Toen in 1979 de Evangelische

Het geloof verdedigen [1] Het karakter van vandaag Het christelijk geloof roept vandaag om verdediging, en dat zal moeten beginnen binnen de kerk. Maar wie de afgoden van de tijd aan de kaak wil stellen, moet beginnen bij een analyse van de eigen cultuur. Wat is het karakter van vandaag? Dr.ir. J.H. van Bemmel uit Maarssen is emeritus hoogleraar van de Erasmus Universiteit Rotterdam en voorzitter van het curatorium Leerstoelen Reformatorische Wijsbegeerte. Toen in 1979 de Evangelische Alliantie werd opgericht als platform voor bijbelgetrouwe christenen, voelden alle betrokkenen dat het de hoog ste tijd was een getuigende beweging tot stand te brengen. De oprichters beseften dat dit hun opdracht was, in de lijn van Jezus hoge priesterlijk gebed. Zij geloofden dat er zegen zou rusten op de getuigende eenheid van allen die het geloof in Jezus Christus als Zoon van God deelden, opdat, zoals Hij bad, de wereld zou geloven dat U mij gezonden hebt. De vraag is wat er na dertig jaar van dat eerste elan is terechtgekomen. Zeker, de Evangelische Alliantie is nog steeds het plat form voor bijbelse gelovigen, zoals ze dat vanaf het begin wilde zijn. Maar zijn er ook meer mensen in de wereld gaan geloven dat de Vader zijn Zoon heeft gezonden? Ondanks de alphacursussen blijkt de drempel om de kerk binnen te gaan hoog. Het behoren tot een kerk is minder vanzelf sprekend geworden. Daar zijn verschillende redenen voor: Eenheid is nog steeds ver te zoeken, al is de invloed van evangelischen op orthodoxen sterk gegroeid; het omgekeerde is minder het geval. Heel wat kerken hebben evangelische elementen binnengehaald in lied en litur gie, in de hoop daardoor de eigen jongeren binnen boord te kunnen houden. De vraag is of daarmee ook de inhoud van de verkondiging is versterkt. Er blijven ook essen tiële punten die onoverbrugbaar lijken, zoals de visie op het verbond. Nog steeds zijn er in ons land veel kerken en kerkjes en naast de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland ontstond tot veler verdriet een nieuwe kerk. Onder invloed van welvaart en wetenschap is de geloofsafval, vooral onder jongeren, exponentieel toegenomen. De prognoses ogen somber. De grotere kerken maar wat is groot? zijn onderhorig aan de tijdgeest. De moderne theologie heeft grote bressen geslagen en de vijandschap van buiten neemt toe. Het atheïsme maakt zich breed, tot aan busreclame en radiospotjes toe. Ik laat het bij deze constateringen, omdat ik hiermee niet veel nieuws toevoeg; er is al veel over gezegd en geschreven. Het laat zien dat het apologetisch getuigenis allereerst moet beginnen binnen de kerk. Jong Onze wereld is zeker voor jonge mensen heel anders dan een generatie geleden. Op de door snee christelijke school wordt soms nog maar basaal bijbelonderwijs gegeven. Het ver trouwde van thuis en de kerkelijke gemeente is afwezig in je jachtige baan, op hogeschool of universiteit; je leeftijdsgenoten kennen de naam van Jezus alleen als vloek. Onze jongeren groeien op in een wereld die zich zelfs niet afvraagt of er wel een God is; er zal wel iets zijn, maar wat dat is, is van latere zorg. De vraag naar de zin van het bestaan wordt niet ge steld, want er is al zo ontzettend veel dat de aan dacht opeist. De jeugd groeit op in een tijd van veel, snel en vluchtig. Bovendien verkondi gen de moderne evolutio nisten spijkerhard dat het leven zonder doel of zin is. Waarom zou je dan niet zelf je leven bepalen en er op jouw eigen tijd een eind aan maken? Het beeld is uiterst somber, maar het is niet anders. Waarom nemen immers talloze jonge mensen afscheid van de Waarom nemen talloze jongeren afscheid van kerk? kerk? Wat zij op de middelbare school, universiteit of hogeschool leren staat vaak haaks op wat zij in de kerk horen en waarmee zij zijn opgevoed. Hun ouders weten daar geen raad mee, want ze hebben zelf geen antwoorden. Christelijke jongerenorganisaties doen wat zij kunnen om dammen op te werpen, maar hebben vaak niet de mogelijkheden om de goddeloze tsunami s tegen te houden. Zijn dit niet precies de boze machten in de lucht, waarvan Paulus spreekt in zijn brief aan de Efeziërs? Veranderingen Er hebben de laatste kwart eeuw ook heel wat maatschappelijke veranderingen plaats gevon den die op kerken en gelovigen van invloed zijn: In de jaren zeventig nam de maatschappij voorgoed afscheid van wat men zag als conservatisme. Dogmatisme is sindsdien passé. In ons land wordt ondanks de wet van alles gedoogd; het gebruik van drugs voorop. 6 de waarheidsvriend 17 december 2009

