Wethouder van Onderwijs, Jeugdzaken en Sport S. Dekker Gemeente Den Haag Aan: de voorzitter van de Commissie Jeugd en Burgerschap Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk B&W/2009.345 - RIS 170326 Doorkiesnummer 070-353 79 42 E-mailadres Onderwerp informatie over achterlating minderjarige meisjes Aantal bijlagen 1 Datum 9 maart 2010 Geachte voorzitter, Tijdens de commissie Jeugd en Burgerschap d.d. 7 oktober en 11 november 2009 is gesproken over achterlating van minderjarige Haagse meisjes in het land van herkomst vanwege uithuwelijking. Ik heb toegezegd u nadere informatie te verschaffen over dit onderwerp. 1 Definities Een huwelijk met een minderjarige mag in Nederland in principe niet worden voltrokken. 2 Uithuwelijken houdt in dat twee personen gekoppeld worden om te trouwen. Dit koppelen wordt meestal gedaan door de ouders. Uithuwelijken is in Nederland niet strafbaar. Het is wel de bedoeling dat mensen trouwen omdat ze dat zelf willen en niet omdat ze gedwongen worden. In dit laatste geval is sprake van huwelijksdwang. Wanneer een meisje gedwongen wordt tot een huwelijk en tegen haar wil niet terug naar Nederland mag, is er sprake van achterlating. Signalen uit de praktijk Ook in Den Haag komt het voor dat meisjes na de schoolvakantie achtergebleven zijn in het land van herkomst. Het is moeilijk vast te stellen of en wanneer er sprake is van huwelijksdwang of achterlating. Het college spant zich in deze problematiek te allen tijde te voorkomen. Leerplichtambtenaren en casemanagers voortijdig schoolverlaten zijn daarom zeer alert op deze materie. Op signalen wordt in alle gevallen direct actie ondernomen. 1 In de commissie is gesproken over achterlating van minderjarige meisjes. Opgemerkt dient te worden dat ook jongens slachtoffer kunnen worden van deze problematiek. 2 Alleen in de volgende gevallen kan hiervan worden afgeweken: Minderjarigen van 16 of 17 jaar kunnen alleen trouwen wanneer de vrouw zwanger is (de vrouw moet een verklaring van een arts overleggen dat zij zwanger is) of al bevallen is. Daarnaast kunnen er uitzonderingen zijn waar de minister van Justitie over moet beslissen. Momenteel wordt landelijk wetgeving ontwikkeld om een huwelijk in Nederland niet te erkennen waar een minderjarige bij betrokken is en dat in het buitenland is voltrokken. Inlichtingen bij J. van Nierop Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Telefoon: 070-353 79 42 Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Fax: 070-353 62 10 Internetadres: www.denhaag.nl
B&W/2009.345 2 De afdeling Leerplicht voert bij verdachte signalen gesprekken met de ouder(s). Soms werkt een huisbezoek alleen al preventief. Bij een vermoeden van (dreiging tot) achterlating, doet de afdeling Leerplicht een melding bij het Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG) en het Algemeen Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Vanuit het ASHG en het AMK worden tijdig jeugdzorg, andere hulpverlening, opvang en justitiële acties ingezet en gecoördineerd. Om een beeld te krijgen van de omvang van de problematiek, heb ik onderzoek laten doen in de leerplichtadministratie naar de redenen voor absoluut verzuim bij leerplichtige meisjes. Over het schooljaar 2007-2008 waren er in geen enkel geval aanwijzingen bij Leerplicht en scholen over achterlating. Over het schooljaar 2008-2009 zijn er bij 2 meisjes signalen die zouden kunnen wijzen op achterlating. In beide gevallen zijn de meisjes geëmigreerd naar het land van herkomst en uitgeschreven uit de GBA in Den Haag. Bij één van die meisjes hebben de nog in Nederland woonachtige ouders aangegeven dat het meisje verhuisd is naar het buitenland om daar een opleiding te volgen. Het andere meisje is met haar