Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden Nummer 3 - Deze maand: IUT - Immersion Ultrasonic Testing Lassen aan gasvoerende leidingen - 2 MOSE - megaproject bij Venetië
VOORWOORD ITW WELDING PRODUCTS Kennis en Passie voor Lassen ITW WELDING PRODUCTS levert een uniek en volledig producten programma uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires en inductieve verwarming apparatuur. Miller lasapparatuur Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme betrouwbaarheid! Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart, McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke toepassing variërend van hoogwaardige verbindingslassen tot reparatie en oplassen. Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar Onze diensten en producten zijn gebaseerd op Quality and Know-How in Welding. ITW Welding Products biedt u een bekwaam team van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren en begeleiden op het gebied van efficiënte procesen productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures, training en kwalificatie van lassers. Geïnteresseerd in onze mogelijkheden? Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en lastoevoegmaterialen. Bel ons op: Tel. 0186 641 444. Wij zijn u graag van dienst! Colofon www.vakbladlastechniek.nl Uitgave Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58, E info@con-sell.nl Redactieadviesraad Erik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Nele van Caenegem, Marijke Damen, Leen Dezillie, René Elfering, Rob Helmich, Marcel Hermans, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Jeroen Olde Benneker, Peer van Ottink, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Fred Vasquez, Tony van der Veldt, Adriaan Visser Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer T 088 400 85 60, E redactie@nil.nl www.nil.nl Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935, B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05, F +32 9 292 14 01, E Ann.Wydooghe@bil-ibs.be www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50 E info@vakbladlastechniek.nl www.opus-co.nl Abonnementen Binnenland 62,50 (particulier op privé-adres); 98,75 (bedrijf) en 31,25 (studenten en senioren). Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met ann.wydooghe@bil-ibs.be Overig buitenland 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW. Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Al onze advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland. Voor ieder wat wils Als onafhankelijk vakblad proberen we u zo goed en breed mogelijk te informeren, zonder partijdig te zijn. Het is daarnaast telkens weer een uitdaging om de verschillende groepen lezers van Lastechniek zo goed mogelijk te bedienen. Waar de een vraagt om meer techniek, is de ander juist vooral geïnteresseerd in verhalen van de lasser op de werkvloer. Weer anderen willen vooral geïnformeerd worden over nieuwe producten, normen, certificering en opleidingen. Het lukt niet altijd om aan al deze wensen tegemoet te komen in één uitgave. We streven er wel naar om verspreid over een heel jaar een goede balans te bereiken. De ontwikkelingen in de verbindingstechniek staan bovendien ook niet stil. In Lastechniek besteden we regelmatig aandacht aan de vele evenementen en themadagen die er georganiseerd worden op dit gebied. Bij het uitkomen van deze Lastechniek staan we vlak voor de opening van de Techni-Show 2012. In februari hebben we al uitgebreid aandacht besteed aan dit vierdaagse evenement. De laatste nieuwsberichten vindt u in dit nummer, zodat u zich goed kunt voorbereiden op uw bezoek en doelgericht alle stands kunt bezoeken die voor u interessant zijn. Natuurlijk kijken we als redactie intussen alweer een paar maanden vooruit. Het oprichten van de nieuwe redactieadviesraad begint zijn vruchten af te werpen. We zijn erg blij met de ondersteuning van deze groep specialisten. Voor ons themanummer over robotlassen hebben we twee deskundigen uit de redactieadviesraad bereid gevonden om onze redactievergadering te versterken. Dit heeft geleid tot een reeks goede ideeën en suggesties, maar ook concrete artikelen over dit veelzijdige onderwerp. We geven nog niets prijs, u ziet het resultaat vanzelf. Op deze manier werken we ook aan de uitgave van mei, die geheel in het teken zal staan van opleidingen. Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Drukwerk Veldwijk Van Loon, Waddinxveen. De uitgave die voor u ligt is niet gekoppeld aan een speciaal thema. Dat betekent dat de meest uiteenlopende onderwerpen aan de orde komen: van het lassen aan gasvoerende leidingen (deel 2) tot een enorm bouwproject in Venetië; en van een themadag over lijmen tot een nieuwe methode voor niet-destructief onderzoek. Naast deze en andere artikelen zijn er de vaste rubrieken die u van ons gewend bent. Kortom, voor ieder wat wils. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens. ITW Welding Products BV Edisonstraat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880 www.itw-welding.com FORTUNE 200 ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business units. ITW maakt deel uit van de Fortune 200-lijst van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen. 2012 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever. Volg LASTECHNIEK op twitter: @nillastechniek en Linkedin.com Redactie Lastechniek
[ ] nieuw in lastechniek Interactieve mogelijkheden met CLIC2C Inhoud #3 LASTECHNIEK is een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek www.vakbladlastechniek.nl Bent u in het bezit van een smartphone, dan kunt u nu nog meer uit Lastechniek halen. CLIC2C is een interactieve service die statische informatie op papier kan veranderen in dynamische interactieve informatie op uw telefoon. Hoe werkt het? In deze Lastechniek vindt u hier in de inhoudsopgave en op pagina 9 en 29 foto s met daarbij het logo van CLIC2C. Een afbeelding met dit logo geeft toegang tot gerelateerde informatie via uw mobiele telefoon. U krijgt automatisch toegang tot audio, video, afbeeldingen, enquêtes enzovoort. Het eerste wat u hiervoor moet doen is met uw telefoon de applicatie downloaden via de www.clic2c.nl. Uw telefoon wordt herkend en u kunt de meest geschikte instellingen downloaden. Als uw telefoon niet geschikt is, dan wordt TEXT2C aangeboden voor download. Een interactieve afbeelding bevat de camera van CLIC2C. CLIC2C is te downloaden via de App's market van zowel iphone als Android. 04 Vanuit de verbindingswereld 09 Over de Techni-Show 2012 12 Nieuwe methode voor ultrasoon onderzoek 16 Speciaal gevulde OP-draad 20 Lassen aan gasvoerende leidingen - deel 2 20 25 Willem de Welder 26 De lasgroepen en hun agenda 27 De Lasser van de Maand 28 MOSE - legendarisch bouwproject in Venetië 32 POYO en NIL organiseren lijmsymposium 34 Brancheregister 27 Het maken van aansluitingen op gastransportleidingen die niet uit bedrijf genomen kunnen worden, vereist speciale technieken. 20 28 Een legendarisch bouwproject in Venetië Cover: Exova - OPUS