Mensen hebben maling gekregen aan alle soor ten van gezag; van dat van ouders, leraren of autoriteiten. Rechters vinden dat het beledigen van de politie moet kunnen. Alloch tonen, meest van islamitische achtergrond, kwamen ons land binnen, waardoor de christelijke basis van onze cultuur onder druk kwam te staan. Er kwam een ongeken de welvaart, waarbij het gekste nog niet vreemd genoeg is. Het materialisme viert hoogtij. Het internet kwam en de wereld werd klein. De gaming industrie, waarin honderden miljoenen euro s omgaan, opende virtuele werel den, waarin je je kunt uitleven en waar normen en waarden niet bestaan. De aarde warmt op, maar wat zou het; de energie raakt op, maar na ons de zondvloed. Ben ik mijn broeders hoeder? We leven nú. Alles kan; alles mag. Tegenstand bieden Zo er ooit de noodzaak zou bestaan de handen ineen te slaan, dan is het nu, om onze jonge mensen een stevig hart onder de riem te steken, zodat zij tegenstand kunnen bieden aan de geest die werkt in de kin de ren der ongehoorzaamheid. Het is veelzeggend dat bij zowel links als rechts de haren recht overeind gaan als het onderwerp normen en waarden aan de orde komt. De tijd van opvoeden van jonge mensen volgens de richt lijnen die God al aan Israël gaf, is wel het laatste wat mensen zich wensen. Geen bevoogding, maar autonomie. De politieke invulling wordt kundig gedaan door D66. Geen opvoeding van mensen tot het kunnen dragen van verantwoor de lijkheid, maar in vol strek te ongebondenheid de weg gaan die je goeddunkt. Vrijheid heet dat, niet besef fend dat iemand pas vrij is als zij of hij zich aan Jezus Christus bindt. Dit leert ons niet alleen de Bijbel, maar dat laat de levensgeschiedenis van talloos velen om ons heen zien. Zo n weg is letterlijk doodlopend. Nog nooit waren er zoveel zelfmoordgevallen onder jonge mensen als in onze tijd. Het is de hoogste prioriteit de eigen jongeren vast te houden. Al te gemakkelijk laat de kerk hun bewustwording over aan de school of (studen ten)vereniging. Verenigingen en orga ni saties als IFES, l Abri, Navigators, CSR, Ichthus, en CSFR verdienen veel meer onder steu ning vanuit de kerk. Het is prachtig wat deze verenigingen doen om onze jongeren vast te houden als zij in de omgeving van een sterk geseculariseerde wetenschap terechtkomen. Er zijn tussen hen en de kerk nauwelijks bruggetjes. Onderuit halen Ik noemde het tegenstand bieden aan de geest die werkt in de kin deren der ongehoor zaamheid. Dan gaat het over de machten en krachten die ons en onze kinderen aftrekken van het geloof in de God van de Bijbel. Paulus spreekt in dit verband in de brief aan de Efe ziërs over het aandoen van de hele wapenrusting van God. Om de afgoden van onze tijd aan de kaak te kunnen stellen moet je allereerst een grondige analyse maken van de eigen cultuur. Daartoe hoort ook het zo nodig onderuit halen van de pretenties van de wetenschap, die voor velen de plaats van de religie heeft overgenomen. De mens van nu meent door onze moderne wetenschap alles te kunnen begrijpen. De leek wordt ingepeperd dat wat wij nu nog niet weten in de toekomst door de wetenschap zal worden ontdekt. De hoogmoed van de moderne mens is groot. Wij leven in een tijd van steeds beter zicht op de microkosmos en de macrokosmos. Hemel en hel zijn niet langer daarboven of beneden ; de aarde wordt niet omringd door de water vloed. De mens kan vluchten voor deze oneindigheid en in