Samenvatting onderzoek Onderwijs & Welzijn

Samenvatting onderzoek Onderwijs & Welzijn

Inhoud Inleiding 3 Algemeen beeld van de gemeente Achtkarspelen 4 Kinderopvang en voorschoolse educatie 6 Project Werken met Piramide 8 Basisonderwijs: 4 tot 12 jaar 10 Inleiding Achtergrond Voor u ligt de samenvatting van de jeugdmonitor onderwijs en welzijn van de gemeente Achtkarspelen. De monitor is bedoeld als referentiekader voor alle partijen die in Achtkarspelen actief zijn op het terrein van onderwijs en welzijn. In de Lokale Educatieve Agenda (LEA) van Achtkarspelen hebben de partners voor de periode 2012-2015 in gezamenlijkheid speerpunten en doelen voor onderwijs- en jeugdbeleid vastgesteld. De gegevens uit de monitor worden gebruikt om de speerpunten te prioriteren en verder uit te werken. Per speerpunt wordt gekeken welke partners en interventies nodig zijn. De gemeente Achtkarspelen hecht veel waarde aan samenwerking tussen verschillende partijen. Door verbinding te zoeken met andere partijen kunnen zaken beter op elkaar worden afgestemd. Dat leidt uiteindelijk tot een beter resultaat. In deze samenvatting vindt u verschillende voorbeelden van samenwerking die de gemeente Achtkarspelen nu al aangaat met diverse partijen. In interviews met sleutelfiguren leest u hoe dat wordt aangepakt. Voortgezet onderwijs: 12 tot 16/18 jaar 12 Project Bouwen aan ambitie 14 Vervolgonderwijs: 16 tot 23 jaar 16 Voortijdig schoolverlaten 17 Project RMC de Friese Wouden 18 Lokaal Educatieve Agenda (LEA) De LEA is een wettelijk verankerd overleg. Het biedt de gemeente, school besturen en overige (zorg)instellingen de mogelijkheid om als partners samen hangende afspraken te maken op het gebied van onderwijs en zorg. Vaste deelnemers aan de LEA-Achtkarspelen zijn: kinderopvang, peuterspeelzaalwerk, primair onderwijs, voortgezet onderwijs, het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) en de gemeente Achtkarspelen. Andere partners zijn: Welzijn (Timpaan), maatschappelijk werk (AMW-Fryslân) en Jeugdgezondheidszorg. Gezondheid en welzijn 20 Project Centrum voor Jeugd en Gezin 24 Veiligheid 26 Natuur- en milieueducatie 27 Project NME Achtkarspelen 28 Aanpak Aan BOP onderzoek en communicatie is gevraagd relevante informatie te verzamelen en overzichtelijk in kaart te brengen. Een deel van de gegevens komt uit bestaande bronnen. Daarnaast heeft BOP gegevens achterhaald bij verschillende organisaties. Er is zo veel mogelijk geprobeerd gegevens te verzamelen die aansluiten bij speerpunten en doelen van de gemeente (zie: De koers op kansen De lokale educatieve agenda voor onderwijs en jeugdbeleid in Achtkarspelen 2011-2015). Centraal staan de gegevens uit de schooljaren 2008/2009, 2009/2010 en 2010/2011. Waneer beschikbaar zijn er vergelijkingen gemaakt met regionale, Friese en landelijke gegevens. Geraadpleegde bronnen 30 Colofon 31 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 3

Algemeen beeld van de gemeente Achtkarspelen Algemeen beeld van de gemeente Achtkarspelen Aantal inwoners en prognoses Het aantal inwoners in de gemeente Achtkarspelen is en blijft de komende jaren stabiel. In 2011 telt de gemeente 28.125 inwoners. De prognoses laten zien dat het aantal inwoners in 2025 ongeveer gelijk is. In de gemeente Achtkarspelen ligt de groene druk (verhouding 0- tot 20-jarigen / 20- tot 65-jarigen) iets hoger dan in Nederland, maar gelijk aan die van Friesland. De groene druk ligt in 2011 op 41%. In Nederland is dit percentage 39% en in Friesland 41%. In Achtkarspelen manifesteert de vergrijzing zich sterker dan de ontgroening. In 2011 is in de gemeente Achtkarspelen 25% van de bevolking jonger dan 20 jaar, 59% is tussen de 20 en 65 jaar en 16% is boven de 65 jaar. In 2025 zien de verhoudingen tussen de leeftijdsgroepen er heel anders uit. Het aandeel inwoners jonger dan 20 jaar daalt met 1% (n= 271), het aandeel inwoners 20 tot 65 jaar daalt met 5% (n= 1.383) en het aandeel inwoners van 65 jaar en ouder stijgt met 6% (n=1.697). Het aandeel jongeren in Achtkarspelen zal in 2025 iets minder hard zijn gedaald dan in Nederland en Friesland. Het aandeel jongeren zal met 1% zijn afgenomen, in Nederland met 2% en in Friesland met 3%. Surhuizum heeft van alle dorpen in Achtkarspelen het hoogste aandeel jongeren, Surhuisterveen het laagste aandeel. In Surhuizum is in 2011 30% van de inwoners jonger dan 20 jaar. In Surhuisterveen 22%. Dat de vergrijzing zich sterker manifesteert dan de ontgroening wordt in eerste plaats veroorzaakt door de babyboom, de geboortegolf vlak na de Tweede Wereldoorlog. In de daarop volgende jaren 60 en 70 daalde het geboortecijfer sterk (ontgroening). Momenteel hebben we te maken met de gevolgen van deze ontwikkelingen. De babyboomers bereiken de leeftijd van 65 jaar en de potentiële beroepsbevolking neemt af. Naast dit vooral tijdelijke effect (op een gegeven moment zijn de babyboomers overleden) speelt de stijgende levens verwachting, als gevolg van verbeteringen in volksgezondheid, geneeskunde en voeding, een rol (Bron: cbs). Achtergrondkenmerken gezin Een groot deel van de beroepsbevolking in Achtkarspelen is laag opgeleid. Een klein deel is hoog opgeleid. In 2008/2010 ligt het percentage laagopgeleiden op 43%. In vergelijking met omringende gemeenten is dat veel. Het percentage hoogopgeleiden ligt in 2008/2010 op 16%. In vergelijking met omringende gemeenten (behalve Dantumadiel en Dongeradeel) is deze groep erg klein. De bruto arbeidsparticipatie in Achtkarspelen (het percentage mensen dat werk heeft of zoekt) is laag. In 2008/2010 ligt de bruto arbeidsparticipatie in Achtkarspelen op 64,7%. Vergeleken met Nederland (71%) en de provincie Friesland (69,6%) is dit laag. In Achtkarspelen wonen vergeleken met Friesland en Nederland minder jongeren in een eenoudergezin. In 2010 woont in Achtkarspelen 9 tot 11% van de 0- tot 25-jarigen in een huishouden met één ouder. In Friesland is dit 13% en in Nederland 15%. Achtergrondkenmerken jongeren Achterstandsleerlingen zijn leerlingen waarvan beide ouders een (zeer) laag opleidingsniveau hebben. Achtkarspelen heeft vergeleken met de andere Friese gemeenten het hoogste aandeel achterstandsleerlingen. Het is ook de enige Friese gemeente met een hoger aandeel dan gemiddeld in Nederland. Van de kinderen die in 2010/2011 in Achtkarspelen naar het regulier basisonderwijs gaan is 14% achterstandsleerling. In Friesland ligt dit percentage op 8% en in Nederland op 13%. Het aandeel jongeren in Achtkarspelen dat een bijstands- of werkloosheidsuitkering ontvangt is redelijk hoog. In 2010 ontvangt 3,3% van de 15- tot 27-jarigen uit Achtkarspelen een bijstands- of werkloosheidsuitkering. In Friesland ligt dit aandeel op 2,6% en in Nederland op 2,1%. Het aandeel jongeren in Achtkarspelen met een Wajonguitkering is hoog. Wajong staat voor Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten. In 2011 ontvangt 7,36% van de jongeren van 18 tot en met 24 jaar uit Achtkarspelen een Wajonguitkering. In Friesland ligt dit percentage op 5,46% en in Nederland op 4,34%. Aantal inwoners Achtkarspelen per leeftijdsgroep op 1 januari 2011 Dorpsgebied totaal Jonger dan 20 jaar 20 tot 65 jaar 65 jaar of ouder Augustinusga 1.305 384 (29%) 792 (61%) 129 (10%) Boelenslaan 1.143 258 (23%) 703 (62%) 182 (16%) Buitenpost 5.792 1.435 (24%) 3.355 (58%) 1.002 (17%) Drogeham 1.750 491 (28%) 1.023 (58%) 236 (13%) Gerkesklooster 812 213 (26%) 497 (61%) 102 (13%) Harkema 4.263 1.078 (25%) 2.612 (61%) 573 (13%) Kootstertille 2.543 700 (28%) 1.538 (60%) 305 (12%) Stroobos 319 89 (28%) 202 (63%) 28 (9%) Surhuisterveen 5.857 1.312 (22%) 3.280 (56%) 1.265 (22%) Surhuizum 1.378 416 (30%) 794 (58%) 168 (12%) Twijzel 1.087 272 (25%) 658 (61%) 157 (14%) Twijzelerheide 1.876 507 (27%) 1.160 (62%) 209 (11%) Totaal 28.125 Bron: GBA, gemeente Achtkarspelen 4 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 5

