Een samenleving zonder armoede is pas echt rijk Sociaal jaarverslag 2014
Woord vooraf In april 2014 nam ik de voorzittershamer over van Frans Jozef van der Heijden, de vorige voorzitter van bestuur van het Fonds Bijzondere Noden Rotterdam (FBNR). Ondanks de gestage groei van het aantal aanvragen hadden zich tot dan toe geen ingrijpende ontwikkelingen voorgedaan en op basis daarvan ging ik ervan uit dat mijn voorzitterschap zich in relatieve rust zou voltrekken. Niets bleek echter minder waar. Het jaar 2014 is voor het FBNR een roerige periode geweest, die niet alleen gekenmerkt wordt door inhoudelijke ontwikkelingen, maar ook door richtinggevende beslissingen op organisatorisch gebied. Het thema van de (her)positionering van het fonds, zowel ten opzichte van de gemeente Rotterdam als binnen het gehele sociaal-maatschappelijke speelveld, loopt als een rode draad door deze ontwikkelingen heen. Zo waren er onder andere de hernieuwde samenwerking met de gemeente en de explosieve groei van het aantal aanvragen dat betrekking heeft op het voorkomen van huisuitzetting. Dit laatste heeft het bestuur zelfs genoopt tot het besluit om met ingang van 1 maart 2015 geen aanvragen voor (het voorkomen van) huisuitzetting meer in behandeling te nemen. Verderop in dit jaarverslag leest u meer over deze onderwerpen, die zowel van het bestuur als van de directeur en de toetsers veel inzet hebben gevraagd. Naar het zich laat aanzien zal ook 2015 niet geheel onopgemerkt aan het FBNR voorbijgaan. De gevolgen van de beleidswijzigingen en bezuinigingen bij de overheid zijn weliswaar niet op voorhand in te schatten, maar zullen naar alle waarschijnlijkheid ook hun weerslag hebben op het fonds. De gedachte dat mijn voorzitterschap zich in de luwte zou voltrekken, heb ik dan ook al snel losgelaten; ik sta in de startblokken voor een jaar vol nieuwe uitdagingen en verrassingen. Mimi Loorbach-van Driel, voorzitter Fonds Bijzondere Noden Rotterdam 2
Het Fonds Bijzondere Noden Rotterdam in 2014 Huisuitzettingen De groei van het aantal aanvragen zoals die zich de afgelopen jaren voordeed heeft zich ook in 2014 onverminderd voortgezet: het FBNR ontving er bijna 25 procent meer dan in 2013. Opvallend daarbij is het toenemend aantal aanvragen voor ZZP ers en mensen in loondienst met een inkomen boven bijstandsniveau die hun baan zijn kwijtgeraakt. Een andere opmerkelijke ontwikkeling betreft het grote aantal aanvragen voor huurschulden en het voorkomen van huisuitzetting; hulpverleners weten het fonds voor dergelijke zaken steeds beter te vinden. Aanvankelijk werd als gevolg hiervan rekening gehouden met een tekort over het boekjaar 2014 van circa 250.000.- Het bestuur van het FBNR besloot hier een voorziening voor te treffen binnen de egalisatiereserve van het fonds, met dien verstande dat dit een eenmalige actie diende te betreffen. In januari 2015 werd echter nog een gift van 230.000,- van de gemeente Rotterdam ontvangen, die bestemd bleek voor 2014. Door deze gift kon het jaar worden afgesloten met een relatief beperkt negatief saldo. Hoewel beperkt gaf dit tekort toch aanleiding tot nadere analyse van de cijfers met betrekking tot de huisuitzettingen. Onderzoek uitgevoerd door Stichting De Verre Bergen en een vervolgtraject met de Kredietbank Rotterdam leerden dat de toename van het aantal aanvragen ter voorkoming van huisuitzetting in hoofdzaak te wijten is aan gaten die vallen in het meldingssysteem van oplopende huurachterstanden dat door de corporaties en de