zijn schulp kruipen of zijn heil bij schijngoden zoeken. J.H. van Bemmel De Waarheidsvriend officieel orgaan van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk Hoofdbestuur ds. H.J. Lam, Ridderkerk, 1e voorzitter; ds. M.A. Kuijt, Huizen, 2e voorzitter; ds. J. Harteman, Kampen, secretaris; A.H. Teeuwissen, Huizen, penningmeester; ds. J.A. van den Berg, IJsselmuiden; ds. C. Blenk, Lienden; dr. P.F. Bouter, Leerdam; dr. M. van Campen, Zwartebroek; A.D. Drost, Werkendam; ds. C. van Duijn, Gouda; ds. C.H. Hogendoorn, Oud-Beijerland; mr. G. Holdijk, Uddel; ds. A.J. Mensink, Driesum; mr. D.G. van Vliet, Wilnis. Redactie drs. P.J. Vergunst (hoofdredacteur); drs. B.C.Ph. van der Waal-Goudriaan (eindredacteur); ds. C.H. Hogendoorn; mr. G. Holdijk; dr. W. Verboom Algemeen secretariaat en redactie drs. P.J. Vergunst bureau: Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn, tel. 055-5766660; Fax 055-5767707. Werkkamer thuis: tel. 055-5789132. E-mail: geref.bond@tiscali.nl www.gereformeerdebond.nl Voorlichter H. Geluk, tel. 0184-612632; E-mail: h.geluk@solcon.nl Ledenadministratie Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn, tel. 055-5766660. Advertenties Voor alle plaatsingen en informatie (uitgezonderd rouw advertenties): G. Verweij, tel. 0187-471020. Advertenties worden aangenomen tot tien dagen voor verschijning; verzenden naar uitg. Eilanden Nieuws, Postbus 8, 3240 AA Sommelsdijk onder vermelding van De Waarheidsvriend; e-mail: gertverweij@eilandennieuws.nl Abonnementenadministratie Voor nieuwe abonnees, adreswijzigingen enz. liefst schriftelijk: Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn. Prijs 45,50 per jaar. Losse nummers 0,95 p. st. plus verzendkosten. Bezorgklachten: tel. 055-5766660. Voor een nieuwe jaargang kan slechts voor 1 december worden opgezegd. Productie Opmaak ReproVinci BV, www.reprovinci.nl Druk Kon. BDU Grafisch Bedrijf BV Gesproken editie Informatie en opgave: CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden, Postbus 131, 3850 AC Ermelo, tel. 0341-565499. Digitale jaargangen Informatie en opgave: Stichting Reformatica, p/a Valleistraat 52, 3901 RT Veenendaal tel. 0318-624648, e-mail: w.m.j.muije@solcon.nl ISSN: 0167-3262. Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond (THGB) Johannes Calvijn Directeur: dr. J. Hoek, e-mail: jhoek@che.nl Postbus 80, 6710 BB Ede, tel. school (CHE): 0318-696300, fax 0318-696396, www.thgb.tk de waarheidsvriend 17 december 2009 7

Het geloof verdedigen [2] Alleen Bijbel heeft antwoord Een krachtig verdediger in de moderne tijd is C.S. Lewis. We mogen hopen dat er steeds mensen zullen zijn zoals hij: op zoek naar de bron van ons kennen en voorvragen stellend bij de hedendaagse cultuur en wetenschap. Dr.ir. J.H. van Bemmel uit Maarssen is emeritus hoogleraar van de Erasmus Universiteit Rotterdam en voorzitter van het curatorium Leerstoelen Reformatorische Wijsbegeerte. Al in de begintijd van de christelijke kerk voelden gelovigen de noodzaak tot het apologetisch getuigenis. Verschillende kerkvaders hebben het christelijk geloof verdedigd bij de Romeinse overheid. Veel later geeft Blaise Pascal, de zeventiendeeeuwse, veel te vroeg gestorven christelijke denker, in zijn Pensées een verdedi ging van het geloof. Van hem zijn de volgende, nog altijd gel dende uitspraken van belang als we erover nadenken hoe ons geloof te verdedigen: Het is verwonderlijk dat geen enkele bijbelschrijver zich ooit bediend heeft van de natuur om God te bewijzen. Allen wijzen op de weg van het geloof. En: Alleen met het hart, onze kern en ons diepste zijn, kunnen we contact met God hebben. En: Als God bestaat is Hij ongrijpbaar; ons verstand is niet bij machte om Hem te bevatten. Stevige vragen Christenen zouden, net als C.S. Lewis, stevige vragen mogen stellen bij zaken als: Als er een big bang was, wat of wie zat daar dan achter? Waarom is er orde en wetmatigheid in de werkelijkheid en niet alleen maar chaos? Als de natuurconstanten zo fijn op elkaar