regelen eind 19e eeuw invoering winterbemaling
RIVIER VERBETERING EN DIJK VERSTERKING rivier overstromingen in 1809, 1820, 1855 and 1861 overstromingen vooral veroorzaakt door ijsdammen Noorder Lekdijk zeer riskant er zijn verschillende riviercommissies geweest overstromingen 1855 en 1861 hebben geleid tot grootschalige versterking van de waterkeringen versterken dijken, waterverdeling Rijntakken, zijdelingse overlaten en rivierbed verbetering
DE WATERLINIES 1672 - Oude Hollandse Waterlinie 1742 - Grebbelinie 1815 - Nieuwe Hollandse Waterlinie 1874 - Stelling van Amsterdam 1950 Ijssellinie verschillende locale inundatie systemen Leiden, Alkmaar, Den Bosch, etc.
7-8 5-6 4-4.5 3-3.5 2-2.5 1-1.5 0-0.5-1 - -0.5-2 - -1.5 m+nap
1672 OUDE HOLLANDSE WATERLINIE klacht van Alva 1573: Om alle oorden, ja zelfs het allerellendichste gat ligt een greppel vol water, waar eerst een brug over moet worden gebouwd voor men kan oversteken stuiten van de opmars van het Franse leger onder leiding van Lodewijk XIV openen van sluizen van laaggelegen polders niet te weinig doorwaadbaar niet te veel varen ideaal enkele decimeters onzichtbare sloten op kritieke punten forten en schansen in 1673 permanent karakter
1742 - GREBBELINIE aanleiding: Spaanse Successieoorlog (1740 1748) tweede verdedigingslinie voor Holland ook bescherming van Utrecht enkele malen verbeterd en uitgebouwd helling van 7 meter, daarom 11 compartimenten voor zover mij bekend nooit ingezet
1815 NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE begonnen onder Koning Willem I aantal te inunderen kommen ten zuiden van Utrecht inundatie met rivierwater problemen bij kom tussen Lek en Utrecht ten noorden van Utrecht inundatie vanuit de Zuiderzee
FORT HONSWIJK EN INUNDATIEKANAAL
POLDERS IN DE NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE Polders en plassenten oosten van de Vecht Naardermeer Ankeveen Horstermeer Kortenhoef Loosdrecht Bethune Polders ten oosten van huidige Merwede kanaal Lekdijk Neder Betuwe - Diefdijk Tielerwaard Land van Heusden en Altena
1874 STELLING VAN AMSTERDAM fungeerde als laatste wijkplaats staat op UNESCO Werelderfgoedlijst
1950 IJSSELLINIE gevaar vanuit de voormalige Sovjet Unie verschillende werken zijn in dit verband in stilte uitgevoerd tijdens de Cuba crisis in 1962 zijn voorbereidingen getroffen voor de in werking stelling
DANK VOOR UW AANDACHT