SCHAUEN SEHEN DARSTELLEN

C A T A L O G U S

KIJKEN ZIEN VERBEELDEN Actuele kunst uit Dachau (D), Tervuren (B) en Gemeente Renkum (NL) SCHAUEN SEHEN DARSTELLEN Aktuelle Kunst aus Dachau, Tervuren und Gemeinde Renkum Catalogus Katalog EuroArt Tentoonstelling - EuroArt Ausstellung Museum Veluwezoom 6 oktober 2012 17 februari 2013 Kasteel Doorwerth, Fonteinallee 2, 6865 ND Doorwerth

Inhoudsopgave / Inhaltsverzeichnis 1 Kunstenaarsdorpen Dachau, Tervuren en Gemeente Renkum binnen EuroArt Künstlerkolonien Dachau, Tervuren und Gemeinde Renkum innerhalb EuroArt 2 Thematiek van de tentoonstelling Kijken zien verbeelden Thematik der Ausstellung Schauen sehen darstellen 3 Kunst aus Dachau Kunst uit Dachau 4 Kunst uit Tervuren Kunst aus Tervuren 5 Kunst uit de Gemeente Renkum Kunst aus der Gemeinde Renkum

Hoofdstuk 1

1 Kunstenaarsdorpen Dachau, Tervuren en Gemeente Renkum binnen EuroArt Künstlerkolonien Dachau, Tervuren und Gemeinde Renkum innerhalb EuroArt EuroArt De Europese Federatie van Kunstenaarsdorpen, EuroArt, werd in 1994 in Brussel opgericht onder het beschermheerschap van het Europese Parlement en de Europese Commissie om een netwerk van kunstenaarsdorpen en -plaatsen in Europa te creëren. Deze vormen een belangrijk gemeenschappelijk Europees cultureel erfgoed; ze stonden aan de basis van belangrijke kunststromingen en vernieuwden in de 19e en 20e eeuw de Europese kunst als voorloper van stijlen zoals het realisme, het impressionisme, het symbolisme, het fauvisme, het surrealisme en het expressionisme. Tot de vroege kunstenaarsplaatsen behoorden Dachau, bij München; Tervuren, bij Brussel en Oosterbeek-Wolfheze, Gemeente Renkum in Nederland. EuroArt telt momenteel ongeveer 100 leden en organisaties, waarvan rond 40 procent uit steden en gemeentes bestaat, die in totaal 21 Europese landen representeren. Tot de belangrijke activiteiten behoren kunstuitwisseling en gezamenlijk georganiseerde tentoonstellingen. Culturele samenwerking Dachau Tervuren - Renkum Met Tervuren in België en Stadt Dachau in Duitsland heeft de gemeente Renkum sinds begin van 2005 een cultureel samenwerkingsverband. De gemeenten zijn elkaar in het kader van EuroArt regelmatig tegengekomen. Vanwege hun gemeenschappelijke belangen en gezien hun geografische ligging is het idee geboren om een stapje verder te gaan met elkaar en zich niet te beperken tot kunst uit het einde van die 19e eeuw. Zo dragen hedendaagse kunstenaars met werken bij aan de tentoonstellingen in partnerplaatsen. 3

De schilders van Dachau Tegen het midden van de 19 de eeuw ontdekten de schilders (van München) Dachau. Zij wilden de ateliers uit waar tot dan toe ver van de werkelijkheid geschilderd werd. Aangetrokken en gefascineerd door het unieke veenlandschap (tussen Dachau en München) met zijn kleurnuances en lichtvariëteit trokken ze er op uit en schilderden in de open lucht. De tijd van het en plein air schilderen was aangebroken. Een van de eerste schilders die de schoonheid van het landschap bij Dachau ontdekte was Johann Georg von Dillis en er zouden er velen volgen. Zo kwam ook Carl Spitzweg naar Dachau; hij woonde er van 1850 tot 1870. De grootste bloei als kunstenaarsplaats gaf Dachau te zien vanaf 1890. Rond 1900 werd gezegd dat elke tiende persoon die men op straat tegenkwam een schilder was. De Dachauers namen de kunstenaars vriendelijk in hun midden op. Zolderkamers werden met eenvoudige middelen tot ateliers verbouwd en tegen een lage huur verhuurd. De belangrijkste schilders rond de eeuwwisseling waren Adolf Hölzel, Ludwig Dill en Arthur Langhammer. Het waren vrienden die samen naar nieuwe uitdrukkingsvormen zochten. Met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 eindigde deze bloeiperiode. Van de blijvende verbondenheid met de beeldende kunst getuigt de Dachauer Gemäldegalerie. De Künstlervereinigung Dachau (KVD) is vandaag de dag een vereniging van algemeen nut, met een vijftig werkende leden en ongeveer evenveel donerende leden. De KVD houdt een eigen galerie in stand met acht tentoonstellingen per jaar. Rond Kerstmis is de tentoonstelling gewijd aan het werk van de leden. Met kunstenaars en kunstenaarsplaatsen over de hele wereld worden contacten onderhouden, onder andere via EuroArt, en vindt er uitwisseling plaats. 4

