Jongvee De opfok van kalveren tot vaarzen vraagt een grote investering, in geld en arbeid. Het is daarom zaak dat de vaars uiteindelijk een krachtige, productieve melkkoe wordt. En dat u in de opfok efficiënt omgaat met arbeid, huisvesting en voeding. Samen leidt dit tot lage opfokkosten per kilogram melk. Jongvee gaat in op de basis van succesvol opfokken, laat zien hoe u risico s kunt beheersen en helpt u gestructureerd te werken. Zodat met weinig moeite elk kalf altijd de beste behandeling krijgt. Jongvee houdt u een spiegel voor: hoe gaat het op úw bedrijf? Deze gids staat vol praktische oplossingen om de opfok van kalveren en pinken te verbeteren. De duidelijke teksten, heldere foto s en de prachtige tekeningen van Marleen Felius maken de informatie in dit boek zeer praktisch en direct toepasbaar. Bekijk en lees Jongvee keer op keer. En gebruik de informatie. Want uw jongvee is uw toekomst! Jongvee is een uitgave in de reeks Koesignalen. Koesignalen presenteert op toegankelijke wijze praktische kennis van diergericht rundveehouden. Jongvee Jongvee Praktijkgids voor opfok van kalf tot vaars Koe SIGNALEN o Pr py ot rig ec h te t d v a n z org, discipline en kennis. Jan Hulsen Berrie Klein Swormink C G oed e jo n g v ee - o pfo k i s e e n k westie Jongvee Praktijkgids voor opfok van kalf tot vaars www.roodbont.nl www.vetvice.nl www.koesignalen.nl
Colofon Auteurs Jan Hulsen, Vetvice Berrie Klein Swormink, Rural Business Redactie Jan Hulsen Eindredactie Ton van Schie Maud van der Woude Fotografie Jan Hulsen Berrie Klein Swormink Anneke Hallebeek (p 12, p 19) Broer Hulsen (p 12) Tekeningen Marleen Felius Dick Rietveld Vormgeving Erik de Bruin, Varwig Design Met dank aan: Neil Anderson, Joep Driessen, Paul Hulsen, Frans Kennis, Wim en Berrie van Kollenburg, Dick de Lange, Maryse Nieuwenhuizen, Harrie van der Vliet, Nico Vreeburg, Hans Wansink, Bertjan Westerlaan, Dirk Zaaijer, Praktijkcentrum Aver Heino, Praktijkcentrum De Marke, PTC+ Oenkerk. Assinksteeg 1 7434 PR Lettele T (0570) 54 14 96 E info@kleinswormink.nl I www.kleinswormink.nl Jan Hulsen, 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Jongvee maakt deel uit van de succesvolle Koesignalen reeks. Koesignalen is een gedeponeerd merk van Vetvice. Auteurs en uitgever hebben de inhoud van deze uitgave met grote zorgvuldigheid en naar beste weten samengesteld. Auteurs en uitgever aanvaarden evenwel geen aansprakelijkheid door schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Voor boeken en maatedities: Roodbont Publishers B.V. Postbus 4103 7200 BC Zutphen T (0575) 54 56 88 E info@roodbont.nl I www.roodbont.nl Voor bedrijfsadvies en stallenbouwadvies: Vetvice Group Moerstraatsebaan 115 4614 PC Bergen op Zoom T (0165) 30 43 05 E info@vetvice.nl I www.vetvice.nl Voor training en opleidingen: CowSignals Training Company Hoekgraaf 17A 6617 AX Bergharen T 06 54 26 73 53 E info@cowsignals.com I www.cowsignals.com ISBN 978-90-75280-66-1 NUR 940
