Dwangstoornis Angststoornissen
GGZ Friesland is de grootste aanbieder van geestelijke gezondheidszorg in de provincie Friesland. We bieden u hulp bij alle mogelijke psychische problemen. Met meer dan 160 locaties zijn we te vinden door heel Friesland. Ruim 2000 medewerkers dragen iedere dag bij aan de zorg die we leveren. De behandelingen bij GGZ Friesland zijn gebaseerd op de landelijke behandelrichtlijnen die door het Trimbos Instituut zijn opgesteld. In deze richtlijnen, die zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, staat beschreven wat de aanbevolen behandelvormen zijn bij de verschillende psychische aandoeningen. De behandelaren van GGZ Friesland zijn BIGgeregistreerd. De wet BIG (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg) bevat regels die de kwaliteit van de zorg door behandelaren bewaakt. Het Bigregister is door de overheid ingesteld en behandelaren kunnen in dit register worden ingeschreven wanneer zij voldoen aan de opleidingseisen die voor de verschillende beroepsgroepen gelden. Wat is een dwangstoornis Een dwangstoornis wordt ook wel obsessiefcompulsieve stoornis genoemd. Deze benaming geeft aan dat er sprake is van twee belangrijke onderdelen, namelijk obsessies en compulsies. Obsessies zijn steeds terugkerende, hardnekkige gedachten of (denk)beelden die als akelig en storend worden ervaren. U kunt proberen ze te onderdrukken, maar vaak stoppen ze pas wanneer bepaalde handelingen worden uitgevoerd. Voert u bepaalde handelingen bewust op een bepaalde manier uit om de angst en onrust te stoppen, dan is er sprake van dwanghandelingen of compulsies. U móet bijvoorbeeld tot vier tellen voordat u mag oversteken, omdat uzelf of een familielid anders een ongeluk zal krijgen. Of u móet uw handen langdurig wassen omdat u denkt dat anders uzelf of anderen ziek zullen worden. Behalve uit het verrichten van handelingen, kunnen compulsies ook bestaan uit het dwangmatig geruststelling vragen aan anderen (veelal gezinsleden) of uit het uitvoeren van zogenaamde gedachterituelen. Een voorbeeld van het laatste is de persoon die na het bezoeken van een receptie wordt bevangen door de angst dat hij mogelijk iets beledigends tegen iemand heeft gezegd. Om vervolgens geruststelling te krijgen probeert u alle gebeurtenissen tijdens de receptie zo gedetailleerd mogelijk in gedachten terug te halen. Zowel spontaan optredende onaangename gedachten als dwangmatig gedrag komen bij iedereen voor. De meeste mensen besteden echter weinig aandacht aan hun onaangename gedachten en het dwangmatig gedrag (bijvoorbeeld toch nog een keer controleren of de deur wel op slot zit) weten ze te beperken. Er is een geleidelijke overgang van normale dwangmatige eigenschappen naar ziekelijke dwang.