ouders geëmigreerd en is voor de afdeling Leerplicht onbereikbaar. De bovenstaande twee gevallen tonen aan dat het moeilijk is een vermoeden van (dreiging tot) achterlating hard te maken. Doorgaans is er slechts sprake van signalen. Zeker wanneer betrokkenen ontkennen, wordt het lastig het probleem vast te stellen en het (potentiële) slachtoffer te helpen. Wanneer een leerling eenmaal wegblijft, is het vaak al te laat en zijn de (juridische) middelen voor de gemeente niet toereikend om in te grijpen. Indicatie van het aantal potentiële slachtoffers Om toch een beeld te krijgen van het aantal meisjes dat slachtoffer zou kunnen zijn van achterlating, kan er uit de GBA een groep worden bepaald die tot op zekere hoogte kenmerken bezit. Cijfers GBA (Bron: GBA mutatiestatistiek 2008, bewerking DSO/Beleid/Onderzoek) Aantal meisjes 12-17 jaar, verhuisd naar het buitenland 183 Aantal meisjes 12-17 jaar, vertrokken naar bestemming waar van oudsher uithuwelijking plaatsvindt Aantal meisjes 12-17 jaar zonder ouders vertrokken naar bestemming waar van oudsher uithuwelijking plaatsvindt 31 4 Uit de GBA weten we dat in 2008 in totaal 829 meisjes jonger dan 18 jaar in 2008 zijn uitgeschreven met als reden verhuizing naar buitenland. Hiervan zijn er 183 meisjes tussen de 12 en 17 jaar. Het gaat hierbij om meisjes met Nederlandse, buitenlandse of een dubbele nationaliteit. Het overgrote deel heeft betrekking op migrantengezinnen die terugkeren naar het land van oorsprong en expatgezinnen. Er kunnen met enige voorzichtigheid risicobestemmingen worden bepaald van landen waar uithuwelijking van oudsher vaker voorkomt. Van bovengenoemde 183 meisjes zijn dit er 31. Verhoudingsgewijs zijn de meeste meisjes naar Turkije gegaan (14), op afstand komt Egypte (6), Marokko (2), India (2) en Pakistan (2). Er zijn vijf landen waar één meisje naar toe is vertrokken. 3 Van de 31 meisjes zijn er 4 meisjes (1 met Nederlandse nationaliteit en 3 met een dubbele nationaliteit) waarvan de ouders in Nederland zijn achtergebleven. De 4 meisjes hebben zèlf schriftelijk aangifte gedaan van hun uitschrijving (de wet staat toe dat minderjarigen van 16 tot 18 dit zelf mogen). Op basis van die aangiftes heeft de Afdeling Burgerzaken geconcludeerd dat het vertrek vrijwillig lijkt te zijn en niet tot nader onderzoek noopt. 3 Deze landen zijn: Bahrein, Bangladesh, Katar, Maleisië en Syrië.
B&W/2009.345 3 Van deze 4 meisjes waren daarnaast bij de afdeling Leerplicht geen vermoedens bekend die wijzen op huwelijksdwang en achterlating. Van 1 van de 4 meisjes is bekend dat ze inmiddels elders in Nederland (weer) op school zit na een kort verblijf in het buitenland. De analyse toont aan dat er weinig signalen zijn van meisjes die slachtoffer zijn van achterlating. Ook uit de GBA blijkt dat er een beperkt aantal meisjes zonder hun ouders achterblijft in of alleen vertrekt naar het land van herkomst. Hoewel er weinig signalen zijn is, vindt het college het wel van belang integraal beleid te voeren op het voorkomen en tegengaan hiervan. Een integrale aanpak van achterlating Op 16 november 2009 heeft de minister van Justitie een kamerbrief verzonden met informatie over de aanpak van huwelijksdwang en achterlating. De minister onderscheidt daarin twee lijnen. Ten eerste de (inter)nationale aanpak met daarin een belangrijke rol voor de IND en ambassades. Ten tweede de lokale zorgstructuur als basis voor signalering en preventie. Wanneer achterlating eenmaal heeft plaatsgevonden heeft de gemeente weinig bevoegdheden handhavend op te treden. Hieronder beschrijf ik de activiteiten die we in het kader van signalering en preventie uitvoeren. Signalering De zorgstructuur binnen het onderwijs en de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) vormen de basis voor signaleren, melden en oppakken van (dreigende) problemen. Leerkrachten en professionals werkzaam binnen zorg en welzijn, kunnen signalen inbrengen in de zorgadviesteams of bij het CJG. Van daaruit wordt actie ondernomen. Als hulpmiddel daarbij functioneert de Haagse Verwijsindex. 