Inhoud Melkkoeien produceren 4 Investeren in de toekomst 4 Leeftijd en zorgeisen 5 Werken met jongvee-signalen 6 Risicomomenten 7 Standaard Werkwijzen 7 1 De eerste dagen 8 Voor de geboorte 8 De ontvangstruimte 9 Kalf weghalen 10 Biest: toverdrank 12 Individueel huisvesten 13 Diarree 14 Behandeling van diarree 15 2 Tot en met spenen 16 Kalveren gezond houden 16 Kalvermelk 17 Weerstand en hygiëne 18 Ziekteverwekkers verbannen 19 Ingrepen: zorgvuldig en schoon 19 Vast voer 20 Groepshok 21 Klaar om te spenen 22 Conditie en pens beoordelen 23 3 Op weg naar drachtigheid 24 Kwetsbaar tot zes maanden 24 Luchtwegproblemen 25 Groei, gewicht en conditie 26 Weidegang 28 Natuurbeweiding 29 Drachtig worden 30 Drachtigheid vaststellen 31 4 De drachtige pink 32 Kijk-denk-doe 32 Pensvulling en mestscore 33 Klauwgezondheid 34 Beengebruik 34 Kritisch kijken 35 Kennen en kunnen 36 Passende ligbox 37 Eindcontrole 38 Doe je de juiste dingen altijd goed? 39 Trefwoordenlijst 40 Inhoud
MELKKoEIEN PRoDuCEREN Licht Voer Rust Gezondheid Een succesvolle opfok van jongvee is het resultaat van slim en gedisciplineerd werken. Doe de juiste dingen en doe ze altijd goed. Dit betekent: elke dag de behoefte van het kalf zeker stellen op een goedkope, snelle en gemakkelijke manier. Water Ruimte Lucht De Koesignalendiamant benoemt de 7 levensbehoeftes van het kalf. Stel deze zeker en controleer ze. Het maken van een weekplanning helpt om je tijd efficiënt in te delen. Het uitvoeren van de planning zorgt dat je altijd op tijd het juiste werk doet. Maandag Alle(!) drinkbakken zuiver Mest verpompen Kalveren en pinken instrooien Kuilen en silo s: dek opschuiven, vastzetten, opruimen Kalverdag: selecteren navelcontrole onthoornen station zuiver rondom station zuiver uitmesten Voer bestellen Dinsdag Investeren in de toekomst Een goede jongvee-opfok kost al gauw 1.200 euro per vaars, oftewel vier tot vijf cent per kg melk. Een lagere kwaliteit van de opfok leidt veelal niet tot minder kosten en wel tot minder opbrengsten. In dit boek begint de opfok met de droogstand van de koe en stopt zes tot acht weken voor de verwachte kalfdatum, want dan wordt de vaars deel van de melkveekoppel. Dierenarts (1e di/maand) Melkputdag: melkstel zuiver rubberdelen Woensdag Donderdag Goede opfok levert een vaars op die: een gezond kalf brengt; afkalft op een leeftijd van 22-24 mnd; na afkalven 580 kg weegt; een optimale weerstand heeft tegen infectieziekten; alle vaardigheden beheerst om als melkkoe door het leven te gaan; zich kan handhaven in de koppel; een hoge levensproductie realiseert. Vrijdag Kalveren en pinken Veeverplaatsdag: Alle(!) drinkbakken instrooien Koeien droogzetten +bekappen zuiver Dagwerk: restwerk van dinsdag Vaarzen naar melkveestal, bekappen, wegen, scheren, controle Mest verpompen Voetbad: melkkoeien 14-daags: restwerk van dinsdag Navels controleren Kalveren spenen Kalveren verplaatsen droge koeien+vaarzen pinken Maand: restwerk van dinsdag Iglo s uitmesten, zuiver Kalveren en pinken instrooien Kuilen en silo s: dek opschuiven, vastzetten, opruimen Zaterdag Kalveren en pinken instrooien Zondag 4
o Pr py ot rig ec h te t d De geboorte. Een goede start van de opfokperiode vraagt om een vlotte geboorte en schoon ter wereld komen. Leeftijd De eerste twee maanden: zorgfase. Erg kwetsbaar, moet worden voorbereid op spenen. Acht maanden tot dracht. Het kalf wordt sterker, gereguleerde groei. Afkalven De eerste dagen Melkdrinken spenen Groeien Drachtig krijgen Dracht Dag 0 0-3 dagen 3 dagen8 weken 2 mnd 2-7 mnd 7-13/15 mnd 13/15 22/24 mnd 40 kg 40-80 kg 80 kg 80-210 kg 210 370/390 kg Gewicht 40 kg Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 350-580 kg Hoofdstuk 4 C Hoofdstuk 1 Melkkoeien produceren Leeftijd en zorgeisen De opfok van een kalf valt uiteen in zeven periodes, met elk zijn eigen kenmerken. Onderstaande tijdsbalk geldt voor een vaars die afkalft op 24 maanden leeftijd. Tussen bedrijven bestaan grote verschillen in de lengtes van opfokperiodes. De eerste twee weken: kraamfase. Erg gevoelig, zeker voor infecties. Tot zeven maanden: kasplantje. Nog kwetsbaar, kan wel hard groeien. Drachtige pink: afrijpingsfase. 5
