RIGO Research en Advies BV De bewoonde omgeving www.rigo.nl. Haalbaarheidsstudie logeerhuis Bunnik e.o.

RIGO Research en Advies BV De bewoonde omgeving www.rigo.nl Haalbaarheidsstudie logeerhuis Bunnik e.o.

De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij RIGO Research en Advies. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldiging en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van RIGO Research en Advies. RIGO Research en Advies aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

RIGO Research en Advies BV De bewoonde omgeving www.rigo.nl Haalbaarheidsstudie logeerhuis Bunnik e.o. Opdrachtgever Provincie Utrecht Auteurs Froukje van Rossum Jeroen Neele Annika Janse Wouter Nijland Uitgave maart 2012 Rapportnummer 19990 RIGO Research en Advies BV De Ruyterkade 139 1011 AC Amsterdam Telefoon 020 522 11 11 Fax 020 627 68 40 E -mail info@rigo.nl www.rigo.nl

5 Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 1 1.1 Inleiding 1 1.2 Onderzoeksvragen 1 1.3 Aanpak 2 Hoofdstuk 2 Leren van anderen 5 2.1 Respijthuis Alkmaar 5 2.2 Logeerhuis en hospice In Via te Eindhoven 7 2.3 Logeerhuis De Buren te Rotterdam 9 2.4 Logeerhuis Twente te Zenderen 10 2.5 Hospice Kromme Rijnstreek 12 Hoofdstuk 3 Kwantitatieve verkenning van de behoefte 14 3.1 Spoor 1: mantelzorgers 14 3.2 Spoor 2: zorgvragers 19 3.3 Spoor 3: aantal geïndiceerden 22 3.4 Spoor 4: gebruik huidig aanbod 23 3.5 Spoor 5: behoefte op basis van ervaringen Alkmaar 26 Hoofdstuk 4 Kwalitatieve verkenning van de behoefte 29 4.1 Behoefte aan respijt 29 4.2 Vormen van respijtzorg 29 4.3 Onderscheid naar diverse doelgroepen 30 4.4 Houding tegenover concept logeerhuis 30 4.5 Waar moet een logeerhuis aan voldoen? 32 4.6 Varianten logeeraanbod 35 Hoofdstuk 5 Financiering 37 5.1 Inleiding 37 5.2 Programma en investeringskosten 37 5.3 Kosten en opbrengsten tijdens het gebruik 38 5.4 Kosten en opbrengsten opstartfase 44 5.5 Mogelijke partners 45 5.6 Aandachtspunten bij realisatie 45 5.7 Conclusie 46 Aantal personen/huishoudens met beperkingeninhoudsopgave

6 Hoofdstuk 6 Business case 47 6.1 Business opportunity: behoefte en product 47 6.2 Markt 48 6.3 Ambitie 50 6.4 Maatregelen 50 6.5 Risico s 51 6.6 Uitvoering 51 6.7 Financiën 52 Hoofdstuk 7 Conclusies en aanbevelingen 53 7.1 Conclusies 53 7.2 Aanbevelingen 53 Bijlagen Bijlage 1 Aantal personen/huishoudens met beperkingen 57 Bijlage 2 Geraadpleegde personen 61 Bijlage 3 3.1 Aanbod logeren/tijdelijk verblijf Bunnik 63 63 3.2 Houten 64 3.3 Utrechtse Heuvelrug 65 3.4 Wijk bij Duurstede 66 3.5 Zeist 67 Bijlage 4 Afkortingen 72 Bijlage 5 Uitgangspunten exploitatieberekening 73

1 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Inleiding Als gevolg van demografische ontwikkelingen, overheidsbeleid (o.a. extramuralisering, bezuin i- gingen in de zorg) en de wensen van mensen om - ook met een beperking - zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen en functioneren, neemt de druk op mantelzorgers toe. In de peri o- de 2001 tot 2008 is het aantal overbelaste tot zwaar overbelaste mantelzorgers toegenomen met 50% naar 450.000 1. Ook neemt het aantal oudere mantelzorgers toe. Wat is mantelzorg? Mantelzorg is niet hetzelfde als vrijwilligerswerk of burenhulp. Het onde r- scheidt zich van vrijwilligerswerk door de persoonlijke band met de verzorgde persoon. Mante l- zorgers zijn geen beroepsmatige zorgverleners: zij geven zorg vanuit een persoonlijke band met de verzorgde persoon. Mantelzorg is niet de alledaagse zorg, zoals de zorg voor een gezond kind. De zorg is vaak langdurig en intensief. Ondersteuning van mantelzorgers is een van de negen prestatievelden van de Wmo. In de g e- meente Bunnik is een hiervoor het Steunpunt Mantelzorg Bunnik ingericht (onderdeel van zorgaanbieder Quarijn) die individuele ondersteuning, praktische informatie, cursussen en lo t- genotencontact biedt. De Wmo-raad van de gemeente Bunnik wil het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers verder uitbreiden en heeft het initiatief genomen om de mogelijkheden voor een logeervoorziening als respijtzorg voor mantelzorgers te (laten) onderzoeken. Hiertoe heeft zij de notitie Kon hij maar eens uit logeren opgesteld. Het doel van de logeervoorzi e- ning is dat mantelzorgers langer in staat zijn om mantelzorg te blijven verlenen en dat meer mensen kiezen voor het geven van mantelzorg. De logeervoorziening zou een huiselijke uitstraling moeten hebben, waarbij de mantelzorg wordt overgenomen door vrijwilligers. De professionele zorg die thuis geleverd wordt kan naar het logeerhuis worden verplaatst. In Alkmaar is in 2010 een dergelijk logeerhuis geopend voor vier logés. De provincie Utrecht, de gemeente Bunnik en de Wmo-raad van de gemeente Bunnik hebben RIGO Research en Advies opdracht gegeven een haalbaarheidsstudie voor een logeervoorziening in Bunnik en de regio laten uitvoeren. Als regio geldt: Bunnik, Houten, Utrechtse Heuvelrug, Wijk bij Duurstede en Zeist. 1.2 Onderzoeksvragen De volgende vijf onderzoeksvragen zijn geformuleerd: 1. Zijn er naast Alkmaar andere voorbeelden van logeervoorzieningen en respijthuizen? Hoe zijn deze initiatieven tot stand gekomen en hoe worden ze geëxploiteerd? 2. Welk potentieel is er voor deze voorziening aanwezig, afgaande op het aantal geïndiceerden dat thuis woont? o In de gemeente Bunnik 1 Bron: Mantelzorg uit de doeken, SCP, 2010. Aantal personen/huishoudens met beperkingeninhoudsopgave

