F O CUS O P V E R S L AV I N GsZO R G VAn vernieuwen Begrijpen waar het om gaat Kliniek in Vught te luxe voor cliënten? Internetverslaving: verstoppertje spelen in een andere wereld Rama Kamal over opleiding tot verslavingsarts: Waarom doen we de dingen zoals we ze doen? Jaargang 2 - nr 1 - april 2008
Vo o r u i t Z I e n Inhoud Vernieuwen 3 Nieuwe masteropleiding verslavingsarts 6 Internetverslaving: offline onbereikbaar 9 Kort Inzien! 10 Krachtige acties tegen dronken pubers 12 Nieuwe hoofdlocatie ingericht op complexere zorg 16 Belonen helpt cliënten bij afkicken 20 Flitsende cokecampagne in Eindhoven 21 Het gezicht achter... de Verslavingsreclassering De vraag naar hulpverlening neemt toe en de problemen worden complexer. Dus blijven we op allerlei terreinen vernieuwen. We openen met een artikel over de nieuwe opleiding tot verslavingsarts, die aansluit op de professionalisering van de verslavingszorg. Vernieuwend is ook een succesvolle, experimentele aanpak van cocaïneverslaving. Door het toepassen van de Community Reinforcement Approach (CRA) in combinatie met het belonen van gezond gedrag, worden verbluffende resultaten bereikt. Soms is niet zozeer de behandelwijze, maar vooral het probleem nieuw. Sinds 1996 heeft internetgebruik een hoge vlucht genomen en de laatste jaren blijkt ook wat de keerzijde daarvan is: game- of internetverslaving. U kunt lezen hoe wij deze problemen behandelen. Ten slotte vraagt vernieuwende verslavingszorg om moderne faciliteiten: we nemen u in dit nummer dan ook graag mee naar de dienst Verblijf op de nieuwe hoofdlocatie in Vught, die is ingericht op de steeds complexere problemen van onze cliënten. Maar wat nu nieuw is, veroudert weer snel. Ziet u dit nummer dus vooral als momentopname. We blijven vooruitzien. Co lo f o n Uitgave Inzien! is een uitgave van Novadic-Kentron, netwerk voor verslavingszorg. Inzien! wordt toegezonden aan relaties en medewerkers en verschijnt drie keer per jaar. Wilt u dit magazine ontvangen of heeft u opmerkingen of suggesties? Mail uw reactie naar communicatie@novadic-kentron.nl. Redactieraad Femke de Blijzer, Sandra de Graaf, Roel Hermanides, Leon de Leijer, Mart van de Lisdonk (hoofdredactie), Neeltje van Gerven (Het Inventief) Ontwerp Heleen Verhoeven (Het Inventief) Eindredactie Femke de Blijzer Fotografie Bram Delmee, Maria van der Heyden, Leon de Leijer, Marco Magielse Krijn in t Veld, Roel Hermanides Raad van Bestuur Novadic-Kentron Foto cover Marco Magielse Illustratie Annet Scholten Aan dit nummer werkte verder mee Wybo Vons (Wybo Vons Journalistieke producties) Oplage 3.500 exemplaren Drukwerk Drukkerij Leonard, Oosterhout Copyright Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van Novadic-Kentron worden overgenomen. Hoewel bij de samenstelling van dit magazine de uiterste zorgvuldigheid is betracht, kan voor eventuele onjuistheden niet worden ingestaan. 2
M A S T E R O P L E I D I N G Verslavingsgeneeskunde is een ontzettend boeiend vak! M a s t e r o p l e i d i n g v e r s l av i n g sa rtsen l e i dt o p t ot e r k e n d s p ec i a l i s m e Sinds september 2007 kunnen artsen in de verslavingszorg zich specialiseren. Tijdens de nieuwe tweejarige masteropleiding tot verslavingsarts lopen zij één dag per week college. De rest van de week brengen zij hun kennis in de praktijk. Bij Novadic-Kentron is Rama Kamal de eerste verslavingsarts-in-opleiding. Verslavingsgeneeskunde is een ontzettend boeiend vak!, vertelt Rama Kamal enthousiast. Juist omdat je als arts in de verslavingszorg zowel psychische als somatische problematiek tegenkomt. De afgelopen zes jaar leerde Rama de verschillende facetten van de verslavingszorg kennen op de methadonpost, de polikliniek en bij het programma Dubbele Diagnose. Op dit moment werkt ze op een klinische afdeling waar cliënten worden ontgift. Ik heb bewust gekozen voor deze