Werken met jongvee-signalen Dagelijkse waarnemingen van jongvee-signalen vertellen hoe de dieren zich voelen, hoe ze zich ontwikkelen en hoe gezond ze zijn. Drie vragen staan hierbij voorop. 1. Wat zie ik? 2. Hoe komt dit? 3. Is dit goed? Of kan het beter? Je kijkt eerst, dan denk je en vervolgens doe je iets: kijken-denken-doen. Controles onmisbaar De waarde van een controle hangt af van degene die de controle uitvoert. Waar let je op? Neem je genoeg tijd? Bekijk je elk kalf? Ben je kritisch en weinig bedrijfsblind? Kun je ingrijpen en zaken verbeteren? Controleren moet gemakkelijk zijn, anders gebeurt het niet vaak genoeg en niet goed genoeg. Je bekijkt vooral dingen waarvan je weet dat ze nuttige informatie verschaffen, zoals alertheid en stand van de oren, en samenstelling en dikte van de mest. Onbegrepen zaken (ozo) Soms neem je iets waar wat je eigenlijk niet zoekt: een zogenoemde Onbegrepen Zaak die Opvalt (ozo). Dit verschaft informatie en je leert ervan. Oh, zit dat zo. Zie je bijvoorbeeld dat pinken veel aan de muur likken, dan kan dit duiden op een tekort aan mineralen of sporenelementen. Regelmatig controleren Wat gebeurt er Wat stop je erin Dagelijks: Wat komt eruit gedrag/algemene indruk Nuchter gezondheid/ziekte Vaars kalf voeropname/-benutting rust/hygiëne/ comfort/klimaat ozo s Regelmatig: groei en conditie Opfok is een proces waarvan de kwaliteit op drie momenten moet worden gecheckt: bij de start (het kalf), tijdens de opfok (dagelijks, op vaste momenten) en aan het eind (de vaars en haar prestaties). Maak het controleren van de opfok onderdeel van de vaste werkzaamheden. Zoekplaatje Manager, wat vind je hiervan? Iglo s zijn uitstekend, maar als ze ver weg staan of op slecht toegankelijke plekken, is de kans groot dat je de kalveren te weinig controleert en te laat ingrijpt. Ook de dagelijkse verzorging, zoals voer en water geven, is dan veel lastiger. Zeker op risicomomenten: slecht weer, weinig tijd. 6
Risicomomenten Het leven van een jong rund bevat vele periodes met een grotere kans op problemen. Ken de risico s die kunnen optreden, maak ze zo klein mogelijk, controleer ze doelgericht en weet hoe je moet ingrijpen als problemen ontstaan. Enkele risicomomenten: geboorte eerste dagen en weken van individuele huisvesting naar groepshok weersveranderingen spenen verhokken overgang naar de wei veel werk/weinig tijd (inkuilen, ziek zijn, buurtfeest) standaard Werkwijzen De meeste zekerheid dat je altijd alles goed doet, krijg je door altijd op dezelfde manier te werken. Werk dus met Standaard Werkwijzen. Alleen als je altijd op dezelfde manier werkt, kun je controleren of de werkwijze het beste resultaat oplevert. Schrijf deze bedrijfsspecifieke werkwijzen op (protocollen), controleer ze en evalueer ze. Doe dit in overleg met deskundigen. Voor ze gespeend kunnen worden, moeten kalveren goed