Kleine hei: Rode Lijstsoorten dichtbij

Kleine hei: Rode Lijstsoorten dichtbij

Kleine hei: Rode Lijstsoorten dichtbij! Tekst: Kars Veling Rapportnummer: VS2003.025 Productie: De Vlinderstichting Postbus 506 6700 AM Wageningen telefoon: 0317-467346 fax: 0317-420296 email: info@vlinderstichting.nl homepage: www.vlinderstichting.nl Opdrachtgever: Gemeente Ede Deze publicatie kan worden geciteerd als: Veling, K. (2003). Kleine hei: Rode Lijstsoorten dichtbij! Rapport VS2003.025, De Vlinderstichting, Wageningen. Trefwoorden: Grasland, heide, natuurontwikkeling, bruine vuurvlinder, kamsalamander Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De Vlinderstichting en de opdrachtgever. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 1

Inhoud Inhoud...2 Samenvatting...3 Hoofdstuk 1 / Inleiding...4 Hoofdstuk 2 / Uitgangssituatie...5 Hoofdstuk 3 / Streefbeelden...7 Bosrand...7 Mantelvegetatie...7 Zoomvegetatie...8 Struweel met zomereik...8 Ruig grasland...8 Schraal grasland...8 Dichtgroeiende open grond...8 Poel...8 Oever...8 Hoofdstuk 4 / Inrichting...9 Bos- en bosrand...9 Struweel met zomereik...9 ruig gras...10 schraal gras...10 open grond...10 Poel...10 Oever...10 Hoofdstuk 6 / Beheer...11 Bosrand...11 Mantel...11 Zoom...11 struweel...11 ruig gras...12 schraal gras...12 open grond...12 Poel...12 Oever...12 Corridor...12 Hoofdstuk 7 / Maatregelen in de omgeving...13 Hoofdstuk 8 / Mogelijkheden voor Natuur- en Milieu-educatie...14 DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 2

Samenvatting De Kleine hei is een graslandperceel bij de Ginkel (gemeente Ede) dat al 15 jaar braak ligt. Het bestaat uit grasland met kruiden en was voor een flink deel met opslag van amerikaanse vogelkers volgelopen. In deze rapportage worden streefbeelden voor het terrein voorgesteld en wordt aangegeven op welke wijze deze te bereiken zijn. Hierbij wordt niet alleen naar het graslandje zelf gekeken, maar ook naar de omgeving. De streefbeelden zijn: geleidelijk verlopende bosrand (met zoom- en mantelsituatie), struweel, ruig grasland, schraal grasland, dichtgroeiend stuifzand en een poel met geleidelijk verlopende oever. Het gebied zal in ieder geval goed leefgebied gaan vormen voor de Rode Lijstsoorten bruine vuurvlinder, heivlinder en kamsalamander. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 3

Hoofdstuk 1 / Inleiding In opdracht van de gemeente Ede heeft de Vlinderstichting een inrichtings- en beheerplan gemaakt voor de Kleine hei, een graslandperceel in het bos ten Oosten van Ede. Voor de herinrichting gelden de volgende doelstellingen: Er ontstaat leefgebied voor levensvatbare populaties van bedreigde en minder algemene diersoorten, met name dagvlinders en amfibieën (onder andere de Rode Lijstsoorten bruine vuurvlinder en kamsalamander). Er wordt gezorgd dat het terrein goed toegankelijk is voor natuurrecreanten Er wordt informatie gegeven over de genomen maatregelen en over de te verwachten planten en dieren in het terrein. Er worden mogelijkheden aangegeven voor het gebruik van het terrein voor Natuur- en Milieu-educatie. Bij het maken van het plan zijn de de volgende punten betrokken: Bepaling uitgangssituatie Bepaling wens/streefbeelden in het terrein Te nemen inrichtingsmaatregelen om de streefbeelden te bereiken Te nemen beheermaatregelen Mogelijkheden voor educatie en natuurrecreatie Evaluatie, monitoring van de natuurwaarden voor en na de maatregelen DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 4