Bij de meeste mensen die lijden aan een obsessief-compulsieve stoornis is er sprake van zowel obsessies als van dwanghandelingen. Obsessieve gedachten gaan vaak over agressie, seksuele onderwerpen, godslastering, het benadelen en schaden van anderen, zelf schade oplopen. Compulsies hebben meestal de vorm van dwangmatig geruststelling vragen, controledwang, was- of schoonmaakdwang, ordenings- of netheidsdwang, herhalingsdwang, dwangmatige traagheid, teldwang en gedachterituelen. Mensen met een dwangstoornis weten dat hun angst en de uitgebreide dwangrituelen die zij uitvoeren overdreven zijn, maar het gevoel is sterker. Hoe ontstaat een dwangstoornis Van alle Nederlanders krijgt 1% ergens in het leven een dwangstoornis, waarbij smetvrees de meest voorkomende is. Vaak openbaart de aandoening zich in de vroege volwassenheid, tussen de twintig en dertig jaar. Wanneer u er niets aan doet is de aandoening vaak chronisch. U kunt er dan tientallen jaren last van hebben. Een eenduidige oorzaak is onmogelijk aan te wijzen. Obsessief-compulsieve klachten komen in bepaalde families veel vaker voor dan in andere families. Er zijn erfelijke factoren die een rol spelen, maar er is vaak ook voor een deel sprake van aangeleerd gedrag: als u opgroeit met een ouder met bijvoorbeeld smetvrees, krijgt u van jongs af aan de boodschap dat viezigheid verschrikkelijk is en dat u overdreven hygiënisch moet zijn. Bij belangrijke gebeurtenissen of bij langdurig bestaande belastende omstandigheden verergeren de klachten vaak, omdat u door middel van dwangmatig gedrag als het ware extra controle over het leven probeert te krijgen. Wat betekent dit voor u Een dwangstoornis werpt een schaduw op uw leven. Werken gaat u minder gemakkelijk af, omdat u constant bezig bent met uw zorgelijke gedachten en uw werk controleert. Ook voor familieleden en uw partner is het niet gemakkelijk omdat mensen met een dwangstoornis hun omgeving vaak overtuigen mee te gaan in het dwanggedrag. Dit zorgt voor spanningen in sociale contacten en het teruglopen hiervan. Vaak leidt een dwangstoornis tot depressieve klachten. Ook leidt het veelal tot het uit de weg gaan van allerlei dagelijkse situaties. Bijvoorbeeld wie vaak bang is tijdens het autorijden (zonder het te merken) iemand te hebben aangereden, zal de neiging hebben om niet meer achter het stuur te kruipen. Wie bang is de deur van het huis niet goed af te sluiten, zal vermijden als laatste uit huis te gaan, zodat een ander gezinslid de verantwoordelijkheid voor het afsluiten krijgt. Wie veel vermijdt, zal uiteindelijk een steeds beperkter leven leiden en ook steeds afhankelijker worden van anderen.
De behandeling Voor de behandeling van een obsessiefcompulsieve stoornis baseren we ons op de Multidisciplinaire Richtlijn voor Angststoornissen. De behandeling van eerste voorkeur bestaat uit cognitieve gedragstherapie. Daarnaast kan in sommige gevallen tevens medicatie worden voorgeschreven, bijvoorbeeld wanneer er zeer veel situaties zijn waarin de obsessies en dwanghandelingen een rol spelen of wanneer er naast de obsessief-compulsieve klachten ook sprake is van een depressie. Cognitieve gedragstherapie is een combinatie van twee vormen van psychotherapie, nl. cognitieve therapie en gedragstherapie. Cognitieve therapie Hierbij is de aandacht gericht op de invloed die het denken heeft op uw gevoelens. Door eenzijdige of negatieve denkgewoontes kunnen er ongewenste gevoelens of emotionele klachten ontstaan. Bij cognitieve therapie leert u uw eigen denkpatronen te ontdekken en te wijzigen, zodat u uiteindelijk op een meer evenwichtige wijze gaat kijken naar de voor u moeilijke situaties. Hierdoor kunnen de ongewenste gevoelens afnemen. Gedragstherapie Bij gedragstherapie is de aandacht gericht op het gedrag, dat wil zeggen datgene wat u doet of laat. Bij angstklachten bestaat het gedrag meestal uit het voortdurend ontlopen van situaties die angst zouden kunnen oproepen of uit het treffen van allerlei veiligheidsmaatregelen. Het vermijden van situaties en het treffen van veiligheidsmaatregelen zorgen op korte termijn voor afname van de angst, maar op de lange duur leidt het er toe dat u steeds minder durft en steeds angstiger wordt. In de gedragstherapie oefent u met het stap voor stap weer opnieuw aangaan van allerlei situaties die u tot nu toe steeds uit de weg ging. Hierdoor kunt u geleidelijk uw angst overwinnen en uw zelfvertrouwen opbouwen. Deze werkwijze wordt blootstelling genoemd (blootstelling aan de moeilijke situaties). Daarnaast wordt er gewerkt aan het geleidelijk verminderen van de veiligheidsmaatregelen. Daarbij kan een onderdeel ook zijn dat