Die Maler in Dachau Gegen Mitte des 19. Jahrhundert entdeckten die Maler Dachau, sie wollten heraus aus den Ateliers, wo sie bisher zurückgezogen von der Welt wirkten. Angezogen und fasziniert von der einmaligen Moorlandschaft mit ihren Farbnuancen und Lichtstimmungen, zogen Sie hinaus, und malten ihre Motive unter freiem Himmel. Die Zeit der Freilichtmalerei war gekommen. Einer der ersten Maler der die Schönheit der Landschaft um Dachau entdeckte war Johann Georg von Dillis und noch viele weitere sollten folgen. So kam auch Carl Spitzweg nach Dachau, er lebte da in den Jahren 1850-1870. Es zog immer mehr Maler nach Dachau, 1870 kam Heinrich von Zügel, 1873 Wilhelm Leibl, 1888 Phillip Röth um nur einige zu nennen. Der Höhepunkt Dachaus als Künstlerort war von 1890-1914. Um 1900 sagte man, daß jeder zehnte Passant, dem man auf den Straßen begegnete, ein Maler war. Die Dachauer nahmen die vielen Maler freundlich auf, mit einfachen Mitteln, zu Ateliers umgebaute Dachkammern, wurden sehr billig, ab 5.- Reichsmark pro Monat, vermietet. Die wichtigsten Maler rundum den Jahrhundertwechsel waren Adolf Hölzel, Ludwig Dill und Arthur Langhammer. Es waren Freunde die alle nach neue Ausdrucksformen suchten. Mit dem Ausbruch des ersten Weltkriegs endete diese schöne Zeit. Bis heute ist der Ort der Kunst verbunden geblieben. Die Künstlervereinigung Dachau - eine der letzten selbständigen Künstlervereinigungen Bayerns - entstand Anfang des 20. Jahrhunderts aus der damaligen Künstlerkolonie Dachaus. 5

Heute ist die KVD ein von Stadt und Landkreis unterstützter gemeinnütziger Verein mit ca. 50 aktiven Mitgliedern und etwa ebenso vielen Fördermitgliedern. Die KVD unterhält eine eigene Galerie, in der acht Ausstellungen pro Jahr stattfinden, darunter jeweils eine Mitgliederausstellung zum Ende des Jahres hin. Einen Schwerpunkt der Aktivitäten bildet die alljährliche Schlossausstellung. Ziel und Zweck des Vereins ist die Förderung der bildenden Kunst und anderer Sparten der zeitgenössischen Kunst. Die KVD pflegt auf persönlicher wie auf institutioneller Ebene (z.b. Euro Art) Kontakte zu Künstlern in der ganzen Welt und veranstaltet hieran anknüpfend vielfältige Projekte des internationalen Austauschs. 6

Kunstenaarsdorp Tervuren Al in de jaren veertig en vijftig van de negentiende eeuw zwierven talrijke kunstenaars door de streken rond Brussel. Tervuren, eerder de favoriete buitenplaats van de hertogen van Brabant tegen het Zoniënwoud gelegen, was veel gezocht. Théodore Fourmois was de meest begaafde landschapsschilder van die vroege periode. De schilder Camille Van Camp werkte enkele maanden in Barbizon. Hem trof later de gelijkenis van het Zoniënwoud met het Bos van Fontaine-bleau, zozeer dat hij met collega en vriend Hippolyte Boulenger zijn intrek nam in de Tervuurse herberg Au Renard. Daar ontmoetten kunstbroeders elkaar, onder welke Coosemans en Huberti. Geïnspireerd door de Barbizonners werden de landschappen uit Tervuren met hun gedempte kleuren bekend in de Brusselse salons. Boulenger en anderen presenteerden ze onder de officiële benaming School van Tervuren. De volgende generaties van schilders die vanuit Tervuren werkten, ontwikkelden een eigen Belgisch impressionisme. Belangrijke namen: Jean-Baptiste De Greef, Franz Courtens en Willem Vogels. Isidoor Verheyden, die vluchtige atmosferische lichteffecten op het doek bracht, was in Brussel medestichter van Les XX De Twintig. De School van Tervuren stierf uit vóór de Eerste Wereldoorlog. De honderden kunstschilders die later aangetrokken werden door de sfeer van Tervuren en het Zoniënwoud vormden geen school meer. De kunstkring De Vrienden van de School van Tervuren zet zich reeds tientallen jaren in om werken uit de Tervuurse school te laten zien (Museum Hof van Melijn) en de herinnering aan de glorie van de toenmalige kunstenaarskolonie levend te houden. Maar zij richt zich ook nadrukkelijk op de hedendaagse kunst en de makers ervan in de omgeving. Zo werd in Furament 2011 oud én hedendaags werk getoond, afkomstig uit 28 Europese kunstenaarskolonies. 7