setting vanwege de hectiek hier. Ik hou namelijk niet van stilzitten. Vandaag ben ik begonnen met een medisch onderzoek van twee nieuwe cliënten, om de gevolgen van hun middelengebruik in kaart te brengen en een goede diagnose te kunnen stellen. Daarna had ik een detoxificatie-overleg met de verpleegkundigen, om zo nodig de medicatie van opgenomen cliënten aan te passen. En vanmiddag heb ik tijdens mijn spreekuur zes cliënten gezien. Eén van hen had een onschuldige keelontsteking. Maar bij een ander moest ik een inschatting maken van het suïciderisico. De problematiek die ik hier tegenkom, is heel divers. Ik heb bewust gekozen voor de hectiek: ik hou namelijk niet van stilzitten. Opnieuw colleges volgen Ook al heeft ze inmiddels zes jaar ervaring, toch besloot Rama Kamal om de nieuwe opleiding Master in Addiction te gaan volgen. Twee jaar lang volgt zij elke dinsdag colleges en werkgroepen over alle aspecten waarmee ze in haar werk te maken kan krijgen. Van motiverende gespreksvoering tot neurobiologie en van verslavingsgeneeskunde tot openbare gezondheidszorg. Rama: Ik vind het heel leuk dat ik hiermee een titel krijg. Voor mij is dat een erkenning van het specialistische werk dat ik hier doe. Door alle bijscholingscursussen I n z i e n! A P R I L 2 0 0 8 3
die ik de afgelopen jaren heb gevolgd, is de meeste informatie bekend. Maar dat geeft niet: in het curriculum is namelijk ook veel tijd ingeruimd voor vakinhoudelijke gesprekken met collega-studenten. Waarom doen we de dingen zoals we die doen? Waar is dat op gebaseerd? En wat moet er beter? Hoe ga je bijvoorbeeld om met de nicotineverslaving van cliënten tijdens de behandeling, laat je die liggen of bespreek je die? Pratend over dit soort vragen werken wij in feite mee aan de verdere ontwikkeling van dit vakgebied. Ik vind het heel boeiend om daarbij betrokken te zijn. Want zo krijgt ons werk een stevigere wetenschappelijke basis en is onze aanpak niet langer alleen gebaseerd op best practices. Huiswerk Als deze eerste lichting verslavingsartsen over anderhalf jaar klaar is, hebben zij waarschijnlijk meer kennis dan ik nu, erkent Marc Kieskamp. Vanwege zijn jarenlange ervaring is hij binnen Novadic-Kentron aangesteld om verslavingsartsen in opleiding als praktijkopleider bij te staan. Marc: Mijn taak is om binnen de organisatie voor deze hoogopgeleide professionals een leeromgeving te creëren, zodat zij zich verder kunnen verbeteren in hun vak en hun functioneren. Dat betekent dat ik erop moet toezien dat zij hun huiswerkopdrachten binnen Novadic-Kentron zo goed mogelijk kunnen uitvoeren. Basisartsen die net van de universiteit af komen, krijgen in de verslavingszorg enorm veel over zich heen. Om deze taak goed te kunnen uitoefenen, moet Marc zelf ook een aantal opleidingsbijeenkomsten voor praktijkopleiders volgen. Marc: Tijdens de eerste bijeenkomst werd duidelijk dat voor deze functie heel verschillende mensen zijn geselecteerd: enkele zeer ervaren verslavingsartsen, maar ook een huisartsenopleider en enkele psychiaters die al eerder als opleider hebben gewerkt. Om de expertise van dit gemengde gezelschap zo veel mogelijk gelijk te trekken, start dit voorjaar een aanvullende basisopleiding voor praktijkopleiders. Ook ik zal hiervoor een plan moeten maken met punten waarop ik mijn kennis en kunde wil bijspijkeren. Moeilijke mensen Marc Kieskamp noemt de nieuwe opleiding voor verslavingsartsen een prima initiatief: Alle kennis en vaardigheden die zij nodig hebben, krijgen ze nu aangeboden in een gedegen basisopleiding. Hierdoor kunnen artsen zich in relatief korte tijd volledig bijscholen. Dat is heel belangrijk, zeker voor basisartsen die net van de universiteit af komen. Zij krijgen namelijk enorm veel over zich heen zodra ze echt in de verslavingszorg aan het werk gaan. Daarbij hebben ze niet alleen vakinhoudelijke kennis