4 Onder verantwoordelijkheid van mijn collega wethouder Van Alphen functioneert het loket van het Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG). In die gevallen waar duidelijk is dat signalen betrekking hebben op huiselijk geweld, eergerelateerd geweld, huwelijksdwang of jeugdprostitutie kunnen melders zelf terecht bij het loket van het ASHG of het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling. Voor huiselijk geweld is in 2009 een convenant integrale aanpak huiselijk geweld ondertekend. Voor kindermishandeling is een meldcode in ontwikkeling om professionals handvatten te geven voor het herkennen van signalen en hoe vervolgens te handelen. Aanpak eergerelateerd geweld (Dreiging tot) achterlating in het land van herkomst kan duiden op of leiden tot eerwraak en eergerelateerd geweld. De Haagse aanpak op dit terrein wordt landelijk als voorbeeld gesteld. De unit Multi-Etnisch Politiewerk (MEP) en het Kernteam Eergerelateerd Geweld (KEG) zijn de belangrijkste exponenten hiervan. De unit Multi Etnisch Politiewerk (MEP) in Haaglanden heeft een model ontwikkeld voor signalering, registratie en aanpak van eergerelateerd geweld. Daarmee werkt de politie Haaglanden als eerste politiekorp in Nederland (sinds 2005) met een speciaal computersysteem waarbij in alle procesverbalen wordt bekeken of culturele aspecten een rol spelen. Zo worden signalen van eerwraak, eergerelateerd geweld en gedwongen uithuwelijking eerder herkend. Inmiddels is het model van het MEP landelijk uitgerold en is er ook een landelijk expertisecentrum, bedoeld ter ondersteuning van politiekorpsen. Sinds 2007 is in Haaglanden een Kerngroep Eergerelateerd Geweld (KEG) gevormd. Het KEG is een interdisciplinaire werkgroep (gemeente, politie, vrouwenopvang, welzijn en jeugdzorg), bedoeld voor deskundigheidsbevordering rondom eergerelateerd geweld, het ontwikkelen van een samenwerkingsprotocol en afstemming met andere initiatieven in het land. 4 Zie voor meer informatie de brief Voortgang implementatie Haagse Verwijsindex (RIS 167783).
B&W/2009.345 4 Het KEG bespreekt ten behoeve van deskundigheidsbevordering en methodiekontwikkeling casuïstiek, maar is geen casusoverleg waarin actuele, individuele hulpverleningstrajecten worden afgestemd of besproken. Voorlichting Een laatste element in de aanpak betreft het bieden van voorlichting. In Den Haag maakt het onderwerp huwelijksdwang onderdeel uit van bestaande voorlichtingscampagnes zoals huiselijk geweld. Een specifieke (landelijke) campagne over huwelijksdwang is in juni 2009 vanuit het Ministerie van Justitie gestart. Dit is ook de campagne die in Rotterdam speelde. Bij de landelijke voorlichtingscampagne is een Noodplan achterlating ingezet, dat jongeren handvatten biedt om voorbereidingen te treffen voor het geval dat achterlating (al dan niet in het kader van uithuwelijking) dreigt of daadwerkelijk plaatsvindt. Ook het ASHG in Den Haag is betrokken bij deze campagne. Het SHG zal ook bij een nieuwe voorlichtingsactie in 2010 aansluiten. Tot slot Het college vindt dat achterlating tegen de wil van betrokkene voorkomen moet worden. Uit de beschikbare cijfers komt naar voren dat er weinig signalen zijn. Het is uiteraard de vraag of hierbij het beeld compleet is of dat er verborgen gevallen zijn. De maatregelen die het mogelijk maken dreiging tot achterlating te voorkomen vallen binnen de bredere keten van voorzieningen