gemeente in het leven is geroepen. Deze constatering gaf het bestuur aanleiding om zich te beraden op het in 2015 te voeren beleid. In de bestuursvergadering van 28 november 2014 is besloten om met ingang van 1 maart 2015 geen aanvragen ter voorkoming van huisuitzetting meer in behandeling te nemen. Omdat een dergelijk ingrijpend besluit niet tot gevolg kan hebben dat de mensen op wie het betrekking heeft op straat komen te staan, heeft het bestuur zich tevens gebogen over een alternatief. Uitgangspunt hierbij was dat de gesignaleerde problematiek omtrent de huisuitzettingen niet primair een verantwoordelijkheid is van een private partij als het FBNR, maar veeleer van de daartoe aangewezen instanties binnen de lokale overheid. Op grond daarvan heeft het bestuur de wethouder Werkgelegenheid & Economie 3
in november per brief geïnformeerd over het genomen besluit en hem in overweging gegeven deze taak onder te brengen bij de wijkteams die vanaf januari van start zijn gegaan in de diverse delen van de stad. Constructief overleg met onder andere de corporaties en de Kredietbank Rotterdam heeft het vertrouwen gegeven dat de betrokken partijen hun volle verantwoordelijkheid zullen nemen. Hernieuwde samenwerking met de gemeente Rotterdam Ook op organisatorisch vlak hebben de ontwikkelingen niet stilgestaan. Bij de oprichting van het FBNR in 2007 is de gemeentelijke bijdrage aan het fonds (bekostiging van personeel, huisvesting en bedrijfsvoering) in administratieve zin ondergebracht bij het cluster Maatschappelijke Ontwikkeling van de gemeente (het voormalige Sociale Zaken en Werkgelegenheid). Ruim zeven jaar na oprichting is het fonds de kinderschoenen echter ontgroeid en is het volwassen geworden; een constatering die aanleiding gaf om de organisatorische inbedding van de gemeentelijke bijdrage aan het fonds te heroverwegen. In aansluiting op deze nieuwe levensfase en om - meer nog dan voorheen - recht te doen aan het onafhankelijk functioneren van de stichting, is de bijdrage van de gemeente met ingang van 1 januari 2015 ondergebracht bij het Kabinet van de Ondertekening van de hernieuwde overeenkomst tussen de gemeente Rotterdam en de stichting FBNR. 4
Burgemeester (Bestuursdienst). De hernieuwde samenwerking is op de Netwerkdag van 3 november jl. bezegeld door ondertekening van een overeenkomst. Lunchen met de burgemeester Werd er bij de oprichting nog van uitgegaan dat het FBNR zichzelf op termijn overbodig zou maken, thans lijkt dit moment verder weg dan ooit: het fonds heeft zijn bestaansrecht binnen de stad inmiddels ruimschoots bewezen. Het zijn de donateurs - veelal particuliere (vermogens)fondsen - die het werk van de stichting jaar in jaar uit mogelijk maken. Als blijk van zijn waardering en om nader kennis te maken met deze stille krachten achter het fonds nodigde burgemeester Aboutaleb alle fondsen die het FBNR ten minste twee jaar achtereen gesteund hebben, uit voor een bijeenkomst. Op 22 september werden vertegenwoordigers ervan ontvangen op het stadhuis om, onder het genot van een uitstekend verzorgde lunch, nader kennis te maken en van gedachten te wisselen over wat er zoal in Rotterdam gebeurt. De betrokkenheid die uit dit gebaar sprak, werd door de genodigden zeer gewaardeerd. 5