2 o In omliggende gemeenten/regio 3. Hoeveel belangstelling/vraag is er naar verwachting voor deze voorziening? o o In de gemeente Bunnik In omliggende gemeenten/regio 4. Wat kost een logeerhuis? o o Wat zijn de kosten voor de ontwikkeling van het concept? Wat zijn de kosten van de exploitatie? 5. Hoe kan een logeerhuis worden gefinancierd? o o Financiering ontwikkeling concept Financiering exploitatie Het onderzoek resulteert in een business case voor het logeerhuis. 1.3 Aanpak In deze haalbaarheidsstudie hebben we de informatie op de volgende wijze verzameld: Literatuurstudie; Koppeling kengetallen en demografische gegevens; Interviews met een Bunnikse huisarts en sleutelfiguren: medewerkers van vier stichtingen die mantelzorgers ondersteunen, zie bijlage; Interviews met mantelzorgers, zie bijlage; Interviews met voorbeeldprojecten; Bezoek aan respijthuis Alkmaar en Hospice Kromme Rijnstreek Inventarisatie bestaand aanbod in de regio op basis van informatie op internet, adresboek Verzorgings-, Verpleeg-, Ziekenhuizen en Serviceflats in Nederland en www.logerenmetzorg.nl. Aanvullende belronde met zes aanbieders t.b.v. gebruik en b e- zetting; Gegevens opgevraagd bij Kennemer Wonen, eigenaar woning respijthuis Alkmaar. 1.3.1 Leren van anderen We hebben informatie verzameld en contact gezocht met betrokkenen van projecten die als voorbeeld en inspiratie kunnen dienen voor een logeerhuis in Bunnik: Respijthuis te Alkmaar Logeerhuis en hospice In Via te Eindhoven Logeerhuis De Buren te Rotterdam Logeerhuis Twente Hospice Houten 1.3.2 Behoefte In deze haalbaarheidsstudie richten wij ons op een brede potentiële doelgroep:

3 Ouderen, uitgesplitst naar ouderen met psychogeriatrische problemen 2 en ouderen met somatische problemen; chronisch zieken en lichamelijk gehandicapten; verstandelijk gehandicapten (IQ lager dan 70). In kwantitatieve zin is het lastig zijn om de behoefte van mantelzorgers van mensen met psychiatrische aandoeningen te bepalen. Bij de sleutelfiguren is wel specifiek naar de behoefte van deze doelgroep gevraagd. Daarnaast zijn mantelzorgers van mensen met psychiatrische aandoeningen geïnterviewd. Kwantitatieve verkenning Via documentstudie en aanvullende analyses met kengetallen is de potentiële behoefte in beeld gebracht. De potentiële behoefte wordt in kaart gebracht via een vijftal sporen: 1. Op basis van de mantelzorgers. 2. Op basis van de zorgvragers. 3. Op basis van het aantal geïndiceerden. 4. Op basis van het gebruik van het huidige aanbod aan logeren/tijdelijk verblijf. 5. Op basis van het gebruik van het respijthuis in Alkmaar. Kwalitatieve verkenning Behoefte aan respijtzorg is wat anders dan feitelijk gebruik. Diverse studies laten zien dat er drempels bestaan voor het gebruik van respijtvoorzieningen. Deze drempels zijn onder andere praktische zoals het administratief regelen van de respijtzorg (b.v. indicatiestelling), drempels bij de mantelzorger (het moeilijk vinden om de zorg uit handen te geven) en drempels bij de verzorgde (niet verzorgd willen worden door iemand anders dan de mantelzorger). Het onderzoek richt zich dan ook op het achterhalen van de voorwaarden waaronder mantelzorgers gebruik willen maken van een logeervoorziening. Voor het onderzoek zijn daarvoor gesprekken gevoerd met enkele sleutelfiguren in Bunnik, Nieuwegein, Alkmaar en Zoetermeer. Daarnaast zijn gesprekken gevoerd met mantelzorgers in de gemeente Bunnik en mantelzorgers die g e- bruik maken van het respijthuis in Alkmaar. Ook wordt in dit onderzoek ook gebruik gemaakt van de interviews met acht mantelzorgers in Zoetermeer eerder dit jaar. In de bijlage is een (geanonimiseerde) lijst met respondenten opgenomen. 1.3.3 Financiering Voor het berekenen van de verwachte kosten voor de exploitatie van een logeerhuis zijn gegevens opgevraagd bij corporatie Kennemer Wonen, de eigenaar van het respijthuis. Verder zijn de gegevens van enkele hospices gebruikt voor referentiegegevens. Daarnaast zijn de geschatte eenmalige ontwikkelkosten in beeld gebracht. Bij de financieringsmogelijkheden is gebruik gemaakt van de voorbeelden en de suggesties van de geïnterviewden en kennis hierover bij RIGO zelf. 2 Hier zit ook de doelgroep ouderen met psychogeriatrische problemen en somatische problemen bij. Aantal personen/huishoudens met beperkingeninhoudsopgave