nodig, maar moeten ze ook leren omgaan met moeilijke mensen en oplossingen zoeken voor heel complexe vragen. Het grote voordeel van de opleiding vindt Marc het nieuwe carrièreperspectief dat zo ontstaat. Door deze opleiding zal er een tweedeling tussen junior- en senior-verslavingsartsen ontstaan. Daarbij kun je als senior ook op allerlei niveaus worden ingezet, bijvoorbeeld bij onderzoek of de ontwikkeling van nieuw beleid. Dat maakt dit vak veel interessanter, hoe leuk het ook is om behandelend arts te zijn. Hoog tijd Het werd hoog tijd dat deze nieuwe opleiding er kwam, benadrukt verslavingshoogleraar Cor de Jong, die als hoofdopleider inhoudelijk eindverantwoordelijk is voor het curriculum. Artsen in de verslavingszorg hebben namelijk zeer uiteenlopende werkervaring als voormalig bedrijfs- of huisarts, tropenarts of begin-
I N DM I VA IS DT UE ER EO L PAL AE IN DB ION GD nende basisarts. Deze aanvullende opleiding is voor hen beslist geen overbodige luxe! De aanvullende opleiding is beslist geen overbodige luxe! Drie jaar geleden deed Cor met enkele collega s een ultieme poging om de opleiding alsnog op te zetten. Ondanks verschillende pogingen was dat namelijk nog nooit gelukt. Bij het nadenken over de vormgeving van de nieuwe opleiding, werd duidelijk dat de opleiding zou moeten bestaan uit twee hoofdstromen: één voor verslavingsartsen en één voor verslavingspsychologen, en waar mogelijk met een gecombineerd aanbod. Bij het NIP (Nederlands Instituut van Psychologen) is inmiddels een aparte sectie voor verslaving opgericht, waar de opleiding voor verslavingspsychologen verder wordt uitgewerkt. Cor: Zelf hebben we alles op alles gezet om in september 2007 met het opleidingsdeel van de artsen te kunnen beginnen. En dat is gelukt, mede dankzij de nauwe samenwerking met de SPON, de Stichting Postacademisch Onderwijs Nijmegen. Competentiegericht Net als psychiaters en huisartsen in opleiding krijgen de verslavingsartsen competentiegericht onderwijs: een vorm van werkend leren met als uitgangspunt een combinatie van kennis en vaardigheden. Verslavingsartsen die de tweejarige opleiding met goed gevolg afronden, verwerven een erkend diploma. Cor: Er loopt een aanvraagtraject voor een postacademische mastertitel. Daarnaast proberen we deze opleiding binnen de beroepsgroep formeel erkend te krijgen, zodat verslavingsarts eindelijk een beschermde titel wordt. We zijn hierover in gesprek met de KNMG. Zoals het er nu naar uitziet, krijgen verslavingsartsen niet de status van medisch specialist, omdat die een langere opleiding van vijf tot zes jaar volgen. Maar zij krijgen waarschijnlijk wel een zogeheten mastertitel met een profielregistratie, net als andere artsen met specifieke expertise, zoals artsen in de spoedeisende hulp. Medisch verlengstuk In de afgelopen decennia werd de verslavingsarts vaak gezien als medisch verlengstuk van de maatschappelijk werker of psycholoog. Nu er in de verslavingszorg wordt gewerkt met het bio-psycho-sociale behandelmodel, is duidelijk dat al deze disciplines op zich onmisbaar zijn voor een evenwichtige behandeling waarin alle aspecten van verslaving aan bod komen. Mede dankzij deze nieuwe opleiding groeit de verslavingsgeneeskunde de komende jaren uit tot een volwassen discipline, verwacht Cor. Dat is een goede ontwikkeling, want daardoor zullen verslavingsartsen inhoudelijk beter in staat zijn om mee te denken over de vormgeving van de behandelingen. Rama Kamal, verslavingsarts-in-opleiding: Ons werk krijgt stevigere wetenschappelijke basis. I N Z I E N! A P R I L 2 0 0 8