Netwerkdag 2014 Op 3 november was het FBNR wederom te gast op het stadhuis, ditmaal voor de jaarlijkse netwerkbijeenkomst van het fonds in de Burgerzaal. Onder het motto Voorkomen is beter dan genezen werd met onder anderen dr. Roeland van Geuns, lector Armoede & Participatie aan de Hogeschool van Amsterdam, en Maarten Struijvenberg, wethouder Werkgelegenheid en Economie van de gemeente Rotterdam, van gedachten gewisseld over preventie van problematische schulden en de vraag wat beter werkt: straf of hulp en rust. Vele remedies, effectieve en minder effectieve, passeerden de revue. Zo lijkt het geven van duwtjes in de goede richting (bijvoorbeeld minder keuzes bieden of een standaardkeuze anders aanbieden) een eenvoudige en effectieve methode. Ongevraagd adviseren en straffen daarentegen hebben, zeker op langere termijn, nauwelijks effect. Het wondermiddel bestaat evenwel niet. Een gedifferentieerde, gerichte aanpak blijkt vaak de beste resultaten op te leveren. Daarnaast is het creëren van draagvlak en realistische verwachtingen met betrekking tot deze gemeenschappelijke opgave van essentieel belang; effect vergt immers tijd. Roeland van Geuns geeft zijn visie op het thema van de middag. 6
Verder pleitte Roeland van Geuns, onder verwijzing naar het boek Schaarste van Sendhill Mullainathan en Eldar Shafir, (samengevat in het artikel Waarom arme mensen domme dingen doen ) voor meer aandacht voor de psychologische effecten van armoede. Om de gewenste gedragsverandering tot stand te brengen heeft men een zekere speelruimte en bandbreedte nodig. De bijeenkomst werd traditiegetrouw afgesloten door burgemeester Aboutaleb. Wethouder Maarten Struijvenberg beantwoordt vragen uit de zaal. Onderzoek In opdracht van Stichting De Verre Bergen werden de werkwijze en de resultaten van het FBNR onder de loep genomen door de afdeling Onderzoek & Business Intelligence van de gemeente Rotterdam. Een tweede onderdeel van dit onderzoek gaat over schuldvorming en schuldpreventie. Aan de hand van de analyse van vijfhonderd dossiers van het FBNR en de Kredietbank Rotterdam wordt, ondersteund door een uitgebreid literatuuronderzoek, onder andere de vraag beantwoord welke interventies zouden kunnen bijdragen aan het voorkomen van (problematische) schuldvorming of vroegtijdige signalering daarvan. Beide onderzoeken zijn inmiddels afgerond; 7
de resultaten worden in de eerste helft van 2015 door Stichting De Verre Bergen gepubliceerd. Afbouw van de bestemmingsfondsen De niet-aflatende groei van het aantal aanvragen heeft het bestuur doen besluiten om de werkzaamheden van het fonds voortaan te beperken tot de reguliere aanvragen (verstrekkingen direct voortvloeiend uit de statutaire doelstelling van het FBNR). Nieuwe bestemmingsfondsen (verstrekkingen met een specifiek doel, bekostigd uit een speciaal daarvoor ter beschikking gesteld budget) worden niet meer aangetrokken; de lopende samenwerkingsverbanden met Parnassia Bavo, Vereniging van Gehandicaptenorganisaties Rotterdam (VGR) en DBL Kinderfonds worden in de loop van 2015 afgebouwd als de ter beschikking gestelde gelden zijn uitgeput. Bestuur Zoals u al heeft kunnen lezen in het voorwoord heeft het FBNR met ingang van 1 april 2014 een nieuwe voorzitter: Mimi Loorbach-van Driel. Zij heeft aan de wieg gestaan van de oprichting en maakt sindsdien namens de fondsen deel uit van het bestuur. De voorzittershamer nam ze over van Frans Jozef van der Heijden, die niet alleen terugtrad als voorzitter, maar ook als lid van het bestuur. Dit is weer compleet door toetreding van Willem Vonk namens het Sint Laurensfonds. Als gevolg van de administratieve overgang van het FBNR naar het Kabinet van de Burgemeester (Bestuursdienst) verruilt Wolter Nijenhuis zijn lidmaatschap van het bestuur met ingang van 1 januari 2015 voor een rol als adviseur. Omdat hij in het dagelijks leven zelf werkzaam is voor het Kabinet van de Burgemeester zou de combinatie van beide functies tot belangenverstrengeling kunnen leiden. 8