Gemeente Renkum: Oosterbeek, Renkum, Wolfheze, Heelsum, Doorwerth en Heveadorp De kunstenaarskolonie De omgeving van Oosterbeek biedt een bijzonder landschap. De hoogteverschillen, de eeuwenoude bomen, de ruisende beken en het door de bomen spelende licht creëren vele schilderachtige locaties. Rond 1850 ontstond het Gelders Barbizon Jonge schilders uit Amsterdam, Den Haag en Arnhem zwierven door bossen en heide van Oosterbeek, Wolfheze en Doorwerth en probeerden het bijzondere licht in verf te vangen. Zij waren geïnspireerd door Corot, Rousseau en Millet, de kunstenaars die bij Barbizon de natuur introkken om en plein air te schilderen. De schilders F.H. Hendriks en J.W. Bilders vestigden zich al in 1841 metterwoon in Oosterbeek. Met de charismatische Bilders als sociaal middelpunt werd Oosterbeek elke zomer opnieuw een kunstenaarskolonie. Het verhaal gaat dat nieuwkomers onder de oude Wodanseiken te Wolfheze door Bilders gedoopt werden. Overdag, als het licht goed was, werd er hard gewerkt. De jonge Mesdag schilderde aan de Veluwezoom zijn eerste landschappen, in het gezelschap van grote talenten als Willem Roelofs en Jozef Israëls. Mauve trok er op uit met de gebroeders Maris. In het magische landschap rond Oosterbeek werd de kiem gelegd voor de Nederlandse variant van het impressionisme: de Haagse School. De impressionistische schilders richtten zich op de Hollandse weiden en rivieren, op de vissers en de zee en wat Amsterdam en Den Haag betreft op stadsgezichten. Aan het eind van de negentiende eeuw, in de nabloei van de Haagse School, vormde zich aan de Veluwezoom weer een groep kunstenaars en wel rondom Théophile de Bock, die zich in het dorp Renkum had gevestigd. 8

In 1902 werd de kunstvereniging Pictura Veluvensis opgericht die jaarlijks werk van de leden exposeerde. Het werk van deze groep, met schilders als Xeno Münninghoff, Charles Dankmeijer en Barend Ferwerda, is nog steeds gezocht. Museum Veluwezoom, gevestigd in Kasteel Doorwerth, heeft een aanzienlijke collectie van werken van de Veluwezoom opgebouwd met als kerncollecties werk uit de tijd van de 19 de -eeuwse kunstenaarskolonie en van Pictura Veluvensis. In wisselende exposities wordt uit de museumcollectie en door middel van bruiklenen werk getoond van kunstenaars die aan de Veluwezoom hun inspiratie en veelal ook hun motieven ontleenden. Daarbij wordt ook de productie van monografieën als kunsthistorische documentatie geëntameerd. Ook wordt aandacht besteed aan de kunst uit bevriende kunstenaarsdorpen als Dachau, Worpswede, Tervuren, Domburg en andere EuroArtgemeenten. 9

Hoofdstuk 2

2 Thematiek van de tentoonstelling Kijken zien verbeelden Thematik der Ausstellung Schauen sehen darstellen Dorpen worden schildersdorpen omdat de omgeving, de ligging, de omringende natuur kunstenaars aantrekken. En vervolgens ontstaat er interactie met medekunstenaars: samen in de kroeg, collectief exposeren. Twee belangrijke ingrediënten voor het proces van concentratie van schilders, tekenaars en andere kunstbeoefenaars in een bijzondere attractieve omgeving. Die omringende heuvels en heide, de bomen en bossen, beken en rivieren, maar ook de bebouwing en het leven van de bewoners zijn steeds voorhanden. Ze vragen als het ware om kijken, zien en beleven en worden uiteindelijk omgezet in de verbeelding ervan op het doek of het papier. Meer dan elders zal in schildersdorpen het omgevende landschap in de ruimste zin bron en onderwerp vormen van hun artistieke activiteit. Dat is wat Dachau, Tervuren en de gemeente Renkum (o.a. Oosterbeek-Wolfheze, Renkum-Heelsum) gemeen hebben. Geraakt door het landschap. In de 21 ste eeuw zal de verbeelding van wat gezien is, meer uitwaaieren, meer divers zijn dan in de 19 de en 20 ste eeuw. Het is altijd moeilijk om aan de hand van een themakeuze meer samenhang en herkenbaarheid in een expositie van hedendaagse kunst te bereiken. De Voorbereidingscommissie kiest voor die kunst die haar startpunt vindt in de waarneming, kijken en zien. Niettemin omvat de tentoonstelling ook werken, ontstaan vanuit een concept of fictie. De diversiteit is een teken van rijkdom. 10