I N T E R N E TV E R S L AV I N G I n t e r n e tv e r s l av i n g : o f f l i n e o n b e r e i k b a a r... Als het beeldscherm je wereld is, bestaan andere problemen niet meer Wereldwijd hebben 1,3 miljard gebruikers toegang tot meer dan 10 miljard webpagina s. Ze kunnen praten met mensen over de hele wereld, online boodschappen doen, reizen boeken, porno bekijken, spelletjes spelen, bankzaken regelen en informatie zoeken over alles wat in hen op komt. In Nederland is internet vanaf 1993 beschikbaar, in 1996 had 5% van de huishoudens toegang tot internet, en inmiddels is dit percentage gestegen tot bijna 90% (www.internetworldstats.com). Maar aan de enorme bereikbaarheid en mogelijkheden zit ook een keerzijde. 6
Martin Reddemann, senior medewerker Research and Development, Novadic-Kentron: Games worden bewust zo ontworpen dat mensen er verslingerd aan raken. Steeds vaker duiken berichten op over tieners die alleen nog maar MSN en, over gamers die vergeten te slapen en te eten, over mensen die alleen nog maar online bereikbaar zijn: over internetverslaving. Ook zorginstellingen merken deze trend: er melden zich steeds vaker cliënten die niet meer zelf kunnen stoppen met internetten. Inzien! praat over dit actuele probleem met Martin Reddemann, senior medewerker Research and Development bij Novadic-Kentron, en met ervaringsdeskundige Guillaume van Valkenburg. Voetbalverslaving Martin: Internetverslaving is geen erkende verslaving. Dit komt doordat internet heel veelzijdig is: als iemand verslaafd is aan online gokken, is hij dan verslaafd aan internet of aan gokken? Zo iemand heeft een ander probleem dan iemand die de hele dag pornosites bezoekt. Je zou kunnen stellen dat problematisch internetgebruik een vorm van obsessief of dwangmatig gedrag is. Je kunt bijvoorbeeld ook obsessief met voetbal bezig zijn, het kan je leven beheersen. Maar voetbalverslaving bestaat niet. Het grote verschil met internet is dat er bij voetballen wel externe prikkels zijn om te stoppen: een wedstrijd duurt maar 90 minuten, de training is om 21.00 uur afgelopen. Maar internet houdt nooit op. Ook sluit een beeldscherm externe prikkels uit, waardoor je automatisch een soort tunnelvisie krijgt. Groepsdruk Games worden zelfs bewust zo ontworpen dat mensen er verslingerd aan raken. Beloningen als het behalen van punten bij games treden snel en vaak op, maar het prettige effect duurt maar kort. Dat stimuleert het gebruik enorm. En daarbij komt bij netwerkgames ook nog groepsdruk: in dat soort spellen kun je taken alleen maar uitvoeren met een hele groep. Als je het dan na een paar maanden wel een beetje gezien hebt - het is zomer, je wilt lekker naar buiten - is de groepsdruk soms te groot. Als jij gaat, hebben de anderen daar last van. Dat kan internet een gevaarlijk verschijnsel maken voor kwetsbare mensen. Hij vervolgt: Bij het behandelen van problematisch internetgebruik moet je je vooral afvragen welke functie het vervult. Internetten kan een vlucht zijn. Als het beeldscherm je wereld is, hoef je je niet bezig te houden met je schulden, problemen op je werk, ruzie met je partner: het bestaat allemaal even niet meer. Je online activiteiten nemen de plaats in van de echte wereld. Waardoor de problemen in de echte wereld natuurlijk alleen maar groter worden. Bij Novadic-Kentron behandelen we problematisch internetgebruik met het gewone arsenaal aan behandelingen, bijvoorbeeld met leefstijltraining. We zijn aan het onderzoeken of we voor deze groep een apart aanbod moeten ontwikkelen. Voor een cliënt is het vreemd als een behandelaar zich totaal niet kan verplaatsen in de aantrekkingskracht van gamen. Maar het kan ook relativerend zijn om cliënten met andere problemen te ontmoeten. Zo kan blowen voor de één dezelfde functie vervullen als gamen voor de ander. Maar wat ook de beste keuze is, centraal staat dat je behandelaar empathie moet hebben voor wat jou bezighoudt. Rode stickers We moeten de risico s van internet serieus nemen, maar ook niet opblazen. Ouders die zien dat hun kind urenlang zit te MSN en of hyven, moeten niet meteen in paniek raken. Als je kind meerdere interesses heeft en zich op