LASBERICHTEN LASBERICHTEN Low budget robotsysteem voor snijden K- en X-naden Polysoude publiceert eerste handboek voor cladding Hanko B.U.S. Techniek en Andon Automation ontwikkelden een low budget gerobotiseerd snijsysteem: het Standard Robot Cutting System (SRC). Voor de grotere metaalindustrie was er al het Gantry Robot Cutting System (GRC). Het SRC is vooral interessant voor kleinere bedrijven. Een investering in het SRC-systeem begint bij 90.000 voor de meeste eenvoudige versie en is modulair uit te breiden. Hoge kwaliteitssneden De GRC- en SRC-installaties zijn robot-bestuurde portals waarop een industriële robot, plasmasnijapparatuur, een lasersensor en nesting software zijn gemonteerd. De unieke technologie zorgt voor een uitstekende positionering en pad-nauwkeurigheid, wat resulteert in sneden van hoge kwaliteit. De lasercamera zorgt voor contactloze metingen en zendt de waarden realtime naar de robot voor correcties. Hierdoor is het snijden van complexe bevelranden en K- en X-naden mogelijk. Nooit meer handmatig omdraaien Het gerobotiseerde snijden geeft een hogere kwaliteit en is nauwkeuriger dan het conventionele (semi)automatische snijden. En waar bij het conventionele snijden de plaat (handmatig) moet worden omgekeerd om de tweede bevelrand te kunnen snijden, kan dit bij het SRC-systeem achterwege blijven. Na het snijden van de eerste bevelrand kan de toorts namelijk aan de zijkant worden gezet, zodat de negatieve bevel kan worden gesneden zonder dat men de plaat hoeft te draaien. Ook een zogeheten verjonging, die vaak bij dergelijke platen moet worden gesneden, kan in een keer met een autogeen snijbrander vanaf de zijkant worden gesneden. Viervoudige verhoging productiviteit Dankzij de SRC-installatie kan een viervoudige verhoging van de productiviteit worden gerealiseerd, de lead time worden ingekort en het aantal operators worden gereduceerd met een factor 4 tot 5. Het SRC-systeem is toepasbaar in de gehele metaalindustrie. Dit low budget SRC-systeem is geschikt voor alle bedrijven die lasnaadvoorbewerking belangrijk vinden, aldus Cees Vermeulen van Hanko B.U.S. Techniek. ABB Metaalstraat Mede dankzij de samenwerking van Hanko B.U.S. Techniek met Andon Automation en de positieve ervaring met de robot van ABB, besloten de drie bedrijven samen met Acotech Automation en RobWelding een samenwerkingsverband van ABB-robotleveranciers op te richten: ABB Metaalstraat. De bedoeling van dit samenwerkingsverband is om een gerobotiseerde totaaloplossing voor de metaalindustrie te bieden. www.gantryrobotcutting.com Workshop Lasdocumentenl2012 Locatie, datum en tijd NIL Zoetermeer, 10 april Van der Valk Zwolle, 25 april Van der Valk Eindhoven, 9 mei Aanvang 09.00 uur tot 16.00 uur. Polysoude publiceert binnenkort het eerste handboek voor gemechaniseerd TIG-cladden voor industriële toepassingen. Het handboek zal gepresenteerd worden tijdens de internationale vakbeurzen Industrie 2012 te Parijs en Tube and Wire 2012 te Düsseldorf. Beide vakbeurzen worden gehouden van 26 tot en met 30. Praktische tips en adviezen Het 48 pagina s tellende handboek Mechanised TIG Cladding for industrial applications gaat uitvoerig en diepgaand in op de technologie en knowhow van het TIGcladden. Het boek bevat nuttige informatie voor fabrikanten en staat vol met praktische tips en adviezen met betrekking tot de verschillende toepassingen van het geautomatiseerd TIG-cladden. Toepassingen TIG-cladden TIG-cladding wordt veel toegepast bij reparaties van hoogwaardige onderdelen en voor preventieve bescherming van materialen (bijvoorbeeld tegen corrosie). De flexibiliteit van het TIG-proces, de uitstekende oppervlaktekwaliteit van de lassen en de mogelijkheid om in alle posities te lassen, waren voor Polysoude aanleiding om dit geautomatiseerde proces te ontwikkelen in antwoord op In haar vijfjarig bestaan heeft technisch handelsonderneming VVS-techniek BV in het Brabantse Deurne van ESAB de hoogst mogelijke status van dealerschap verkregen, namelijk die van A+ dealer. Naast een ruim assortiment aan aandrijftechniek, smeermiddelen, gereedschap en pbm s zet VVS hiermee opnieuw een grote stap voorwaarts door de toevoeging van dit absolute A-merk op het gebied van de lastechniek. ESAB is producent van toevoegmaterialen en apparatuur voor praktisch elk las- en snijproces en behoort tot de besten op het gebied van lassen en snijden, dankzij bijna 100 jaar continu onderzoek, ontwikkeling en productie. de groeiende industriële vraag. Polysoude heeft daarmee de ontwikkeling van het TIG-cladden en haar varianten aanzienlijk versneld. Een van die varianten is het butteren van de uiteinden van werkstukken, toepasbaar voor ongelijksoortige verbindingen. Om het lasproces te bewaken kan de operator bovendien gebruikmaken van een uniek videosysteem. Dit systeem bestaat uit camera s die in of aan de toorts zijn gemonteerd. www.polysoude.com VVS-Techniek nieuwe dealer voor ESAB www.vvs-techniek.nl 4 5
