Onverwacht Passaat Atheneum Wispelberg Zeilstage September 2016 Noordfries Namen: Schip: Onverwacht Passaat Noordfries 1
Programma 2016 Beste leerlingen Jullie zijn een weekje te gast aan boord van een zeilschip. Dat betekent ook dat jullie afhankelijk zijn van de grillen van de natuur. Het programma dat we voor jullie in petto hebben, zal dus ook deels bepaald worden door de willekeur van de weergoden. Toch willen we jullie al een idee geven van wat jullie mogen verwachten. Maandag Ochtend Vertrek uit Gent verzamelen kwart vóór 6 (stipt!) aan de Coupure (faculteit bio-ingenieurs); inladen proviand en bagage Vertrek richting Makkum. Middag Aankomst voorzien rond 12.00u. Lunchpakket meenemen! Inladen schepen; verwelkoming door schippers; vertrek richting Terschelling Avond Bereiding van het avondmaal Rustige avond op en rond het schip Dinsdag Ochtend Ontbijt Inkopen doen op Terschelling Middag Boterhammen met beleg / soep Gps-tocht op Terschelling (organisatie Mooiweer) of fietstocht met strandspelen De leerlingen keren zelfstandig terug naar het schip Avond Warm avondmaal bereiden Vrije avond in het dorp Woensdag Ochtend Ontbijt We zeilen naar Vlieland Middag Middagmaal (boterhammen met beleg / soep) tijdens de overtocht Avond Avondmaal bereiden Quiz aan boord Donderdag Ochtend Ontbijt Strandspel op Vlieland Middag We zeilen van Vlieland terug naar Makkum Middagmaal net voor of tijdens de zeiltocht Avond Avondmaal bereiden (met voorgerecht en dessert) Laatste avond wordt rustig doorgebracht in Makkum Vrijdag Ochtend Ontbijt en opruimen schepen Middag Vertrek naar Gent voorzien rond 12.00u Avond Aankomst Gent omstreeks 18.00u De leerlingen kunnen hun ouders verwittigen eenmaal we in Antwerpen zijn. Opmerking Als het weer en het tij het toelaat, kan het ook dat we droogvallen. Een unieke ervaring op de Waddenzee. 2
Opdrachten Een weekje Wadden, IJsselmeer, Friesland? De unieke gelegenheid om ook wat kennis op te doen! Je hebt een hele week om samen met je kajuitmaatjes deze vragenlijst in te vullen. De winnaars wacht een leuke verrassing! Onderweg De reisroute met de bus verloopt als volgt: Breda Oosterhout Gorinchem Utrecht Amsterdam Zaandam Purmerend Beemster Hoorn Den Oever Zurich (richting Harlingen Leeuwarden) Makkum. 1. Teken onze reisroute op bovenstaand kaartje. 2. De boten wachten ons op in Makkum, net voorbij de Afsluitdijk. Makkum ligt in de provincie 3. Die provincie is ook bekend voor de Elfstedentocht. Wat is de Elfstedentocht? 4. Tijdens de Elfstedentocht gaan de deelnemers klunen. Wat is klunen? 5. Welke steden worden aangedaan tijdens de Elfstedentocht? 3
Aardrijkskunde Wie heeft iets opgestoken tijdens de lessen van onze collega s aardrijkskunde? 1. Wat is de breedteligging van het eiland Texel? 2. Op welke schaal zijn de zeekaarten gemaakt die aan boord van het schip gebruikt worden? 3. Noem ook de projectiemethode waarmee de kaarten gemaakt zijn? 4. Welke afstand legt het schip af in één uur als het aan een gemiddelde snelheid vaart van acht knopen? 5. Met hoeveel delen van een lengtegraad komt de afstand van een zeemijl overeen? 6. Welke gegevens kan je aflezen op de gps-ontvanger aan boord? 7. Hoe verklaar je het ontstaan van de waddeneilanden op het einde van de IJstijden? Denk hierbij ook aan het ontstaan van het Vlaamse landschap. 8. Wat trachten Nederlandse jongeren te onthouden met dit ezelsbruggetje? TVTAS Techniek Wie is de schipper in spe? Een platbodem is -strikt genomen- een schip met een platte bodem, maar meestal worden met die term de historische Hollandse zeilvaartuigen aangeduid die geen, of nagenoeg geen kiel bezitten. Zeilen betekent ook kennis van je schip. 1. Duid alle onderdelen aan die je kent! 2. Een verwittigd man is er twee waard! Wanneer het jacht van de toerist een brug wil passeren, roept de brugwachter naar de schipper: 't kin net!'. Wat zegt de brugwachter? Dat lukt net of Dat lukt niet? 4