Kinderopvang en voorschoolse educatie Kinderopvang en voorschoolse educatie Locaties voor peuterspeelzalen en kinderopvang Twijzelerheide Twijzel Kootstertille Drogeham Buitenpost spoorlijn Leeuwarden - Groningen Prinses Margrietkanaal Augustinusga Gerkesklooster- Stroobos Surhuizum Peuterspeelzalen en kinderopvang in Achtkarspelen In bijna alle dorpen in de gemeente Achtkarspelen is een peuterspeelzaal. Alleen de dorpen Surhuizum en Boelenslaan hebben geen peuterspeelzaal. Het aantal dorpen waar kinderdagopvang (voor kinderen van 0 tot 4 jaar) wordt aangeboden, is de afgelopen jaren verdubbeld. In 2008 bieden alleen Buitenpost en Surhuisterveen kinderopvang aan. In 2011 zijn daar twee dorpen bijgekomen, namelijk Gerkesklooster en Harkema. Het aantal plaatsen waar buitenschoolse opvang wordt aangeboden (voor kinderen van 4 tot 13 jaar) is de laatste jaren flink toegenomen. In 2008 bieden alleen de dorpen Buitenpost en Surhuisterveen buitenschoolse opvang aan. In 2011 zijn daar Gerkesklooster, Kootstertille en Harkema bijgekomen. In alle dorpen in Achtkarspelen bieden gastouders zich aan voor de opvang van 0 tot 13-jarigen. Op 1 oktober 2011 zijn in de gemeente Achtkarspelen 158 gastouders actief. Deze gastouders staan ingeschreven bij 26 verschillende gastouderbureaus. In totaal zijn er 618 kindplaatsen. Deelname peuterspeelzalen, kinderdagopvang (0 tot 4) en buitenschoolse opvang (4 tot 13) Er gaan minder kinderen naar de peuterspeelzaal. In 2011 bezoeken 647 peuters uit Achtkarspelen de peuterspeelzaal. In 2008 zijn dit er nog 734. Van de dorpen met een peuterspeelzaal, gaat in 2010/2011 gemiddeld 81% van de 3- tot 4-jarigen naar de peuterspeelzaal. Vooral in Twijzel en Twijzelerheide maken veel ouders hier gebruik van. Er gaan meer 0- tot 4-jarigen naar de kinderdagopvang. In 2011 gaan 276 kinderen naar de kinderdagopvang. In 2008 zijn dit er nog 200. Het aantal kinderen dat naar de buitenschoolse opvang gaat is flink toegenomen. In 2008 gaan er 285 kinderen naar de buitenschoolse opvang. In 2011 zijn dit er 441. Dit is een toename van 156 kinderen. Harkema Surhuisterveen Resultaten Voor- en Vroegschoolse Educatie Alle peuterspeelzalen en bijna alle kinderdagverblijven in Achtkarspelen werken met het Voor- en Vroegschoolse Educatieprogramma Piramide. De peuterspeelzalen (Amarins Kindercentra) werken al een behoorlijke tijd met Piramide. Kinderopvang Achtkarspelen en de kinderopvang van Amarins Kindercentra hebben kortgeleden Piramide geïmplementeerd. Omdat de kinderopvang nog geen resultaatgegevens heeft over het werken met Piramide, volgen hieronder alleen de resultaten van de peuterspeelzalen. peuterspeelzaal kinderdagverblijf Boelenslaan A7 Groningen Heerenveen 14% van de kinderen in Achtkarspelen die naar een peuterspeelzaal gaat krijgt tutoring (2010/2011). Dit zijn kinderen met een lage Cito-score (voornamelijk D/E-scores). Peuters die tutoring krijgen, boeken flink vooruitgang. De gemiddelde vooruitgang van 34 peuters met één jaar tutoring (in een paar gevallen zelfs een halfjaar) is 1,7. Dat betekent dat een kind bijvoorbeeld van een D-score naar (bijna) een B-score gaat. buitenschoolse opvang 6 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 7

Project Werken met Piramide Onderwijskwaliteit Tanja Dorhout, leidster op de peuterspeelzaal in Surhuisterveen en Kootstertille, is blij met Piramide. Ik werk al 11 jaar met de methode en merk dat het helpt om gestructureerder te werken. Piramide laat je naar alle ontwikkelingsgebieden kijken. Daarnaast zorgt Piramide ervoor dat de kwaliteit van het peuterspeelzaalaanbod geborgd is. De leidsters volgen een scholingsprogramma om Piramide te mogen geven. Ook werken we met een peutervolgsysteem en maken we van ieder kind een dossier. Tutor Een ander pluspunt van Piramide is de mogelijkheid van tutoring. Een tutor is een tweede leidster op de groep die ondersteuning biedt aan kinderen die meer aandacht nodig hebben, bijvoorbeeld omdat er sprake is van een taalachterstand. Om tutor te worden moet een leidster een extra scholingsprogramma doorlopen. Als blijkt dat een kind tutoring nodig heeft, komt de peuter 10 uur per week naar de peuterspeelzaal in plaats van 5 uur. De tutor geeft dan individuele begeleiding. Een tutor zorgt er bijvoorbeeld voor dat de peuter nog een keertje apart uitleg krijgt over een activiteit die in de kring is verteld. Herhaling is bij deze kinderen namelijk erg belangrijk, zegt Tanja. Projectinformatie Piramide is een onderwijs methode voor peuterspeelzalen, kinderdagopvang en groep 1 en 2 van de basisschool. Het is een totaalmethode: alle ontwikkelingsgebieden van kinderen worden aangesproken. Piramide werkt met thema s. Bij de behandeling van elk thema worden een of meerdere ontwikkelings gebieden behandeld. Spelenderwijs leren staat daarbij voorop. Alle peuterspeel zalen in de gemeente Achtkarspelen werken met Piramide. Goede resultaten Tanja is erg tevreden over de resultaten van tutoring. 70 tot 80% van de kinderen laat een enorme vooruitgang zien in soms maar een halfjaar tijd. Met weinig middelen bereik je dus veel. Ze heeft daar wel een verklaring voor. We stimuleren kinderen op het goede moment. Kinderen zijn heel leergevoelig tussen 3 en 7 jaar. Door direct nadat ze 3 worden met tutoring te starten, benutten we deze periode optimaal. Tanja ziet nog een ander voordeel. Natuurlijk zijn er ook kinderen die ondanks tutoring niet verbeteren. Maar dankzij de tutoring kan je de problematiek wel in een vroeg stadium in kaart brengen en de kinderen doorverwijzen naar de juiste instanties. Warme overdracht Niet alle basisscholen gebruiken Piramide. Voor de overdracht van de kinderen is dat echter geen probleem, merkt Tanja op. Alle basisscholen gebruiken een leerlingvolgsysteem, waardoor ze naadloos kunnen aansluiten op onze overdrachtsdossiers. Bovendien is er sprake van een warme overdracht. Wij gaan naar de basisscholen toe voor een overdrachtsgesprek. Bij tutorkinderen doen we dat al twee tot drie maanden van tevoren. Op die manier kan het zorgteam van de basisschool deze kinderen goed opvangen en verloopt de overgang soepel. Tanja krijgt tevreden reacties vanuit het basisonderwijs. Dankzij Piramide kunnen de kinderen snel meedraaien. Ze kunnen en weten al heel veel. 8 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 9