LASBERICHTEN LASBERICHTEN Europese gereedschapsmachine-industrie gaat duurzaam produceren met Blue Competence De Europese gereedschapsmachine-industrie, vertegenwoordigd in CECIMO, heeft een nieuw duurzaamheidsinitiatief gelanceerd: Blue Competence. De machine-industrie is daarmee de eerste metaalsector die met een brede campagne inzet op duurzaamheid op Europees niveau. Groener produceren Machineproducenten die volgens het Blue Competenceinitiatief werken, voldoen aan vooraf vastgestelde ecologische, economische en sociale waarden en principes. In hun productieomgeving, producten en diensten zijn duurzame oplossingen geïmplementeerd om groener te produceren. Het initiatief is in overeenstemming met Europese beleidsontwikkelingen en prioriteiten. Met het Blue Competence-initiatief moet een mentaliteitsverandering tot stand worden gebracht. Uitgangspunt is de concurrentiekracht van de industrie, die in toenemende mate wordt bepaald door ecologische doelmatigheid. Die duurzaamheid is een nieuw element in de kenmerkende sterkten van de Perk Lastechniek breidt haar service uit 6 Europese machine-industrie, zoals nauwkeurigheid, snelheid en betrouwbaarheid. Achtergrondinformatie Blue Competence wordt met ingang van februari 2012 getrokken door CECIMO, de overkoepelende Europese organisatie van leveranciers van werktuigmachines. Het initiatief richt zich op Europese producenten van machines of subsystemen voor bewerking van metaal en aanverwante materialen. De industrie heeft overeenstemming bereikt over principes en procedures die door de deelnemende bedrijven worden gevolgd. De afspraken zijn bedoeld om het verbruik van energie en grondstoffen te verminderen, het beheer van afval en recycling te verbeteren en duurzaam te produceren. De CECIMO wordt in Nederland vertegenwoordigd door de Groep Fabrikanten Machines van de VIMAG, een sectie van de Federatie Productie Technologie. www.cecimo.eu www.vimag.nl Perk, technische handelsonderneming te Zaandam bestaat al meer dan 175 jaar. In al die jaren staat inspelen op de wens van de klant centraal. Door toenemende vraag en ontwikkelingen op de markt heeft Perk besloten om haar activiteiten op het gebied van lastechniek te gaan versterken door uitbreiding op het vlak van assortiment, service en kennis. Uitbreiding team Per 1 januari heeft Perk haar team van lasspecialisten aanzienlijk uitgebreid. Jaap Kemp (lastechnisch adviseur), Peter Muntjewerff en Koos Schipper (docenten lastechniek) waren al bekende gezichten. Maar daar komen nu Bas Jonkman (lastechnisch adviseur), en de servicemonteurs Arno Imming, John Vroom en Sip Visser bij. Een breed inzetbaar team dat zowel op locatie als in de eigen goed uitgeruste werkplaats van dienst kan zijn. Premium dealer Ander nieuws is dat Perk nu ook premium dealer is van Kemppi lasapparatuur. Dat betekent dat Perk nu naast verkoop en verhuur ook gekwalificeerd servicecentrum is voor Esab en Kemppi op het gebied van onderhoud, reparatie en keuring. www.perklastechniek.nu Congres over leveringszekerheid kritische materialen Op dinsdag 10 april organiseert FME in samenwerking met NVMP het congres 'De macht en kracht van het kritisch materiaal'. Het congres gaat in op de vraag hoe de leveringszekerheid van kritische materialen in ondernemingen is geregeld. Naast onderzoeksresultaten worden strategische richtingen besproken die ondernemingen helpen om die leveringszekerheid beter te borgen. Strategische beslissingen De technologische industrie is afhankelijk van grondstoffen. De leveringszekerheid van kritische metalen en industriële mineralen wordt bedreigd door de groeiende vraag en geopolitieke spanningen. Bedrijven realiseren zich in toenemende mate dat zij strategische beslissingen moeten nemen om de leveringszekerheid van die materialen veilig te stellen. Inhoud congres Opening door Ineke Dezentjé Hamming - Bluemink, voorzitter Vereniging FME-CWM Onderzoek; kritische materialen; hoe pakken bedrijven de problemen aan? Ton Bastein (Program Manager Material Scarcity, TNO) en Derk Bol (Program Manager, M2I) presenteren de resultaten van een onderzoek dat is opgezet door FME samen met Agentschap NL. Praktijkcases; vier strategische oplossingsrichtingen. Door Wouter Crul (directeur NEVI), David Peck (professor industrieel ontwerp, TU Delft), Antoinette van Schaik (directeur MARAS) en Victor Roos (directeur marketing & sales MAG45 ). Allen onder voorbehoud. Paneldiscussie onder leiding van dagvoorzitter Z.K.H. Prins Jaime de Bourbon-Parme (Gezant Natuurlijke Hulpbronnen bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken). Datum, tijd, locatie en kosten Het congres wordt gehouden op 10 april a.s. vanaf 12:30 uur in de Conference Center High Tech Campus te Eindhoven. Het congres is gratis voor FME-leden (bij no-show wordt 75,- excl. BTW in rekening gebracht). Niet-FMEleden betalen 150,- excl. BTW. Aanmelden Het definitieve programma is begin maart bekend. Gezien de verwachte belangstelling en de beperkte ruimte is het raadzaam om u zo spoedig mogelijk aan te melden. www.fme.nl/grondstoffen2012 Lastechniek #4 Alles over robotlassen. Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen 071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl 7
LASBERICHTEN LASBERICHTEN Techniektalenten in startblokken voor finales VakkanjerWedstrijden De beste jonge vakmensen van Nederland staan vanaf De finales van de VakkanjerWedstrijden 2012 begin maart in de finales van de VakkanjerWedstrijden 6-8, RDM Campus, Rotterdam: 2012. Op vier verschillende locaties strijden bijna honderd CNC-draaien, CNC-frezen, machinebankwerken Vakkanjers uit de metaal en metalektro om goud fijnmechanisch, lassen TIG, lassen BMBE/MIGMAG, in vijftien wedstrijdvakken. De techniektalenten trappen plaatconstructie, onderhoudsmontage af op 6 maart in Rotterdam (RDM Campus). 13-16, Techni-Show, Jaarbeurs Utrecht: Daarna zijn er nog finales in Utrecht (Jaarbeurs), Ede TopTeams (PTC+) en opnieuw Rotterdam (Ahoy). Inzet: de Nederlandse 15 en 16, PTC+, Ede: landbouwpese titel en mogelijke plaatsing voor de Euromechanisatie kampioenschappen in oktober. 