Hoofdstuk 2 / Uitgangssituatie De Kleine hei is ongeveer 5 hectare groot. De bodem bestaat uit leemarm en zwak lemig fijn zand. Het grondwater zit diep onder het maaiveld (grondwatertrap 7). Ondanks het beheer van nietsdoen is er een zeer bloemrijke situatie aanwezig. Met name jacobskruiskruid is dominant. Dit wordt voornamelijk in stand hgehouden door natuurlijke begrazing en door de wroetwerkzaamheden van wilde zwijnen. Hierdoor blijft er permanent open grond en kiemingsmogelijkheden voor allerlei kruiden. Figuur 1 Door wroeten van zwijnen blijven steeds open plekken aanwezig waar allerlei plantensoorten in kunnen kiemen De huidige bosrand verloopt zeer abrupt. Alleen door de plaatselijke opslag van amerikaanse vogelkers was er een geleidelijke overgang, maar deze zijn in het voorjaar van 2003 verwijderd. Het gebiedje is voor de meeste soortgroepen zeer slecht onderzocht. Het betreffende kilometerhok is alleen voor hogere planten goed onderzocht. Voor zoogdieren en dagvlinders slechts matig en voor de andere soortgroepen helemaal niet (www.natuurloket.nl). In 2002 is door Carlo van Rijswijk een route uitgezet door het terrein die is bezocht op 9 mei en 20 mei 2002. De volgende soorten zijn er toen waargenomen: boomblauwtje (Celastrina argiolus) 2 bruine vuurvlinder (Lycaena tityrus) 2 klein koolwitje (Pieris rapae) 8 mi-vlinder (Callistege mi) 4 sint jacobsvlinder (Tyria jacobaeae) 21 langsprietmot (Adela reamurella) 15 gele weidemier (lasius flavus) (nesten) > 100 spinnendoder (Anoplius viaticus) 4 DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 5

edelhert 2 (rand van het terrein) ree 1 zwijn De nesten van de gele weidemier zijn voornamelijk te vinden aan de zuidzijde van het perceel. Door een stagiair is de route in 2003 weer geteld. De gegevens staan in tabel 2. landkaartje 1 citroenvlinder 1 atalanta 3 dagpauwoog 1 gewone oeverlibel 2 groene zandloopkever 2 bronzen zandloopkever 9 zandhagedis 1 Figuur 2 Jacobskruiskruid wordt door veel vlinders gebruikt als nectarplant Tijdens de bezoeken aan het terrein voor het maken van de plannen (28 januari, 25 februari, 16 mei en 7 augustus) zijn de volgende soorten waargenomen (tabel 3). Klein geaderd witje (Pieris napi) 2 Kleine vuurvlinder (Lycaena phlaeas) 2 Bruine vuurvlinder (Lycaena tityrus) 3 Distelvlinder (Vanessa cardui) 1 Bruin zandoogje (Maniola jurtina) 10 Heivlinder (Hipparchia semele) 6 Hooibeestje (Coenonympha pamphilus) 2 Zwartsprietdikkopje (Thymelicus lineola) 8 Sint-jacobsvlinder (Tyria jacobaeae) 2 mi-vlinder (Callistege mi) 3 Klaverspanner (Chiasmia clathrata) 1 DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 6

Hoofdstuk 3 / Streefbeelden Figuur 3 Streefbeelden Kleine hei Bosrand Plaatselijk zijn inhammen in de bosrand voor een vergroting van de variatie. Op deze plaatsen is er een warmer microklimaat. Mantelvegetatie De overgang van bos naar grasland verloopt geleidelijk vanuit het bos via een hogere struiklaag en ruigtekruiden naar het grasland. In de mantelvegetatie komen diverse soorten struiken en kleine bomen voor zoals sleedoorn, sporkehout en lijsterbes. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 7

Zoomvegetatie De zoomvegetatie bestaat uit een rand met ruigtekruiden tussen de mantel en het grasland in. Struweel met zomereik Plaatselijk in het grasland is struweel, voor een vergroting van de variatie en beschutting. Als boom is zomereik aanwezig, sleedoorn, sporkehout en gewone lijsterbes vormen de dtruiklaag. Ruig grasland Delen van de grazige vegetatie zullen verruigen. Hier zal de vegetatie zich ongestoord ontwikkelen (afgezien van de natuurlijke begrazing en verstoring door het wroeten van zwijnen). Als er te veel verruiging optreed zal worden ingegrepen. Schraal grasland Het schraal en bloemrijk grasland is ideaal leefgebied voor vlinders en andere insecten. Schapezuring als waardplant voor de bruine vuurvlinder en voldoende nectarplanten zijn aanwezig. Dichtgroeiende open grond Schrale, open, zandige delen zullen langzaam dicht groeien en gefaseerd worden opengehouden. Voor allerlei warmte minnende insecten is dit een het ideale leefgebied. Poel In de forse poel is permanent water aanwezig en ontwikkelt zich een goede waterplanten-vegetatie. Dit is het leefgebied van onder andere de kamsalamander. Oever De oever verloopt geleidelijk met variatie tussen open, matig gesloten en gesloten oevervegetatie. Figuur 4 De huidige bosrand is abrupt DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 8