SCHAUEN, SEHEN UND DARSTELLEN Dörfer werden Malerdörfer, weil die Umgebung, die Lage, die umliegende Natur Künstler anzieht. Und somit entsteht Interaktion mit Kollegen-Künstler: zusammen in der Kneipe, um gemeinsam auszustellen. Zwei wichtige Bestandteile für den Prozess der Konzentration der Maler, Zeichner und andere Kunstbeflissenen in einer außergewöhnlichen attraktiven Umgebung. Die umliegenden Hügel und Heiden, Wälder, Bäche und Flüsse, aber auch die Bebauung und das Leben der Bewohner sind immer vorhanden. Sie fragen um schauen, sehen, und erleben und werden schließlich in der Vorstellung auf Leinwand oder Papier umgewandelt. Mehr als anderswo wird in Malerdörfern die sie umgebende Landschaft im weitesten Sinne die Quelle und das Thema ihrer künstlerischen Tätigkeit bilden. Das ist, was Dachau (bei München), Tervuren (bei Brüssel) und die Gemeinde Renkum (u.a. Oosterbeek-Wolfheze, Renkum-Heelsum) gemeinsam haben. Berührt durch die Landschaft. Im 21. Jahrhundert wird die Darstellung von dem was gesehen ist, breiter und vielfältiger sein, als im 19. und 20. Jahrhundert. Die Vorbereitungskommission wählt für diejenige Kunstwerke die ihr Ausgangspunkt haben in der Wahrnehmung, schauen en sehen. Dennoch enthält die Ausstellung auch Werke entstanden aus ein Konzept oder Fiktion. Die Vielfalt ist ein Zeichen des Reichtums. 11

Hoofdstuk 3

3 Kunst aus Dachau Kunst uit Dachau Beteiligte Künstler / Deelnemende kunstenaars Maria DETLOFF Klaus EBERLEIN Paul HAVERMANN Elfriede HOFMANN Andreas KREUTZKAM Karin SCHUFF Mayumi YAMAKAWA 12

Maria DETLOFF Pipinsrieder Straße 59, D-85250 Altomünster T +49 (0)8254-94 07, M +49 (0)17 02 25 19 01, E mariadetloff@web.de Geboren 1946. 1967-1973 Studium der Malerei Akademie der Bildenden Künste, München. Parallel Kunsterzieherstudium. 1975-2011 Kunstlehrerin. Ausstellungen: Gemeinschaftsausstellungen: München, Dachau und Cham; Einzelausstellungen Künstlervereinigung Dachau und u.a. Bad Kötzting und Schrobenhausen. Geboren 1946. 1967-1973 Opleiding tot schilder aan de Akademie der Bildenden Künste te München. Parallel opleiding kunsteducatie. 1975-2011 Lerares beeldende kunst. Deelname aan groepstentoonstellingen in Beieren; individuele tentoonstellingen te Dachau en omgeving. 101 Drei Apfelbäume / Drie appelbomen, zweiteilig, 65x(50+50) cm, Acryl /Hartfaser 102 Rosa Winterlandschaft / Rose winterlandschap, 100x80 cm, Acryl auf Leinwand 103 Weisser Acker / Witte akker, 100x100 cm, Acryl auf Leinwand 104 Nächtliches Schneetreiben / Nachtelijke sneeuwjacht, 100x120 cm, Acryl auf Leinwand 105 Ausgefallen / Vervallen 13

Klaus EBERLEIN Stockmannstraße 3, D 81477 München T +49 (0)89-79 28 84, E km.eberlein@t-online.de www.klaus-eberlein.de Maler, Zeichner und Graphiker. Geboren 1941. 1962-1968 Akademie der Bildenden Künste, München. Qualifizierte sich später in unterschiedlichen zweidimensionalen Techniken und Skulptur. Ausstellungen überall in Deutschland und übriges Europa, West und Ost. Werke des Künstlers aufgenommen in einen Vielzahl von Museums- und andere Sammlungen. Schilder, tekenaar en graficus. Geboren 1941. 1962-1968 Akademie der Bildenden Künste, München. Heeft zich na deze opleiding bekwaamd in uiteenlopende tweedimensionele technieken en beeldhouwen. Heeft deelgenomen aan tentoonstellingen in heel Duitsland, overig Europa, West en Oost. Werk opgenomen in tal van museumcollecties en andere verzamelingen. 106 Ziegelei bei Dachau / Steenbakkerij bij Dachau, 25x30 cm, ets 107 Rund um Dachau / In de omgeving van Dachau, 40x40 cm, foto 108 Rund um Dachau / In de omgeving van Dachau, 40x40 cm, foto 109 Rund um Dachau / In de omgeving van Dachau, 40x40 cm, foto 110 Rund um Dachau / In de omgeving van Dachau, 40x40 cm, foto 14