15-17, Skills Masters, Ahoy Rotterdam: CAD-tekenen, robotica, mechatronica, vliegtuigonderhoud, VakkanjerWedstrijden industriële automatisering, vakinclusieve De VakkanjerWedstrijden zijn een competitie voor aankomende wedstrijd CAD-tekenen vakmensen van ROC s en bedrijven. De tech- niektalenten nemen het tegen elkaar op in vakken als Finales en prijsuitreiking lassen, machinebankwerken, mechatronica, robotica, De finales zijn elke wedstrijddag toegankelijk voor publiek. CAD-tekenen en een teamcompetitie voor TopTeams. De prijsuitreiking van alle wedstrijdvakken is op za- Voor het eerst is er dit jaar ook een vakinclusieve wedstrijd terdag 17 maart om 18.00 uur in Ahoy Rotterdam. Kijk CAD-tekenen voor Vakkanjers met een beperking. voor meer informatie en alle finalisten op www.vakkanterdag De kampioenen kunnen zich plaatsen voor EuroSkills jers.nl of volg de Vakkanjers via www.facebook.com/vakkanjers 2012. Deze Europese kampioenschappen voor jonge vakmensen en www.twitter.com/vakkanjers_nl zijn begin oktober in Spa (België). Over Vakkanjers Uitdaging De VakkanjerWedstrijden worden georganiseerd door Bureau Vakkanjer Gert van Lagen is met zijn teamgenoten van Innovatec TOP. De wedstrijden in de metaal en metalektro zijn (Zijderveld, Utrecht) één van de kanshebbers bij onderdeel van de campagne Vakkanjers, waarmee Bureau de teamwedstrijd. We maken een forensenfiets die rond TOP de vaktrots, het vakmanschap en daarmee de instroom de 50 km/uur moet kunnen halen door een elektromotortje van jonge mensen in deze sectoren wil stimuleren. met trapondersteuning. We hebben gekozen voor een Jongerenmarketingorganisatie Bureau TOP is een samenwerkingsverband slim, functioneel ontwerp. Topsnelheid is niet het allerbelangrijkste van de Stichting A&O (Stichting Ar- voor ons. We willen ook scoren met punten als beidsmarkt en Opleiding in de Metalektro) en Stichting veiligheid, comfort en design. We gaan de fiets nog uitgebreid OOM (Stichting Opleiding en Ontwikkeling Metaalbe- testen op een klein vliegveld. En dan zijn we klaar werking). Hierin zijn de werkgevers- en werknemersorga- voor de finale. Een mooie uitdaging. We gaan er heen om nisaties in de metaal- en elektrotechnische industrie en te winnen. Anders kun je beter thuisblijven. metaalbewerking vertegenwoordigd. 8 Rolan toont volgende generatie OTC robotbesturing Speciaal voor de Techni-Show presenteert Rolan Robotics een prototype van de nieuwe generatie OTC robots. Een primeur voor Europa. Verbeterde robotbesturing Een van de belangrijkste ontwikkelingen is een verhoogde rekenkracht, waarbij de communicatietijd met de randapparatuur met een factor 20 is verlaagd. Verder is het programmeerpaneel zowel ergonomisch als functioneel verbeterd door het in gewicht te reduceren van 1,3 kg naar 970 gram en het standaard uit te voeren met een touchscreen. Bovendien kunnen klantspecifieke windows worden aangemaakt, waarmee de bediening op een eenvoudige manier nog beter kan worden afgestemd op de toepassing. De introductie van de nieuwe generatie OTC robots wordt in de tweede helft van dit jaar verwacht. Over Rolan Robotics Rolan Robotics is gespecialiseerd in robotsystemen voor industriële toepassingen. Met meer dan 600 geleverde robotsystemen, zoals lasrobots en handlingrobots in de metaalsector maar ook de food - en de non-food -industrie TRUMPF Nederland B.V. biedt haar klanten een keuzemodel met verschillende soorten service-overeenkomsten (Service Level Agreements). Van een eenvoudig model (Basic) tot het gegarandeerde niveau van applicatie. Tijdens de Techni-Show presenteert Trumpf naast haar machines deze nieuwe dienstenstrategie. is Rolan Robotics B.V. één van de grootste spelers in de Benelux. Het leveringsprogramma bestaat uit lasrobots van OTC en handlingrobots van OTC, Stäubli en Fanuc. Op maar liefst 190 m 2 laat Rolan Robotics u aan de hand van zeven werkende robotsystemen de nieuwste stand van de techniek zien, waaronder het prototype van de nieuwe generatie OTC robots. U kunt Rolan Robotics bezoeken op stand 11 B028. www.rolan-robotics.nl Trumpf presenteert naast machines haar nieuwe dienstenstrategie Service Level Agreements Elk Service Level Agreement kenmerkt zich door de mate van partnership tussen Trumpf en haar klant. In de eerste twee Service Level Agreements, Basic & Business, bepaalt de klant veelal zelfstandig welk product hij af wil nemen. In de volgende twee Service Level Agreements ontstaat er een partnership tussen de klant en Trumpf. Voordrachten TRUMPF werkt in de productieketen nauw samen met een aantal partners: Stodt, MCB, van Lente & de Vos en Numac. Dit alles om samen met de klant te komen tot optimale productieomstandigheden. Gedurende de Technishow zullen er elke dag meerdere voordrachten gehouden worden op de stand van Trumpf Nederland. U kunt zich hier uitgebreid laten informeren over de verschillende keuzemogelijkheden die u geboden worden. U vindt Trumpf Nederland B.V. in Hal 7, stand B050. www.nl.trumpf.com 9
LASBERICHTEN LASBERICHTEN Sigma Galaxy van Migatronic bekroond met de TS Innovator status Tijdens de Techni-Show zullen de lasexperts aan de lastafel de nieuwste lasmachine van Migatronic demonstreren: de Sigma Galaxy, compleet met de unieke Intelligent Arc Control (IAC ) en Intelligent Gas Control (IGC ) functies. De Sigma Galaxy is bekroond tot Innovator. Intelligente besturing Over Migatronic De Sigma Galaxy beschikt naast functies De lasmachinefabrikant Migatronic is één van Sigma2, over nog meer intelligentie van de leidende fabrikanten van lasapparatuur in het digitale bedieningspaneel, te bedienen in Europa. Het bedrijf beschikt met soft keys. Men kan hiermee kiezen over moderne faciliteiten voor ontwikke- voor MIG/MAG-lassen met of ling en productie, verkoop en service. De zonder puls, en dankzij de nieuwste ontwikkelingen uitgebreide serie lasmachines voldoet aan op het gebied van boogfysica de eisen voor allround reparatie- en in- voor drie programmapakketten: Standaard, stallatieapparatuur, tot en met geavan- Standaard Plus en de nieuwe ceerde industriële machines. Naast de boogbesturing IAC voor onder andere Sigma Galaxy worden vele andere producten koolstofstaal en roestvast staal. De Sigma uit een brede reeks van lasmachi- Galaxy is ook geschikt voor robotlassen. nes, toortsen, toevoegmaterialen en accessoires tentoongesteld. De Sigma Galaxy is helemaal groen. De U kunt Migatronic op de Techni-Show geavanceerde techniek levert een stroomverbruik dat veel bezoeken op stand 10.C052. lager is dan van lasapparaten met traditionele techniek. www.migatronic.nl advertentie De keuze van het juiste beschermgas voor het lassen is niet altijd even gemakkelijk. De lasser moet rekening houden met het te lassen materiaal, het type lasproces, de soort lasdraad en zelfs met het oppervlak van het metaal en de plaatdikte. Air Products heeft een handig hulpmiddel ontwikkeld voor het selecteren van het juiste type gas. Handige lasgaswijzer van Air Products Invloed beschermgas op kwaliteit De keuze van het juiste lasgas is van groot belang voor de kwaliteit van de laswerkzaamheden. Het gas is namelijk bepalend voor het uiterlijk van de las, het spatgedrag en de (hoek)inbranding. Maar de keuze van het gas heeft ook invloed op het ontstaan van eventuele