krachtvoer en goed ruwvoer vreten, zodat ze voldoende voer blijven opnemen na spenen. Anders stagneert de groei en lopen de dieren het risico van gezondheidsproblemen. Ken jezelf Jongvee-opfok gaat om veel zorg verlenen aan jonge, kwetsbare dieren. Sommige mensen zijn van nature heel nauwlettend en werken graag volgens vaste routines. Anderen bezitten deze eigenschappen veel minder. Wie zichzelf goed kent, kan zijn sterke punten benutten en zorgen dat de zwakke punten geen nadeel opleveren. Werkt impulsief Pinken worden drachtig met gemiddeld 1,4 inseminaties. Dit is je doel én je controle. Zijn er meer inseminaties nodig, dan wil je weten waarom. Is het een probleem van deze pink of een bedrijfsprobleem? Is het de voeding of de verzorging? De tochtwaarneming? De inseminatie? Kijk uit voor het verliezen van het overzicht Geen kalf krijgt dezelfde verzorging Perfectionistisch Ideale jongveemanager Groot risico op structurele fouten Vindt het snel goed Werkt volgens vast stramien 7Melkkoeien produceren
HoofDstuK 1 De eerste dagen Het kalf moet gezond en levenskrachtig ter wereld komen, in een veilige en comfortabele omgeving. Twee uur na de water- of kalfblaas moet de slijm- of pootjesblaas komen. Een uur hierna moet je pootjes kunnen zien. En weer een uur hierna moet er duidelijke vooruitgang zichtbaar zijn. Deze afkalfruimte is veel te nat en smerig. Voor de geboorte Problemen van de koe verminderen de levenskracht van het kalf. Te vet afkalven (conditiescore 4) betekent meer kans op melkziekte en een zware geboorte. Onvoldoende voeropname of verkeerde voeding tijdens de droogstand vergroten de kans op problemen. Te mager afkalven (conditiescore 3) heeft op zich weinig invloed op het afkalfproces. Hoe gezond en levenskrachtig beginnen koe en kalf aan de geboorte? Heb je alles goed voorbereid? Weet je hoe je moet controleren? Weet je vakkundig in te grijpen? Deze vragen vormen de kern van een goed beheerst afkalfproces. Inderdaad staan hier geen antwoorden. Want je moet altijd kritisch blijven. Een kalfkoe moet volop vreten. In de dagen voor en na afkalven moet alles worden gedaan om de koe aan het vreten te houden én alles worden weggelaten waardoor de koe minder vreet. Dus: altijd smakelijk voer en water, geen ingrijpende rantsoenverandering, een frisse omgeving met bewegingsruimte en een perfecte ligplaats, en altijd sociaal contact met de andere koeien. 8
De ontvangstruimte Bij een gespreid afkalfpatroon zijn er minstens twee afkalfruimtes nodig per honderd koeien. Maak na elk gebruik de ruimte klaar voor de volgende geboorte, want alle verwekkers van kalverdiarree zitten in koeienmest. Evenals de verwekkers van uierontsteking, navelontsteking, para-tbc en baarmoederontsteking. Breng nooit twee koeien in één afkalfruimte en zeker geen zieke of kreupele koeien. Een muur van ongeveer 1,5 m voorkomt dat mest van andere koeien in de afkalfruimte komt. Laat de koe wel oog- en oorcontact houden met de koppel. Maak het hok schoon na elke afkalving. Breng de koe een halve tot één dag voor afkalven in de afkalfruimte. Bij afkalven in de wei is het erg moeilijk om de koe te controleren en afkalfhulp te geven. En hoe krijg je een wei schoon? Deze afkalfhoek kan gemakkelijk worden uitgemest, schoongespoten en ingestrooid. Een rubber vloer, met voor elke koe schoon stro of zaagsel