4 1.3.4 Afronding De onderzoeksresultaten komen samen in een businessca se. Tot slot wordt afgesloten met conclusies en aanbevelingen.

5 Hoofdstuk 2 Leren van anderen In dit hoofdstuk treft u een beschrijving aan van vijf initiatieven elders in het land die als voorbeeld kunnen dienen voor een mogelijk logeerhuis in Bunnik e.o. 2.1 Respijthuis Alkmaar In 2010 is in Alkmaar het Respijthuis geopend. In een verbouwde vrijstaande woning wordt tijdelijk verblijf geboden aan zorgvragers uit Alkmaar en omgeving om mantelzorgers te ontla s- ten. 2.1.1 Aanbod Het Respijthuis biedt huiselijke, kleinschalige logeeropvang waarbij vrijwilligers de mantelzorg overnemen. De wensen van de gasten staan centraal om hen een zo prettig mogelijk verblijf te bieden. De thuiszorg wordt verplaatst naar het Respijthuis. Een betaalde coördinator zorgt voor de intake, de ondersteuning van vrijwilligers, de algehele leiding, het aantrekken en scholen van vrijwilligers en het genereren van media-aandacht. Daarnaast heeft zij gezorgd voor de inrichting bij de opstart van het Respijthuis. Er kunnen vier gasten verblijven. Ieder heeft een eigen slaapkamer met TV en computer en aangepaste badkamer. Er is een ruime gemeenscha p- pelijke woonkamer met open keuken. De tuin ligt aan een watertje en heeft een vlonder om te vissen. Het Respijthuis is volledig rolstoeltoegankelijk, m.u.v. de bovenv erdieping waar de kantoorruimte zich bevindt. Gasten kunnen maximaal zes weken verblijven. Visite is de hele dag welkom. Er zijn ongeveer 60 vrijwilligers verbonden aan het Respijthuis: voor de zorg, het koken, activiteiten met gasten, de tuin en onderhoud. Een vrijwilliger maakt het planningsrooster voor de vrijwilligers en ondersteunt de coördinator bij administratieve taken. Er zijn 24 uur per dag vrijwilligers aanwezig: overdag minimaal twee wanneer er vier gasten zijn en s nachts een. De coördinator fungeert dan als achterwacht. 2.1.2 Doelgroep Het Respijthuis richt zich op mensen met lichamelijke problematiek, zoals ouderen en chronisch zieken vanaf 18 jaar en ouder. Voor mensen met psychogeriatrische problemen of een vermi n- derd geestelijk vermogen is het huis niet geschikt. Het huis heeft een open karakter en de vri j- willigers zijn voor deze groep zorgvragers niet opgeleid. Het blijkt dat de helft van de gasten uit Alkmaar zelf komt en de andere helft uit diverse omli g- gende gemeenten. Gasten verblijven per keer gemiddeld 13 dagen en in totaal gemiddeld 3 weken gedurende het startjaar. Ongeveer 30% van de gasten komt vaker terug, waarbij opvalt dat hoe vaker men komt, hoe korter het verblijf in het Respijthuis is. Ruim driekwart van de gasten is ouder dan 65-jaar. De bezetting is gedurende het eerste jaar omhoog gegaan en ligt de laatste 4 maanden op gemiddeld 70%. De verwachting van het Respijthuis zelf is dat dit het komende jaar naar 80% gaat. Leren van anderen