lasfouten, de bescherming van de las tegen invloeden van buitenaf en op de sterkte van de verbinding. Bovendien heeft de keuze van het gas gevolgen voor de snelheid van het lassen, de neersmeltsnelheid en de nabewerking. Hoe beter de keuze van het gas(mengsel), hoe beter dus de kwaliteit van het lassen en hoe hoger de productiviteit. Welding Gas Selector Op de website van Air Products is een tool te vinden voor de selectie van het juiste lasgas. Deze Welding Gas Selector leidt de lasser door een overzichtelijk keuzemenu, zodat hij uiteindelijk uitkomt bij het juiste lasgas of het juiste gasmengsel. Gebruikers van de Selector maken eerst een keuze uit het te lassen materiaal (staal, RVS of aluminium), waarna een keuze gemaakt kan worden uit het lasproces (TIG, MIG of MAG). Daarna kan er afhankelijk van het te lassen metaal nog gekozen worden uit het type lasdraad, de oppervlaktegesteldheid van het metaal of de plaatdikte. Uiteindelijk krijgt de lasser te zien welk gas hij het beste kan gebruiken en waar in de buurt het gas besteld kan worden. De Welding Gas Selector is te vinden op http://www.airproducts.nl/welding_selector/index.htm. Op de Techni-Show (stand 10.C009) heeft Air Products voor lassers een leuk presentje: een balpen met daarin een uitrolbare GasWijzer, die ook helpt bij de keuze van het juiste lasgas. www.airproducts.nl Nieuwe TIG-toortstechnologie van Lorch De nieuwe TIG-Powermaster lastoorts van Lorch bevat een gepatenteerde afstandsbediening. Deze maakt het lassen gemakkelijker en zorgt voor een maximale productiviteit bij het TIG-lassen. Belangrijke parameters kunnen direct vanaf de lastoorts worden ingesteld. Iedereen die wel eens op montage gaat met een TIG-apparaat, kent het probleem dat men boven op een ladder staat en zich meters van het lasapparaat vandaan bevindt. Het is vervelend om steeds weer heen en weer te lopen of omhoog en omlaag te klimmen, om de stroomsterkte voor de perfecte naad in te stellen. Met de nieuwe lastoorts is dit probleem opgelost. Het lasproces kan geregeld worden via het bedieningspaneel met geïntegreerd 7-segment display aan de lastoorts. De lasstroom kan hiermee op de ampère nauwkeurig worden ingesteld. De toorts is ook geschikt voor linkshandigen. Met één druk op de knop wisselt de uitrichting van het geïntegreerd 7-segment display van kant. De nieuwe lastoorts is inzetbaar aan alle Lorch apparatuur uit de Handy TIG 200 AC/DC, T- en T-Pro serie met ITC (Intelligent Torch Control). Deze en andere noviteiten van Lorch vindt u op stand 10.B050. www.lorch.eu 10 11
ONDERZOEK ONDERZOEK Nieuwe methode voor validatie geautomatiseerd ultrasoon onderzoek (AUT) EXOVA HEEFT DE METHODE VOOR HET VALIDEREN VAN GEAUTOMATISEERD ULTRASOON ONDERZOEK VERBETERD. IMMERSION ULTRASOON ONDERZOEK (ONDER WATER) BLIJKT EEN NUTTIGE AANVULLING OP DE GANGBARE VALIDATIEMETHODE VOOR LASONDERZOEK AAN PIJPLEIDINGEN. door Margriet Wennekes, fotografie Exova oor het onderzoeken van rondlassen aan pijpleidingen in de olie- en gasindustrie maakt men al jaren gebruik van geautomatiseerd ultrasoon onderzoek (AUT) en radiografisch onderzoek (RT). Om vast te stellen of de werkelijk aanwezige defecten met deze niet-destructieve methoden ook echt gevonden worden en met welke nauwkeurigheid, is destructief onderzoek nodig. Voor dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van een rondlas met daarin diverse lasdefecten. Deze ring wordt onderzocht met behulp van AUT en vervolgens machinaal in dunne plakjes (macro s) gesneden op de locaties waar defecten gevonden zijn met AUT. Na etsen en polijsten van deze macro s worden de werkelijke defecten in de las en op de overgang naar het basismateriaal nauwkeurig opgemeten en geïdentificeerd. De analyse van deze macro s vergelijkt men vervolgens met de resultaten van het niet-destructief onderzoek. Op die manier kan men de niet-destructieve onderzoekmethode (NDO) valideren, met andere woorden de betrouwbaarheid van deze methode bepalen. Onderzoek aan gelaste pijpleidingen Het in Spijkenisse gevestigde laboratorium van Exova is gespecialiseerd in destructief metaalonderzoek en het valideren van niet-destructieve onderzoekmethoden, zoals het geautomatiseerd ultrasoon onderzoek (AUT, Automated Ultrasonic Testing). Sander van Nieuwenhuijzen, general manager van Exova voor Noorwegen en Nederland, laat een paar voorbeelden zien van te onderzoeken pijpleidingmateriaal. De ringen bestaan uit koolstofstaal en hebben een inconel binnenlaag. De rondlas is duidelijk zichtbaar, met aan weerszijden nog een paar centimeter basismateriaal. Van Nieuwenhuijzen: Deze ringen zijn al onderzocht met AUT. Een ultrasoonscanner wandelt daarbij rondom de las. Na elke kilometer pijp een proefstuk Voordat een project voor de aanleg van een pijpleiding van start kan gaan, moeten lassers en lasprocedures gekwalificeerd worden. Een validatie van de AUT maakt hier onderdeel van uit. Van Nieuwenhuijzen: In het veld moet men op een betrouwbare manier kunnen controleren of de lassen wel goed zijn. Daarvoor is het van belang dat men weet wat de betrouwbaarheid van de NDO-techniek is. Aanvullend zaagt men regelmatig (bijvoorbeeld na elke kilometer gelaste pijp) een las uit. Bij afkeur van dit proefstuk moet men de las ernaast ook uitnemen en laten testen. Is deze ook slecht, dan gaat men de las daarnaast weer testen enzovoort. Opgerolde pijpen Voor landleidingen worden de pijpleidingen los aan elkaar gelast. Maar het leggen van een pijpleiding op de zeebodem verloopt anders. Een van de methodes voor een pijpleiding die op de zeebodem moet komen, is om eerst bijvoorbeeld 12 meter pijpleidingen aan elkaar te lassen en daarna op te rollen als een klosje garen (reeling). Op zee lassen ze vervolgens alleen de klossen aan elkaar. Exova is betrokken bij dit soort projecten en voert het destructief onderzoek uit om alle invloeden op de pijpleidingen na te bootsen en te bepalen of de zeeleiding na het leggen nog voldoet aan de klantspecificaties. Door het open afrollen veranderen namelijk de eigenschappen. Zo weinig mogelijk reparaties De industrie streeft altijd naar minimale defecten. Het is van belang om zo weinig mogelijk te hoeven repareren. Een niet-gerepareerde las, zelfs met een kleine toelaatbare lasfout, is nog altijd sterker dan een gerepareerde las. Het is dus belangrijk om vast te stellen wat de