meerdere manieren kan ontspannen, dan is er weinig reden je ongerust te maken. Ook collega s moeten internetgebruik serieus nemen als er sprake is van klachten. Internetgebruik kan wel degelijk tot grote problemen leiden. Maar er hoeven heus geen rode stickers op beeldschermen worden geplakt, met daarop Pas op! Internet kan dodelijk zijn!, besluit Martin. Verstoppertje spelen Guillaume van Valkenburg heeft door zijn eigen ervaringen een behoorlijke deskundigheid opgebouwd op het gebied van problematisch internetgebruik, en met name gameverslaving. Guillaume: Nadat ik in korte I N Z I E N! A P R I L 2 0 0 8 7
I N T E R N E TV E R S L AV I N G tijd een aantal zware tegenslagen te verwerken kreeg, ging ik verstoppertje spelen. In de game Tibia kon ik wegvluchten van mijn emoties. Ik speelde steeds vaker en steeds langer, ging vaak de hele nacht door. Ik kwam nauwelijks nog buiten, mijn huis verslonsde. Als ik naar de wc moest, rende ik naar het toilet om zo snel mogelijk weer terug achter de computer te zitten. Ik viel in bed in slaap met de laptop naast me en zodra ik wakker werd, logde ik meteen weer in. Gamen was het enige dat belangrijk was. Daardoor raakte ik alles kwijt: mijn baan, mijn vriendin en mijn vrienden. Tot het moment dat ik om me heen keek en besefte: Dit kan niet langer, hier moet ik iets mee en hier kán ik ook iets mee. Guillaume van Valkenburg, ervaringsdeskundige: In de game Tibia kon ik wegvluchten van mijn emoties. Krat bier Vol goede moed ben ik toen naar Novadic-Kentron gestapt. Daar was aanvankelijk nog onvoldoende kennis over deze problemen. De jongen bij mij op de kamer zat de hele avond te gamen. De behandelaars vonden dat ik daar maar mee om moest leren gaan. Maar je zet bij alcoholverslaafden toch ook geen krat bier neer? Uiteindelijk kreeg ik een eigen kamer. Ik heb me er sterk voor gemaakt dat er meer aandacht voor deze problematiek kwam. Dat viel in goede aarde, maar wel moeten de ideeën nog meer in de praktijk worden doorgevoerd. Wat dit probleem zo apart maakt, is dat je brein geen onderscheid meer maakt tussen spel en realiteit. Dat is een groot verschil met drugs: wie drugs gebruikt, is zich nog wel bewust van de wereld om zich heen. Iemand die gamet, zit echt in een andere wereld. Dat vraagt ook om een specifieke behandeling. Guillaume: Ik heb nu, sinds twee jaar, mijn leven weer op de rails. Ik heb oude hobby s weer opgepakt, zoals skaten en zingen. Daarnaast ben ik bezig met vrijwilligerswerk voor het Cliënten Service Bureau van Novadic- Kentron en met voorlichting geven. Zo kan ik iets positiefs doen met mijn ervaringen, anderen bewust maken van dit probleem. Ik wil mensen aan het denken zetten. Erover praten houdt ook mij scherp. Zo heb ik pas drie maanden geleden mijn eigen personage in de game Tibia gewist. Dat was moeilijk: je hebt er zo veel tijd in geïnvesteerd, zo veel punten, zeldzame items, levels behaald... Ik had dat achterdeurtje altijd open gehouden. Tot ik tegen een andere gamer zei, die voor dezelfde beslissing stond: Dat figuurtje staat niet voor wat je allemaal hebt bereikt, maar voor wat je allemaal bent kwijtgeraakt. Toen besefte ik dat zelf pas ten volle en kon ik dat achterdeurtje voorgoed sluiten. Internetverslaving Internetverslaving is de populaire term voor wat de meeste deskundigen aanduiden als excessief, compulsief of problematisch internetgebruik. De reden om het geen verslaving te noemen, is dat mensen niet zozeer verslaafd zijn aan internet, maar aan een van de toepassingen, zoals pornosites bezoeken, chatten of gamen. Volgens onderzoekscentrum IVO zijn er 60 tot 70 duizend problematische internetgebruikers in Nederland. Op www.ivo.nl is veel informatie verzameld over internetproblematiek. Medewerkers van Novadic-Kentron werken al tien jaar samen met het IVO om kennis te ontwikkelen en in de cliëntenzorg in te zetten.