Hoe giet it? It giet wol :-) It giet net sa goed :-( Het Fries is een Germaanse taal die in de provincie Friesland en enkele andere regio's gesproken wordt. Het Fries is een erkende minderheidstaal. Veel mensen interesseren zich persoonlijk of beroepsmatig voor het Fries. Het Fries is een zeer levende taal. Het wordt dagelijks door honderdduizenden mensen gesproken. Er worden cursussen in gegeven en er worden boeken in het Fries gepubliceerd. Er wordt druk gemusiceerd in het Fries en soms worden Friese nummers zelfs in heel Nederland bekend. Denk aan De Kast met In Neije Dei en Twarres met Wêr Bisto. Kortom: Het Fries lééft. 1. Hoe goed is jouw Fries? Wat betekenen deze woorden/uitdrukkingen? a. fierljeppen _ b. sipelsop _ c. skûtsjesilen _ d. jirpel _ e. rinne _ 2. Vertaal de songtekst van de Friese groep Twarres Wêr bisto Doe't ik dy seach lang ferlyn Wat docht it dochs sear as ik d'r wer oan tink Ik sjoch dy Ik hear dy Ik fiel dy, eltse kear opnij Hjir bin ik Wêr bisto It is al lang lyn Hjir bin ik Wêr bisto It is te lang lyn Do bist net oars as leaf Want do dochst gewoan neat ferkeard Ik hâld fan dy, sa asto bist Datst dat dan wol efkes wist Hjir bin ik Wêr bisto It is al lang lyn Hjir bin ik Wêr bisto It is te lang lyn Ik sjoch dy Ik hear dy Ik fiel dy, eltse kear opnij Music and lyrics by Mirjam Timmer 5
Unesco in actie! In het noorden van Nederland ligt de Waddenzee. Tussen de eilanden en het vaste land liggen de zogenaamde wadden. Tweemaal per dag worden de wadden bij vloed overstroomd door voedselrijk water uit de Noordzee. Bij eb stroomt het zeewater weer terug naar de Noordzee en vallen de wadden droog. Met de vloed worden ook veel organismen, zoals plankton en vissen, aangevoerd. Het Nederlandse woord Wad komt van het Oudfriese woord vade, dat doorwaden betekent. De Afsluitdijk sluit het IJsselmeer af van de Waddenzee. De aanleg van de Afsluitdijk (1927-1932, de Zuiderzeewerken) heeft als functie het achterliggende land te beschermen tegen (het oppervlakte) water nl. de zee. Bovenop deze afsluitdijk kwam een belangrijke verkeersweg die Noord-Holland verbindt met Friesland. Ecologische waarde : beschermd gebied Het ondiepe, relatief warme water van de Waddenzee met zijn rijke bodemleven voorziet in de levensvoorwaarden van grote aantallen planten en dieren. Ongeveer 250 plantensoorten komen alleen in de Waddenzee voor. Zeehonden krijgen er hun jongen, vis zet er zijn kuit af, en vogels foerageren op de wormen en schelpdieren als voorbereiding op hun jaarlijkse trek. Door deze rol als kraamkamer en pleisterplaats heeft de Waddenzee niet alleen lokaal een grote ecologische waarde. Het grootste deel van de Nederlandse Waddenzee is beschermd natuurmonument en is door de Unesco aangewezen als Biosfeerreservaat. Het eiland Schiermonnikoog en de Duinen van Texel zijn Nederlandse Nationale parken. Ook het Duitse deel van de Waddenzee is natuurreservaat, verdeeld in drie zones waarin verschillende beschermingsregimes gelden. Op een in november 2005 gehouden internationale Waddenconferentie is besloten om het Nederlandse en het Duitse deel aan te melden voor de lijst van Werelderfgoed. Het Deense deel zou later kunnen volgen. Op 26 juni 2009 werd de Nederlands-Duitse Waddenzee Unesco Werelderfgoed. 