maximaal te accepteren lasfouten zijn en om die nauwkeurig te kunnen meten. In de olie- en gasindustrie werkt men steeds meer met criteria op basis van engineering critical assessments (ECA), ofwel maximaal toelaatbare lasfouten. In het verleden maakte men vooral gebruik van criteria op basis van ervaring en good workmanship. Nu gebeurt dat veel meer op basis van breukmechanica. Daar komt bijvoorbeeld uit dat een bepaald type indicatie maximaal 4 mm hoog en 12 mm lang mag zijn. Maar dan moet je wel weten dat het uitgevoerde AUT betrouwbaar is. Als uit het macro-onderzoek blijkt dat een defect in werkelijkheid 4 mm langer is, past men de eisen aan. In het net genoemde voorbeeld mag de met AUT gevonden indicatie dan niet 12 mm lang zijn, maar maximaal 8 mm. Alles erboven wordt afgekeurd en moet gerepareerd worden. Je kunt nu eenmaal niet riskeren dat een pijpleiding breekt op de zeebodem. Het is dus van groot belang om de nauwkeurigheid van het toe te passen AUT-systeem goed te kennen. Uiteindelijk blijft de macro de waarheid en is destructief onderzoek altijd nodig voor validatie Ultrasoon onderzoek onder water Nu heeft Exova in samenwerking met Chevron een aanvullende methode ontwikkeld om het AUT te valideren. In 2010 was Chevron op zoek naar een bedrijf in Europa dat IUT (Immersion Ultrasonic Testing) zou kunnen opzetten als onderdeel van de AUT-validatie. IUT is simpel gezegd ultrasoon onderzoek onder water. De proefstukken worden volledig ondergedompeld in een bad en ultrasoon onderzocht. Bij Exova was al veel ervaring met IUT voor de lucht- en ruimtevaart. Bij dat onderzoek gaan hele vliegtuigonderdelen in een grote watertank en worden ultrasoon onderzocht. Dat is niet te vergelijken met het onderzoek aan pijpleidingmateriaal. In de luchten ruimtevaart werkt men alleen met dunne composietmaterialen. Elk gevonden defect betekent afkeur. Kijken we naar de dikke logge ringen uit pijpleidingen, dan stelt dit andere eisen aan de watertank en alle technologie om deze te onderzoeken. Denk alleen al aan het gewicht. AUT-validatie volgens de nieuwe methode van Exova Een lasbedrijf maakt een proeflas met daarin voorgedefinieerde indicaties. Een bedrijf voor geautomatiseerd ultrasoon onderzoek (AUT) scant het proefstuk en markeert alle gevonden indicaties. Soms vindt aanvullend niet-destructief onderzoek plaats, zoals RT (radiografisch onderzoek). Het proefstuk komt voor destructief onderzoek naar Exova, dat de ring op de juiste maat snijdt en machinaal bewerkt. De ring wordt eerst met IUT onderzocht. Op basis van de resultaten wordt bepaald op welke locaties macro s uitgenomen moeten worden. Het proefstuk wordt vervolgens in plakjes (macro s) gesneden en deze macro s worden geanalyseerd. Op basis van de resultaten van het AUT en het macro-onderzoek vindt de validatie plaats. 12 13
ONDERZOEK maar t 2012 Meer en kleinere defecten op te sporen Op basis van de vraag van Chevron ontwikkelde Exova een paar proeven met het toepassen van IUT op pijpleidingmateriaal. Chevron was gecharmeerd dat we er meteen mee aan de slag gingen. Daaruit rolde een gezamenlijk researchproject. Doordat met behulp van IUT de lassen vanuit een andere hoek worden onderzocht, is het grote voordeel van IUT volgens Van Nieuwenhuijzen dat je er meer en ook kleinere defecten mee kan opsporen. Met AUT scan je de lassen rondom en kijk je altijd vanuit een hoek naar de lasovergang. Bij IUT kijk je vanuit een andere richting, omdat je de ring plat in het water legt. Dat is een ideale invalshoek voor het onderzoeken van de lasovergang, omdat je altijd haaks op de las kijkt. Daardoor zie je met IUT meer dan je in het veld kan vinden met behulp van AUT. Hiermee kan bevestigd worden of AUT alle indicaties werkelijk gevonden heeft en of de schone gebieden ook werkelijk vrij zijn van indicaties. Uiteindelijk blijft de macro de waarheid en is destructief onderzoek altijd nodig voor validatie. Maar IUT kan nu gebruikt worden als extra screening naast of ter vervanging van radiografisch onderzoek. IUT zorgt dat de industrie zeker weet dat de AUT alle kritische indicaties kan vinden, maar helpt ook om de nauwkeurigheid (probability of detection) te verbeteren. Stel dat AUT alle defecten van 1 bij 1 mm en groter moet rapporteren. Als wij met IUT alleen kleinere defecten vinden, versterkt dit de betrouwbaarheid van het toegepaste AUT. Wereldwijde toepassing Sander van Nieuwenhuijzen met twee proefstukken Exova is gespecialiseerd in materiaalonderzoek in de breedste zin van het woord. Wereldwijd zijn er 120 vestigingen, waarvan drie in Nederland. De vestiging van Exova in Spijkenisse is gespecialiseerd in destructief metaalonderzoek ten behoeve van las(methode)kwalificaties en materiaalonderzoek. Verder doet Exova in Spijkenisse veel projectwerk en schadeonderzoek. Klanten zijn zowel onshoreals offshorebedrijven en machinefabrieken. 14 Exova heeft de IUT-methode voor pijpleidingmateriaal hier in Nederland ontwikkeld, samen met Chevron. In het laboratorium van Exova kunnen pijpdiameters tot aan 52 onderzocht worden, groot genoeg om te voldoen aan de vraag naar dit soort onderzoek, ook voor andere klanten. Van Nieuwenhuijzen: Naast Chevron hebben we ook andere partijen, zoals Total en Shell gevraagd naar hun wensen. Allemaal blijken ze hun eigen ideeën te hebben. Als Exova kijken wij al verder en onderzoeken mogelijkheden waar eindklanten nu misschien nog niet aan toe zijn. Het IUTsysteem is inmiddels ook aangeschaft voor de vestiging in Houston. Chevron heeft deze methode inmiddels wereldwijd verplicht gesteld. Workshops MIG/MAG-lassen voor docenten Vanuit bedrijven wordt steeds meer gevraagd naar goed opgeleide, vakbekwame lassers. In de Wet op de Beroepen In Onderwijs (BIO) wordt van scholen en docenten gevraagd om vakbekwaamheid te bevorderen. Dit vraagt om goed, eenduidig lasonderwijs voor mbo, praktijkscholen en -centra, vmbo en vakscholen. Praktisch aan de slag met MIG/MAG-lassen InduTeq en het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) organiseren samen twee praktische workshops. U krijgt hierin de gelegenheid om zelf aan de slag te gaan met MIG/MAG-lassen (basis) of uw vakbekwaamheid op te frissen (gevorderden). Het unieke van deze workshops is dat u na een korte inleiding de gehele dag praktisch aan de slag kunt: lassen is tenslotte een vaardigheid! Beide dagen worden afgesloten met een korte praktijktoets waarvoor u een NIL-certificaat ontvangt. De workshops zijn bedoeld voor: Docenten en Technisch Onderwijsassistenten (TOA s) in het mbo Docenten vmbo Docenten/begeleiders op praktijkscholen Docenten/begeleiders op praktijkcentra Cursusinformatie Datum: Vrijdag 23 (basis) Vrijdag 30 (gevorderden) Reservedata: 27 april, 11 mei en 1 juni (vrijdagen) Tijd: 09:00 16:30 uur Locatie: Lascentrum De Kempen Energieweg 3d, 5527 AH Hapert (NB) Kosten: basis: 575,- per persoon (met lunch) gevorderden: 695,- per persoon (met lunch) Er is plek voor maximaal 10 deelnemers; bij overinschrijving wordt een andere datum met u overlegd. Aanmelden U kunt zich vóór 19 maart a.s. aanmelden via www.induteq.nl Aanmelden workshop/masterclass > Metaal/Werktuigbouw. Geeft u aan aan welke cursus u wilt deelnemen (deelnemen aan beide cursussen kan ook). Wij sturen u vervolgens een bevestiging. Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met Bianca de Jong T 0348 43 74 33 E bianca.de.jong@kenteq.nl
TECHNIEK TECHNIEK Productiviteitsverhoging door speciale gevulde OP-draad VERVANGING VAN MASSIEVE LASDRAAD DOOR EEN SPECIALE GEVULDE DRAAD MET HOGE NEERSMELT KAN ZORGEN VOOR EEN FLINKE VERHOGING VAN DE PRODUCTIVITEIT VAN HET ONDERPOEDER- LASPROCES. IN DIT ARTIKEL WORDEN DE EIGENSCHAPPEN VAN DEZE LASDRAAD NADER TOEGELICHT. door Erwin Gering IWE - Corporate Product Manager SAW Wire & Flux - Air Liquide Welding Group en hogere productiviteit is meer dan ooit nodig in onze West-Europese markt met hoge (loon)kosten. Varianten op het onderpoederlasproces (OP) met Twin en Tandem leiden door hun hogere lassnelheden en hogere neersmeltsnelheden tot een verhoging van de productiviteit. Doordat bij deze procesvarianten meerdere draden worden toegepast, gaat dit echter gepaard met een grotere complexiteit. Wanneer men de massieve OP-draad vervangt door een speciale gevulde OP-draad met verhoogde neersmelt, kan men zonder extra investering op eenvoudige wijze een flinke productiviteitsverhoging bereiken. Dit geldt zowel voor enkele draad als voor procesvarianten met meerdere draden. Het onderpoederlasproces Het traditionele onderpoederlasproces is redelijk bekend en ingeburgerd. Het betreft een booglasproces met een continu aangevoerde en onder een poederdek afsmeltende lasdraad. Het poederdek zorgt dat het smeltbad wordt beschermd tegen de atmosfeer door het gesmolten poeder, de slak. De vloeibare slak beïnvloedt de chemische samenstelling en het waterstofgehalte van het lasmetaal en de laseigenschappen. Van oudsher wordt een massieve OP-lasdraad gebruikt. De meest toegepaste diameters zijn: voor enkele draad: 2,4-3,2-4,0 mm; voor meerdraads Tandem: 3,2-4,0 mm voor Twin: 1,2-1,6-2,0-2,4 mm Eigenschappen van de gesloten draad De hoge-neersmeltdraad bezit ten opzichte van de gewone verkoperde naadloos gesloten gevulde draden een speciale mantel. Door deze dunnere mantel en het zachtgloeien is de draad zeer zacht en gemakkelijk te vormen. De draad is ook zachter dan een massieve OP-draad, waardoor er minder weerstand optreedt in het draadaanvoersysteem en minder slijtage optreedt van de contactbuis. Hierdoor is de draad ook goed toepasbaar bij een gebogen contactbuis. De naadloos gesloten draad bezit in het algemeen een hogere weerstand tegen platdrukken en knikken dan een gevouwen draad. Doordat de draad een grotere vormvastheid heeft dan een gevouwen draad is er minder kans op een slechte stroomoverdracht in de contactbuis. De verkopering draagt bovendien bij aan een optimale stroomoverdracht. De naadloze draad is ongevoelig voor vochtopname, waardoor het waterstofgehalte altijd laag blijft. Dit leidt tot een langere houdbaarheid (opslag), mede door de verkopering die roestwerend werkt. Door de aanwezige koperlaag is er geen conserverend smeermiddel op het draadoppervlak nodig. Laseigenschappen De lasboog van de hoge-neersmeltdraad is breder dan die van massieve draad en zoekt meer de lasnaadflanken op. Hierdoor heeft de las doorgaans een betere aanvloeiing en een mooier lasuiterlijk. De haalbare lassnelheden zijn bovendien hoger dan met een massieve lasdraad. Dit is vooral interessant wanneer niet zozeer een grote neersmeltsnelheid is gewenst, maar wanneer men bijvoorbeeld een enkellaagse (hoek)las met maximale lassnelheid wil lassen. Doorgaans zijn lassnelheden te realiseren die 10 tot 30% hoger liggen dan met een massieve draad. Inbrandingsdiepte De inbrandingsdiepte is bij de hoge-neersmeltdraad sterker afhankelijk van de naadvorm en de openingshoek dan bij de massieve draad. Er is een groot verschil in inbrandingsdiepte tussen een gesloten V-naad en een U-naad. Op een vlakke plaat moet men rekening houden met een inbrandingsdiepte die ongeveer 10% tot 20% kleiner is dan bij massieve draad. Dit is een aandachtspunt indien een minimale inbrandingsdiepte is vereist en de lasparameters zijn afgestemd op de inbrandingsdiepte van massieve draad. Een geringe inbranding kan nuttig zijn daar waar met massieve draad gevaar voor doorbranding bestaat. Betere slaklossing Mede door de betere aanvloeiing en het gladde lasuiterlijk is de slaklossing beter dan met massieve draad. De lasser kan de slak op een eenvoudige manier volledig verwijderen, met minder risico op slakresten die tot lasfouten kunnen leiden. Tevens is de hoge-neersmeltdraad daarmee zeer geschikt voor toepassing in narrow-gap-naden. In deze nauwe naden is slaklossing een kritisch aspect. Lasnaden die onderin voldoende breed zijn, zoals kelknaden, geven naast een goede en betrouwbare slaklossing ook een goede en voorspelbare inbrandingsdiepte. Door de vlakke naadvorm bij een radius van 6 tot 10 mm is de inbrandingsdiepte vergelijkbaar met die van vlakke plaat. Hoge neersmelt De hogere productiviteit van de gevulde OP-draden wordt bereikt door de speciale mantelbuis en een speciale vulling met basisch geagglomereerd poeder. Bij gelijke diameter en stroomsterkte ontstaat een veel hogere draadaanvoersnelheid dan bij een massieve draad, wat direct resulteert in een ongeveer 30% hogere neersmeltsnelheid. Door het lager aantal rupsen is niet alleen de lastijd korter, maar hoeft ook minder slak te worden verwijderd, is het poederverbruik lager en zal er minder krimp optreden. Afbeelding 1 - Enkeldraads- en meerdraadssystemen Fabricage van de gesloten gevulde