6 2.1.3 Financiering Het Respijthuis kent meerdere financieringsbronn en. Alle gasten hebben een CIZ-indicatie nodig voor tijdelijk verblijf, waardoor het verblijfsdeel uit de AWBZ vergoed wordt. Hiervoor is een zogenaamde u-bochtconstructie met een nabijgelegen verpleeghuis ingesteld: zij innen het geld en sluizen dit met goedkeuring van het zorgkantoor door naar het Respijthuis. Zodra mensen thuiszorg ontvangen in het verpleeghuis wordt d it betaald uit het budget. Het Respijthuis in Alkmaar vraagt verder aan gasten een vergoeding van 40 per dag voor zogenaamde hotelmatige kosten. Daarnaast ontvangt het Respijthuis een exploitatiesubsidie van de gemee n- te Alkmaar. Het zorgkantoor zorgt ervoor dat gasten geen (extra verhoging van de) CAK bijdrage hoeven te betalen. Deze kosten draagt het zorgkantoor. Bij het opstarten is naast een startsubsidie van de gemeente Almaar gebruik gemaakt van spo n- soring via fondsen en donateurs. Donaties vonden ook plaats in de vorm van goederen, zoals rollators. De Steunstichting Vrienden van het Respijthuis vervulden hier een belangrijke rol in. Het pand is in eigendom van woningcorporatie Kennemer Wonen en wordt door de Stichting Respijthuis gehuurd. Het is aangekocht en verbouwd in nauwe samenspraak met de Stichting Respijthuis. 2.1.4 Ervaringen van gebruikers Er is gesproken met drie mantelzorgers bij wie de zorgvrager gebruik heeft gemaakt van het Respijthuis. In de bijlage is een korte typering opgenomen van de mantelzorgrelatie en de zor g- achtergrond van de geïnterviewden. Alle geïnterviewden geven aan dat zij en de zorgvragers (zeer) tevreden zijn over het verblijf in het Respijthuis. De volgende aspecten blijken voor gebruikers van groot belang: De kleinschaligheid, waardoor er veel persoonlijke aandacht is. Men voelt zich hier geen nummer. Mantelzorgers voelen zich daardoor minder/niet schuldig om voor zichzelf deze respijt te organiseren. De zorgvrager wordt niet ergens gestald maar heeft daar ook een prettig verblijf. De huiselijkheid die zoveel mogelijk wordt nagestreefd door het Respijthuis, door de inrichting, de schaal, bezoek altijd welkom is, de persoonlijke betrokkenheid en zaken als een wijntje bij de maaltijd, vinden de mantelzorgers en zorgvragers erg belangrijk. De opgewekte stemming en goede sfeer, waardoor de voorziening een prettige uitstraling heeft. Volgens de geïnterviewden zijn de vrijwilligers zeer belangrijk hierbij: elk dagdeel komen er weer andere mensen die er zin in hebben en goed gehumeurd zijn. Volgens een geïnterviewde juist omdat het niet hun werk is, maar omdat zij dit vrijwi l- lig doen. Alle geïnterviewden vertellen dat het erg fijn is dat zorgvragers mogen kiezen wat er gekookt wordt en dat zij betrokken worden bij kleine klusjes. De fysieke aspecten van het Respijthuis zijn aantrekkelijk: een ruime eigen kamer (er kunnen zelfs twee personen in verblijven) met computer/internet, TV en muziekinstallatie, een rolstoelgeschikte privé badkamer, de huiselijke en gezellige inrichting van de gemeenschappelijke woonkamer ( smaakvol, bloemen, kaarsen ), de ramen en de tuin die ligt aan een watertje. De aanwezigheid van een professional vindt men belangrijk, omdat er ook veel desku n- digheid komt kijken bij het reilen en zeilen van het Respijthuis, zoals bij de intake. Daarnaast vindt men het fijn dat de algehele leiding in handen is van een professional. Haalbaarheidsstudie logeerhuis Bunnik e.o.

7 In vergelijking met een zorghotel waar twee geïnterviewden ook gebruik van hebben gemaakt is de zorg persoonlijker en worden gasten meer betrokken bij de dagelijkse a c- tiviteiten en klusjes. De geïnterviewden zijn wel tevreden over de zorg die in het zorghotel wordt geboden, maar na de maaltijd gaat ieder naar zijn eigen kamer. In het Respijthuis is er dan juist de gezelligheid met de vrijwilligers die een activiteit binnen of buitenshuis met gasten kunnen ondernemen. Daarnaast is het Respijthuis voor gasten goedkoper dan een zorghotel. In de gesprekken is ook gevraagd of het een drempel zou zijn als ook andere typen zorgvragers zoals mensen met dementie of mensen in de laatste fase van hun le ven te gast zouden zijn in het Respijthuis of in een eventuele naastgelegen woning aan het Respijthuis vast. Bij aparte woningen zou dit geen probleem opleveren bij deze geïnterviewden. Ook lichte geheugenproblemen vindt men niet bezwaarlijk in het Respijthuis. Bij zware dementie zien twee geïnterviewden wel problemen voor de aantrekkelijkheid van het Respijthuis. Uit een gesprek komen enkele aandachtspunten naar voren: voor deze gast moest dagelijks de thuiszorg komen, maar deze kwam soms heel laat of helemaal niet, waardoor de gast niet g e- wassen en aangekleed was als hij bezoek kreeg. Deze zorg mag niet door vrijwilligers overgenomen worden, maar voor hem was het niet duidelijk wie welke handelingen wel en niet mocht verrichten. Hij bevond zich dan in een situatie waarin er wel veel mensen aanwezig waren, maar die hem niet konden helpen met de dagelijkse zorg. Verder werd een krant gemist. Ook werden de kosten genoemd als aandachtspunt: het is een drempel om er langere tijd gebruik van te maken. 2.1.5 Succes en faalfactoren Het Respijthuis is na een jaar geëvalueerd en hiervan is een rappo rtage opgesteld. We lichten de belangrijkste punten eruit: Succesfactor is enthousiast team vrijwilligers; Kleinschaligheid, huiselijkheid en gastvrijheid van belang; Ruime eigen kamer en badkamer, prettige inrichting huiskamer; Draagvlak bij maatschappelijke partners bewerkstelligen om de haalbaarheid te vergroten; Herpakcursus bieden aan mantelzorgers om mantelzorgers de ondersteunen om de situatie thuis anders te organiseren; Veel aandacht voor vrijwilligers werven, opleiden en begeleiden. Leerpunt: duidelijke afspraken over bevoegdheden tijdens verbouwing van pand. 2.2 Logeerhuis en hospice In Via te Eindhoven Deze voorziening is een logeerhuis gecombineerd met hospice. Het staat op een terrein met andere paviljoens met zorgvoorzieningen op het terrein van Eikenburg, van de internationale religieuze congregatie Broeders van der Liefde. In Via is onderdeel van zorgaanbieder Stichting Sint Annaklooster. 2.2.1 Aanbod In Via vangt gasten op in een huiselijke en persoonlijke sfeer. Er is plaats voor 13 gasten: 9 re s- pijtplaatsen en 4 plaatsen palliatieve zorg. De respijtplaatsen zijn bedoeld voor als er te weinig Leren van anderen