Paul HAVERMANN Otto Strützelstrasse 1A, D 85221 Dachau T +49 (0)8131-723 75, E mail@paul-havermann.de www.paul-havermann.de Geboren 1951. 1973-1979 Studium der Kunstgeschichte der Universität München und Freie Malerei an der Akademie der Bildenden Künste München. Arbeitsgebiete: Freie Malerei, Installationen und Kunst am Bau. Verschiedene Auszeichnungen, Kunstpreise, Wettbewerbsbeteiligungen und Realisationen, Ausstellungen zu finden in Website. Geboren 1951. Studeerde kunstgeschiedenis aan de universiteit te München en vrije schilderkunst aan de Akademie der Bildenden Künste aldaar. Werkgebieden: vrije schilderkunst, installaties en monumentale kunst. Informatie over tentoonstellingen, deelname aan prijsvragen en onderscheidingen via website. 111 Farblandschaft / Kleurig landschap, 140x110 cm, olieverf op neteldoek 112 Stürmischer Blau / Stormachtig blauw, 30x40 cm, olieverf op hout 113 Kleine Farblandschaft / Kleurig klein landschap, 20x20 cm, olieverf op neteldoek 15

Elfriede HOFMANN Augustenfelderstrasse 71, D 85221 Dachau. T +49 (0)8131-214 11 E rue.hofmann@web.de Geboren 1950. Freischaffende Malerin. Mitglied der Münchener Künstlergenossenschaft. Beteiligt (seit 2002 genommen) an Ausstellungen zu Dachau, München, Klagenfurt, Ingolstadt, Würzburg und Tervuren. Geboren 1950. Vrij gevestigde schilderes. Lid van de Münchener Künstlergenossenschaft. Nam deel aan tentoonstellingen te Dachau, München, Klagenfurt, Ingolstadt, Würzburg en Tervuren (deelnemingen vanaf 2002). 114 Zwischen Himmel und Erde I / Tussen hemel en aarde I, 18x18 cm, Acryl op papier 115 Zwischen Himmel und Erde II / Tussen hemel en aarde II, 18x18 cm, Acryl op papier 116 Zwischen Himmel und Erde III / Tussen hemel en aarde III, 18x18 cm, Acryl op papier 16

Andreas KREUTZKAM Bibereck 16, D 85232 Bergkirchen T +49 (0)8131-73 66 80 E kreutzkam@t-online.de Geboren 1943. Seit 1979 in Dachau künstlerisch tätig. Künstlerische Tätigkeit und Arbeitsbereiche: Drucktechniken vorwiegend Hochdruck, Zeichnungen, Collages. Einzelausstellungen in Hirtlbach, Ismaning, Mühldorf und Altötting. Beteiligt in Ausstellungen zu Dachau, Rosenheim, Bergkirchen und Vierkirchen. Geboren 1943. Sinds 1979 als kunstenaar in Dachau actief. Technieken / productie: druktechnieken, tekeningen, collages. Solotentoonstellingen te Hirtlbach, Ismaning, Mühldorf en Altötting. Deelname aan tentoonstellingen te Dachau, Rosenheim, Bergkirchen en Vierkirchen. 117 Landschaft I / Landschap I, 61x81 cm, Kleurenhoutsnede 118 Landschaft II / Landschap II, 61x81 cm, Kleurenhoutsnede 119 Landschaft III / Landschap III, 61x81 cm, Kleurenhoutsnede 120 Landschaft IV / Landschap IV, 61x81 cm, Kleurenhoutsnede 17

Karin SCHUFF Burgfriedenstrasse 6, D-85221 Dachau T +49 (0)8131-524 80 E JK-Schuff@t-online.de www.karinschuff.info Geboren 1964 in Schweden. Studien an den Universitäten Stockholm, Paris und Würzburg. 1987-1989 Kunstschule zu Stockholm. 1989-1996 Akademie der Bildenden Künste München. Auswahl Einzelausstellungen: Herrenberg, Dachau, Malmö, Stockholm. Ausstellungsbeteiligungen: Dachau, Worpswede, Fallnäs (S), Budapest, Szentendre (Ungarn). Geboren 1964 in Zweden. Studeerde aan de universiteiten van Stockholm, Parijs en Würzburg. 1987-1989 Kunstopleiding te Stockholm; 1989-1996 Akademie der Bildenden Künste te München. Selectie uit solo-tentoonstellingen: Herrenberg, Dachau, Malmö, Stockholm. Nam deel aan tentoonstellingen te Dachau, Worpswede, Fallnäs (Zw), Boedapest, Szentendre (Hongarije). 121 Mimers Brunnen / Mimers bron, 150 x 110 cm, Acryl op doek 122 Lichtung / Open plek [in het bos], 70 x 50 cm, Olieverf op doek 123 Durchbruch / Doorbraak, 70 x 50 cm, Olieverf op doek 18