werkt uitstekend. Zoekplaatje Deze vaars gaat soepel afkalven, begint moeiteloos aan een mooie eerste lactatie en haar kalf maakt een flitsende start. Hoe heeft de veehouder dit voor elkaar gekregen? Een afkalfruimte is minstens anderhalve koelengte breed en twee koelengtes lang. Een HF koe is 2,50-2,75 m van kop tot staart, dus minstens 4,5 m. Zorg dat je de koe kunt vastzetten in de optimale positie voor het geven van verloshulp, bijvoorbeeld aan een ring in de muur. Voor verloshulp heb je minstens één koelengte nodig achter de koe. De vaars is acht weken geleden bij de melkkoeien gekomen. Ze is gewend aan rantsoen, voerhek, ligboxen en stalruimte. Ze is gezond, in uitstekende conditie (bcs 3,5) en heeft weinig zucht. Haar mineralenvoorziening klopt. De afkalfruimte is schoon, overzichtelijk en veilig. De vaars kalft rustig af, zonder onnodige stress. Rond afkalven blijft ze goed drinken en vreten. Na afkalven kan ze veertien uur per dag liggen en onbeperkt het juiste voer en water opnemen De eerste dagen 9
Ademt het kalf niet binnen een minuut? Gooi dan een plens koud water over borstkas en kop. Meestal is dit voldoende. Verlos eens een vaars onder begeleiding van een dierenarts. Bespreek dan ook de EHBO voor zwakgeboren kalveren. Schoonlikken stimuleert het kalf op verschillende manieren, waardoor het vlot op gang komt. En de vacht droogt snel op, zodat het dier beter warm blijft. De geur van vruchtwater stimuleert ook de melkgift van de koe. De eerste handeling na de geboorte van het kalf is het ontsmetten van de navel. Dip de navel in een beker met jodiumtinctuur (2-10 procent) of gebruik een desinfecterende spray. Kalf weghalen Het moment van weghalen is een afweging van voordelen en nadelen, waarbij ook het moment op de dag meespeelt. Ga je s nachts met een kalf slepen of wacht je tot de volgende ochtend? Juist bij kalveren moet je consequent zijn en de beste werkwijze hanteren. Het kalf beloont je door gezond te blijven en goed te groeien. Direct weghalen of weghalen nadat de koe het kalf heeft drooggelikt, is de beste aanpak. Geef in alle gevallen de eerste biestmaaltijd zelf: meer dan de helft van de kalveren neemt de eerste twaalf uur uit zichzelf onvoldoende biest op. Afwegingen Kalf meteen na de geboorte weghalen + Minder kans op infecties. + Minder stress bij koe en kalf. - Het kalf ontbeert de likkende moeder. - Het kalf kan niet onbeperkt melk zuigen. Kalf na een dag bij de koe weghalen + Een vlot kalf. + Het kalf drinkt zelf bij koe. + (Wellicht) stimulering van melk bij de koe. - Het kalf is moeilijker te hanteren bij verplaatsing. - De koe heeft meer stress (vreet minder). - Groot infectierisico voor het kalf. - Moeilijker overschakeling naar emmer of speenemmer. 10
De eerste dagen o Pr py ot rig ec h te t d slim organiseren C Een kalf optillen en verslepen is een belasting voor je rug. Een lage kruiwagen met twee wielen werkt heel boer- en diervriendelijk. Pasgeboren kalveren liggen stil, oudere kalveren proberen te ontsnappen. Een warmtelamp boven het kalf zorgt dat het opdrogen zo min mogelijk energie kost. In buitenhuisvesting lukt dit soms niet. Zorg dan voor een dik pak droog stro en doe het kalf een speciale jas aan. Geef in koude periodes (< 5 C) kalveren een extra maaltijd en meer (warme!) melk, want ze hebben meer energie nodig. Deze