Het bestuur van het FBNR was in 2014 dus als volgt samengesteld. Namens de fondsen: Frans Jozef van der Heijden (voorzitter, tot 1 april 2014) Mimi Loorbach-van Driel (voorzitter, vanaf 1 april 2014) Atie Mol Roelof Prins Monique Vogelaar Willem Vonk (vanaf 1 april 2014) Namens de hulpverlening: Joke Ellenkamp (penningmeester) Annelies Smits Bureau Als gevolg van bezuinigingen bij de gemeente Rotterdam moest het bureau van het FBNR per 1 november afscheid nemen van administratief medewerkster Ana Teixeira. De bezetting van het bureau zag er in 2014 als volgt uit: Katinka Velthuijs, directeur Josje Dijkstra, adviseur/toetser Ingrid van Oost, adviseur/toetser Ana Teixeira, administratief medewerkster (tot 1 november 2014) Namens de levensbeschouwelijke instellingen: Hanny de Kruijf Marianne Vorthoren (secretaris) Namens de gemeente: Gerard Neeleman Wolter Nijenhuis 9
Casuïstiek Vaak biedt het FBNR hulp in de vorm van een geldelijke gift. In sommige gevallen blijkt ook doorverwijzing, eventueel gecombineerd met bemiddeling, verbluffend goede resultaten op te leveren. Onderstaande praktijkvoorbeelden zijn gebaseerd op echte aanvragen, maar de namen zijn fictief. Heel Holland fietst De leerlingen van een school voor kinderen die als gevolg van sociaal-maatschappelijke problemen in het regulier onderwijs minder goed tot hun recht komen, worden al jaren met een busje van en naar school gebracht. Op een goede dag besluit de directie hiermee te stoppen: fietsen is veel gezonder! iedere maand nog een bedrag af voor de aflossing van een lening, dus veel financiële ruimte is er niet. Omdat het FBNR wel vaker bijspringt voor kinderen van deze school dient de schoolmaatschappelijk werker ook nu een aanvraag in bij het fonds. Met succes, want Rafaël is inmiddels de trotse bezitter van een nieuwe fiets. Uit de brievenbus gehaald Als gevolg van zijn vele ziekenhuisopnames is de administratie van de heer Dekker dusdanig in het slop geraakt dat hij de huur van zijn woning lange tijd niet heeft betaald. Het geheugenverlies dat hij heeft overgehouden aan een herseninfarct maakt de situatie er bovendien niet beter op. Uiteindelijk leidt de oplopende betalingsachterstand ertoe dat hij zijn huis uit wordt gezet. Gelukkig vindt hij snel tijdelijk onderdak bij een vriend. Ook de negenjarige Rafaël, een jongen uit groep 5 die kampt met overgewicht, kan wel wat extra lichaamsbeweging gebruiken. Hij wil dan ook heel graag leren fietsen, maar hij heeft geen fiets. Zijn moeder kan die niet voor hem kopen doordat ze met haar vijf kinderen moet rondkomen van een klein salaris als schoonmaakster, aangevuld met een bijstandsuitkering. Van dit inkomen gaat ook Terwijl hij druk bezig is met de voorbereiding van de verhuizing naar de 55+-woning die hij inmiddels toegewezen heeft gekregen, komt de heer Dekker tot de ontdekking dat zijn WWB-uitkering is gestopt. Navraag leert dat dit te maken heeft met het feit dat hij niet op een brief van de gemeente heeft gereageerd. Hij legt uit dat hij de bewuste brief waarschijnlijk nooit onder ogen heeft gekregen, door- 10