Mayumi YAMAKAWA Haimhauserstrasse 23, D-85241 Hebertshausen T +49 (0)8139-80 18 69 oder 80 15 73 E mayumi@yamakawa.eu www.yamakawa.eu Geboren 1951 in Japan. 1975-1977 Studium Sumi-e (kalligrafischer Pinselzeichnen) in Kobe (Japan). 2003-2009 Kunstschule München. Auswahl Einzelausstellungen: München, Kobe, Dachau. Gruppenausstellungen: München, New York City, Kobe, Brunswick (VS), Tervuren, Domburg. 2011-2012 Verschiedene Auszeichnungen in den Vereinigten Staaten. Geboren 1951 in Japan. 1975-1977 Leerling Sumi-e (Kalligrafisch penseeltekenen) in Kobe (Japan). 2003-2009 Kunstopleiding te München. Selectie solotentoonstellingen: München, Kobe, Dachau. Deelname aan tentoonstellingen te München, New York City, Kobe, Brunswick (VS), Tervuren (EuroArt), Domburg 7 de Schildersweek (EuroArt). Diverse onderscheidingen in de Verenigde Staten. 124 Morgendämmerung in Kyoto / Ochtendschemering in Kyoto, 190 x 110 cm, Eitempera op doek 125 Licht 1056 / Licht 1056, 190x110 cm, Tempera op doek 126 Licht 1060 / Licht 1060, 190x110 cm, Tempera op doek 127 After a storm over the sea / Na een storm op zee, 100x80 cm, Tempera op doek 19

Hoofdstuk 4

4 Kunst uit Tervuren Kunst aus Tervuren Deelnemende kunstenaars / Beteiligte Künstler Jacques CUMS Willy DEPAGE Angèle HOOVELTS Ward LERNOUT Tjerrie VERHELLEN Franz VLOGAERT 20

Jacques CUMS Rozendaalstraat 39, B-3080 Tervuren, T +32 2 767 0404, E Jacques.Cums@base.be Geboren 1937. Opgeleid aan het Sint Lukasinstituut te Brussel. Vanaf 1998 kreeg hij de tijd om zijn artistieke mogelijkheden uit te bouwen; hij verdiepte zich in het tekenen en aquarelleren. Exposeerde in zijn toonzaal, bij Furamenten te Tervuren en tentoonstellingen in Brabant. Neemt deel aan groepstentoonstellingen van de Vrienden van de School van Tervuren. Geboren 1937. Künstlerstudium: Sint Lukasinstituut, Brüssel. Von 1998 an, nach eine selbständige Laufbahn, baute er seine künstlerische Kapazitäten aus und vertiefte sich in Zeichnen und Aquarellieren. Stellte aus bei Furamenten in Tervuren und in der Region Brabant. Nahm teil an Gruppenausstellungen der Verein Vrienden van de School van Tervuren. 201 Weerkaatsing / Widerspiegelung, 65x75 cm, aquarel 202 Venetië / Venedig, 68x57 cm, aquarel 203 Muziek / Musik, 55x50 cm, acryl 204 Landschap / Landschaft, 73x83 cm, acryl 21

Willy DEPAGE Klarastraat 2, B-3080 Tervuren, T +32 495 169118, E willy.depage@pandora.be Geboren 1944. Opgegroeid in Tervuren in het pand waar vroeger de schilders van de School van Tervuren bijeenkwamen. Hervatte in 2010 het schilderen en richtte een deel van het bovengenoemd pand in als atelier en galerij. Maakt werken in acryl en olieverf vanuit de fantasie, veelal met een boodschap van leed en vreugde. Geboren 1944. Aufgewachsen in Tervuren im Gebäude wo früher die Maler der Schule von Tervuren sich versammelten. Nam in 2010 das Malen wieder auf und richtete ein Teil des Gebäude ein als Werkstatt und Galerie. Seine Werke in Acryl und Öl entstehen innerhalb eine Phantasiewelt und bringen häufig eine Botschaft von Leid und Freude. 205 Tranen geboren uit geweld, stromend tot een zalvend zielewater / Tränen geboren aus Gewalt, fließend tot ein salbungsvoll Seelenwasser, 150x100 cm, Acryl op doek 206 Onkreukbare bloesem ontwaakt in een veld van liefde / Unantastbare Blüte aufgewacht in einer Liebewiese, 70x50 cm, Acryl op doek 207 Hartstocht, Vuurrode bloesems groeiend in het glinsterende zonlicht, verkwijnend broos in de purpere nacht, / Leidenschaft, feuerrote Blüten wachsend ins glitzerndes Sonnenlicht, verkümmerend zerbrechlich in die Purpurnacht, 60x60 cm, Acryl op doek 208 Kristal zuiver verlangen dat in een vuurrode gloed allesomvattend toedekt met de kronen van zijn leven voor het beleven van haar leven, 70x60 cm, Acryl op doek Kristallklares Verlangen daß in einer feuerroten Glut allesumfassend zudeckt mit den Kronen seines Lebens für das Erleben ihres Lebens. 209 De zee, het leven. De wind streelt de golven in eindeloos geduld. Geboren worden stormen bulderend van geweld en sluimeren weg met mateloos verkwijnen in de stilte van de dood, 92x130 cm, Acryl op doek Das Meer, das Leben. Der Wind streichelt die Wellen in unendlich Geduld. Stürme werden geboren gewaltig tosend... und schlummern weg mit maßlos verschwinden in die Todesstille. 22