veehouder heeft een karretje met daarin een geboortelamp bij de afkalfruimte staan. Elk kalf krijgt biest, oormerken en zijn navel wordt ontsmet. Dan gaat het in droog stro onder de warmtelamp. Op een gepast moment rijdt de boer het karretje naar de eenlingboxen. Het schoonhouden van deze kar kan beter. Vaste werkwijze Hanteer na een geboorte altijd dezelfde werkwijze. Werken er meerdere mensen op het bedrijf? Hang deze Standaard Werkwijze dan bij de afkalfruimte op. Je bent pas klaar als alles weer gereed staat voor de volgende geboorte. standaard Werkwijze Geboorte Ontsmet de navel met jodiumtinctuur. Laat koe enkele emmers lauw water drinken. Melk de koe helemaal uit. Geef het kalf 2 liter biest met de speenfles. Geef het kalf een nummer. Doe biest in een emmer met het nummer van het kalf. Registreer de geboorte. 11
Verse biest van de eerste melking is het allerbest. Bewaar biest in de koelkast. Het alternatief is eerste biest uit de diepvries, met een hoog antistoffengehalte. Deze is 12 maanden houdbaar (zet de datum erop). Vries hele of halve porties in, bijvoorbeeld in diepvrieszakjes ( zip locks ). Geef lichaamswarme biest (35-40 C), opgewarmd in een emmer met heet water. De hoeveelheid afweerstoffen in de biest kun je meten met een refractometer (foto) of een colostrometer (drijver). Neem voor biestvoeding een fles met 2 liter inhoud of een emmer met speen. Giet of spuit nooit biest in de keel, want die kan in de longen komen. Geef zwakke kalveren vaak kleine beetjes biest per speen en niet per sonde. Zorg dat goed materiaal en goede hulpmiddelen altijd schoon en gebruiksklaar bij de hand zijn. Biest: toverdrank Het nuchtere kalf is voor zijn afweer afhankelijk van afweerstoffen uit de biest. Deze beschermen het dier tegen ziektekiemen, zoals E.coli en rotavirus, en tegen allerlei omgevingskiemen. Bij de geboorte staat de darm maximaal open voor opname van afweerstoffen uit de biest. In 24 uur neemt de opname van afweerstoffen sterk af. Voor zijn eerste maaltijd is het kalf uiterst vatbaar voor infecties. Biest is ook de belangrijkste energieen voedingsbron voor het kalf. Het dier heeft de biest hard nodig om zichzelf op temperatuur te houden. Veel, vers, vlug, vaak Geef binnen 2 uur 2 liter biest. Binnen 12 uur moet het kalf 4 liter eerste biest gedronken hebben (10% van het lichaamsgewicht) en 5,5 liter op de eerste dag. Eventueel kan als eerste maaltijd 4 liter biest per slokdarmsonde gegeven worden, gevolgd door 2 liter 12 uur later. Meet het antistoffengehalte met een biestmeter. Geef meer biest of pak biest uit de diepvries, als dit te laag is. Melk de koe zo snel mogelijk na afkalven, want het antistoffengehalte daalt snel. Biest van koeien die weinig biest geven, heeft meestal een hoog antistoffengehalte. Melk de koe als deze voor afkalven al veel biest verliest. Een gezond geboren kalf kan meer biest opnemen als de lebmaag kan bevatten (inhoud lebmaag: 1,5-2,5 liter). 12