zijn afgestemd om het leven op aarde mogelijk te maken, wie bedacht ze dan? Als alle leven uit een eerste cel voortkomt, wie zorgde er dan voor dat er überhaupt een complexe cel kon ontstaan? Als cellen essentieel zijn voor alle leven, wie bedacht dan de informatie, zoals vastgelegd in de structuur van het DNA? Het zijn wijsgerige en ten diepste religieuze vragen naar de eerste oorzaak van de kosmos. Pascal liet zien dat we onze zoektocht weliswaar in de geschapen werkelijkheid kunnen begin nen, maar dat de antwoorden er alleen komen als de Bijbel opengaat. Als wij geloven dat de God van de Bijbel identiek is aan de Architect achter de werkelijkheid, dan vallen de schellen ons letterlijk van de ogen en zien wij de resultaten van Zijn scheppen miljardvoudig voor ons. Het is bij dit soort overwegingen geruststellend te weten dat zowel christenen als ongelovigen verke ren in dezelfde, door God geschapen wer kelijk heid. Dit te beseffen haalt alle kramp weg uit het apologetisch getuigenis. Christen moet net als C.S. Lewis vragen stellen Niet concreet genoeg Drs. W. Dekker, studiesecretaris van de IZB, schreef in een artikel voor Theologia Reformata over het christelijk getuigenis: De vragen: waarom geloven in God, hoe weten we dat Hij geen product is van onze fantasie, wie is God, de vragen van de prolegomena [dogmatische voorvragen], moeten nadrukkelijk aan de orde komen. Ik ben het daar zeer mee eens. De vraag wie Hij was stelde Jezus Zelf aan zijn leerlingen. Het is de kernvraag sinds Zijn verschij ning in de geschiedenis van de mens heid. Op het gesprek met hedendaagse ongelovigen moeten we ons terdege voorbereiden. De discussies van dit jaar over schepping en evolutie munten niet uit door goede voorbereiding en grondige kennis. Daar is in onze gecompliceerde tijd hulp bij nodig. Voor het onderzoeken van de vooronderstellingen van menselijk denken kan men te rade gaan bij de Stichting voor Reformatorische Wijsbegeerte, die hieraan grondig aandacht besteedt. Veel christgelovigen hebben er geen weet van wat voor goud we met deze wijsbegeerte in handen hebben. Ik denk dat de goegemeente, die elke zondag trouw ter kerke gaat, nog te weinig besef heeft van de zuigkracht van de afgoden van onze tijd. We worden erdoor om spoeld en hebben ons onbewust geleidelijk aangepast. Helaas worden vanaf de preekstoel de afgoden niet concreet genoeg aange we zen. Trouwens, hoort de gemeente wel het verschil tussen een voluit bijbelse prediking, waarin Jezus Christus wordt verkondigd, en een preek waarbij je alleen maar met een goed gevoel de kerk uit gaat? Kan de gemeente de geesten wel onder scheiden? Zouden binnen kerkelijke gemeenten niet veel meer Gideonsbenden (denktanks) moeten worden gevormd van gemeente leden, die de voorhoede naar buiten vormen? Er zijn voor beelden daarvan in ons land en daarbuiten. Ik denk bijvoorbeeld aan Tim Keller s Redeemer Church. Als je zijn preken beluistert, dan valt op dat er bijna geen keer voorbij gaat dat hij geen analyse geeft van een stukje moderne cultuur of refereert aan C.S. Lewis of John Stott. Apologeten van hun formaat zijn zeldzaam. >> de waarheidsvriend 24 december 2009 17

Moderne wetenschap Lewis vroeg zich af hoe het toch komt dat God helemaal verdwenen is uit de moderne cultuur. Een kind snapt toch al dat alles een oorzaak heeft: atomen zijn er niet zonder ele mentaire bouwstenen (waar komen die trouwens vandaan?), het heelal is er niet zonder een eerste begin (wie of wat heeft dat veroorzaakt?). Lewis dacht na over de unieke verschij ning van de mens te midden van miljarden levensvormen. Hij is er niet zomaar of toevallig, maar elk mens staat met een doel in het leven. Dit staat in schrille tegenstelling tot wat sommige wetenschappers daarvan vinden. Ik las van een bekende Nobelprijswinnaar de uitspraak: Al uw vreugde en verdriet, uw herinneringen en plannen, uw identiteit en vrije wil, behelzen in feite niet meer dan het gedrag van een onmetelijke hoeveelheid zenuwcellen en hun