op het gebied van jeugdbeleid, huiselijk geweld en eergerelateerd geweld. Zo is er de afgelopen jaren geïnvesteerd in een sluitende zorgstructuur rond kinderen, jongeren en gezinnen. Daarnaast is er een aanpak gericht op het voorkomen en tegengaan van huiselijk geweld. Voor wat betreft de aanpak rondom het signaleren en voorkomen van eerwraak en eergerelateerd geweld wordt het Haagse model landelijk als voorbeeld gesteld. Wij zullen de huidige aanpak voortzetten en versterken, onder meer door aansluiting op de landelijke campagne over huwelijksdwang en het bevorderen van kennis bij professionals ten behoeve van hun signaleringsfunctie. Dit zal gekoppeld worden aan al geplande cursussen in het kader van het project eergerelateerd geweld. Het spreekt voor zich dat wij bij de verdere uitwerking ervaringen uit andere steden zullen betrekken. Ik ga er vanuit u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Met vriendelijke groet, de wethouder van Onderwijs, Jeugdzaken en Sport, Sander Dekker
B&W/2009.345 5 Bijlage 1. Werkprocessen GBA en leerplicht Werkproces GBA en leerplicht in relatie tot achterlating minderjarigen De Gemeentelijke Basis Administratie (GBA) In de Gemeentelijke Basisadministratie persoonsgegevens (GBA) van Den Haag staan de gegevens van de Haagse bevolking. Sommige gegevens in de GBA worden automatisch opgenomen en gewijzigd. Bijvoorbeeld als iemand in Nederland trouwt. Andere gegevens moeten door de persoon zelf aan de gemeente worden doorgegeven, zoals een verhuizing naar een gemeente of een vertrek naar het buitenland. Aangifte voor uitschrijving uit het GBA met als reden vertrek naar het buitenland moet altijd schriftelijk worden gedaan. De aangifte kan gedaan worden bij de balie of digitaal. Wanneer de persoon de uitschrijving niet doorgeeft, komt de GBA hier meestal achter wanneer op het woonadres een nieuwe inwoner zich meldt als ingeschrevene. De persoon wordt dan uit de GBA geschreven met als bestemming onbekend. Uitschrijving door een ander Uitschrijving van minderjarigen onder de 16 jaar gebeurt door de ouders. Minderjarigen van 16 tot 18 jaar kunnen door de ouders worden uitgeschreven, maar deze minderjarigen kunnen ook zichzelf uitschrijven. Baliemedewerkers van de GBA zijn alert indien iemand aangifte van vertrek doet voor een ander, terwijl hij zelf op het adres blijft wonen. De GBA ambtenaren hebben de instructie altijd een kind op te roepen wanneer een ouder deze uitschrijft naar het buitenland, maar zelf in Nederland blijft wonen. Ingeschreven in het GBA en naar school in het buitenland Voor kinderen die in het buitenland een school bezoeken maar als inwoner in een Nederlandse gemeente staan ingeschreven, moet door de ouders een verklaring van de buitenlandse school overlegd worden aan de leerplichtambtenaar van de gemeente waar het kind staat ingeschreven. Dit wordt in Den Haag altijd gecontroleerd. Uitgeschreven uit het GBA met als reden vertrek buitenland Wanneer het kind uitgeschreven is uit de GBA en naar het buitenland vertrekt kan de afdeling Leerplicht alleen een onderzoek instellen wanneer de ouders nog wel staan ingeschreven. Deze ouders worden indien hier aanleiding toe is voor een gesprek met de leerplichtambtenaar uitgenodigd. Afhankelijk van de bevindingen stelt leerplicht een proces verbaal op, dat kan leiden tot het opleggen van een boete via het Openbaar Ministerie. Indien er een vermoeden is van achterlating, doet de afdeling Leerplicht een melding bij het Adviesen Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG) en het Algemeen Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Mocht het hele gezin echter vertrokken zijn naar het buitenland dan heeft leerplicht geen handhavingsinstrumenten.