Overzicht Beleid en Activiteiten 2014 2017 Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde Afdeling t Gooi april 2014 1
Inleiding De Afdeling t Gooi van de Koninklijke Nederlandse Vereniging van Weer- en Sterrenkunde (KNVWS Afdeling t Gooi) bestaat 80 jaar. De vereniging is op 6 april 1979 ontstaan uit een fusie tussen de afdelingen Bussum (opgericht 1934), Baarn (opgericht 1941) en Hilversum (opgericht 1944). In die tijd is de afdeling voortdurend bezig geweest met het organiseren van diverse activiteiten op het gebied van weer- en sterrenkunde voor zowel de eigen leden als het publiek jong en oud - in t Gooi. KNVWS Afdeling t Gooi is lid van de landelijke Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde, gevestigd in Utrecht. De landelijke organisatie heeft als doel het beoefenen en het verbreiden van de weer- en sterrenkunde in populairwetenschappelijke zin. Binnen dit ruime kader heeft KNVWS Afdeling t Gooi haar eigen visie, missie en doelstellingen geformuleerd. De afdeling wil nu een volgende stap in haar ontwikkeling nemen: een vaste locatie met een moderne publiekssterrenwacht. Hiermee kunnen bestaande activiteiten worden uitgebreid en nieuwe activiteiten toegevoegd. Dit document is een geactualiseerde versie van het plan 2012 2015 en geeft in hoofdlijnen weer de richting voor de periode 2014 2017. Deze wordt vervolgens in de jaarplanningen en begrotingen verder uitgewerkt. Visie KNVWS Afdeling t Gooi wil landelijk herkenbaar zijn als een modern en innovatief regionaal centrum voor informatie, educatie en praktijkervaring op het gebied van sterrenkunde en in mindere mate, weerkunde. Onze activiteiten richten zich op een brede doelgroep van kinderen en jongeren tot volwassenen van alle leeftijden. Door eigen inspanningen en door samenwerking met anderen blijven onze activiteiten actueel. Vooral jongeren worden gestimuleerd om sterrenkunde - en wetenschap in het algemeen - verder te verkennen. Missie KNVWS Afdeling t Gooi wil sterrenkunde en de daaraan gerelateerde wetenschap toegankelijk maken voor jongeren en volwassenen in de regio t Gooi. Een permanente locatie inclusief moderne sterrenwacht speelt een sleutelrol in het realiseren van onze visie. Door sterrenkunde begrijpelijk en interessant te maken, zal er meer interesse zijn in de sterrenkunde en ook in wetenschap in bredere zin. Hierdoor zal ook meer inzicht ontstaan in het werkterrein van wetenschappers in binnen- en buitenland en meer jongeren zullen een carrière in wetenschap overwegen. Doelstellingen Om deze visie en missie te realiseren, heeft KNVWS Afdeling t Gooi drie hoofddoelstellingen: het stimuleren van de interesse in de weer- en sterrenkunde onder leden, het publiek en jongeren in het bijzonder, het onderhouden en actualiseren van kennis van de weer- en sterrenkunde, en het bieden van ontplooiingsmogelijkheden in het praktiseren van de sterrenkunde voor zowel de jeugd als voor volwassenen. Hierbij kan worden samengewerkt met relevante organisaties in binnen- en buitenland. 2
Activiteiten Om deze doelstellingen te realiseren, worden een aantal activiteiten ontplooid. Vele activiteiten ondersteunen meerdere doelen. Uitgangspunt voor de activiteiten is dat de kosten voor leden en het publiek zo laag mogelijk worden gehouden om ook de drempel om deel te nemen laag te houden. Onderstaand worden de huidige (vóór opening sterrenwacht) en toekomstige (na opening sterrenwacht) situaties beschreven. Doel 1: het stimuleren van de interesse in de weer- en sterrenkunde onder leden, het publiek en jongeren in het bijzonder Nagenoeg alle activiteiten zoals lezingen en sterrenkijkavonden ondersteunen dit doel. Echter de activiteiten op het gebied van media & PR zijn specifiek gericht op een breed publiek. PR & Media KNVWS Afdeling t Gooi onderhoudt relaties met de lokale pers en met radio- en televisiezenders. Persberichten worden verstuurd en/of gepubliceerd in on-line regioagenda s over lezingen, sterrenkijkavonden en andere bijzondere gebeurtenissen. Doordat de afdeling al enige bekendheid in de regio geniet, worden wij steeds vaker gevraagd om deel te nemen