dat deze - zoals dat helaas vaak gebeurt bij het huis van zijn vriend - uit de brievenbus is gehaald, maar dat mag niet baten. Herstel van de uitkering blijkt niet meer mogelijk; er moet echt een nieuwe aanvraag worden ingediend. De hulpverlener zet het verzoek meteen in gang, maar door de wachttijd die met de nieuwe aanvraag gepaard gaat biedt dat op korte termijn geen oplossing voor de nijpende financiële situatie van de heer Dekker. Ter overbrugging wordt daarom bij het FBNR een gift voor leefgeld aangevraagd. De aanvraag wordt toegekend, zodat de heer Dekker in ieder geval weer boodschappen kan doen. Een paar weken later belt de hulpverlener op om te laten weten dat zijn cliënt weer een uitkering ontvangt. 1 minuut voor 12 Op een regenachtige ochtend in december gaat de telefoon: het is een hulpverlener die belt over een dreigende huisuitzetting. Het betreft mevrouw Alberta, een alleenstaande moeder van drie kinderen, van wie er een gehandicapt is. Over een uur zal ze haar huis worden uit gezet vanwege een forse achterstand in de huurbetaling. Van de spreekwoordelijke twee minuten voor twaalf is er dus nog maar een - of zelfs nog minder - over. De hulpverlener vraagt zich af of het FBNR nog iets kan betekenen om de ontruiming te voorkomen. Zelfs voor het fonds is dit écht kort dag, maar toch... De hulpverlener krijgt het advies om direct contact op te nemen met het Meldpunt Preventie Huisuitzetting (MPH), waar het gezin al veel eerder aangemeld had moeten worden door de woningcorporatie. Gezinnen met inwonende kinderen behoren immers tot de groep huurders die bijzondere bescherming geniet op basis van het Convenant Preventie Huisuitzetting, dat is gesloten tussen de gemeente Rotterdam en de sociale verhuurders. Om op deze korte termijn toch nog iets te kunnen betekenen besluit de toetser van het FBNR te bellen met de manager Incasso van de desbetreffende woningcorporatie. Na het horen van het hele verhaal doet hij de toezegging dat hij er, gezien de steken die men heeft laten vallen in het voortraject, persoonlijk op zal toezien dat deze mensen niet worden uitgezet. Zo kon, zelfs zonder financiële bijdrage, toch weer een huisuitzetting van een gezin met kinderen worden voorkomen. 11
Cijfers Ontvangen aanvragen 2014 2013 Totaal ontvangen 2124 2263 Toegekend 1619 1761 Afgewezen 236 293 Afgewezen en doorverwezen 214 153 Ingetrokken 55 56 Opbouw van de toegekende aanvragen in 2014 Aantal Bedrag Gemiddeld Regulier Reguliere aanvragen 1205 889.353 738 Bestemmingsfondsen Pillen&Poederfonds 37 12.964 350 Parnassia Bavo 152 29.240 192 DBL Kinderfonds 44 17.753 403 VGR 181 59.822 331 Totaal uitgekeerd 1619 1.009.132 623 Toelichting Het totale aantal ontvangen aanvragen in 2014 (2124) is iets gedaald ten opzichte van 2013 (2263), evenals het aantal toegekende aanvragen (2014: 1619 en 2013: 1761). Dit heeft alles te maken met de eerder besproken afbouw van de bestemmingsfondsen, die door hun aard altijd meetellen als toegekend. De sterke afname in aantal waarmee deze afbouw gepaard gaat, geeft dan ook een wat vertekend beeld van de totalen. Een vergelijking van het aantal ontvangen reguliere aanvragen in beide jaren laat een heel ander beeld zien, namelijk een toename van 1413 (in 2013) naar 1736 (in 2014). Ook het aantal toegekende reguliere aanvragen steeg van 911 (in 2013) naar 1205 (in 2014). Deze groei is leidend geweest bij het besluit om de activiteiten van het fonds tot de reguliere aanvragen te beperken. Soorten en aanvragers Soort Aantal Levensonderhoud 238 VGR 181 Huurschuld 179 Parnassia Bavo 152 Medische kosten 144 12