Basisonderwijs Basisonderwijs: 4 tot 12 jaar Aandeel achterstandsleerlingen in het basisonderwijs in Friesland per gemeente % ten opzichte van alle basisschoolleerlingen per gemeente 9% of meer 7 tot 9% 5 tot 7% minder dan 5% onbekend Bron: Landelijke Jeugdmonitor, CBS-Onderwijsstatistieken Achterstandsleerlingen Achtkarspelen heeft vergeleken met de andere Friese gemeenten het hoogste aandeel achterstandsleerlingen (14%). In 2011/2012 hebben vooral obs Jan van Zuilenskoalle (29%), obs It Holdernest (21%), obs de Balkwar (22%), obs It Skriuwboerd (24%), obs It Twaspan (32%) en cbs de Reinboge een hoog percentage gewichtleerlingen (21%). Leerlingaantallen en prognoses per basisschool Het aantal kinderen in het basisonderwijs daalt licht. Op 1 oktober 2011 gaan 2905 kinderen uit Achtkarspelen naar de basisschool. Dit zijn er 35 minder dan op 1 oktober 2010. Er gaan 204 kinderen uit Achtkarspelen naar het speciaal onderwijs (2011). Daarvan gaat een groot deel naar Sjalom (70) en De Zwaai (27) in Drachten. Op een groot deel van de basisscholen in de gemeente Achtkarspelen zal het leerlingenaantal in 2027 met 15 tot 20 leerlingen zijn gedaald. Voorbeelden zijn: cbs de Lichtbron en gbs de Fontein in Buitenpost, cbs Merlettes en obs de Balkwar in Kootstertille, de scholen in Surhuizum en Drogeham, cbs de Stile in Boelenslaan en cbs de Reinboge in Twijzelerheide. Voor cbs De Stile in Boelenslaan kan de daling van het leerlingenaantal in 2019/2020 een probleem gaan vormen. Het leerlingenaantal ligt dan dicht tegen de opheffingsnorm van 23 aan. De andere school in Boelenslaan (obs Jan van Zuilenskoalle), ook een kleine school, zal in 2019/2020 nog ongeveer 50 leerlingen hebben. Er is een groep scholen waar het leerlingenaantal redelijk stabiel blijft. Voorbeelden zijn: obs de Mienskip in Buitenpost, gbs Oranje Nassauschool in Kootstertille, obs it Twaspan in Twijzelerheide, obs Lytse Wiman en cbs de Oanrin in Twijzel. Voor obs Lytse Wiman betekent dit dat het een erg kleine school blijft (27 leerlingen). De leerlingenprognoses van cbs de Claercamp en cbs de Wyroas zijn opvallend. De prognose van cbs de Claercamp in Gerkesklooster/Stroobos valt op, omdat deze school (na eerst een daling van het aantal leerlingen) in 2027 uiteindelijk zo n 10 leerlingen meer kan verwachten. Daarnaast valt de prognose van cbs de Wynroas in Harkema op. Het lijkt erop dat deze school in 2027 zo n 80 tot 90 leerlingen minder kan verwachten. Cbs de Wynroas blijft wel, met zo n 200 leerlingen in 2027, een grote school. Cito-scores basisscholen In 2010/2011 heeft de Onderwijsinspectie voor het eerst een basisschool als zeer zwak beoordeeld. Een school ontvangt het predicaat zeer zwak als de school structureel, drie jaren op een rij, onvoldoende onderwijsresultaten (Cito-eindscores) realiseert én structureel op twee of meer cruciale onderdelen van het onderwijsleerproces onvoldoende kwaliteit laat zien. De basisscholen in Achtkarspelen scoren de afgelopen schooljaren beter op de Cito-eindtoets dan de jaren ervoor. In 2010/2011 scoren 5 van de 21 scholen (die de Cito-toets afnemen) onder de ondergrens. In 2007/2008 zijn dit er nog 13 van de 19. Vier basisscholen scoren in 2010/2011 op de Cito-eindtoets boven de bovengrens. Dit zijn obs Jan van Zuilenskoalle, obs de Mienskip, cbs de Wynroas en cbs de Bernebrêge. Op het onderdeel taal van de Cito-eindtoets wordt de afgelopen jaren minder goed gescoord. In 2010/2011 scoren 7 van de 21 scholen beneden de ondergrens. In 2007/2008 is dat maar één school van de 16. Op het onderdeel rekenen van de Cito-eindtoets scoren 11 van de 21 basisscholen boven de bovengrens. Daar tegenover staat dat er een viertal scholen in 2010/2011 beneden de ondergrens scoren. In 2007/2008 zijn dit er twee. 10 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 11