bijbeho ren de moleculen. De moderne wetenschap heeft de plaats van de religie ingenomen. Haar priesters menen ex cathedra uitspraken te kunnen doen over oorsprong en zin van de werkelijkheid. Mensen ver trouwen op de menselijke rede. Het geloof in het menselijk verstand wordt in talloze geschriften beleden. Wie iets anders gelooft wordt fel bestreden. Dawkins Ik denk daarbij aan het laatste boek van Richard Dawkins God als Misvatting. Het ver trouwen op het verstand gaat gepaard met verdediging van de menselijke autonomie en een stre ven naar zo groot mogelijke zelfbeschikking. Waarden en normen worden aan het zelfde ver stand ontleend; buiten dat is er immers niets om op terug te vallen. Alister McGrath, van origine moleculair bioloog en nu theoloog in Londen, is een van de weinigen die Mensen hebben weinig besef van zuiging afgoden met Dawkins op zijn eigen terrein de strijd aanbindt. McGrath stelt zowel Dawkins ongefun deer de keuze voor het atheïsme als zijn onkunde van het christe lijk geloof scherp aan de kaak. Waar Dawkins als bioloog weten schap pe lijk voorzichtig formuleert, maakt hij als atheïst rare sprongen om zijn standpunt aan de man te brengen, in redeneringen vol simplificaties. Los van zijn venijnige uithalen naar ieder die (nog) gelooft, is Dawkins grootste misser mijns inziens dat hij meent door kennis van aspecten van de werkelijkheid de hele werkelijkheid te kunnen verklaren. Er klopt niets van zijn uitspraak dat de wetenschap ons een verklaring biedt hoe complexiteit uit eenvoud ontstaat. Het is juist andersom: in onze wetenschap analyseren we de werkelijkheid door slechts naar aspecten te kijken. Hoe uit al die onderdelen een geheel ontstaat, is steeds weer verrassend. In de ban Zo bont als in zijn laatste boek heeft Dawkins het nog niet eerder gemaakt, want hij raadt in feite alle wetenschappen aan om maar de zienswijze van zijn evolutionisme over te nemen. Hij verwijt christenen dat hun geloof geen wetenschappelijke basis heeft (daarin heeft hij trou wens groot gelijk), maar is zelf even min in staat zijn eigen vooronderstellingen op eniger lei wijze te onderbouwen. Mensen als hij zijn in de ban van wat sciëntisme wordt genoemd, een levensvisie waarbij er buiten de langs wetenschappelijke weg verkregen kennis geen betrouwbare kennis bestaat. Het bestaan van God is voor hem een onmoge lijke gedachte. Alles is materieel verklaarbaar, ook menselijk gedrag, inclusief hoe hij denkt over normen en waarden. Het leven is naar zijn mening volkomen zinloos. J.H. van Bemmel De Waarheidsvriend officieel orgaan van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk Hoofdbestuur ds. H.J. Lam, Ridderkerk, 1e voorzitter; ds. M.A. Kuijt, Huizen, 2e voorzitter; ds. J. Harteman, Kampen, secretaris; A.H. Teeuwissen, Huizen, penningmeester; ds. J.A. van den Berg, IJsselmuiden; ds. C. Blenk, Lienden; dr. P.F. Bouter, Leerdam; dr. M. van Campen, Zwartebroek; A.D. Drost, Werkendam; ds. C. van Duijn, Gouda; ds. C.H. Hogendoorn, Oud-Beijerland; mr. G. Holdijk, Uddel; ds. A.J. Mensink, Driesum; mr. D.G. van Vliet, Wilnis. Redactie drs. P.J. Vergunst (hoofdredacteur); drs. B.C.Ph. van der Waal-Goudriaan (eindredacteur); ds. C.H. Hogendoorn; mr. G. Holdijk; dr. W. Verboom Algemeen secretariaat en redactie drs. P.J. Vergunst bureau: Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn, tel. 055-5766660; Fax 055-5767707. Werkkamer thuis: tel. 055-5789132. E-mail: geref.bond@tiscali.nl www.gereformeerdebond.nl Voorlichter H. Geluk, tel. 0184-612632; E-mail: h.geluk@solcon.nl Ledenadministratie Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn, tel. 055-5766660. Advertenties Voor alle plaatsingen en informatie (uitgezonderd rouw advertenties): G. Verweij, tel. 0187-471020. Advertenties worden aangenomen tot tien dagen voor verschijning; verzenden naar uitg. Eilanden Nieuws, Postbus 8, 3240 AA Sommelsdijk onder vermelding van De Waarheidsvriend; e-mail: gertverweij@eilandennieuws.nl Abonnementenadministratie