Energieschuld 110 Documenten 89 Overige schulden 89 Schuld waterbedrijf 83 Studiekosten 64 Huishoudelijke apparaten 55 Woninginrichting 55 Verhuiskosten 44 Vervoer/fietsen 43 Pillen&Poederfonds 37 Diversen 24 Schuld zorgverzekering 19 Kleding 13 Totaal 1619 Top 10 van aanvragers Naam Aantal aanvragen 1. House of Hope 111 2. Bureau Frontlijn 109 3. Stichting Arosa 81 4. Bewindvoerders 68 5. Stichting DOCK 67 6. CVD 59 7. Flexus Jeugdplein 57 8. MD Alexander 52 9. Leger des Heils 49 10. Ontmoeting 48 Het werk van het FBNR werd in 2014 ondersteund door de volgende donateurs: FondsDBL, Stichting De Verre Bergen, Stichting Bevordering van Volkskracht, Sint Laurensfonds, Van Beek-Donner Stichting, Adessium Foundation, Stichting Bekker-la Bastide Fonds, Gemeente Rotterdam, Stichting Elise Mathilde Fonds, Stichting Rotterdam, Fonds der Familie Antheunis, Stichting Aelwijn Florisz, Dirk-Jan en Kitty Reek-Versteegh Stichting, Vincentius Rotterdam, Stichting Swart-van Essen, Steunfonds Jeugdbescherming Rotterdam, Stichting St. Jansplaats, Stichting Medisch-Sociale Hulp, Stichting Wit-Gele Kruis, Stichting Burgerweeshuis Delfshaven, Van der Mandele-Stichting, RCOAK, Snickers-de Bruijn Stichting, Van Oldenbarnevelt School, Stichting Nalatenschap de Drevon, Mr. August Fentener van Vlissingenfonds, Stichting Henri, Clemens Hodesfonds, Stichting Best, gereformeerde kerk Pernis, AD Nieuwsmedia. 13
Vooruitblik Het FBNR is volop in beweging en blijft zich ontwikkelen. Door het maken van duidelijke inhoudelijke keuzes en het aangaan van een hernieuwde samenwerking met de gemeente Rotterdam is het klaar voor een nieuw jaar; een jaar waarin het fonds zich vermoedelijk weer voor vele uitdagingen geplaatst zal zien. Ook binnen het herziene verstrekkingenbeleid is de verwachting dat de groei van het aantal aanvragen zal doorzetten. Zo wordt er onder andere rekening gehouden met een toenemend aantal aanvragen voor mensen in loondienst met een inkomen boven bijstandsniveau, (voormalige) ZZP ers en eigenaren van een koophuis. Bij alles wat er op het fonds afkomt, is het op peil brengen van de personele bezetting van het bureau een belangrijk punt van aandacht; temeer daar het budget voor administratieve ondersteuning is komen te vervallen als gevolg van bezuinigingen binnen de gemeente. In samenwerking met een partij die zich daar in beginsel toe bereid heeft verklaard, is inmiddels een eerste verkenning gestart naar de mogelijkheden van private financiering van personeel. Daarnaast worden zowel op lokaal als landelijk niveau ingrijpende wijzingen en bezuinigingen doorgevoerd die direct raken aan het werkveld van het fonds. Alhoewel de exacte effecten niet op voorhand zijn in te schatten, zullen deze ontwikkelingen hoogstwaarschijnlijk leiden tot een toenemend beroep op het FBNR. Het bestuur, de directeur en de toetsers zijn dan ook zeer verheugd over de financiële steun die door veel donateurs ook voor 2015 al weer is toegezegd. 14
Contact Inhoudsopgave Stichting Fonds Bijzondere Noden Rotterdam Postbus 4024 3006 AA Rotterdam Telefoonnummer: 010-4981931 E-mail: info@fbnr.nl Website: www.fbnr.nl RSIN nummer: 817761615 Colofon Teksten Katinka Velthuijs, directeur FBNR Vormgeving en druk Zita Advertising B.V. Fotografie Rick Keus Woord vooraf 2 Het Fonds Bijzondere Noden Rotterdam in 2014 3 Huisuitzettingen 3 Hernieuwde samenwerking met de gemeente Rotterdam 4 Lunchen met de burgemeester 5 Netwerkdag 2014 6 Onderzoek 7 Afbouw van de bestemmingsfondsen 8 Bestuur 8 Bureau 9 Casuïstiek 10 Cijfers 12 Vooruitblik 14 Contact 15 15
www.fbnr.nl