Voortgezet onderwijs Voortgezet onderwijs: 12 tot 16/18 jaar Aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs In de gemeente Achtkarspelen is het aantal leerlingen dat naar het regulier voortgezet onderwijs gaat licht toegenomen. In schooljaar 2010/2011 gaan 1565 leerlingen naar het regulier voortgezet onderwijs. Dit zijn 21 leerlingen meer dan in 2008/2009. Scholen voor voortgezet onderwijs De meeste leerlingen uit Achtkarspelen die naar het voortgezet onderwijs gaan, gaan naar de vo-scholen in de gemeente Achtkarspelen. Leerlingen uit Achtkarspelen gaan naar het Lauwers College (1.104 leerlingen in 2011), OSG Singelland (226 leer lingen) en AOC Friesland (141 leerlingen). In werkelijkheid hebben deze scholen veel meer leerlingen. Er zitten namelijk ook leerlingen uit andere gemeenten op deze scholen. Ongeveer 100 leerlingen uit Achtkarspelen gaan naar scholen buiten de gemeente. Onderwijssoorten (vo) van leerlingen wonend in de gemeente Achtkarspelen (in %) Praktijkonderwijs Vmbo basis-kaderberoeps 3-4 Vmbo theoretische-gemengd 3-4 Schooljaar 2010/2011 Havo 3-5 Schooljaar 2008/2009 Vwo 3-6 Vo algemene leerjaren 1-3 Bron: www.cbs.nl 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Onderwijssoorten Het aantal leerlingen in havo 3 t/m 5 en in vwo 3 t/m 6 neemt toe. Het aantal leerlingen in de basisen kaderberoepsgerichte leerweg neemt af. In 2010/2011 zit 12% van de leerlingen uit Achtkarspelen in vwo 3 t/m 6, 16% in havo 3 t/m 5, 26% in vmbo 3 t/m 4 en 5% in het praktijkonderwijs. Het aantal leerlingen in het vwo is vergeleken met 2008/2009 met 1% toegenomen. Op de havo is het percentage leerlingen met 2% gestegen. Het percentage leerlingen in de basis- en kaderberoepgerichte leerweg is met 2% afgenomen. Het aandeel leerlingen in de theoretische leerweg van het vmbo en het praktijkonderwijs is gelijk gebleven. Op Fries en Nederlands niveau is het (ambitie)niveau het afgelopen schooljaar niet hoger geworden. Wel ligt het niveau in het voortgezet onderwijs zowel in Friesland (16% havo, 15% vwo) als in Nederland (16% havo,18% vwo) nog steeds hoger. Er zijn veel leerlingen in de gemeente Achtkarspelen die Leerweg Ondersteunend Onderwijs krijgen (LWOO). 16 tot 18% van de leerlingen in het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs maakt daar gebruik van. Zwakke scholen voortgezet onderwijs Twee scholen voor voortgezet onderwijs hebben voor een of twee vmbo-afdelingen het predikaat zwak gekregen. Bij beide scholen gaat het om de vmbo GT-afdeling en bij één school daarnaast nog om de vmbo K- afdeling. Op deze scholen is het toezicht van de onderwijsinspectie geïntensiveerd. LWOO ers per gemeente in 2009 (in %) Leeuwarden Dongeradeel Dantumadiel Tytsjerksteradiel Kolummerland en Nieuwkruisland Achtkarspelen Grootegast Zuidhorn Leek Groningen 10% tot 12% 12% tot 14% 14% tot 16% 16% tot 18% meer dan 20,0% Het oordeel zwak komt bij beide scholen vooral voort uit onvoldoende leeropbrengsten. In combinatie met een onvoldoende op één andere normindicator leidt dit tot het oordeel zwak. Opvallend is dat in de toelichting van het inspectierapport bij beide scholen wordt gesproken over onvoldoende opbrengsten als gevolg van taalachterstanden. Smallingerland Marum Bron: www.trendsinbeeld.minocw.nl 12 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 13

Project Bouwen aan ambitie VDM Woningen In 2012 is begonnen met de bouw van 25 starterswoningen in Surhuisterveen. De woningen worden gebouwd door VDM Woningen. Voor de bouw van deze starterswoningen had de gemeente Achtkarspelen een prijsvraag uitgeschreven, vertelt Foppe Land, inkoper bij VDM. Wij kwamen als winnaar uit de bus. Pas later ontstond bij VDM het idee om aan de bouw van deze woningen een onderwijsproject te koppelen. Wij hadden hier al ervaringen mee, vertelt Foppe. Praktijkschool De Bolster was betrokken bij een nieuwbouwproject van ons in Groningen. Leerlingen hebben ons daar onder andere geholpen bij het sorteren van restmateriaal. Dat beviel wederzijds erg goed en daarom hebben wij de gemeente Achtkarspelen voorgesteld iets soortgelijks aan dit project te koppelen. Zo is het balletje gaan rollen en al snel haakten verschillende instanties aan. Beroepsbeeld Meedoen aan dit project past goed bij het karakter van VDM. Wij zijn een sociaal bedrijf, zegt Foppe. We vinden het belangrijk om een positieve bijdrage te leveren aan de maatschappij. Ook wil VDM met dit project leerlingen een realistisch beeld geven van het werk in de bouw. Het is voor veel leerlingen niet duidelijk wat werken in de bouw precies inhoudt. Vaak wordt gedacht dat het alleen maar om timmeren en cement storten gaat. Maar bij ons werken ook tekenaars, verkoopadviseurs en constructeurs. Door leerlingen een breder beeld te geven, hoopt VDM ze te enthousiasmeren en uiteindelijk aan zich te binden. Wellicht zijn de leerlingen die nu participeren in dit project onze toekomstige werknemers. Projectinformatie Doelstellingen van het project Bouwen aan ambitie zijn onder andere: het verhogen van het ambitieniveau, het verbeteren van het ontwikkelings- en beroepsperspectief en het stimuleren van ondernemerschap. Bedoeling is dat dit project een blauwdruk wordt voor toekomstige onderwijsprojecten in de regio. Deelnemers aan het project: Obs t Skriuwboerd, Obs t Holdersnest, OSG Singelland, Lauwers College, ROC Friese Poort, VDM Woningen, Gemeente Achtkarspelen, Friesland Bank en Rabobank. Activiteiten Aan het project werken leerlingen van basisscholen, scholen voor voortgezet onderwijs en het mbo mee. Basisschoolleerlingen hebben hun eigen droomhuis ontworpen. Om een idee te krijgen van wat er allemaal komt kijken bij het bouwen van huis zijn de leerlingen op bezoek geweest bij betrokken instanties als de gemeente, de notaris en de makelaar. De architect van VDM heeft het droomhuis voor de leerlingen getekend. Ook heeft VDM een gastles gegeven over inkomen en hypotheken. Ik heb leerlingen gevraagd wat hun droomhuis was, zegt Foppe. Ze kozen natuurlijk allemaal een grote villa met zwembad in de tuin. Ze hebben echter geen idee wat voor inkomen je moet verdienen om zo n huis te kunnen kopen. Nu de bouw van de huizen inmiddels in volle gang is, werken vmbo- en mbo-leerlingen ook daadwerkelijk mee op het bouwterrein. Dat werkt wel relativerend, vindt Foppe. Het gaat niet echt florissant met bouwend Nederland. Dan ben je wel eens teveel met alleen maar je werk bezig. Leerlingen zijn met hele andere zaken bezig en dat is prettig. 14 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 15