8 mantelzorg aanwezig is bij mensen die uit het ziekenhuis worden ontslagen of ter ontlasting van de thuissituatie. Er is enige flexibiliteit mogelijk in de verdeling van het aantal plaatsen over de doelgroepen. Er is plaats voor maximaal 4 gasten palliatieve zorg van buiten Eindhoven. Deze bewoners kunnen hun eigen huisarts niet aanhouden vanwege de afstand en vallen daa r- om onder de verantwoordelijkheid van de palliatieve arts verbonden aan het hospice, die maximaal vier gasten kan begeleiden. Gasten hebben op de bovenverdieping een eigen kamer en delen met een andere gast een ba d- kamer. Er is een gemeenschappelijke huiskamer met open keuken en receptie op de ben edenverdieping. Familie en vrienden zijn de hele dag welkom. Er is ook gelegenheid om mee te he l- pen bij de verzorging, zoals de maaltijdbereiding of persoonlijke verzorging. 2.2.2 Doelgroep Het combineren van de twee doelgroepen heeft voordelen en nadelen. Hoew el de meeste palliatieve gasten veel/uitsluitend in de eigen kamer verblijven, is er wel contact met andere ga s- ten en bezoekers. Zij mogen er echt zijn. Het overlijden van een gast komt echter wel vaak hard aan bij de andere gasten die na een tijdje weer naar huis gaan. De maximale verblijfduur is drie maanden. Soms loopt dit uit. Als contra-indicatie geldt psychogeriatrische problematiek. Als mensen echter geen dwaalg e- drag hebben en onrust geven (b.v. roepen) dan kunnen ze wel terecht bij In Via. Er komen ook gasten uit omliggende gemeenten. Er is bekendheid gegeven aan het logeerhuis en hospice door een fotoboek te maken over de voorziening en deze naar huisartsen, zieke n- huizen en andere verwijzers te sturen. 2.2.3 Financiering In Via bestaat zes jaar en in 2010 was de bezetting 80%. Mensen hebben een CIZ indicatie nodig voor AWBZ zorg. Er wordt dan thuis verplaatste zorg geleverd in het logeerhuis. Daarnaast wordt een indicatie voor huishoudelijke verzorging aangevraagd bij de gemeente. Er is 24 uur per dag een verpleegkundige aanwezig, maar dat wordt niet geheel vergoed vanuit de AWBZ. Mensen betalen een eigen bijdrage voor de geïndiceerde zorg en een eigen bijdrage van 30 per dag voor het verblijf in In Via. Naast de verpleegkundigen werken er ziekenverzorgenden, zorghulpen en vrijwilligers. Ook is een pastor beschikbaar. De warme maaltijden komen uit de centrale keuken van het broerderhuis. Het hospice trekt meer vrijwilligers dan het logeerhuis. Voor het logeerhuis is er niet elk da g- deel een vrijwilliger beschikbaar. Daarbij is er onder de respijtgasten een zeer wisselende b e- hoefte aan activiteiten. Dat is geheel afhankelijk van de wensen van de gasten van dat moment. Er is een wachtlijst die in omvang fluctueert. De respijtplaatsen liggen eigenlijk alti jd vol, aldus de teamleidster. Van te voren reserveren kan en wordt ook meestal gedaan, maar een plaats wordt maximaal 2 tot 3 dagen vrijgehouden om een zo optimaal mogelijk gebruik van de voo r- ziening te garanderen. Een reservering is daarmee dus geen gega randeerde plek, hoewel crisisplaatsing niet vaak voorkomt. 2.2.4 Succes en faalfactoren De volgende aspecten zijn worden door de teamleidster aanbevolen: - Eigen, ruime kamer met televisie - Geen bezoektijden hanteren - Eigen meubels mee kunnen nemen Haalbaarheidsstudie logeerhuis Bunnik e.o.