Hoofdstuk 4 / Inrichting Bos- en bosrand Kappen buitenste bomenrij Plaatselijk zullen bomen uit de buitenste bomenrij worden verwijderd. Het gaat hierbij om het creëren van inhammen. Er worden om en om twee en drie bomen verwijderd, met een varierende afstand tussen de inhammen van 1, 2 en drie bomen (zie schema). Kappen corridor naar open heistukje Net ten Noorden van de Kleine hei ligt een open plek in het bos. Deze plek wordt verbonden door het kappen van bomen. De baan van de corridor is niet recht, om te voorkomen dat er een winderige baan ontstaat. De corridor loopt via een bocht. De breedtre van de baan is tweemaal de boomhoogte. Kappen in de bospaden richting Planken Wambuis Langs de bospaden die vanaf de Kleine hei in de richting van Planken Wambuis lopen worden bomen verwijderd om zo zonnige bospaden te creëren. De kapwerkzaamheden kunnen gefaseerd worden uitgevoerd. Binnen drie jaar moet de corridor gereed zijn. Aanplanten struiken In de bosrand worden struiken aangeplant over een strook van gemiddeld vijf meter breed. Deze aanplant vindt plaats in de inhammen, maar ook aan de buitenrand van het bos. De aangeplante rand dient gevarieerd van breedte te zijn (variërend tussen 2 en 10 meter breed). Struweel met zomereik Het struweel zal worden aangeplant met zomereik (10%) als boomsoort en sleedoorn (40%) en sporkenhout (40%) als hoofdstruiksoorten. Daarnaast zal gelderse roos (5%) en lijsterbes (5%) worden aangeplant. In het midden van het huidige grasland. De zomereik wordt aan de noordzijde van het bosje worden aangebracht en zal moeten worden beschermd tegen vraat. De plantafstand is zodanig dat ze zich als solitaire bomen goed kunnen ontwikkelen. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 9

ruig gras Voor het streefbeeld ruig gras zijn geen inrichtingsmaatregelen noodzakelijk. schraal gras Voor het streefbeeld schraal gras zal de aanwezige vegetatie worden gemaaid en afgevoerd. Er zijn geen inrichtingsmaatregelen noodzakelijk. open grond Voor het streefbeeld open grand zal de aanwezige vegetatie, met de bovenste 10 centimeter van de bovenlaag moeten worden afgevoerd. Poel Oever De poel zal moeten worden gegraven en er zal een ondoorlatende (leem)laag moeten worden aangebracht. De wateraanvoer zal moeten worden gegarandeerd. De poel heeft een lengte van minimaal 60 meter en een maximale breedte van 15 meter. Bij het graven van de poel zal een geleidelijk verlopende oever worden aangelegd met een talud van 1:2. De waterdiepte dient in de droge periode minimaal 50 cm te zijn. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 10

Hoofdstuk 6 / Beheer Figuur 5 beheer Kleine hei Bosrand De kapwerkzaamheden zijn eenmalig. Er is geen beheer in het bos zelf noodzakelijk voor de instandhouding van de bosrand. Mantel In het eerste jaar moet de aanplant worden ingeboet. Na vijf jaar wordt een vierde deel van de struiken afgezet. Inde volgende jaren steeds een ander kwart (aansluitend bij de gemaaide zoom, zie verder). Zoom De zoomvegetatie, de kruidenzone van 5 tot 10 meter breed, wordt eens in de vier jaar voor een kwart gemaaid en afgevoerd. De strook wordt onderverdeel in vier stukken, waarvan er steeds een jaarlijks in de maaibeurt in september wordt mee gemaaid (delen 1, 2, 3 en 4) op de beheerkaart. struweel Het eerste jaar zal de aanplant worden ingeboet. Een strook van vijf meter aan de zuidzijde wordt eens in de twee jaar voor de helft gemaaid en afgevoerd (delen 2 en 4). DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 11