Voorlichting door leeftijdsgenoten werkt Hoe dichter je bij de doelgroep staat, hoe groter de kans dat je tot haar doordringt. Dat is de gedachte achter Unity. Unityvrijwilligers geven op grootschalige dance-events voorlichting over genotmiddelen aan leeftijds- en leefstijlgenoten (de zogenoemde peerto-peermethode). De voorlichting door peers komt geloofwaardiger over en vergroot de kans op acceptatie van de boodschap. Unity is een landelijk project, dat door veel instellingen voor verslavingszorg wordt ondersteund, ook door Novadic-Kentron. Unity Brabant bestaat inmiddels drie jaar. Op dit moment zijn er 18 vrijwillige peers in Noord-Brabant. De jongste is 19 en de oudste is 37 jaar. Deze peers hebben een open houding ten opzichte van alcohol- en drugsgebruik. Het is niet de intentie om het gebruik van genotmiddelen tegen te gaan, maar de peers maken het gebruik bespreekbaar en beantwoorden vragen over veiliger gebruik. De formule van Unity slaat aan, zowel bij bezoekers als organisatoren van events. Er is nog nauwelijks een grootschalig dance-event te vinden waar Unity niet van de partij is. Unity Brabant is de komende maanden aanwezig op de volgende events: 24 mei Euphoria (013, Tilburg) 5 juli FF stampen dan (Raamsdonkveer) 19 juli Extrema Outdoor (Aquabest, Best) 16 augustus Decibel (Beekse Bergen, Hilvarenbeek) Voor meer informatie, zie: www.unitydrugs.nl. Ko rt i n Z I e n Hostels in Noord-Brabant: een thuis voor verslaafde daklozen Novadic-Kentron wil de komende jaren in samenwerking met ketenpartners en gemeenten in Noord-Brabant een aantal hostels openen. Hostels zijn woonvoorzieningen voor dak- of thuisloze chronisch verslaafden met psychiatrische problemen. Nu verblijven zij in klinieken terwijl ze zijn uitbehandeld, zwerven onnodig op straat of zitten in de crisisopvang, terwijl de crisis al voorbij is en ze in een beschermde omgeving goed zouden kunnen wonen. In de hostels krijgen ze niet alleen onderdak, maar ook 24 uur per dag begeleiding, medische en psychische zorg, goed eten en drinken en hulp bij bijvoorbeeld het oplossen van schulden. Uit onderzoeken en uit praktijkervaring in andere steden blijkt dat het welzijn en de gezondheid van de hostelbewoners aanzienlijk toeneemt en het drugsgebruik afneemt. Als gevolg neemt de overlast in de stad af en wordt de stad veiliger. De extreme woede en angst die de komst van een hostel bij omwonenden oproept, zijn niet reëel: zelfs in de directe buurt van een hostel neemt de overlast niet toe en blijft de veiligheid gelijk of wordt zelfs beter. Novadic-Kentron zal zich dan ook blijven inzetten om deze zeer kwetsbare groep verslaafden op korte termijn een goede en veilige plek te geven. Voor uitgebreide informatie over hostels, zie: www.hostelsinbrabant.nl. I N Z I E N! A P R I L 2 0 0 8 9
J E U G D A lco h o l s c h e n k e n o p H a p p y H o u r vo o r s c h o l i e r e n k a n ec h t n i e t m e e r Novadic-Kentron ondersteunt krachtige acties tegen alcoholmisbruik jongeren De scholierenborrel op vrijdagmiddag, indrinken voor het stappen, bingedrinken en comazuipen: jongeren drinken steeds meer en beginnen daar steeds jonger mee. Stomdronken kinderen van 13 jaar zijn geen uitzondering meer. Vrijwel ieder weekend is het raak en belanden dronken pubers - jonger dan 16 jaar - in comateuze toestand in het ziekenhuis. 10
Omdat ziekenhuizen in contact komen met de gevallen waarin het alcoholgebruik vreselijk mis is gegaan, spelen zij een belangrijke rol bij het signaleren van het groeiende alcoholmisbruik onder jongeren. Kinderarts Nico van der Lely, verbonden aan het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft, trok aan de bel. Hij zette een registratiesysteem op en noteerde alle meldingen van ziekenhuisopnames van kinderen onder de 16 jaar met een acute alcoholvergiftiging. Zo is een duidelijk beeld ontstaan van de ernst van dit probleem en van de mate waarin alcoholmisbruik is toegenomen: in 2000 werden ongeveer 50 jongeren tussen de 12 en 16 bewusteloos naar het ziekenhuis gebracht omdat ze te veel hadden gedronken. In 2007 waren dat er 240 (bron: Zembla). Ziekenhuizen lappen de jongeren weer op, maar daarmee zijn de problemen