9 - Alarmering beschikbaar - Gasten kunnen hun kamer afsluiten - Een eigen badkamer is prettiger dan delen - Geen vloerbedekking i.v.m. incontinentie - Eigen keuken hoeft niet. Wel een koelkast en koffie/thee voorziening - Computeraansluiting op de kamer 2.3 Logeerhuis De Buren te Rotterdam Het logeerhuis is een initiatief van de Stichting voor Kerkelijke Sociale Arbeid (KSA). Het wordt gerund door vrijwilligers die de rol van de buren overnemen als iemand uit het ziekenhuis komt of het thuis tijdelijk niet meer alleen redt: hulp bij het huishouden, de was, eten koken etc. Het logeerhuis is bedoeld voor mensen die geen mantelzorgers (beschikbaar) hebben. 2.3.1 Aanbod De aanleiding voor het oprichten van het logeerhuis was de invoering van de Wmo waarbij voor hulp eerst naar het eigen netwerk gekeken wordt. Het logeerhuis is geen zorginstelling, maar positioneert zich als een aanvulling op het bestaa n- de aanbod. Vrijwilligers nemen de zorgtaken op zich die anders mantelzorgers zoals familie en buren zouden doen. De wijkverpleging en thuiszorg biedt de geïndiceerde zorg. Het logeerhuis is gesitueerd in een appartement en heeft plaats voor maximaal vier gasten. Ieder heeft een eigen slaapkamer, en er is een gezamenlijke badkamer en huiskamer. De maximale verblijfsduur is 6 weken. Er wordt naar het logeerhuis verwezen door huisartsen, transferverpleegkundigen, het Alg e- meen Maatschappelijk Werk en kerken. Het logeerhuis wordt in principe gerund door 16 vrijwilligers. s Ochtends en s avonds is een vrijwilliger aanwezig, s nachts is er een alarmeringssysteem. Een coördinator, gedetacheerd vanuit een andere organisatie, draagt zorg voor de planning, de intake en het bekend maken van het aanbod van het logeerhuis. Hiervoor verschijnen regelmatig artikelen in streekbladen, is zij actief op zorgmarkten, is geïnterviewd op radio Rijnmond en organiseert zij open dagen. Dit is een continu proces aldus de coördinator. Het inplannen van de vrijwilligers is nogal a r- beidsintensief omdat de nieuwe vrijwilliger meestal geen vast dagdeel wil werken, maar per week wil bezien wat het beste uitkomt. 2.3.2 Doelgroep De meeste gasten komen uit het ziekenhuis. Een deel komt vanuit de thuissituatie. Het zijn mensen die te goed zijn voor een verplegings- of verzorgingshuis, maar geen netwerk (beschikbaar) hebben. De gasten komen uit heel Rotterdam. Er blijkt een jongere doelgroep van het logeerhuis gebruik te maken dan vooraf werd gedacht, er komen vooral mensen tussen de 43 en 68 jaar, met name mannen. Een deel van deze ma n- nen kan als zorgmijder worden gezien. Als contra-indicatie gelden zeer intensieve zorg, terminale zorg en psychogeriatrische zorg. Leren van anderen

10 2.3.3 Samenwerking Het logeerhuis heeft na enige tijd afspraken kunnen maken met een zorginstelling die, via korte lijnen, mensen die teveel zorg nodig blijken te hebben kan opnemen. Voorheen moest het logeerhuis nog wel eens leuren met gasten die te zorgbehoevend zijn voor het logeerhuis.deze organisatie verzorgt meestal ook de thuiszorg die in het logeerhuis wordt geleverd. Dat is pre t- tig, want veel verschillende mensen over de vloer werkt niet fijn en er moet anders elke keer weer veel uitgelegd worden. 2.3.4 Financiering Het appartement is gekocht door KSA. Voor eventuele thuiszorg is een indicatie nodig. De coö r- dinator wordt via een zusterstichting gefinancierd. Gasten betalen een eig en bijdrage van 10 per persoon per nacht. Verder is een startsubsidie toegekend en is gebruik gemaakt van diverse fondsen. De bezetting is ongeveer 50%. 2.3.5 Succes en faalfactoren De coördinator formuleert de volgende tips: Vooraf in de wijk bekend maken dat het logeerhuis er komt en wat het inhoudt, om weerstand bij buren te voorkomen. In Rotterdam waren buren bang dat er daklozen en verslaafden zouden komen, waardoor de vergunningaanvraag met bezwaarprocedure lang heeft geduurd; Bekendheid geven aan de voorziening om verwijzers te informeren; Bekendheid geven aan de voorziening om vrijwilligers aan te trekken. Ook goed om dat via vrijwilligersorganisaties te doen: vrijwilligerscentrale, unie van vrijwilligers, maa t- schappelijke stages scholen, kerken. 2.4 Logeerhuis Twente te Zenderen Stichting Logeerhuis Twente is een initiatief geweest van het Steunpunt Informele Zorg. Het logeerhuis is in 2009 als proef gestart en in 2010 verder ontwikkeld. Begin 2011 is echter het faillissement aangevraagd door het bestuur van de stichting. 2.4.1 Aanbod Het logeerhuis had acht plaatsen en was bedoeld als respijtvoorziening. Mantelzorgers en/of zorgvragers kunnen individueel of samen een tijdje in het logeerhuis verblijven zodat de ma n- telzorger even van de dagelijkse zorg wordt ontlast. Het logeerhuis stond voor een gezellige en kleinschalige opvang, in een prettige omgeving, vrijwilligers droegen zorg voor een activite i- tenprogramma en er was een bus beschikbaar voor vervoer. Alle gasten hadden een eigen slaapkamer en badkamer, en er was een gezamelijke woonkamer, een tuin en een aangepaste badkamer voor mensen die rolstoelafhankelijk zijn. 2.4.2 Doelgroep Er zijn geen contra-indicaties. Eenmaal kon een logeerverblijf niet plaatsvinden, omdat de zor g- vrager eigen zuurstof nodig had en het logeerhuis niet voldeed aan de voorschriften van bran d- veiligheid. Haalbaarheidsstudie logeerhuis Bunnik e.o.