Vervolgonderwijs Vervolgonderwijs: 16 tot 23 jaar Aantal leerlingen in het mbo Het aantal leerlingen uit de gemeente Achtkarspelen dat naar het mbo gaat, is licht toegenomen. In schooljaar 2008/2009 gaan 1.071 leerlingen naar het mbo, in 2010/2011 zijn dit er 1.091, een toename van 20. De mbo- scholen De meeste mbo-leerlingen uit Achtkarspelen gaan naar mbo-scholen buiten de gemeente. Binnen de gemeente is één mbo-school, namelijk AOC Friesland in Buitenpost (leerjaar 1 en 2). Hier gaan in totaal 17 leerlingen uit Achtkarspelen naartoe. In werkelijkheid zitter er meer leerlingen op deze school. Dit zijn leerlingen uit andere gemeenten. Van de leerlingen die buiten de gemeente naar school gaan, zitten de meeste leerlingen op het Friese Poort (592). Daarnaast gaan er veel leerlingen naar het Friesland College (202) en AOC Friesland (156). Onderwijssoorten Het niveau van mbo-leerlingen in Achtkarspelen lijkt te dalen. Er gaan minder leerlingen naar niveau 4a en meer leerlingen naar niveau 1, 2 en 3. In 2010/2011 gaat 39% van de leerlingen naar niveau 4a, 28% naar niveau 3, 28% naar niveau 2 en 5% naar niveau 1. Vergeleken met schooljaar 2008/2009 gaan er 4% minder leerlingen naar niveau 4a, 1% meer leerlingen naar niveau 3, 3% meer leerlingen naar niveau 2 en 1% meer leerlingen naar niveau 1. In Friesland gaan er, vergeleken met de gemeente Achtkarspelen, meer leerlingen naar niveau 4a van het mbo (in 2010/2011 5,4% meer). Daling van het niveau is hier niet te zien. Het is onduidelijk hoeveel jongeren uit Achtkarspelen naar het hbo en wo gaan. Het is namelijk niet bekend hoeveel jongeren er vanuit Achtkarspelen naar elders verhuizen om te gaan studeren. Uit de cijfers blijkt wel dat het aantal leerlingen in het hbo (+ 20) en wo (+5) in 2010/2011 is toegenomen. Voortijdig schoolverlaten Voortijdig schoolverlaten Het aandeel voortijdig schoolverlaters ligt redelijk hoog in de gemeente Achtkarspelen. In 2009/2010 zijn in de gemeente Achtkarspelen 74 nieuwe voortijdig schoolverlaters. Dit is 3,2% van het totaal aantal scholieren. Daarmee ligt het aandeel voortijdig schoolverlaters gemiddeld hoger dan in RMC Regio de Friese Wouden (2,8%) en in Nederland (3,0%). De meeste voortijdig schoolverlaters komen uit het mbo. In 2009-2010 verlaat in RMC Regio de Friese Wouden 5,6% van de leerlingen uit het mbo voortijdig de school. Vooral in BOL en BBL niveau 1 en 2 vallen veel leerlingen uit. In het voortgezet onderwijs ligt dit percentage op 1,5%. Hier heeft het LWOO leerjaar 1 en 2 het hoogste aandeel uitvallers (3,2%). Landelijk gezien is een verkeerde studiekeuze een van de belangrijkste oorzaken van voortijdig schoolverlaten. Uit onder zoek van Jonge Friezen Foarút komt naar voren dat Friese jongeren het moeilijk vinden zich te oriënteren op de toekomst. Ze zijn niet voldoende op de hoogte van de mogelijkheden en hebben geen zicht op de bedrijven en organisaties in de regio. Toch willen ze graag weten wat hun toekomstmogelijkheden zijn. Ze hebben behoefte aan een duidelijk netwerk en veel informatie over banen en stagemogelijkheden in de eigen regio. Ontwikkeling nieuwe voortijdig schoolverlaters (vsv ers) 2009-2010 Deelnemers Aantal vsv Percentage vsv Totaal Achtkarspelen 2.283 74 3,2% Onderwijssoorten (mbo) van leerlingen wonend in de gemeente Achtkarspelen (in %) Totaal Regio de Friese Wouden 23.104 658 2,8% Vo-totaal Regio de Friese Wouden 15.493 232 1,5% Specialistenopleiding (niveau 4b) Schooljaar 2010/2011 Mbo-totaal Regio de Friese Wouden 7.611 426 5,6% Middenkaderopleiding (niveau 4a) Schooljaar 2008/2009 Landelijk 1.314.725 39.557 3,0% Vo-landelijk 910.033 8.881 1,0% Mbo-landelijk 397.072 29.664 7,5% Vakopleiding (niveau 3) Bron: Duo (via RMC Regio de Friese Wouden) Basisberoepsopleiding (niveau 2) Assistentopleiding (niveau 1) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Bron: www.cbs.nl 16 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 17

Project RMC de Friese Wouden Persoonlijke aandacht Rika Mulder is trajectbegeleider bij RMC de Friese Wouden. Zij houdt zich bezig met het begeleiden van jongeren tussen de 18 en 23 jaar die geen startkwalificatie hebben. Ik probeer hoe dan ook met deze jongeren in contact te komen, zegt Rika. Persoonlijk contact is voor deze doelgroep belangrijk. Zo krijgt Rika een goed beeld van de reden waarom een jongere voortijdig van school is gegaan en kan ze bepalen welk traject de meeste kansen biedt op het alsnog behalen van een startkwalificatie. Soms hebben jongeren bewust voor de arbeidsmarkt gekozen, omdat ze het even helemaal gehad hebben met school. Dan kijk ik of het bijvoorbeeld mogelijk is om werken en leren te combineren. Soms zijn jongeren van school gegaan omdat op persoonlijk vlak veel is gebeurd. Het RMC blijft dan bijvoorbeeld eerst een tijdje op de achtergrond om deze jongere de kans te geven weer op adem te komen. Zorgspoor Bij de begeleiding van voortijdig schoolverlaters werkt het RMC nauw samen met andere partijen die betrokken zijn bij de zorg voor jongeren. Nieuw is de ontwikkeling van het zorgspoor, waar ook de gemeente Achtkarspelen in participeert. Uitgangspunt van het zorgspoor is dat de school zowel vind- als werkplaats is voor jongerenzorg. Om te voorkomen dat een jongere aan verschillende tafels wordt besproken, integreren we de interne zorgstructuur in school met de externe zorgstructuur, vertelt Rika. Het gaat dan om gemeentelijke hulp- en zorgorganisaties (veelal onderdeel van het Centrum voor Jeugd en Gezin), leerplicht en trajectbegeleiding van het RMC. Op die manier wordt de zorg efficiënter en effectiever. Een leerling heeft niet langer te maken met verschillende instanties, maar krijgt hulp van één team van deskundigen. Projectinformatie De Regionale Meld- en Coördinatie functie Voortijdig Schoolverlaten voor Regio de Friese Wouden heeft als doel stelling alle jongeren in de regio een startkwalificatie te laten behalen. Een startkwalificatie is het minimale onderwijsniveau dat nodig is om een baan te vinden. Het gaat dan om een diploma vwo, havo of mbo (niveau 2). Jongeren (12-23 jaar) die zonder startkwalificatie van school zijn gegaan of dat dreigen te doen worden door het RMC opgevangen. Voor iedere jongere wordt een traject opgesteld dat de grootste kans biedt op het (alsnog) behalen van de startkwalificatie. Werk- en inkomenspoor Een ander voorbeeld van samenwerking tussen verschillende partijen is het werk- en inkomenspoor. Rika: We onderzoeken hoe we, in samenwerking met de gemeenten, werkgevers kunnen benaderen en motiveren om kwetsbare jongeren de kans te bieden alsnog een startkwalificatie te behalen. Te denken valt aan een traject van werken en leren (BBL). Maar ook verkennen we of EVC (Erkenning Verworven Competenties) een instrument zou kunnen zijn voor werkende jongeren om een startkwalificatie te behalen. Door in een vroeg stadium werkgevers bij deze jongeren te betrekken, vergroot je hun kansen op de arbeidsmarkt. En daar gaat het om. We willen er met elkaar voor zorgen dat deze jongeren niet thuis komen te zitten. 18 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 19