aan interviews over sterrenkunde-gerelateerde onderwerpen. KNVWS Afdeling t Gooi heeft ook een Twitter account (@knvwshetgooi) en een Facebook pagina (https://www.facebook.com/knvwshetgooi) om het publiek op de hoogte te houden van de activiteiten en actualiteiten. Wij nemen deel aan zowel ESA (European Space Agency) als NASA zgn. tweetups, Socials en overige voorlichtingsactiviteiten en onderhouden goede contacten met beide organisaties om zo in een vroeg stadium op de hoogte te zijn van nationale en internationale ontwikkelingen op het gebied van de sterrenkunde. Website De afdeling onderhoudt een website: http://www.knvwshetgooi.nl waar informatie over de activiteiten van de afdeling wordt gegeven. Daarnaast is informatie te vinden over actuele onderwerpen met links naar relevante bronnen (bijvoorbeeld een zons- of maansverduistering, nieuwe ontdekkingen, ruimtemissies, enz.). Deze informatie wordt minimaal één keer per dag aangepast. Het ISS is live te volgen op de site. Er zijn ook actuele sterrenkaarten om te downloaden. Er is een gedeelte met informatie over de activiteiten onze leden: bijvoorbeeld wetenschappelijke artikelen (http://www.knvwshetgooi.nl/ gunther_konnen.htm) of astrofotografie (o.a. http://www.knwvshetgooi.nl/lynn_van_rooijen.htm). De website bevat ook een gesloten deel voor leden en cursisten, waar presentaties van de lezingen, agenda s van de verschillende werkgroepen en cursusmateriaal te vinden zijn. Toekomstige situatie De relaties met de pers zullen verder worden uitgebreid. Mogelijkheden om zelf persberichten in online media te publiceren zullen steeds worden geactualiseerd en uitgebreid. De afdeling zal ook op de hoogte blijven van communicatie trends onder jongeren en nog meer gebruik gaan maken van andere vormen van sociale media zoals Facebook om via deze kanalen meer jongeren te bereiken. Op termijn zal een interactief forum worden toegevoegd. Bij realisatie van een robotische sterrenwacht, zal er ook een mogelijkheid zijn om buiten de normale kijktijden mee te kijken door de 3
telescopen. Scholen, cursisten en leden zullen ook op termijn hun eigen opdrachten kunnen uitvoeren op de telescopen. Doel 2: het onderhouden en actualiseren van kennis van de weer- en sterrenkunde De huidige hoofdactiviteiten op dit gebied zijn lezingen, presentaties voor scholen en volwassenen, cursussen en de Werkgroep Theoretische Sterrenkunde (WTS). Lezingen KNVWS Afdeling t Gooi organiseert ieder jaar acht lezingen op het gebied van weer- en sterrenkunde. Sprekers zijn professionele astronomen of gevorderde amateurs. Bij uitzondering komt een spreker uit de eigen afdeling. Getracht wordt bij de samenstelling van de onderwerpen zoveel mogelijk rekening te houden met de actualiteit en met de wensen van de leden en bezoekers. Hiertoe wordt eens per jaar de lezingen geëvalueerd door de bezoekers en vervolgens door het bestuur ter voorbereiding op het nieuwe programma. De lezingen zijn voor het publiek toegankelijk. Presentaties De leden van KNVWS Afdeling t Gooi geven presentaties op scholen en voor clubs en verenigingen in de regio. De meeste presentaties op scholen zijn voor kinderen vanaf de 4 de groep (7 8 jaar) en voor jongeren tot eind middelbare school. Aanleiding kan een schoolproject zijn of een bijzondere astronomische- of sterrenkundige gebeurtennis (e.g., het recente verblijf van André Kuipers op het ISS). Onderwerpen worden aangepast aan de leeftijd en belangstelling van de doelgroep. Cursussen KNVWS Afdeling t Gooi heeft een Edu-werkgroep die zich bezig houdt met het schrijven en actualiseren van cursusmateriaal voor zowel scholen als volwassenen. Cursussen bestaan meestal uit meerdere onderdelen, i.t.t. de presentaties die veelal één deel bevatten. Voor volwassenen bestaat er een basis en een vervolgcursus. Voor scholen kan op verzoek van een school ook een korte cursus over een specifiek onderwerp worden samengesteld. Om de inhoud van het lesmateriaal te toetsen, worden professionele astronomen ingeschakeld. Leden van de afdeling volgen regelmatig ook zelf seminaars en cursussen om hun kennis actueel te