draad De speciale gevulde draden kenmerken zich door een verkoperde naadloze uitvoering. De meeste gevulde draden zijn gevouwen en daardoor niet volledig gesloten, waardoor ze ook niet verkoperd kunnen worden. Tijdens het productieproces van de gevouwen draad wordt eerst een strip in een U-vorm gevouwen. Daarna wordt de vulling ingebracht en wordt de draad dichtgevouwen. Bij de gesloten gevulde draden gaat men uit van het vullen van een buisvormig product. Het vullen van de buis met geagglomereerd poeder gebeurt in opwaartse richting door middel van trillen van de opgerolde buis, de spoel. Hierna wordt de diameter van de gevulde buis gereduceerd tot die van een gevulde draad. Na reductie tot bijna op einddiameter wordt de draad zachtgegloeid, waarbij ook de aanwezige waterstof uit de draad verdwijnt. Vervolgens wordt de draad verkoperd, op einddiameter gebracht en op de spoel gewonden. Afbeelding 2 - Doorsnede gesloten gevulde lasdraad Mechanische eigenschappen en draadaanduidingen De hoge-neersmeltdraad is ontworpen om te combineren met hoogbasische neutrale laspoeders in toepassingen voor constructiestalen met rekgrenzen tot 420 MPa en eisen met betrekking tot de kerfslagwaarden bij -60 C in de lasnaad. De volgende aanduidingen zijn van toepassing op deze draad: EN ISO-14171-A- S 42 6 FB T3 S = Onderpoederdekproces (SAW) 42 = Minimale rekgrens van 420 MPa 6 = Kerfslagwaarde bij 60 C > 47J FB = Basisch poeder T = Gevulde draad (Tubular wire) 3 = Ongelegeerde staal draad met 1,4-2,0% Mn 16 17
TECHNIEK AWS A 5.17 : F7A8-F7P8-EC1 F = Onderpoederdekproces (SAW) 7 = Minimale treksterkte 70Ksi ~ 500MPa A = Gelaste toestand (as welded) P = Warmtebehandeling na het lassen (PWHT) 8 = Kerfslagwaarde bij - 60 C, 27J E = Draadelektrode (electrode) C = Samenstelling (composite) 1 = Chemische samenstelling (chemical analysis C-Mn-Si) Een combinatie met andere typen laspoeders is mogelijk. Uiteindelijk zijn de toepassingen en de eisen bepalend. Voor de kleinere plaatdikten, waar vaak enkellaagse lasverbindingen worden toegepast kunnen ook rutiel of halfbasische laspoeders worden toegepast. Diffundeerbare waterstof Tijdens het lassen komt er waterstof in het smeltbad terecht. Deze waterstof is afkomstig van: het OP-poeder; de lasdraad en vulling; de atmosfeer; het basismateriaal, oppervlaktevervuiling. Een gedeelte van de ingebrachte waterstof betreft diffundeerbare waterstof, ook wel initiële diffundeerbare waterstof genoemd. Om de waterstofinbreng vanuit de lastoevoegmaterialen te bepalen en te vergelijken is er een testprocedure volgens ISO/IIW 3690 (éénlaagse lasrups). In de praktijk zijn er altijd additionele waterstofverhogende factoren tijdens transport, opslag en verwerking van de lastoevoegmaterialen. Denk bijvoorbeeld aan verpakking, eventueel herdrogen, de gevoeligheid voor vochtopname van draad en poeder, het klimaat (temperatuur en relatieve vochtigheid) en verontreiniging van het basismateriaal (roest, vuil, stof, walshuid, primer). Een deel van de diffundeerbare waterstof zal ontwijken, waardoor verschillende concentraties in de las en warmte-beïnvloede zone zullen ontstaan. De achtergebleven hoeveelheid diffundeerbare waterstof in het lasmetaal, respectievelijk de warmte-beïnvloede zone, is mede bepalend voor het al dan niet optreden van koudscheuren. Hierbij spelen ook de volledige thermische historie en de diffusiecoëfficiënt een rol. Ten slotte Het is duidelijk dat het vochtgehalte van zowel het OPpoeder als de basische draadvulling in kritische toepassingen zo laag mogelijk moet zijn. Ook gaan beiden chemische reacties aan met het vloeibare lasmetaal tijdens het lassen (zuiverende werking). Het OP-poeder en de basische vulling bepalen samen volledig de ingebrachte hoeveelheid diffundeerbare waterstof. De basische vulling zorgt voor een waterstofgehalte in het lasmetaal dat niet hoger ligt dan bij een massieve OPdraad. Het naadloze karakter van de lasdraad sluit vochtopname van de vulling uit, zowel bij opslag als bij verwerking in de werkplaats. Dit is niet het geval bij een gevouwen draad. Dit is een bewerking van het artikel Productiviteitsverhoging door speciale gevulde OP-draad High Deposit. Het complete artikel is te downloaden op www.vakbladlastechniek.nl Afbeelding 3 - Inbrandingsdiepten op een vlakke plaat. Vergelijking tussen de hoge-neersmeltdraad (FLUXOCORD 31 HD, High Deposit) en de massieve draad S3Si (FIL SD3) When two become one! IHC Handling S ystems Your contact for Plasma, pulse Mig and Tig to sales.hs@ihcmerwede.com www.ihchs.com WTT Lasopleidingen zoekt: Freelance ZZP ers! voor het delen van jouw laskennis Gezien de toename van de vraag naar lastechnische opleidingen en certificeringen zijn wij op zoek naar freelance ZZP ers met een lastechnische achtergrond. Ben je een ervaren lasser met kennis van meerdere lasprocessen en vindt je het leuk om jouw kennis en kunde over te dragen aan anderen verzoeken wij je vriendelijke om contact met ons op te nemen. Wij hebben werkzaamheden beschikbaar op het gebied van laspraktijkopleidingen, theoretische opleidingen en lascertificeringen. Deze werkzaamheden kunnen plaatshebben op één van de WTT locaties te Rotterdam, Velsen-Noord of Weert. Voor certificeringswerkzaamheden kan dit ook op de locatie bij de klant plaatsvinden. ABIMIG ABIMIG GRIP A LW The end of gravity! Nieuwe Low-Weight Bikox tot 50% gewichtsbesparing Korte handgreep GRIP met bolgewricht optimale hanteerbaarheid Multifunctionele robuuste contacttiphouder weinig onderdelen, langere levensduur Schroefbaar geïsoleerd gasmondstuk gegarandeerde positie en snelle wissel Technology for the Welder s World GRIP A LW www.binzel-benelux.com Afbeelding 4 - Vergelijking van drie soorten lasdraad voor het lassen van een V-naad: massieve draad S3Si (OE-SD3), standaard naadloze draad (FLUXOCORD 35.25) en hoge-neersmeltdraad (FLUXOCORD 31HD). Plaatdikte: 30 mm. Naadvorm: gesloten V-naad met een openingshoek van 60º en een staande kant van 6 mm. Lasparameters: 700 A, 30 V, 50 cm/min bij 30 mm uitsteeklengte. Interesse? Reageer dan per email, voorzien van CV, naar Kees de Hoog, manager operations, email k.dehoog@wtt-lasopleidingen.nl Voor vragen kan je contact met hem opnemen op telefoonnummer 0181-290933. www.wtt-lasopleidingen.nl T:+31 (0)181-290933 F: +31 (0)181-290936 E: info@wtt-lasopleidingen.nl 18