u nieuwe vaardigheden aanleert, zodat u beter in staat bent om de voor u moeilijke situaties te hanteren. Cognitieve gedragstherapie is een werkwijze die zich vooral bezig houdt met vermindering van klachten of problemen die zich in uw huidige leven afspelen. Om het ontstaan van uw huidige klachten te kunnen begrijpen wordt er soms ook gekeken naar gebeurtenissen die zich eerder in uw leven hebben afgespeeld, maar hier ligt niet de nadruk op. Zowel cognitieve therapie als gedragstherapie zijn werkwijzen waarbij de verschillende stappen in de behandeling worden gepland in nauw overleg tussen u en de behandelaar. Huiswerkopdrachten Tevens is een belangrijk onderdeel van deze behandelvorm dat u regelmatig allerlei huiswerkopdrachten moet gaan doen, zoals het bijhouden van registraties van klachten, het bijhouden van zogenaamde gedachtedagboekjes of het doen van oefeningen om u zelf aan moeilijke situaties bloot te stellen. Cognitieve gedragstherapie is een behandelvorm die een actieve inzet van u vraagt en waarbij u en de behandelaar een soort samenwerkingsrelatie aangaan.
Behandelduur De duur van de behandeling hangt af van het soort klacht dat wordt behandeld en de ernst van de klacht. Ook maakt het verschil of het een individuele behandeling betreft of een groepsbehandeling. Bij een individuele behandeling van angstklachten ligt de behandelduur tussen de 8 en de 24 behandelbijeenkomsten. In de eerste fase van de behandeling zullen de bijeenkomsten in de regel één keer per week plaats vinden, verderop in de behandeling vinden de bijeenkomsten eens per twee weken plaats. In de meeste gevallen duurt een behandeling maximaal een half jaar. Bij een groepsbehandeling van angstklachten is er meestal sprake van 16 behandelbijeenkomsten, die afhankelijk van de soort klacht eens per week of eens per twee weken plaats vinden. Cognitieve gedragstherapie bij een obsessief-compulsieve stoornis De kern van de behandeling wordt gevormd door een combinatie van enerzijds blootstelling aan situaties of obsessies waar u bang voor bent en met anderzijds het achterwege laten van dwanghandelingen, het vragen van geruststelling en het uitvoeren van gedachterituelen. Dit vindt plaats via een geleidelijke, stapsgewijze aanpak. Daarnaast is er aandacht voor de niet-realistische denkwijzen die mede bijdragen aan het voortbestaan van de dwangstoornis. Met een dwangstoornis schat u de kans op problemen, gevaren en rampen veel hoger in dan realistisch is, evenals uw eigen verantwoordelijkheden daarin. Angstladder Bij de geleidelijke blootstelling maakt u samen met de behandelaar eerst een zogenaamde angstladder. Dit is een overzicht op papier van alle situaties die tot dwanggedrag leiden. Deze situaties worden in volgorde van moeilijkheid onder elkaar gezet. Daarnaast maakt u samen met de behandelaar een lijst van de verschillende manieren die u gewoonlijk toepast om de spanning en angst te verminderen. Dit zijn bijvoorbeeld het vragen van geruststelling bij anderen, het uitvoeren van dwanghandelingen of het toepassen van gedachterituelen. Blootstellingoefeningen Bij deze oefeningen maakt de behandelaar samen met u afspraken over het stap voor stap opzoeken van de verschillende situaties. Ook maakt u afspraken over het achterwege laten van de verschillende manieren om de angst te verminderen. Hierdoor leert u geleidelijk aan anders om te gaan met de moeilijke situaties en de spanning en angst te verdragen. In plaats van het uitvoeren van dwangrituelen leert u stap voor stap op een andere manier allerlei dagelijkse handelingen uit te voeren, bijvoorbeeld om het toilet twee maal per week schoon te maken in plaats van drie maal per dag. Denkbeeldige blootstelling Wanneer u vooral last heeft van obsessies in de vorm van ongewenste onaangename gedachten, zoals over agressie of seksualiteit, zonder dat dit in specifieke situaties optreedt, dan kan blootstelling aan deze gedachten een zinvolle werkwijze zijn. Het wegdrukken van de ongewenste gedachten, bijvoorbeeld door het zoeken van afleiding, werkt vaak averechts: de gedachten komen dubbel zo hard terug. Door de onaangename gedachten juist uitgebreid op te roepen (denkbeeldige blootstelling) gaat uiteindelijk de lading er af waardoor u er met minder angst en spanning op reageert. De oefeningen worden zowel tijdens de behandelafspraken als thuis uitgevoerd. Wanneer een dwangstoornis mede in stand wordt gehouden door een onrealistische manier van denken dan wordt hier in de behandeling aandacht aan besteed door middel van cognitieve therapie. Het gaat dan vooral om het realistischer leren inschatten van kansen, gevaren en verantwoordelijkheden.