niet voorbij. Mede naar aanleiding van de berichten uit Delft heeft het ministerie van VWS dan ook geïnventariseerd hoe de (na)zorg voor jongeren met alcoholvergiftiging in Nederland is geregeld. Naar verwachting starten op korte termijn een aantal proefprojecten om te bekijken hoe de alcoholproblematiek van jongeren het beste kan worden aangepakt. Novadic-Kentron juicht dit initiatief toe. De verslavingszorginstelling werkt nu al op verschillende terreinen mee om deze zorgwekkende trend een halt toe te roepen. Met preventieve acties, maar zo nodig ook met dwingende verwijzingen naar de verslavingszorg. Meerderheid kinderen groep 8 mag thuis wel eens alcohol drinken Dronken op familiefeestje De verjonging van alcoholmisbruik is al langer gaande, maar ouders vinden het moeilijk om nee te zeggen en duidelijk grenzen aan te geven. De meerderheid van de kinderen uit groep 8 geeft aan dat ze thuis wel eens alcohol mogen drinken en sommigen van hen zijn zelfs al eens dronken geweest op een familiefeestje. Ouders beseffen nog veel te weinig dat alcohol op jonge leeftijd grote risico s met zich meebrengt. De kans op beschadiging van de hersenen en andere organen is aanzienlijk en er is een grotere kans op verslaving op latere leeftijd. Vanaf eind 2006 werkt Novadic-Kentron dan ook mee aan de landelijke campagne van het Trimbos-instituut over alcohol en opvoeding. Onder het motto Zeg nee tegen alcoholschade bij uw opgroeiende kind! worden ouders bewust gemaakt van hun verantwoordelijkheid. Doorschenken aan dronken jongeren Ook voor de horeca en leveranciers is het moeilijk om de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar consequent te hanteren. Sommige cafés en (sport)kantines vervullen zelfs een zeer dubieuze rol door aan jongeren beneden 16 jaar alcohol te schenken, bijvoorbeeld tijdens het Happy Hour voor scholieren. Om de norm onder de 16 geen alcohol weer de noodzakelijke aandacht te geven, worden op gemeentelijk niveau afspraken gemaakt. Een voorbeeld is het project Laat je niet flessen van het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven, waaraan gemeenten, politie, Voedsel en Waren Autoriteit, GGD s, jongerenwerk en Novadic-Kentron deelnemen. Naast het opschuiven van de startleeftijd van alcoholgebruik is een tweede doel de afname van dronkenschap in het openbaar: dronken jongeren op straat worden niet meer geaccepteerd, evenmin als het doorschenken aan dronken jongeren. Ook in Oss en Helmond is een start gemaakt met een integrale aanpak van alcoholmisbruik door jongeren. Dwingend verwijzen Al deze maatregelen richten zich vooral op preventie, maar dat is niet altijd voldoende. Als het alcoholgebruik uit de hand loopt, is verdere hulpverlening noodzakelijk om ernstige schade of verslaving op latere leeftijd te voorkomen. De stap naar hulpverlening is echter lang niet vanzelfsprekend. Daarom wordt in toenemende mate dwang uitgeoefend om het contact met de verslavingszorg op gang te brengen. Zo pakt de politie in Helmond jongeren op die dronken over straat zwalken en verplicht hen tot een gesprek bij Novadic-Kentron. Als ze dat weigeren, krijgen ze een boete van maximaal 75. Ook met de ziekenhuizen Bernhove (Oss) en Maxima Medisch Centrum en het Catharina Ziekenhuis (Eindhoven) zijn samenwerkingsafspraken in de maak, zodat ook jongeren na alcoholongevallen dwingend naar Novadic-Kentron verwezen kunnen worden. Het contact met de verslavingszorg heeft als doel jongeren en hun ouders in een zo vroeg mogelijk stadium bewust te maken van de risico s en daarnaast de mogelijke consequenties van keuze en gedrag bespreekbaar te maken. Zo nodig kan een hulpverleningstraject worden gestart bij Behandeling Jeugd van Novadic-Kentron. Na aanmelding kan binnen vijf werkdagen een eerste gesprek plaatsvinden. Op termijn zal Behandeling Jeugd ook starten met een speciale jongerenkliniek. Want als jongeren hun eigen grenzen niet kennen, moeten we er alles aan doen om deze weer scherp te krijgen en te bewaken. I n z i e n! A P R I L 2 0 0 8 11