Angèle HOOVELTS Streekstraat 72, B-3080 Tervuren T +32 (0)2 767 44 37 E hoovelts.angele@skynet.be Geboren 1945. Haar gedreven creativiteit leidde, naast haar professionele loopbaan, tot een artistieke carrière. Zij is medeoprichter van de vereniging De Vrienden van de School van Tervuren en vervult daarin thans de secretarisfunctie. Zij geeft tevens haar ervaring door aan beginnende kunstenaars. Startte in 1975 met olieverf; vanaf 1998 past zij vaker aquarel toe. Haar figuratief werk vertoont een rijke verscheiden-heid. Haar werk is tussen 1996 en 2003 bekroond met verschillende prijzen. In 2005 verscheen over haar het kunstboek Angèle Hoovelts Dialoog met de natuur. Geboren 1945. Ihre leidenschaftliche Kreativität führte zu eine künstlerische Laufbahn, neben ihre professionelle Tätigkeit. Sie ist eine der Stifter der Vereinigung De Vrienden van de School van Tervuren. Fing in 1975 an mit Ölfarbe; seit 1998 wendet sie häufiger Wasserfarbe an. Zwischen 1996 und 2003 verschiedene Auszeichnungen. In 2005 erschien ein Kunstbuch über ihre Arbeit. 23

210 Holle weg in Dijleland / Hohlweg im Dijleland, 60x85 cm, olieverf op linnen; paletmes 211 In nachtjapon / Im Nachthemd, 60x40 cm, olieverf op doek met pasta en zand 212 Mist / Nebel, 40x40 cm, olieverf op linnen; paletmes. 213 De roofvogel / Der Raubvogel, 80x40 cm, olieverf op linnen; gemengde techniek 214 Roze papaver / Rosa Mohn, 60x60 cm, Acryl op linnen 215 Rode papaver / Rote Mohn, 50x50 cm, olieverf op ondergrond met pasta en zand 216 De zilverdistel / Der Silberdistel, 60x40 cm, olieverf op katoenen doek; gemengde techniek 217 Bomen in de lente / Bäume im Frühling, 70x60 cm, aquarel 218 Tedere helleborus / Zärtliche Nieswurz, 35x45 cm, aquarel 24

Ward LERNOUT Waalse baan 73, B-3080 Tervuren T +32 (0)2 767 84 64 E ward.lernout@lernout.be www.wardlernout.be Geboren 1931. Kunstopleiding: Stedelijke Academie Menen (B) en Sint Lukasinstituut Brussel. Vestigt zich in Tervuren na een lang verblijf in Afrika. Exposeerde geregeld in galeries en kunstcentra, o.a. Maastricht, Les Baux de Provence en Madrid. Zijn werk is drie maal tentoongesteld in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika te Tervuren. Na verschillende monografieën verscheen in 2012 het boek Retrospectieve Ward Lernout 80 van de hand van Herman de Vilder. Geboren 1931. Künstlerische Ausbildung zu Menen (B) und Brüssel. Nach einem langem Aufenthalt in Afrika läßt er sich in Tervuren nieder. Regelmäßige Ausstellungen in Maastricht, Les Baux en Provence und Madrid. Seine Arbeiten sind dreimal zur Schau gestellt im Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. In 2012 erschien das Buch Retrospectieve Ward Lernout 80 besorgt von Herman de Vilder. 219 Rood-bruin expressie / Rotbraun Expression, 60x50 cm, olieverf op linnen 220 Groen naakt / Grüne Akt, 50x60 cm, olieverf op linnen 221 Denkbeeldig venster / Imaginäres Fenster, 60x70 cm, olieverf op linnen 222 Valavond in Brabant / Abendeinbruch in Brabant, 70x80 cm, olieverf op linnen 25

Tjerrie VERHELLEN Dorpstraat 253, B-3060 Bertem T +32 (0)16 49 02 12 E tjerrie2000@hotmail.com Geboren 1955. Beeldhouwer. 1974-1978 Sint Lukasinstituut Brussel; 1975-1981 hogere kunstopleidingen te Woluwe en Etterbeek (Brusselse gemeenten). 1978-1989 Stages in de steengroeven van Les Avins en Condroz. Docent beeldhouwkunst te Brussel. Realiseerde monumentale werken in België, Frankrijk, Nederland (Brunssum) en diverse Oost-Europese landen. Geeft bij voorkeur gebruikte materialen -stenen, hout, metaal een tweede leven met respect voor de eerste schepper. Geboren 1955. Bildhauer. 1974-1978 Sint Lukasinstituut Brüssel; 1975-1981 Höhere Kunstausbildung zu Brüssel (Woluwe und Etterbeek). 1978-1989 Praktika in Steinbrüchen zu Les Avins und Condroz. Professor Skulptur zu Brüssel. Monumentale Arbeiten in Belgien, Frankreich, Niederlanden und verschiedene Ost- Europäische Länder. Gibt Gebrauchtmaterialen ein zweites Leben mit Respekt für den ursprüngliche Hersteller. 223 Coastal six Industry, beeld, 40 cm hoog, arduin (hardsteen), messing, ijzer en wengéhout / Blaustein, Messing, Eisen und Wengéholz 224 Coastal seven Pipeline, beeld, 40 cm hoog, arduin (hardsteen), messing, ijzer, koper / Blaustein, Messing, Eisen und Kupfer 26