Ontspannen Bij het overwinnen van een dwangstoornis kan het nuttig zijn om ook ontspanningstechnieken aan te leren. Wanneer het lukt om in een beangstigende situatie het lichaam te ontspannen, zult u de situatie beter kunnen hanteren. Individueel of in groepsverband De behandeling van een obsessief-compulsieve stoornis kan zowel individueel als in de vorm van een groepsbehandeling plaats vinden. Hierbij heeft een groepsbehandeling als voordeel dat u samen met lotgenoten werkt aan het overwinnen van de klachten, wat meestal als extra stimulerend wordt ervaren. Wat zijn de kosten Psychische hulpverlening valt onder de basisverzekering voor ziektekosten. De kosten worden daaruit vergoed. Wel kan een eigen risico in rekening worden gebracht. In uw verzekeringspolis vindt u hierover meer informatie. Afspraak afzeggen Om een behandeling succesvol te laten verlopen is het belangrijk dat u aanwezig bent op de geplande afspraakmomenten. Als u onverhoopt niet kunt komen, verzoeken wij u dringend uw afspraak tijdig, minimaal 24 uur van te voren, af te zeggen. Uw belangen, rechten en klachten Voor vragen en hulp kunt u altijd terecht bij uw behandelaar. Ook kunt u de geestelijke verzorger, de patiëntenvertrouwenspersoon, de Cliëntenraad en/of de Familieraad benaderen. Contactgegevens vindt u in de folder Patiëntenrechten. Ook vindt u in deze folder meer informatie over rechten en plichten rondom uw behandelplan, behandeling en dossier. De folder Een klacht, en dan.. vertelt u waar u terecht kunt bij eventuele klachten. Deze brochures zijn te vinden in de wachtkamers of u kunt ze opvragen bij de afdeling Communicatie via pr@ggzfriesland.nl of via tel: 058-2848715.
Adressen Leeuwarden Sixmastraat 2 8932 PA Leeuwarden Tel. 058 28 48 888 Heeft u vragen Voor vragen of meer informatie kunt u terecht bij een locatie van GGZ Friesland bij u in de buurt. Kijk voor meer informatie ook op www. ggzfriesland.nl Drachten Compagnonsplein 1 9202 NN Drachten Tel. 0512 58 89 57 Dokkum Birdaarderstraatweg 80b 9101 PK Dokkum Tel. 0519 22 99 30 Heerenveen Kastanjelaan 1 8441 NC Heerenveen Tel. 0513 61 90 00 Sneek Hegedyk 2 8601 ZR Sneek Tel. 0515 43 62 24 Colofon Deze brochure is door de afdeling Communicatie van GGZ Friesland met de grootste zorg gemaakt. Ze zijn hierbij door de Centrale Cliëntenraad geadviseerd. Mochten er onduidelijkheden in staan, neem dan contact op met de afdeling Communicatie. Tel. 058-2848715 of stuur een mail naar pr@ggzfriesland.nl Angst_zb_dwangstoornis_2010.08 Haal het beste uit uw leven Mst.o.1210