Individueel huisvesten Infecties met ziektekiemen vormen de grootste bedreiging voor jonge kalveren. De bron van deze kiemen zijn volwassen dieren en andere kalveren. Vandaar het belang van een afgescheiden huisvesting voor jonge kalveren. Zorg dat je over 25 procent meer eenlinghokjes beschikt dan je in piekperioden nodig hebt. Dan is er ruimte om de hokjes te reinigen, te ontsmetten en te laten drogen, voordat een volgend kalf erin gaat. Een eenlingbox is minimaal de schofthoogte van een kalf breed (80-90 cm) en 1.1 x de lichaamslengte lang. Eisen aan huisvesting Vanuit het kalf: Een zachte, droge ligplaats, een comfortabel microklimaat. Volop toegang tot lekker voer en schoon water. Bescherming tegen infecties. Adequate luchtverversing. Vanuit de zorg voor het kalf: Gemakkelijk om voer en water te geven. Gemakkelijk om te controleren. Gemakkelijk om een kalf te hanteren. Gemakkelijk schoon te maken. Gemakkelijk schoon te houden. Pasgeboren kalveren onder een afdak in de looplijn van de medewerkers. Na de biestperiode gaan ze naar andere eenlingboxen. De fokvaarzen gaan naar een andere stal dan de kalveren die verkocht worden. Kleinere groepen hebben een lager ziekterisico en maken veelal minder menging en onrust door. Niet de iglo s zelf, maar het gebruik ervan bepaalt of de kalveren gezond en florerend opgroeien. Deze kalveren hebben geen onderling contact. Ze liggen schoon en droog. Dit is goed gebruik van goedkope hokjes. Maar kun je hier gemakkelijk controleren, voeren en het kalf hanteren? Reinig en ontsmet de hokjes meteen nadat de kalveren eruit zijn. Droogte en zonlicht doden vervolgens alle nog aanwezige kiemen. Kalverhokjes op wielen rij je gemakkelijk naar een schoonmaakplaats. Je kunt ze op een logische plaats parkeren tot een volgend gebruik. Het kalf heeft het haar rond de mond verloren door slechte kwaliteit melk. In het hok staat als je goed kijkt nog een kalf, en het strooisel is nat. Bezuinigen op de hoeveelheid werk en het aantal hokjes kost meer dan het oplevert, in de vorm van problemen met kalveren. De eerste dagen 13
Ingevallen ogen, vuile neusgaten, afhangende oren, de haren overeind, de rug krom, niet rekken bij opstaan. Grijp in bij het eerste teken van diarree en ziekte. Volg het behandelplan van uw dierenarts. C 14 Zoekplaatje Wat heeft dit kalf? De oorzaak van deze dunne mest is onmogelijk te achterhalen zonder extra informatie. Je wilt het kalf zien in zijn omstandigheden, en je wilt meer weten over voer en verzorging. Heeft het dier koorts? Zijn er andere ziekteverschijnselen? Zijn er meer kalveren ziek? Is er onlangs iets gebeurd? Enzovoort. En je hebt vaak laboratoriumonderzoek nodig. Een afweerstoffenbepaling in het bloed van twee tot vijf dagen oude kalveren vertelt of ze voldoende goede biest hebben opgenomen. Onderzoek minstens vijf kalveren. Dan weet je of je een goede werkwijze hanteert, of dat deze beter kan. Oudere kalveren vormen de grootste infectiebron. Vooral hun mest kan veel ziekten bevatten. Of een kalf ziek wordt, hangt af van zijn weerstand. En van de hoeveelheid kiemen die het dier binnenkrijgt, plus het ziekteverwekkend vermogen van deze kiemen (infectiedruk). Weerstand ontstaat vanuit gezondheid, voeropname en comfort, samen met voldoende biest. Veel kalveren dicht bij elkaar leidt tot een hogere infectiedruk. In vuil en in vochtige omstandigheden kunnen kiemen zeer lang overleven. Schoon en droog doodt kiemen. o Pr py ot rig ec h te t d Diarree De eerste vier weken vormen de risicoperiode voor diarree. Hierbij zijn de eerste tien dagen de belangrijkste. Nieuwgeboren kalveren raken besmet vanuit de mest van koeien en oudere kalveren. Mest van koeien bevat alle verwekkers van kalverdiarree.