Franz VLOGAERT Urunidibinnenhof 1, B-3080 Tervuren T +32 (0) 2 767 43 66 E frans.vlogaert@telenet.be Geboren 1939. Studeerde aan het Sint Lukasinstituut te Brussel en fotografie aan de Ecole des Arts en Metiers aldaar. Medeoprichter en bestuurslid van De Vrienden van de School van Tervuren. Is werkzaam in de disciplines: tekenen, olieverf en aquarelleren. Heeft deelgenomen aan vele tentoonstellingen, o.a. te Nieuwpoort, Parijs, Barbizon, Graz, Kronberg (D), Kloster Lehnin (D) en Doorwerth (Museum Veluwezoom). Geboren 1939. Künstlerische Ausbildung: Sint Lukasinstituut Brussel; Ecole des Arts et Metiers Brüssel (für Fotografie). Mitstifter uns Verwaltungsmitglied der Vereinigung De Vrienden van de School te Tervuren. Arbeitsgebiete: Zeichnen, Malen in Öl, Aquarell. Beteiligt an viele Ausstellungen, u.a. zu Nieuwpoort, Paris, Barbizon, Graz, Kronberg, Kloster Lehnin und Doorwerth (NL) (Museum Veluwezoom). 225 Hoeve in Huldenberg, / Bauernhof in Huldenberg, 51x70 cm, aquarel 226 Weg in Bretagne / Weg in Bretagne, 40x50 cm, aquarel 227 Winter / Winter, 40x50 cm, aquarel 228 Voor het onweer / Näherendes Ungewitter, 43x53 cm, aquarel 229 Langs de Voer te Tervuren / Den Voer zu Tervuren entlang, 50x40 cm, aquarel 230 St. Hubertuskapel s winters /Sankt-Hubertuskapelle im Winter, 60x70 cm, aquarel 231 Regatta / Regatta, 60x70 cm, aquarel 27

Hoofdstuk 5

5 Kunst uit de Gemeente Renkum Kunst aus der Gemeinde Renkum Deelnemende kunstenaars / Beteiligte Künstler Marius VAN BEEK Willy TEN BRAS Gep FREDERIKS Gilles FRENKEN Petra HARTMAN Elska T HOEN Bart McLEOD Marian SPEKREIJSE Jan TEERINK Marjon DE WIT Piet ZEGVELD 28

Marius VAN BEEK Zijn creatieve nalatenschap wordt beheerd door de Stichting Marius van Beek te Oosterbeek. Deze is bereikbaar via: www.mariusvanbeek.nl Geboren 1921, overleden 2003. Begon als klassiek beeldhouwer, werkend in klei, brons en steen. Later is zijn beeldhouwwerk langdurig bepaald door het werken in steengroeven. De natuurlijke vormen van stenen (breukvlakken, rond, enz.) boeiden hem sterk. In de Tweede Wereldoorlog zat Van Beek in het gewapende verzet. Hij dook onder en ontkwam zo aan het over hem uitgesproken doodvonnis. Hij was een geëngageerd kunstenaar en maakte na de oorlog indruk-wekkende oorlogsmonumenten. Sinds 1959 woonde hij in Oosterbeek (gem. Renkum). In de jaren zestig en zeventig maakte hij grote expedities naar Egypte, Soedan, Mali en Peru. Een van zijn laatste werken is de bronzen Vredesengel in park Bato s Wijk te Oosterbeek. Geboren 1921, gestorben 2003. Fing an als klassischer Bildhauer der arbeitete in Ton, Bronze und Stein. Die natürliche Formen von Steinen, wie er die in Steinbrüchen kennen lernte, fesselten ihm. Im Zweiten Weltkrieg schloß er sich dem gewaffneten Widerstand an. Er tauchte unter und entkam so dem gefällten Todesurteil. Er war ein engagierter Künstler und schuf nach dem Krieg eindrucksvolle Ehrenmäler. Seit 1959 lebte er in Oosterbeek (Gemeinde Renkum). Jahren sechzig und siebzig unternahm er große Expeditionen nach Egypt, Sudan, Mali und Peru. Eines seiner letzten Werke ist der bronzen Friedensengel im Park Bato s Wijk te Oosterbeek. 29