Voor nieuwe abonnees, adreswijzigingen enz. liefst schriftelijk: Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn. Prijs 45,50 per jaar. Losse nummers 0,95 p. st. plus verzendkosten. Bezorgklachten: tel. 055-5766660. Voor een nieuwe jaargang kan slechts voor 1 december worden opgezegd. Productie Opmaak ReproVinci BV, www.reprovinci.nl Druk Kon. BDU Grafisch Bedrijf BV Gesproken editie Informatie en opgave: CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden, Postbus 131, 3850 AC Ermelo, tel. 0341-565499. Digitale jaargangen Informatie en opgave: Stichting Reformatica, p/a Valleistraat 52, 3901 RT Veenendaal tel. 0318-624648, e-mail: w.m.j.muije@solcon.nl ISSN: 0167-3262. Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond (THGB) Johannes Calvijn Directeur: dr. J. Hoek, e-mail: jhoek@che.nl Postbus 80, 6710 BB Ede, tel. school (CHE): 0318-696300, fax 0318-696396, www.thgb.tk de waarheidsvriend 24 december 2009 19

Het geloof verdedigen [3, slot] Moerassige bodem Wie de werkelijkheid wetenschappelijk bestudeert, gaat niet zomaar geloven in een Schepper. Wel ga je je afvra gen hoe de kosmos tot stand kwam en of er een bedoeling achter zou kunnen steken. Maar niet zelden leidt dat tot speculatie. Dr.ir. J.H. van Bemmel uit Maarssen is emeritus hoogleraar van de Erasmus Universiteit Rotterdam en voorzitter van het curatorium Leerstoelen Reformatorische Wijsbegeerte. Omge keerd, als je gelooft in God, ben je dankbaar dat je Zijn hand mag ontwaren in de schepping. Het maakt je zeer bescheiden en wars van alle overmoed. De Britse theoloog Lesslie Newbigin ziet het uitbannen van teleologische aspecten de ontkenning van zin en doel van de werkelijkheid als het centrale omslagpunt van de moderne wetenschap. Daarmee is ook de vraag naar de oorsprong van de werkelijk heid, laat staan naar God, buiten gesloten. De wetenschap is ook principieel niet in staat zich uit te spreken over normen en waarden. Alleen een hernieuwd inzicht dat er meer bestaat tussen hemel en aarde dan wij met de weten schap kunnen ontdekken, biedt de wetenschapper een uitweg. Iets Het geloof in iets schommelt al jaren rond 70 procent van de Nederlandse bevolking. Heel wat mensen, onder wie vooral wetenschappers, beweren dat zij helemaal niet (meer) geloven. Maar Als we niet geloven, wat geloven we dan? Het is de titel van een boekje dat de discussie behelst tussen de Italiaan se schrijver Umberto Eco en kardinaal Carlo Maria Martini van Milaan. Eco zegt dat hij ongelovig is, Martini gelooft. Zij behandelen een hoogst actueel thema: je kunt wel zéggen niet te geloven, maar waar haal je dan bijvoorbeeld je normen vandaan, waar is je gedrag op gebaseerd, waarom zou je om andere mensen geven, zo vraagt Martini. Ik voeg toe: wat is de basis voor genegenheid, laat staan liefde van mens tot mens? De vraag dringt zich op waar mensen die niet in God geloven hun handelen dan wel op baseren. Waarom zou je in vrede met andere mensen willen leven als je niet gelooft dat God er is en dit van je vraagt? Is je handelen dan bijvoorbeeld gebaseerd op als ík maar goed ben voor anderen, zijn zij ook goed voor mij of op het besef dat geen maatschappij kan bestaan wanneer daarin de wet van de jungle geldt? Elk mens Toch is het helemaal niet vreemd wanneer niet-gelovigen en andersgelovigen hetzelfde morele gedrag vertonen als christenen. Paulus schrijft in de Romeinenbrief over degenen die niet geloven: Zijn onzichtbare eigenschappen zijn vanaf de schepping van de wereld zicht baar in Zijn werken, Zijn eeuwige kracht en goddelijkheid zijn voor het verstand waarneem baar. Elk mens is dus in staat in te zien dat er een eeuwige kracht en goddelijk heid achter de werkelijkheid schuil gaat. De mens is begiftigd met een ingeschapen begrip van goed en kwaad, zijn geweten. Immanuel Kant, de filosoof van het reine Vernunft (de zuivere rede), was daarvan diep onder de indruk, al meende hij dat de mens uiteindelijk slechts verantwoordelijk is jegens zichzelf. Maar als ons