Behandeling van diarree Het behandelen van diarree dient twee doelen: 1. Zorgen dat het kalf geneest. 2. Zorgen dat de ziekte zich niet verspreidt. Pak de oorzaak aan met medicijnen (indien mogelijk) en ondersteun het kalf bij zijn genezing. soorten kalverdiarree Beeld Moment Eerste gedachte Behandeling Preventie (Zeer) ziek kalf Dunne vlokkerige mest. Koorts en ondertemperatuur mogelijk. Dierenarts Overleg met dierenarts Dit betekent de vocht- en energieopname zekerstellen (minstens vier voerbeurten per dag, maximaal 1,5 liter per beurt). Hoe vroeger je ingrijpt, des te beter het resultaat. Bij uitdroging vaker voeren of de dierenarts een infuus laten geven. Dit zie je aan ingezakte ogen. En als je op de ribben een huidplooi optilt en loslaat, blijft deze gewoon staan. Gelig, vla-achtig. Kalf wat sloom. Geen koorts. Twee voedingen melkgift halveren. Dan voorzichtig opvoeren. Schoon en zorgvuldiger werken. Gelig, pasta tot vloeibaar. Kalf slap en hangerig. Temperatuur tussen 38 C en 39,5ºC. Vaak voeren (6x/dag). Of: elektrolytendrank (1 dag, dan melk). Voeg 10% (para-tbc vrije) biest toe. Behandelplan Maak samen met de dierenarts een bedrijfsbehandelplan (BBP). Hierin staat exact hoe je moet handelen bij bepaalde ziekteverschijnselen. Volg deze werkwijze steeds nauwgezet en overleg zo nodig met de dierenarts. Controleer de resultaten. Bepreek het plan voor een risicoperiode of een afkalfpiek. Wit-geel-groen, waterig. Vaak met bloed. Schoner en zorgvuldiger werken, extra voerbeurt Boven 39,5ºC heeft een kalf koorts. Bij diarree raken kalveren snel onderkoeld en kan ondertemperatuur optreden (< 38ºC). Medicijnen. Vaak voeren. Bruingroen, dun, vaak met bloed. Kalf dor. Vermagert. Perst op darm. Medicijnen. Rantsoen controleren. Hygiëne, biest Hygiëne, biest Voorkom contact mestvoer. Rantsoen controleren. Schoon water. Hygiëne. Bruingrijs kleiachtig, waterdun bruin, kalf met dikke klotsbuik. 1e week 1e tot 3e week 7 tot 14 dagen 2e-3e week 4e week en verder 4e week en verder E.coli Voedingsdiarree Rotavirus Cryptosporidiose Coccidiose Pensdrinker/ kleischijter Vroeg: pens leeghevelen, kunstspeen Chronisch: kalf spenen Werkwijze voeren verbeteren, m.n. zieke kalveren Ziektebeelden kunnen sterk verschillen, ondermeer door menginfecties. Investeer in goede diagnoses door nauw contact met de dierenarts en door regelmatig onderzoek van monsters. De eerste dagen 15
G oed e jo n g v ee - o pfo k i s e e n k westie De opfok van kalveren tot vaarzen vraagt een grote investering, in geld en arbeid. Het is daarom zaak dat de vaars uiteindelijk een krachtige, productieve melkkoe wordt. En dat u in de opfok efficiënt omgaat met arbeid, huisvesting en voeding. Samen leidt dit tot lage opfokkosten per kilogram melk. Jongvee Praktijkgids voor opfok van kalf tot vaars Jongvee Jongvee o Pr py ot rig ec h te t d v a n z org, discipline en kennis. Koe SIGNALEN Jan Hulsen Berrie Klein Swormink Jongvee gaat in op de basis van succesvol opfokken, laat zien hoe u risico s kunt beheersen en helpt u gestructureerd te werken. Zodat met weinig moeite elk kalf altijd de beste behandeling krijgt. Jongvee houdt u een spiegel voor: hoe gaat het op úw bedrijf? C Deze gids staat vol praktische oplossingen om de opfok van kalveren en pinken te verbeteren. De duidelijke teksten, heldere foto s en de prachtige tekeningen van Marleen Felius maken de informatie in dit boek zeer praktisch en direct toepasbaar. Bekijk en lees Jongvee keer op keer. En gebruik de informatie. Want uw jongvee is uw toekomst! Jongvee is een uitgave in de reeks Koesignalen. Koesignalen presenteert op toegankelijke wijze praktische kennis van diergericht rundveehouden. www.roodbont.nl www.vetvice.nl www.koesignalen.nl Jongvee Praktijkgids voor opfok van kalf tot vaars