Gezondheid en welzijn Gezondheid en welzijn Overgewicht Het percentage jongeren in klas 1 vmbo met overgewicht of obesitas is hoog (23%). Vergeleken met de provincie Friesland ligt dit percentage in de gemeente Achtkarspelen 4% hoger. Voor de overige doelgroepen (groep 2, 7 en klas 2 havo/vwo) geldt dat het percentage kinderen met overgewicht of obesitas in de gemeente Achtkarspelen en de provincie Friesland vergelijkbaar is. Lid van een sportclub Het percentage kinderen dat naar een sportclub gaat daalt. In de gemeente Achtkarspelen is in 2009/2010 76% van de leerlingen in groep 7 van het basisonderwijs lid van een sportclub. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs ligt dit percentage op 64%. Vergeleken met de provincie Friesland zijn kinderen in de gemeente Achtkarspelen minder vaak lid van een sportclub (groep 7 PO -2%), klas 1/2 VO - 5%). In 2006/2007 zijn er, vergeleken met Friesland, in de gemeente Achtkarspelen iets meer kinderen lid van een sportclub. Roken en drinken Het percentage rokende jongeren in de onderbouw van het voortgezet onderwijs ligt laag. 2% van deze doelgroep uit Achtkarspelen (2009/2010) rookt wekelijks of dagelijks. Dit is gelijk met het Friese gemiddelde. Het percentage jongeren in klas 1 vmbo en 2 havo/vwo dat alcohol gebruikt ligt hoog. Aan jongeren uit Achtkarspelen is in 2009/2010 gevraagd of ze de afgelopen 4 weken alcohol hebben gedronken. 21% van de tweede jaars havo/vwo beaamt dit (tegenover 12% in Friesland). Van de jongeren uit klas 1 van het vmbo heeft 10% de laatste 4 weken alcohol gedronken. Dit percentage ligt 2% hoger dan het Friese percentage. Roken en drinken in klas 2 havo/vwo 24% 18% 12% 6% 0% 2% 1% rookt wekelijks/dagelijks 21% 12% alcohol gedronken in afgelopen 4 weken 8% 4% meer dan 4 glazen per keer in afgelopen 4 weken Gemeente Achtkarspelen Totaal Fryslân Roken en drinken in klas 1 vmbo 12% 8% 4% 0% 2% 3% rookt wekelijks/dagelijks 10% 8% alcohol gedronken in afgelopen 4 weken De staafdiagrammen geven het gemiddelde percentage aan van de 3 schooljaren: 2007/2008, 2008/2009 en 2009/2010. Bron: Gezond opgroeien in Achtkarspelen 2009/2010 (JGZ) 4% 5% meer dan 4 glazen per keer in afgelopen 4 weken Gemeente Achtkarspelen Totaal Fryslân Psychosociale problematiek en ongunstige opgroeiomstandigheden Kinderen in groep 7 en klas 1 vmbo hebben vaak hulp nodig door psychosociale problematiek of ongunstige opgroeiomstandigheden. Het percentage kinderen in groep 7 en klas 1 vmbo met psychosociale problematiek of ongunstige opgroeiomstandigheden waarbij hulp nodig is ligt in Achtkarspelen (2009/2010) veel hoger dan in de provincie Friesland. -- psychosociale problematiek: Achtkarspelen: 40% in groep 7 en 40% in klas 1 vmbo Friesland: 33% in groep 7 en 33% in klas 1 vmbo -- ongunstige opgroeiomstandigheden: Achtkarspelen: 37% in groep 7 en 33% in klas 1 vmbo Friesland: 22% in groep 7 en 22% in klas 1 vmbo Bron: Gezond opgroeien in Achtkarspelen 2009/2010 (JGZ) 20 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 21

Gezondheid en welzijn Kinderen in groep 2 en klas 2 havo/vwo hebben niet vaak hulp nodig door psychosociale problematiek of ongunstige opgroeiomstandigheden. Het percentage kinderen in groep 2 en klas 2 havo/vwo met psychosociale problematiek of ongunstige opgroeiomstandigheden waarbij, hulp nodig is, ligt in Achtkarspelen (2009/2010) veel lager dan in de provincie Friesland. -- psychosociale problematiek: Achtkarspelen: 21% in groep 2 en 9% in klas 2 havo/vwo Friesland: 34% in groep 2 en 17% in klas 2 havo/vwo -- ongunstige opgroeiomstandigheden: Achtkarspelen: 15% in groep 2 en 4% in klas 2 havo/vwo Friesland: 23% in groep 7 en 12% in klas 2 havo/vwo Bron: Gezond opgroeien in Achtkarspelen 2009/2010 (JGZ) Psychosociale problematiek en ongunstige opgroeiomstandigheden Als kinderen of jongeren door hun gedrag niet goed kunnen functioneren in sociale situaties thuis, op school of tussen leeftijdsgenoten, is sprake van een psychosociaal probleem. Deze problematiek hangt vaak samen met omgevingsfactoren zoals verwaarlozing, mishandeling, echtscheiding of gepest worden. Of hangt samen met kindfactoren, zoals bijvoorbeeld ADHD, moeilijk temperament, contactstoornis of een ontwikkelingsstoornis. Psychosociale problemen bij een kind of jongere verzwaren de opvoedingstaak van ouders. Vaak is dan hulp en onder steuning bij de opvoeding nodig. Ook bij ongunstige opgroeiomstandigheden is meestal hulp of opvoedings ondersteuning nodig. De JGZ registreert tijdens de vaste contactmomenten het voorkomen van psycho sociale problemen en/of ongunstige opgroeiomstandigheden. De arts of verpleeg kundige bepaalt in deze situaties of er behoefte is aan opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning (door bijvoorbeeld pedagoog, verpleegkundige of maatschappelijk werk), of gespecialiseerde hulpverlening (door bijvoorbeeld Bureau Jeugdzorg, AMK, GGZ-jeugd). (Bron: Gezond opgroeien in Achtkarspelen 2009/2010, JGZ) Ontwikkelingsachterstanden Het percentage kinderen in groep 2 van de basisschool met ontwikkelingsachterstanden op het gebied van motoriek en spraak/taal is laag. In de gemeente Achtkarspelen liggen deze percentages in 2009/2010 op 6%. In de provincie Friesland liggen deze percentages veel hoger, namelijk op respectievelijk 9% en 10%. Het percentage kinderen met ontwikkelingsachterstanden in de gemeente Achtkarspelen is vergeleken met het onderzoek in 2006/2007 met ruim 4% gedaald. Ook het percentage kinderen in groep 2 van de basisschool met een algemene ontwikkelingsachterstand is laag. In Achtkarspelen ligt dit percentage op 4%. Vergeleken met het onderzoek in 2006/2007 is dit percentage met 2% gedaald (van 6% naar 4%). Daarmee ligt het percentage lager dan het Friese percentage (5%). (School)maatschappelijk werk Veel mensen uit Achtkarspelen die bij algemeen maatschappelijk werk terecht komen hebben financiële problemen. In 2010 ligt dit percentage op 24%. Dit is hoog in vergelijking met het Friese gemiddelde van 13%. Cliënten die bij schoolmaatschappelijk werk terechtkomen hebben vooral psychische problemen en problemen in relatie tot anderen. In 2010 liggen deze percentages in Achtkarspelen op respectievelijk 29% en 27%. Het aantal uren besteed aan algemeen maatschappelijk werk is flink toegenomen in 2010 (+ 342 t.o.v. 2009). Het aantal uren besteed aan schoolmaatschappelijk werk is een beetje toegenomen (+ 67 t.o.v. 2009). Jeugdzorg Het aantal verwijzingen van Bureau Jeugdzorg op vrijwillige basis is gedaald. In 2011 zijn in Achtkarspelen 90 verwijzingen op vrijwillige basis. In 2010 waren dit er 125. Het aantal doorverwijzingen naar de Jeugdreclassering is licht gestegen. In 2011 zijn er 6 doorverwijzingen naar de jeugdreclassering. In 2010 waren dit er 4. Het aantal kinderen dat onder toezicht is gesteld, is licht gestegen. Van 4 in 2010 naar 6 in 2011. Het aantal meldingen van kindermishandeling is flink gedaald. Van 97 in 2010 naar 63 in 2011. Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) De CJG-website wordt steeds bekender. In 2011 waren er gemiddeld 153 bezoekers per maand (2010: 65). Het afgeven van signalen in de verwijsindex is goed op gang gekomen. In 2011 zijn door diverse instanties in Achtkarspelen 177 signalen afgegeven. Dat leidde tot 78 matches. Totaal aantal nieuwe cliënten per problematiek in 2010 Problematiek Aantal % Huisvesting Vorming/opleiding Gezondheid Echtscheiding Relatie ouder/kind Relatie tot anderen Verwerking Overige psychische problemen Slachtoffer machtsmisbruik/ geweld (misdrijf) Totaal 1 6 5 21 24 43 13 46 4 163 1% 4% 4% 13% 15% 27% 8% 29% 3% 100% 22 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 23