houden. Daarnaast volgt één van onze leden maandelijkse NASA trainingen over actuele ruimte missies en wetenschappelijke vraagstukken. NASA stelt dit materiaal ook beschikbaar voor gebruik door de afdeling voor cursussen en presentaties. Werkgroep Theoretische Sterrenkunde In tegenstelling tot de lezingen en cursussen die voor een breed publiek zijn bedoeld, is in 2012 als proef een Werkgroep Theoretische Sterrenkunde (WTS) opgericht voor de eigen leden. Deze groep bespreekt onderwerpen uit de lezingen en onderzoekt verschillende onderwerpen met enige diepgang. Resultaten hiervan kunnen eventueel worden gebruikt in toekomstige presentaties en cursussen. Mede door gebrek aan een vaste locatie is deze groep voorlopig gestopt. De intentie is na de opening van de nieuwe sterrenwacht deze groep weer op te starten. Toekomstige situatie Op dit moment, kent de afdeling geen eigen locatie voor lezingen en cursussen. Een vaste locatie met presentatieruimte biedt de kans om bovenstaande activiteiten uit te breiden. Indien een vaste locatie ook met een sterrenwacht kan worden gecombineerd, nemen de mogelijkheden aanzienlijk toe, bijvoorbeeld: 4
cursussen voor zowel jongeren als volwassenen kunnen een theoretisch en praktisch deel combineren, naschoolse activiteiten kunnen worden georganiseerd voor kinderen, schoolreisjes kunnen worden aangeboden die een presentatie en bezoek aan de sterrenwacht combineren, bij slecht weer tijdens een sterrenkijkavond kan een alternatief-programma worden aangeboden voor het publiek, en de op dit moment inactief Jongerenwerkgroep (JWG) Gooister kan weer geactiveerd worden. Jongeren met bijzondere belangstelling voor sterrenkunde kunnen hieraan deelnemen en kennis maken met theoretische en praktische aspecten van de sterrenkunde. Doel 3: het bieden van ontplooiingsmogelijkheden in het praktiseren van de sterrenkunde voor zowel jeugd als volwassenen De huidige hoofdactiviteiten op dit gebied zijn de sterrenkijkavonden en de Werkgroep Praktische Sterrenkunde (WPS). Openbare Sterrenkijkavonden Al bijna 20 jaar houdt KNVWS t Gooi openbare sterrenkijkavonden voor het publiek op de hei tussen Huizen en Bussum en nu ook bij Natuurmonumenten in s-graveland. Gemiddeld worden vier sterrenkijkweekenden per jaar ingepland ofwel acht avonden bij goed weer. Het eerste weekend wordt gehouden tijdens het landelijkje Nacht van de Nacht weekend en de laatste tijdens de Landelijke Sterrenkijkdagen, waardoor er extra publiciteit voor die avonden mogelijk is. In 2014 is ook voor het eerst een succesvolle sterrenkijkavond georganiseerd tijdens Earth Hour in maart. Ten minste drie keer per jaar wordt een zonnekijkdag georganiseerd. Bezoekers komen voornamelijk uit t Gooi maar ook uit de wijde omgeving inclusief Amersfoort, Amsterdam, Weesp en Utrecht. Deelnemers zijn van alle leeftijden van ca. 6 jaar t/m senioren. Op de sterrenkijkavonden staan diverse telescopen opgesteld. Afhankelijk van de tijd van het jaar worden de planeten, de Maan, sterrenstelsels, sterrenhopen en vele andere objecten bekeken. Besloten Sterrenkijkavonden Naast de openbare sterrenkijkavonden, worden op verzoek besloten sterrenkijkavonden georganiseerd voor scholen en organisaties. Deze worden vaak op locatie bij de scholen of organisaties zelf georganiseerd en kunnen worden gecombineerd met een presentatie. Overdag kan er naar de Zon worden gekeken. Sterrenkijkavonden voor bijzondere gebeurtenissen Bijna alle waarnemingsactiviteiten van de afdeling zijn gericht op het publiek. Eén uitzondering hierop kan de sporadische sterrenkijkmomenten zijn die buiten de normale waarneemuren vallen wanneer er iets bijzonders aan de hemel te zien is zoals een eclips of komeet. Deze activiteiten zijn in dat geval primaire voor de eigen leden en belangstellenden en worden meestal niet in de pers aangekondigd, tenzij de waarneming-mogelijkheid binnen de reguliere tijden voor een sterrenkijkavonden valt. 5