verstand is verduisterd en ons geweten bezoedeld, dan moeten wij ons er niet over verbazen dat ook ons zicht op goed en kwaad mistig wordt. Denkbeeldige wereld Een christen gelooft dat de morele grondslag hem wordt aangereikt in de Bijbel: de wet van God. Zou het kunnen zijn, zo stelt Newbigin, dat wij al 250 jaar leven in een denkbeeldige wereld, waarin de westerse mens meent dat de wereld van de wetenschap samenvalt met de echte wereld? Hebben we in de Verlichting en de ontwikkelingen daarna niet te veel waarden overboord gezet, in de mening dat wij ons wel aan onze eigen haren (ons verstand) uit het moeras konden trekken? Dat zou best eens het geval kunnen zijn. Achter alle meningen gaat een waardensysteem schuil. Het al dan niet door een spreker aanhangen van een waardensysteem wordt meestal niet expliciet gemaakt. Dat geldt trouwens ook voor boeken. De meeste auteurs maken hun eigen uitgangspunt niet duidelijk. Daar is eigenlijk een stevige wijsgerige scholing voor nodig, maar de meeste auteurs zijn op zijn best amateurfilosofen en dan nog slechte ook. Afschaffing van de mens Het moderne wereldbeeld is ten diepste terug te voeren op het idee dat de mens niet meer is dan een complexe samenstelling van moleculen, gedurende vele miljoenen jaren tot stand gekomen door toeval en alleen maar bepaald door natuurlijke omstandigheden en selectieprocessen. Zo n gedachte heeft alles te maken met de aanpak van de moderne wetenschap, waarbij slechts naar delen van het geheel wordt gekeken (reductionisme). De moderne wetenschap wordt volgens C.S. Lewis misbruikt door een elite die gelooft in een materialistische verklaring van de werkelijkheid. Alles is ontstaan uit niet-intelli gente materie, zegt deze elite. Het is een wereldbeschouwing die onze hele maat schap pij heeft doordrongen, inclusief ons 10 de waarheidsvriend 30 december 2009

gedrag, onze gevoelens en zelfs onze ethiek en religie. Lewis zag al vroeg in dat het reductionisme, wat tot zo n groot succes heeft geleid in de moderne wetenschap, op den duur ook zal worden toegepast op morele waarden en gevoe lens. Als immers de menselijke geest kan worden gereduceerd tot zenuwcellen dan zal dit voorspel bare resultaten hebben: de afschaffing van de mens. De verovering van de natuur door de mens, aldus Lewis, zal uitmonden in de verovering van de mens door de natuur. Het leek alsof de natuur de handen omhoog stak als teken van overgave, maar het betekende dat die handen omhoog gingen om ons te omknellen. Complexer Wetenschappers zijn onder de indruk van de resultaten van hun wetenschap. En die zijn ook ronduit adembenemend. Door dat succes is de gedachte gaan leven dat alle grote problemen op den duur wel zullen worden opgelost, mits er maar voldoende geld en tijd ter beschikking is. Die oplossingen blijken heel wat complexer te zijn dan gedacht. Bovendien zadelt die zelfde wetenschap de wereld op met, naar het blijkt, onoplosbare proble men op het gebied van energie, vervuiling, voedsel, verkeer, armoede, infectieen welvaarts ziekten. Niet voor niets wordt de moderne wetenschapper wel vergeleken met de tovenaarsleerling uit het bekende sprookje. Ondanks de grote vorderingen in wetenschap en techniek hebben wij het toenemen de gevoel dat de mensheid de problemen niet meer in de hand heeft. De welvaart is groot, maar misdaad en oorlogen zijn niet verdwenen, maar juist omvangrijker geworden en veel mensen worden nog steeds uitgebuit. Beducht Als wetenschappers het voor het zeggen hebben, dan mogen wij niet meer inzicht van hen verwachten dan dat wat zij op hun beperkte onderzoeksgebied hebben verworven. Lewis zei daarvan: Ik ben beducht voor de macht van specialisten, omdat zij beweringen doen buiten hun gebied van expertise. Een wetenschappelijke opleiding geeft iemand geen extra gezag over politieke zaken. Wetenschappelijke experts kunnen het net zo vaak goed of mis hebben als iedereen, zeker als zij buiten het veld van hun expertise treden. Zij kunnen verblind zijn