Project Centrum voor Jeugd en Gezin Kernteamoverleg Peter de Vries (coördinator CJG): Samen met de kernpartners van het CJG vormen we het kernteam. Ons kernteam komt één keer per maand bij elkaar. Dan bespreken we kinderen en gezinnen waar zorg over is om te komen tot een passend plan. We bepalen wie waarvoor verantwoordelijk is en wie de regierol krijgt. Eén gezin één plan, dat is ons uitgangspunt. We willen hiermee voorkomen dat er meerdere instanties bij één gezin betrokken zijn, die niet van elkaar weten wat ze doen. Verwijsindex De verwijsindex is een informatiesysteem. Het brengt signalen van beroepskrachten over jeugdigen bij elkaar. Met als doel dat beroepskrachten met elkaar overleggen wanneer er zorg is over hetzelfde kind. In het systeem koppelt de beroepskracht zijn naam aan de naam, het adres en de geboortedatum van het kind waar hij bij betrokken is. Er wordt geen inhoudelijke informatie opgenomen. Peter over de rol van de CJG-coördinator hierin: Als twee partijen matchen en vervolgens taken met elkaar afstemmen heeft de coördinator geen rol van betekenis. Is er een match en er volgt geen afstemming, dan zoeken we contact met beide partijen om te overleggen wat we kunnen betekenen in het maken van een passend plan. Het kan ook voorkomen dat een beroepskracht wel een signaal heeft afgegeven, maar er geen match is. Wanneer de beroepskracht vindt dat er wel iets moet gebeuren kan het kernteam worden ingeschakeld om mee te denken. Projectinformatie Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) is de plek waar (aanstaande) ouders, kinderen, jongeren tot 23 jaar en professionals terecht kunnen met al hun vragen over opvoeden en opgroeien. Binnen het CJG werken verschillende organisaties in Achtkarspelen rondom jeugd met elkaar samen. Het CJG stelt zich ten doel vroegtijdig problemen te signaleren, de juiste hulp te bieden en de onderlinge samenwerking met andere organisaties te versterken, zodat kinderen niet tussen wal en schip belanden. Peter de Vries en Anja Boersma zijn de coördinatoren van het CJG. Informatieavonden Peter: Ons uitgangspunt is dat ouders en jongeren hun vragen stellen aan beroeps krachten in hun eigen omgeving. Scholen maken bijvoorbeeld een belangrijk onderdeel uit van ons netwerk. Vragen aan de mentor, de leerkracht of de schoolmaatschappelijk werker zijn indirect vragen aan het CJG. Ouders en jongeren kunnen ook direct contact met ons zoeken. We willen er zijn voor iedereen en alle vragen. Men kan ons bellen of informatie zoeken op de website www. cjgachtkarspelen.nl. Daarnaast organiseren we regelmatig informatieavonden en cursussen voor ouders. Denk bijvoorbeeld aan informatieavonden over positief opvoeden, het puberbrein en het omgaan met alcohol-, drugsgebruik en gaming. Voor jongeren heeft het CJG een aparte website, namelijk www.ondertussen.nl. In de komende periode wil het CJG jongeren werven voor de redactie van deze website. Daarnaast, geeft Peter aan, vinden we het belangrijk dat ze meedenken over de aanpak om jongeren te bereiken. Zij weten immers het beste hoe je dat kunt doen. 24 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 25

Veiligheid Veiligheid De kans op delicten in Achtkarspelen is niet groot. In 2010 zijn er 418 gemeenten. Achtkarspelen staat dit jaar op positie 361 (positie 1 = zeer onveilig, positie 418 = zeer veilig). Delicten met betrekking tot het item huis betreft vooral diefstal uit bedrijven. In 2010 is in Achtkarspelen 33 keer sprake van diefstal uit bedrijven. Geweldsdelicten betreffen vooral mishandeling en bedreiging. In 2010 is in Achtkarspelen 60 keer sprake van mishandeling (waarvan 20 keer in Surhuisterveen). Daarnaast is in 2010 35 keer sprake van bedreiging. Delicten met betrekking tot het item voertuig betreft vooral het gebruik van alcohol in het verkeer. Dit komt in 2010 in totaal 63 keer voor. Delicten op straat betreffen vooral vernielingen. Dit gebeurt in 2010 in Achtkarspelen 237 keer. Bij overige delicten komt fraude het meeste voor (47 keer, waarvan 16 keer in Surhuisterveen). Het aantal delicten is flink gestegen. Vooral de volgende delicten zijn in 2010 toegenomen ten opzichte van 2009 (in aantallen): alcohol in het verkeer (+15), bedreigingen (+12), fraude (+17), vernielingen (+16) en winkeldiefstal (+18). Het delict mishandeling neemt als enige delict flink af. In 2010 is hier, vergeleken met 2009, 14 keer minder sprake van. Delicten in Achtkarspelen in 2010 (in aantallen) Huis Straat Woninginbraak 18 Winkeldiefstal 26 Diefstal uit schuur/garage 8 Vernielingen 237 Diefstal uit bedrijven 33 Zakkenrollen 1 Huisvredebreuk 2 Aantasting openbare orde 5 Brand/ontploffing 2 Geweld Voertuig Mishandeling 60 Diefstal van motorvoertuig 6 Openlijk geweld 4 Diefstal uit motorvoertuig 20 Overval 1 Alcohol in verkeer 63 Zedenmisdrijf 4 Overig Fraude 47 Drugshandel 6 Wapenhandel 4 Natuur- en milieueducatie Natuur- en milieueducatie Er wordt veel gebruik gemaakt van het NME-aanbod in Achtkarspelen. In 2011 wordt in totaal 4.992 keer deelgenomen aan een activiteit van NME-Achtkarspelen. Daarvan komen 4.392 deelnemers uit het basisonderwijs, 400 deelnemers van de peuterspeelzalen en 200 deelnemers vanuit het voortgezet onderwijs. Bijna alle basisscholen nemen meerdere keren deel aan activiteiten van NME-Achtkarspelen. Vooral de activiteiten voorjaarstakken en himmelwike basisonderwijs zijn populair. Hier nemen respectievelijk 1.120 en 946 kinderen uit het basisonderwijs aan deel. Twee van de 22 basisscholen wonen in 2011 geen activiteiten bij. De veldwerkarrangementen hebben een kleiner bereik, maar een grotere impact. 250 kinderen doen mee aan de weidevogeldagen en 400 aan het project Noardlike Fryske Wâlden. Hierbij wordt veel samengewerkt met landschapsbeheerders, boeren en natuurorganisaties. Vanuit het voortgezet onderwijs in Achtkarspelen is de deelname beperkt. Dit is ook geen primaire doelgroep van NME-Achtkarspelen. 200 van de 1.471 kinderen die in Achtkarspelen naar school gaan, nemen in 2011 deel aan een activiteit. Dit betreft de zwerfvuilactie als maatschappelijke stage en de NME-week. Het aanbod van NME-Achtkarspelen in 2011 Vogelvoerwedstrijd voor peuters en kleuters Kom er maar uit, les over vogels voor peuters, aansluitend bij piramide Zwerfvuilactie met Staatsbosbeheer voor voortgezet onderwijs Voorjaarstakken, natuur in de klas voor basisonderwijs Boomfeestdag voor groep 5/6, locatie Surhuisterveen Himmelwike voor basisonderwijs Kikkerdril in de klas voor basisonderwijs Sukerei, bezoek aan Cichoreimuseum De Sukerei in Damwoude voor groep 5/6 Vlinderhotel, vlinders in de klas basisonderwijs Broedmachine, kuikens in de klas basisonderwijs en kinderdagverblijven Rioolinspectie, kijkje bij de inspectie van het riool in Drogeham voor basisonderwijs NME-week, diverse activiteiten voor voortgezet onderwijs Weidevogeldagen, veldwerkarrangement bij boeren en Staatsbosbeheer voor groep 7/8 Bijenexcursie, les van de imker en een echte bijenkolonie zien op De Kruidhof, groep 5/6 Veldwerkarrangement over de Noardlike Fryske Wâlden met boeren en landschapsbeheer, voor groep 7/8 Najaarswandelingen Kruidhof, leren over herfstvruchten en spelen in de speeltuin voor groep 3/4 Groene voetstappen, lopend en fietsend naar school in de landelijke week van de mobiliteit voor basisonderwijs Braakballen pluizen, gastlessen op school over de kerkuil en zijn prooien voor groep 5 t/m 8 Kinderklimaattop, bezoek aan ministerie in Den Haag in het kader van de Kinderklimaattop Bron: AD Misdaadmeter 2010 Daarnaast uitleen van veldwerkmateriaal, zoals voor- en najaarswandeling, leskisten etc. 26 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 27