Werkgroep Praktische Sterrenkunde (WPS) De WPS bestaat ruim 20 jaar en komt bijeen ca. acht keer per jaar. De WPS kent twee hoofddoelen: het organiseren van activiteiten voor het publiek en het onderling uitwisselen van kennis en ervaringen. Het organiseren van en invulling geven aan de sterrenkijkavonden is één van de belangrijkste activiteiten van de WPS. De groep houdt zich ook bezig met het organiseren van presentaties en sterrenkijkavonden op scholen en de presentaties voor andere doelgroepen. Toekomstige situatie Vooral voor de praktische activiteiten van de afdeling biedt de nieuwe sterrenwacht grote kansen voor de toekomst. Doordat ten minste twee telescopen permanent worden opgesteld, is het minder inspannend en tijdrovend om gereed te zijn voor het publiek. Het zal ook makkelijker zijn activiteiten te organiseren op korte termijn wanneer een bijzonder verschijnsel zich voordoet (denk aan een komeet of nova). Tevens kunnen meer mensen worden ontvangen door minder vrijwilligers. Hierdoor kan een sterrenwacht meer avonden open zijn, bijvoorbeeld iedere vrijdagavond van september t/m april (wanneer het donker genoeg is) voor het publiek, andere dagen of avonden op afspraak voor cursussen en voor scholen, en wellicht op woensdagmiddag of avond voor een jeugdclub. Zonnekijkdagen kunnen ook worden georganiseerd op een meer regelmatige basis, bijvoorbeeld 1 of 2 zondagen/weekenden per maand en/of op een middag door de week voor kinderen en jeugd. Een aantal dagen per maand is de Maan ook overdag te zien en op die dagen kan er zowel naar de Maan als de Zon worden gekeken. Schoolreizen, bedrijfsuitjes of zelfs verjaardagsfeestjes naar de sterrenwacht kunnen ook worden georganiseerd. Aanwezigheid van een presentatieruimte en elektriciteit binnen en buiten op de sterrenwacht maakt het mogelijk voor het publiek om live en in kleur via een beeldscherm mee te kijken naar de hemel. Op zonnige dagen kan er eveneens een live beeld van de zon worden geprojecteerd. De actuele informatie vanuit het weerstation kan ook worden weergegeven op een scherm. Bij slecht weer is er een mogelijkheid om een alternatief programma aan te bieden. Ook bij goed weer zal de presentatieruimte worden gebruikt voor toelichting over de objecten die te zien zijn en voor hands-on activiteiten voor kinderen. Dankzij een internet verbinding, een mogelijkheid om in te loggen op een sterrenwacht op de Canarische Eilanden en mee te kijken door die telescopen. Theoretische delen van cursussen sterrenkunde of astrofotografie kunnen worden aangevuld met een praktijkdeel. Zo spoedig mogelijk, zal de sterrenwacht worden ingericht voor astrofotografie en wetenschappelijk onderzoek, en mogelijk voor bediening op afstand. Hierdoor kan de sterrenwacht buiten de normale openingstijden worden gebruikt. Scholen, cursisten en leden kunnen voorstellen uitschrijven voor waarnemingen die zij zelf vervolgens onder begeleiding kunnen uitvoeren. In de toekomst kunnen ook in de nachtelijke uren onderzoeken voor hen worden uitgevoerd en de data aan hen beschikbaar gesteld voor analyse. In een volgende fase zal het mogelijk zijn voor scholen om zelf (onder toezicht) op aftand in te loggen en waarnemingen uit te voeren. Zowel praktijkopdrachten als afstudeeropdrachten zullen op termijn ook tot de mogelijkheden kunnen behoren. 6
Samenwerking met soortgelijke organisaties in binnen- en buitenland Alhoewel er veel kennis en kunde aanwezig is binnen KNVWS Afdeling t Gooi zelf, kan nog meer synergie worden bereikt door samenwerking met diverse personen en organisaties in binnen- en buitenland. In Nederland kan worden samengewerkt met de landelijke organisatie, maar ook met verschillende afdelingen door het land. Buitenlandse sterrenwachten worden ook geraadpleegd om ervaringen uit te wisselen. Contacten met professionele astronomen in binnen- en buitenland evenals de ruimtevaart organisaties ESA en NASA verzekeren dat het aanbod van KNVWS Afdeling t Gooi actueel en stimulerend blijft. De natuur, milieu en de weer- en sterrenkunde hebben vele raakvlakken. Op dit gebied wordt samengewerkt met Natuur- en Milieueducatie (NME), Nacht van de Nacht (een initiatief van Natuur & Milieu en de Provinciale Milieufederaties) en Natuurmonumenten. Vooral de intensieve samenwerking met