v e r b l i j f v u g h t N i e u w b o u w i n V u g h t vo l l e d i g i n g e r i c h t o p t o e n e m e n d e zo r g co m p l e x i t e i t Vroeger vloog je eruit als je had gebruikt, nu volgt er een stevig gesprek Dat je bij een verslavingszorginstelling kunt worden opgenomen, is misschien wel de bekendste vorm van zorg. Maar wat er tijdens zo n opname gebeurt, is opvallend onbekend. De hoofdlocatie van Novadic-Kentron en daarmee ook haar grootste klinische afdeling is verhuisd van het oude, donkere klooster in Sint-Oedenrode naar de transparante, lichte nieuwbouw in Vught: een goed moment om de dienst Verblijf ook figuurlijk eens te belichten. 12
Jan Indencleef, teamleider Verblijf en Bernier van Hoof, hoofd Verblijf Novadic-Kentron, praten met Inzien! over heersende misverstanden, toenemende zorgcomplexiteit en de redenen waarom de nieuwe locatie 100% beter is. Jan: De buitenwereld heeft vaak geen duidelijk beeld van Jan Indencleef, teamleider Verblijf, Novadic-Kentron: De nieuwe hoofdlocatie is 100% beter dan het voormalige klooster. Verblijf. Er bestaan nog veel misverstanden over ons programma, onze doelen en onze aanpak. Bernier: Sommige mensen denken nog steeds dat cliënten hier jarenlang verblijven. Maar het gaat in principe om relatief korte periodes. Cliënten kunnen hier niet wonen. Verblijf is in dat opzicht ook een wat misleidende naam. Kliniek of dagkliniek zou een betere term zijn. Agressie Jan: De buitenwereld heeft nog steeds het idee dat als iemand opgenomen is, wij het dan verder wel oplossen. Ook cliënten komen hier vaak met die verwachting: hij legt zijn probleem neer en wij lossen het op. Maar zo is het niet meer. Vroeger hadden wij inderdaad een aanbod en konden cliënten dat aanbod volgen. Hierbij golden veel regels en verplichtingen. Nu is er veel meer afstemming met de cliënt. We werken vraaggericht. Vroeger was terugval het einde van de behandeling: als je gebruikt had, vloog je eruit. Nu volgt op een terugval een stevig gesprek. Dat wil overigens niet zeggen dat we alles tolereren. Zo wordt van cliënten verwacht dat ze tijdens de behandeling niet gebruiken en kunnen antisociaal gedrag en agressie niet door de beugel. Dat is meestal reden om de behandeling te stoppen. Ook vanwege de andere cliënten, de veiligheid in de kliniek en het behandelklimaat in de groep. Nieuwe structuur Het doel van Verblijf is door de jaren heen veranderd. Vroeger was afkicken en abstinent blijven het enige geaccepteerde doel, nu wordt ingezien dat dat doel vaak te ongrijpbaar, te groot en te ver weg is. We proberen het doel nu in kleinere stapjes te bereiken. Iedere cliënt heeft zijn eigen aanpak en zijn eigen behandelplan. Verblijf biedt het basisprogramma van die behandeling. Vaak zijn cliënten alle structuur kwijtgeraakt, hier leren ze opnieuw hun leven in te richten. Ze staan op vaste tijden op, eten samen en beheren samen het huishouden. Ze leren weer te plannen, formuleren doelen voor de dag en voor het weekend, praten hierover met elkaar en evalueren in hoeverre ze hun doelen hebben bereikt. Binnen deze nieuwe structuur kan de verdere behandeling worden ingericht, bijvoorbeeld groepstherapie, individuele gesprekken met een psycholoog, vaktherapie of relatietherapie. Toenemende zorgcomplexiteit Bernier: Een goede afstemming tussen de verschillende onderdelen in de behandeling is essentieel. Het multidisciplinair overleg binnen Verblijf is helaas verdwenen, dat zou absoluut terug moeten komen. Zeker omdat de complexiteit van de zorg toeneemt. Steeds vaker is er sprake van dubbele diagnostiek: een verslaving én een psychiatrische stoornis. Daarnaast worden in toenemende mate cliënten vanuit Justitie geplaatst. Ook hebben steeds meer cliënten op meerdere gebieden in hun leven problemen: wonen, werken, financiën, gezondheid, familie, vrienden, relaties Om al die problemen aan te pakken, heb je veel soorten deskundigheid nodig. De afstemming daarover is nog een verbeterpunt. Hij vervolgt: Positief is dat de nieuwbouw in Vught wel al volledig is ingericht op de toename in complexiteit. De basisstructuur is prima. Bij complexe problemen heb je letterlijk ruimte nodig: boven op elkaar gepropt Vanwege de privacy van onze cliënten, staan op de foto s bij dit artikel medewerkers van Novadic-Kentron. I n z i e n! A P R I L 2 0 0 8 13