door hun eigen vooroordelen en hun eigen stokpaardjes berijden. Moerassig Apologetiek heeft niet alleen te maken met het verdedigen van het christe lijk geloof tegenover het atheïsme en de moderne theologie van onze tijd, maar ook met het kunnen aantonen dat alle ongeloof een moerassige basis heeft de zand grond waarvan Jezus spreekt. De meeste mensen hebben niet door dat hun iets op de mouw wordt gespeld, iets wat puur op een uit de lucht gegrepen denkbeeld, een geloof, berust; namelijk dat er niets anders zou bestaan dan alleen maar materie. Bij hedendaagse apologetiek denk ik dus aan twee invalshoeken: (1) ontmaskeren van wat zich aan ons als surrogaatgoden voordoet en (2) verdedigen van wat de unieke inhoud van het Evangelie is. Dat kan niemand alleen. Daar zullen we zeker in onze tijd de handen voor ineen moeten slaan. Gelukkig zijn er ook op het gebied van de christelijke wetenschaps beoefening nog steeds verschillende instituten en bewegingen actief. Ik noemde al de Refor ma to ri sche Wijsbegeerte, maar kan daar gelukkig het getuigenis van vele christen-wetenschap pers aan universiteiten aan toevoegen. Bij elkaar blijven het kleine Gideonsbenden. De christelijke gemeente bekleedt in dit alles een sleutelpositie. We zijn niet geroepen tot een comfortabel leven over goten met een christelijke saus, maar tot onderlinge gemeenschap met een visie voor de wereld. Bovenal dringt ons de liefde tot Jezus Christus, Die in de avond voor Zijn lijden bad om de eenheid van allen die in Hem geloven. Dan zal ook de wereld geloven dat de Vader Hem heeft gezonden. J.H. van Bemmel De Waarheidsvriend officieel orgaan van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk Hoofdbestuur ds. H.J. Lam, Ridderkerk, 1e voorzitter; ds. M.A. Kuijt, Huizen, 2e voorzitter; ds. J. Harteman, Kampen, secretaris; A.H. Teeuwissen, Huizen, penningmeester; ds. J.A. van den Berg, IJsselmuiden; ds. C. Blenk, Lienden; dr. P.F. Bouter, Leerdam; dr. M. van Campen, Zwartebroek; A.D. Drost, Werkendam; ds. C. van Duijn, Gouda; ds. C.H. Hogendoorn, Oud-Beijerland; mr. G. Holdijk, Uddel; ds. A.J. Mensink, Driesum; mr. D.G. van Vliet, Wilnis. Redactie drs. P.J. Vergunst (hoofdredacteur); drs. B.C.Ph. van der Waal-Goudriaan (eindredacteur); ds. C.H. Hogendoorn; mr. G. Holdijk; dr. W. Verboom Algemeen secretariaat en redactie drs. P.J. Vergunst bureau: Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn, tel. 055-5766660; Fax 055-5767707. Werkkamer thuis: tel. 055-5789132. E-mail: geref.bond@tiscali.nl www.gereformeerdebond.nl Voorlichter H. Geluk, tel. 0184-612632; E-mail: h.geluk@solcon.nl Ledenadministratie Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn, tel. 055-5766660. Advertenties Voor alle plaatsingen en informatie (uitgezonderd rouw advertenties): G. Verweij, tel. 0187-471020. Advertenties worden aangenomen tot tien dagen voor verschijning; verzenden naar uitg. Eilanden Nieuws, Postbus 8, 3240 AA Sommelsdijk onder vermelding van De Waarheidsvriend; e-mail: gertverweij@eilandennieuws.nl Abonnementenadministratie Voor nieuwe abonnees, adreswijzigingen enz. liefst schriftelijk: Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn. Prijs 45,50 per jaar. Losse nummers 0,95 p. st. plus verzendkosten. Bezorgklachten: tel. 055-5766660. Voor een nieuwe jaargang kan slechts voor 1 december worden opgezegd. Productie Opmaak ReproVinci BV, www.reprovinci.nl Druk Kon. BDU Grafisch Bedrijf BV Gesproken editie Informatie en opgave: CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden, Postbus 131, 3850 AC Ermelo, tel. 0341-565499. Digitale jaargangen Informatie en opgave: Stichting Reformatica, p/a Valleistraat 52, 3901 RT Veenendaal tel. 0318-624648, e-mail: w.m.j.muije@solcon.nl ISSN: 0167-3262. Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond (THGB) Johannes Calvijn Directeur: dr. J. Hoek, e-mail: jhoek@che.nl Postbus 80, 6710 BB Ede, tel. school (CHE): 0318-696300, fax 0318-696396, www.thgb.tk de waarheidsvriend 30 december 2009 11