Project NME-Achtkarspelen Stimuleren van positief gedrag Ragna van Sonsbeek is coördinator van NME-Achtkarspelen. Ze verzorgt samen met vijf vrijwilligers allerlei activiteiten op het gebied van natuur- en milieueducatie. Het doel is leerlingen in aanraking te brengen met natuur en milieu en hen hier bewust mee om te leren gaan. De primaire doelgroep is leerlingen in het basisonderwijs. Kinderen van 8 tot 12 jaar zijn het meest gevoelig voor het stimuleren van positief gedrag, legt Ragna uit. Natuur is belangrijk voor ons. We willen leerlingen laten inzien dat het grote gevolgen kan hebben als we niet goed voor de natuur zorgen. Maar we willen leerlingen ook leren te genieten van de natuur en trots te zijn op hun Noordoost-Friese landschap. Er is zo veel bijzonders te zien! Groene woestijnen Aan welke gevolgen moeten we denken als we niet goed voor de natuur zorgen? Daar kan Ragna veel over vertellen: Als de bij bijvoorbeeld uitsterft, worden bloemen niet bestoven, met minder landbouwopbrengsten als gevolg. Bijen zorgen bovendien voor biodiversiteit en dat trekt weer bijzondere vlinders aan. De bijen hebben het moeilijk. Door de landbouw zijn namelijk veel weilanden in grote groene woestijnen veranderd. Ragna: We moeten de natuur daarom af en toe een handje helpen. Denk bijvoorbeeld aan ecologisch bermbeheer. De wegbermen vormen voor een groot deel het grasland van Nederland. Door ze op de juiste manier te beheren zorg je ervoor dat er een diversiteit aan bloemen ontstaat. En dat geeft weer mogelijkheden voor de bijen. Projectinformatie NME-Achtkarspelen is een dienst van de gemeente. Peuterspeelzalen, basisscholen, scholen voor voortgezet onderwijs en andere belangstellenden kunnen er terecht voor leskisten, activiteiten en advies op het gebied van natuur- en milieueducatie. De NME-coördinator werkt vanuit het gemeentehuis in Buitenpost. Voor meer informatie kijk op: www.nme-achtkarspelen.nl Belevingsarrangementen Het NME-aanbod bestaat uit zogenaamde belevingsarrangementen. Ragna: Leerkrachten gaan het liefst met de kinderen de natuur in. Willen hen onder leiding van een deskundige gids een topervaring laten beleven. Daarom bestaat ons aanbod grotendeels uit excursies. We hebben een bijenexcursie waarin leerlingen onder leiding van een imker een bijenhotel voor solitaire bijen bouwen, we nemen leerlingen mee de weilanden in om weidevogels te bekijken, we laten ze zien wat de kenmerken en voordelen zijn van het Noordoost-Friese landschap, we organiseren lentewandelingen, en ga zo maar door. Ragna vertelt inspirerend over de excursies. Je krijgt zin om je aan te melden voor het eerstvolgende uitstapje. Ook de scholen zijn enthousiast, zo blijkt uit de bezoekersaantallen. Veel klassen nemen meerdere keren per jaar deel aan een activiteit. En de kinderen? Die weten een jaar later nog precies te vertellen waar de vorige excursie over ging. 28 Onderwijs & Welzijn Achtkarspelen 29

Geraadpleegde bronnen De gegevens zijn afkomstig uit de volgende bronnen: www.achtkarspelen.nl BRON (Duo) (via RMC Regio de Friese Wouden, gemeente Achtkarspelen) www.cbs.nl www.economieinhetnoorden.nl www.fryslan.nl, Fryslân in cijfers Fryslân 2001-2010, Utkomst wurkgelegenheidsûndersiik 2010, provinsje Fryslân Gemeentelijke basisadministratie, gemeente Achtkarspelen www.ikpfryslan.nl, Informatie en Kennispunt Jeugd en Gezin: de Jeugdmonitor Fryslân JGZ/GGD Fryslân, Gezond opgroeien in Achtkarspelen 2009-2010, www.jongefriezenfoarut.nl, Van bushalte tot buurthuis: kansen voor krimp www.kvk.nl Leerplichtadministratie gemeente Achtkarspelen www.smwf.nl/home, Maatschappelijk werk Fryslân, jaarverslag 2010 www.partoer.nl CBS Landelijke Jeugdmonitor, bewerkt door Partoer CMO Fryslân, juli 2010 Platform De Gouden Driehoek, Project Database Noordoost- Friesland Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, Voortijdige schoolverlaters: Aanleiding en gevolgen, 2010 Sociaal Cultureel Planbureau, minder werk voor laagopgeleiden, juni 2010 www.trendsinbeeld.minocw.nl www.werk.nl, basiscijfers gemeenten Werkgelegenheid www.werk.nl, basiscijfers jeugd, oktober 2011 www.werk.nl, UWV WERKbedrijf Arbeidsmarktprognose 2011-2012. Met een doorkijk naar 2016 (juni 2011) www.landelijkregisterkinderopvang.nl, Landelijk Register Kinderopvang en Peuterspeelzalen Colofon Juni 2012 Meer informatie: Sytze Nauta beleidsmedewerker samenleving onderwijs sj.nauta@achtkarspelen.nl Anna Rixt Voolstra beleidsmedewerker samenleving jeugd a.r.voolstra@achtkarspelen.nl Tekst en ontwerp: BOP onderzoek en communicatie www.boponderzoek.nl Daarnaast heeft BOP gegevens achterhaald bij verschillende organisaties: Amarins Kindercentra: gegevens kinderopvang, peuterspeelzalen en voorschoolse educatie Bureau Jeugdzorg: gegevens jeugdzorg Centrum voor Jeugd en Gezin: gegevens bezoek website, verwijsindex Kinderopvang Achtkarspelen BV: gegevens kinderopvang Kinderdagopvang De Bernebrêge: gegevens kinderopvang Stichting Maatschappelijk Werk Fryslân: gegevens (School)maatschappelijk Werk NME-Achtkarspelen: gegevens over natuur- en milieueducatie 30