ruig gras In principe vindt hier geen beheer plaats. Afgewacht zal moeten worden hoe de begrazing zal zijn na de herinrichting. Ook het effect van de zwijnen kan wijzigen vergeleken met de huidige invloed en daardoor voor een andere uitgangspositie zorgen. De ontwikkeling van de vegetatie zal bepalend zijn voor het beheer. Eens in de vijf jaar zal opslag moeten worden verwijderd. schraal gras Eens in de twee jaar wordt de helft van het schraalgrasland gemaaid en afgevoerd (deel I in de even jaren, deel II in de oneven jaren). open grond Afhankelijk van het tempo waarin het dichtgroeit (is onder andere afhankelijk van de begrazingsdruk en de invloed van de zwijnen) eens in de vijf jaar voor de helft open trekken en weer laten dichtgroeien (delen A en B). Poel Oever Zorgen voor permanent minimaal 50% open water en permanente aanwezigheid van water- en oeverplanten. Zo nodig eens in de twee tot vijf jaar de helft van de vegetatie eruit halen en afvoeren in september. Het schonen kan met handkracht gebeuren of met een mobiele kraan met maaikorf. Het pad loopt langs de poel en deze is dus voor zwaardere voertuigen bereikbaar zonder dat grote schade wordt aangericht. Als er teveel houtopslag rond de poel verschijnt worden deze verwijderd om te sterke beschaduwing tegen te gaan. De vegetatie tussen de poel en het bos (de oostkant) wordt eens in de vier jaar voor de helft gemaaid en afgevoerd (delen 2 en 4). De vegetatie tussen de westoever en het pad wordt meegenomen in het beheer van het schraalgrasland en dus om de twee jaar voor de helft gemaaid en afgevoerd. Corridor Figuur 6 De corridor wordt voornamelijk door naaldbos gekapt In de corridor tussen de Kleine hei en het open stukje ten Noorden ervan zal eens in de vijf jaar minimaal de helft van de struik- en boomopslag moeten worden verwijderd. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 12

Hoofdstuk 7 / Maatregelen in de omgeving Er zal een verbinding gemaakt moeten worden voor soorten van open situaties naar de Oud Reemsterhei en Planken Wambuis. Dit kan door kleinschalig te kappen langs de paden. Hierbij gaat het vooral om kapwerkzaamheden aan de Noordzijde van het pad. Het kappen kan op dezelfde wijze gebeuren als wordt voorgesteld in de bosrand op de Kleine hei zelf (zie figuur). Op het kaartje staat de meest rechtstreekse verbinding aangegeven. Ook andere open gebieden zouden met het terrein Kleine hei moeten worden verbonden. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 13

Hoofdstuk 8 / Mogelijkheden voor Natuur- en Milieu-educatie Het terrein ligt vrij ver van de bewoonde wereld en vrij ver van parkeerplaatsen. Er zal een wandelroute langs de Kleine hei moeten worden gelegd. Bij het beginpunt van de wandeling zal een informatiebord moeten staan die de mensen wijst op de aanwezige natuurwaarden van de Kleine hei. De mensen moeten er naar toe gelokt worden. In het terrein zelf zal aandacht moeten worden gevraagd voor de natuurwaarden van de verschillende vegetatietypen. Per type zal een informatiebord moeten staan (open zand, poel, ruig grasland, schraal grasland en bosrand). Daarnaast zal op het begin informatie per seizoen moeten worden gegeven. Hierbij zullen de soorten genoemd moeten worden die de mensen ook echt te zien kunnen krijgen. Het pad loopt langs alle verschillende typen. Voorkomen moet worden dat de mensen zich buiten de paden begeven, door te zorgen voor een logische looplijn. Borden: Hoe waarom en voor welke soorten Geleidelijke bosrand Poel Ruigte Schraal grasland Open hei Struweel Herkenning, waar en wanneer te zien Bruine vuurvlinder Heivlinder Wild zwijn Ree Kamsalamander Platbuik Voorbeelden van informatieborden zoals in de Kleine hei geplaatst kunnen worden. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 14

Een deel van deze informatie kan worden geplaatst op een zogenaamde vlinderbank. Deze bank kan worden bedrukt met informatie. Het bestaat uit hard en krasvrij materiaal. In combinatie met een picknicktafel, waarop een kaart van de Kleine hei kan worden gedrukt is dit een multifunctioneel informatiepunt. Met de plaatselijke Natuur- en Milieu-organisaties zullen afspraken gemaakt moeten worden over het gebruik van het terrein en het monitoren van de ontwikkelingen. Er zal een route over het terrein van april tot oktober wekelijks geteld moeten worden en bij de poel zal een libellenroute wotrden uitgezet, die eens in de twee weken van mei tot oktober wordt geteld. Ook reptielen- en amfibieënmonitoring zal op de Kleine hei moeten worden opgezet. De zandhagedis zal gevolgd moeten worden op het open zandige deel en langs de rand van het bos. De poel is potentieel leefgebied van kikkers, padden en salamanders (waaronder de kamsalamander. DE VLINDERSTICHTING 2003 De Kleine hei, Rode Lijstsoorten dichtbij CONCEPT 15