11 De overige belangstellenden konden allemaal terecht. Het logeerhuis was in bepaalde perioden gereserveerd voor bepaalde typen zorgvragers, zoals mensen met psychogeriatrische problem a- tiek. Dit werkte goed, aldus de geïnterviewde betrokkene. 2.4.3 Personele bezetting Er was een vaste kracht die overdag enkele uren aanwezig was voor het ondersteunen van vri j- willigers, het verzorgen van de intake en om bekendheid te geven aan het logeerhuis. Verder waren er 24 per dag opgeleide vrijwilligers aanwezig. Daarnaast kwam op indicatie de thuiszorg en de wijkverpleging. 2.4.4 Bezetting door gasten De bezetting was ongeveer 60%, waarbij de verwachting was dat dit door zou groeien naar 80%. Ongeveer tweederde van de gasten waren mantelzorgers en zorgvragers die samen kwamen. Ook kwamen mantelzorgers wel eens alleen. Ongeveer 10% bestond uit zorgvragers die alleen kwamen. 2.4.5 Financiering De financiering was gebaseerd op: - Eigen bijdrage van 125 per dag van mantelzorgers, die dit via de aanvullende zorgverzekering vergoed kregen voor maximaal 3-5 etmalen. De meeste gasten bleven een lang weekend of midweek. - Eigen bijdrage van 125 per dag van zorgvragers. Dit wordt niet vergoed via de aanvu l- lende verzekering. Alleen zorgverzekeraar Menzis wil dit nu ook via de aanvullende verzekering dekken. - Subsidie van gemeenten. Van tien gemeenten werd in totaal 50.000 bijgedragen. - Startsubsidie van de provincie - Startsubsidie van het Oranjefonds Na een succesvolle proefperiode werd het logeerhuis een feit: er bleek een behoefte en de financiering was rond. Op de financiering is het echter toch kort daarna gestruikeld: als gevolg van de financiële crisis zegden veel mantelzorgers hun aanvullende verzekering op, waardoor de basisfinanciering verdween. Daarnaast wilden gemeenten zich vanwege de gevolgen van de financiële crisis zich niet vastleggen op steun aan het logeerhuis. In januari 2011 heeft het b e- stuur toen faillissement aangevraagd. 2.4.6 Aanbevelingen Begin met kleine arrangementen voor verschillende doelgroepen, zodat de bezetting hoog is; Begin klein: huur voor een aantal weekenden per jaar iets af, bij voorkeur met een kookgelegenheid; Zorg dat je geen zorginstelling wordt. Leren van anderen