Natuurmonumenten s Graveland inclusief de daar op te richten sterrenwacht zal nu en in de toekomst vele voordelen voor beide organisaties en uiteindelijk voor het publiek genereren. Mensen met belangstelling voor de ene activiteit vormen een natuurlijke (potentiele) doelgroep voor de andere. Doordat de activiteiten van Natuurmonumenten vaak overdag plaatsvinden en die van de sterrenwacht vaak s avonds, kan er meer efficiënt gebruik worden gemaakt van dezelfde faciliteiten. Ten slotte kan een sterrenwacht op het terrein van een Natuurmonumenten extra publiciteit voor beide organisaties en ook extra bezoek voor beide partijen genereren. Fasering De pad van de huidige (2014) situatie naar de in dit plan beoogde situatie strekt zich uit over vier jaren. Volgens de huidige inzichten zijn de hoofdpunten per jaar als volgt: 2014, Kw. 1-3: Bouw sterrenwacht, viering hoogste punt eind mei. Bestaande activiteiten continueren, cursusmateriaal voltooid, inrichting voor sterrenwacht fase 1 inkopen (NB de telescoop voor zuil 1, een 41cm Meade ACF, is begin april mede dankzij steun van Prins Bernhard Cultuurfonds al gekocht). PR & media inspanningen intensiveren, fondsenwerving onder bedrijven en het publiek intensiveren als resultaten zichtbaar worden. 2014, Kw 4: Aanloop fase opening sterrenwacht begint. Sterrenwacht wordt ingericht. Opstellingen getest en operationeel vóór eind van het jaar. Lezingen verhuizen van ATC in Hilversum naar s-graveland, vrijdag sterrenkijkavonden (nu nog in Huizen) verhuizen naar s-graveland. 2015: Formele opening sterrenwacht met basis uitrusting en on-site bediening, weerstation gereed met projectiescherm weer en zon, ook in te zetten op sterrenkijkavonden. Cursussen worden opgestart met het nieuwe materiaal. Afhankelijk van financiering, inrichten sterrenwacht voor astrofotografie en voor wetenschappelijk onderzoek. 2016: Sterrenwacht volledig operationeel. Cursussen en projecten met scholen volledig geïmplementeerd. Jongeren werkgroep weer opgestart. Overige activiteiten stabiel. 2017: Begin inrichting van bediening op afstand mits voldoende financiering. 7
Samenvatting KNVWS Afdeling t Gooi bestaat al bijna 80 jaar en is ruim 20 jaar actief bezig sterrenkunde en wetenschap toegankelijk te maken voor jongeren en volwassenen in de regio t Gooi. Door sterrenkunde begrijpelijk en interessant te maken, hoopt KNVWS Afdeling t Gooi meer interesse voor sterrenkunde en wetenschap in het algemeen te stimuleren en zo jongeren aan te moedigen om een carrière in wetenschap te overwegen. De hoofddoelstellingen van de afdeling zijn: het stimuleren van de interesse in de weer- en sterrenkunde onder leden, het publiek en jongeren in het bijzonder, het onderhouden en actualiseren van kennis van de weer- en sterrenkunde, en het bieden van ontplooiingsmogelijkheden in het praktiseren van de sterrenkunde voor zowel de jeugd als volwassenen. Op dit moment, worden deze doelstellingen verwezenlijkt door middel van: een actief benadering en gebruik van de pers en overige media en door inzet van sociale media en de eigen website, door lezingen van professionele astronomen te organiseren, door zelf cursussen en presentaties voor jongeren en volwassenen te geven, en door sterrenkijkavonden en zonnekijkdagen te houden. Bouwend op deze solide basis wil de afdeling nu een volgende stap in haar ontwikkeling nemen: een permanente locatie inclusief een moderne sterrenwacht op het terrein van Natuurmonumenten te s-graveland, volledig operationeel in 2015 en voltooid in 2016/7. Hiermee kunnen bestaande activiteiten worden uitgebreid en nieuwe activiteiten toegevoegd waardoor het bereik van de afdeling aanzienlijk kan worden vergroot. Hiertoe zal ook worden samengewerkt met soortgelijke organisaties in binnen- en buitenland. Door uitvoering te geven aan dit beleid en deze activiteiten hoopt KNVWS Afdeling t Gooi de toegankelijkheid van de wetenschap en sterrenkunde in het bijzonder aanzienlijk te kunnen vergroten en hierdoor een belangrijke toegevoegde waarde te hebben voor jongeren en volwassenen in de regio t Gooi. 8
Voortgang Sterrenwacht t/m mei 2014 9