12 2.5 Hospice Kromme Rijnstreek In maart 2011 opende Hospice Kromme Rijnstreek haar deuren in Houten. Er kunnen vier ga s- ten verblijven. 2.5.1 Aanbod Palliatieve zorg met verblijf voor maximaal vier gasten. Gasten hebben de beschikking over een eigen appartement met aangepaste badkamer, hoog/laagbed, tv op de slaapkamer, z itje met o.a. slaapbank zodat familie kan blijven overnachten, keukenblokje, tv in de woonkamer. Daa r- naast is een grote gemeenschappelijke woonkamer met diverse zitjes en open keuken. Ook is er een stilteruimte. Het hospice heeft een prettige, ruime en hui selijke uitstraling en is kleinschalig. De wensen en het welzijn van de gasten staan voorop. Bezoek mag de hele dag blijven, koken, meehelpen met de verzorging etc. Omdat veel gasten erg ziek zijn is er meestal weinig behoefte aan georganiseerde activiteiten. 2.5.2 Doelgroep De doelgroep betreft mensen met een terminale aandoening met een levensverwachting van maximaal drie maanden. Ook mensen buiten Houten kunnen verblijven in het hospice: zij va l- len dan onder de verantwoordelijkheid van de hospice-arts. Ongeveer de helft van de gasten komt uit Houten zelf. De bezetting is zeer goed: 1 week na opening lag het al vol. Na een half jaar ligt de bezetting op 80-90%. Er zijn geen contraindicaties, ook mensen met psychogeriatrische problematiek zijn welkom. Er zijn voldoende vrijwilligers om zich om hen te bekommeren. 2.5.3 Personele bezetting Er zijn twee betaalde coördinatoren werkzaam. Bij een volledige bezetting is er s nachts en s morgens altijd een verpleegkundige aanwezig. Vrijwilligers zijn er 24 uur per dag. Ook de coördinatoren hebben een verpleegkundige achtergrond. Daarnaast wonen (toevalligerwijs) alle verpleegkundigen binnen 10 minuten afstand van het hospice. Ook zijn er 125 daartoe geschoolde vrijwilligers verbonden aan het hospice. Er zijn vrijwilligers vo or het koken, de zorg (ondersteunend aan de verpleegkundige), activiteiten, de tuin, schoonmaak, onderhoud en administratie. Een vrijwilliger verzorgt het rooster en inplannen van de vrijwilligers. De ervaring is dat veel oudere vrijwilligers een vast dagd eel willen, de jongere vrijwilligers niet. De vrijwi l- ligers varieren in leeftijd van 22 tot 74 jaar. Het aantrekken van vrijwilligers verloopt vrij makkelijk zolang er genoeg ruchtbaarheid aan het hospice wordt gegeven, zoals een advertentie in een plaatselijk krantje, oproep via kerken etc. 2.5.4 Financiering Alle gasten hebben een indicatie nodig van het CIZ, waardoor het Hospice een vergoeding krijgt vanuit de AWBZ. Daarnaast betalen gasten een eigen bijdrage van 30 per persoon per dag. Een aanvullende verzekering vergoedt deze eigen bijdrage grotendeels of helemaal. De Stic h- ting Vrienden en het bestuur vinden het zeer belangrijk dat het hospice voor iedereen toega n- kelijk is. Het is nog niet gebeurd dat gasten de eigen bijdrage niet konden financieren, maar het hospice treft in zo n geval een financiële voorziening met de gast. Door de Stichting Vrienden is veel geld ingezameld, waardoor het pand in eigendom van de stichting kon worden gebouwd. Er rust wel een hypotheek op. Voor de meubels en inrichting hebben veel bedrijven een vriendenprijs gerekend voor het hospice. Haalbaarheidsstudie logeerhuis Bunnik e.o.

13 2.5.5 Aanbevelingen Het kleinschalige karakter is van belang om huiselijkheid te bieden. Zodra het voor acht of tien personen is, is huiselijkheid bieden erg moeilijk; Een praktische indeling, een eigen badkamer, de mogelijkheid om zich met familie terug te trekken op de kamer is van belang; De Stichting Vrienden Van het Hospice heeft een belangrijke rol gespeeld bij de oprichting van het hospice en het inzamelen van middelen voor de aankoop van he t pand. Het zijn mensen die in hun eigen netwerk bronnen aanboren om aandacht, geld en goederen voor het hospice vrij te spelen. Hier komt veel kracht en energie vandaan; Men heeft zich verkeken op het realiseren van voldoende bergruime. Soms moeten m a- trassen en meubels tijdelijk worden opgeslagen. Daarnaast zijn er rolstoelen, rollators etc. die ook veel plek innemen. Leren van anderen

14 Hoofdstuk 3 Kwantitatieve verkenning van de behoefte De potentiële behoefte wordt in dit hoofdstuk via een vijftal sporen in beeld g e- bracht om een zo betrouwbaar mogelijk beeld te krijgen van de omvang van de behoefte en van onderscheiden doelgroepen daarbinnen. Elk spoor wordt afgesloten met een samenvatting. 3.1 Spoor 1: mantelzorgers 3.1.1 Aantal mantelzorgers Uit een landelijke studie 3 blijkt dat 20% van de volwassenen in Nederland mantelzorg biedt langer dan drie maanden en/of meer dan acht uur per week. 42% van deze mantelzorgers biedt zowel langdurig als intensieve hulp. Voor Bunnik en omliggende gemeenten gaat het om ruim 12.500 mantelzorgers. We gaan in het onderzoek uit van deze groep mantelzorgers. Tabel 1 Geraamd aantal mantelzorgersregio Bunnik Bunnik Houten Utrechtse Heuvelrug Wijk bij Duurstede Zeist Totaal Intensief en/of langdurig Intensief en langdurig 2.230 7.070 7.650 3.570 9.550 30.070 940 2.970 3.215 1.500 4.010 12.630 Bron: SCP 2010 en CBS 3.1.2 Kenmerken van mantelzorgers Uit landelijk onderzoek 4 blijkt dat 60% van de mantelzorgers vrouwen betreft. De gemiddelde leeftijd van mantelzorgers is 61 jaar, en de helft van de mantelzorgers bevindt zich in de lee f- tijdsgroep tussen de 45 en 65 jaar. Van de mantelzorgers biedt 40% hulp aan ouder/schoonouder, 18% aan partner, 11% aan (stief/pleeg)kind, 15% aan ander familielid en17% aan familie, kennissen, collega of buren. De meeste mantelzorgers bieden begeleiding en emotionele steun of toezicht. Ruim een kwart biedt echter ook persoonlijke verzorging en eveneens ruim een kwart verpleegkundige hulp. 3 Mantelzorg uit de doeken, SCP, 2010 4 Mantelzorg, SCP, 2009. Haalbaarheidsstudie logeerhuis Bunnik e.o.