1. Duid op bovenstaande plaat het IJsselmeer en de Afsluitdijk aan. 2. Wat is de belangrijkste reden van het bouwen van de Afsluitdijk? 3. Heeft dit gevolgen voor de organismen die leven in het IJselmeer? Leg uit. 4. Gebouwen en natuurgebieden worden door de Unesco beschermd. Ook in onze regio krijgen gebieden, gebouwen en steden het label Unesco Werelderfgoed. Geef een voorbeeld. 6
Voedselrelaties in de Waddenzee De Waddenzee en het slikkengebied in de Zeeuwse Delta zijn zeer ondiep en staan regelmatig droog. Daardoor kan de zon heel makkelijk op de bodem schijnen. Waar zonlicht en grond zijn, daar zijn planten. Zeker omdat er met elke vloed nieuw voedsel voor planten (een soort van natuurlijke mest of pokon) gebracht wordt. De meeste van deze planten hebben geen bladeren en wortels en bloemen. Deze plantjes zijn weer voedsel voor dieren. In de Waddenzee en de Zeeuwse Delta worden er bij vloed nieuwe voedingsstoffen het gebied in gebracht. Het ondiepe water warmt snel op, de zon kan makkelijk op de bodem schijnen en daardoor kunnen er goed algen groeien. Dit is bij droogvallend wad goed te zien als een bruingroene laag. Deze algen of kiezelwieren worden van de bodem geschraapt door de wadslakjes en alikruikjes (ook een soort slakje). Die hebben een soort rasp bij hun bek zitten. De wadslakjes worden weer gegeten door bergeenden. De algen of kiezelwieren worden ook door nonnetjes (een schelpdiertje dat in de bodem leeft) van de bodem gezogen met hun sifon, een soort zuigbuis. Deze nonnetjes worden weer gegeten door vogels, onder andere kanoeten. Platvissen knagen nog wel eens stukjes van de sifons af. Platvissen op hun beurt worden weer gegeten door zeehonden. Jonge vogels, bijvoorbeeld kanoeten worden weer gepakt door roofvogels. De krab neemt een bijzondere rol in het voedselweb. Want een krab eet alles wat dood is: vis, schelpdier, vogel en zeehond. Dus eigenlijk staat de krab bovenaan alles, maar ze jaagt niet op levende dieren. Krabben, garnalen en grondeltjes zijn de voornaamste eters van eieren en larven van schelpdieren. De meeuw eet ook weer krabben. De natuur is nooit zo eenvoudig als je misschien zou willen. Een voedselweb uit de Waddenzee Op de figuur hierboven zie je dat het voedselrijke water dat bij vloed de Waddenzee binnenstroomt veel microscopisch kleine organismen bevat, het zogenaamde plankton. Fytoplankton bestaat uit plantaardige organismen zoals wieren. Zoöplankton bestaat uit diertjes zoals roeipootkreeftjes, vissenlarven en eencelligen. Noteer 2 voedselketens....... 7
Ze zijn zo lief meneer Vul de ontbrekende woorden in onderstaande tekst in. Zeehonden zijn voor het grote publiek het symbool van de Waddenzee. Voor zeehonden is de Waddenzee de perfecte omgeving: de met laag water zandbanken zijn de ideale plek om te rusten of jongen te zogen. In de Waddenzee komen de gewone zeehond en de grijze zeehond voor. 1 op de 3 getelde zeehonden in de Nederlandse Waddenzee is een grijze zeehond. De grijze zeehond was bij het begin van onze jaartelling een algemene verschijning in de Waddenzee. Gedurende de Middeleeuwen is hij echter door vrijwel geheel uit de Waddenzee verdwenen. Vanaf 1980 keerde de grijze zeehond weer terug. Jaarlijks wordt de ontwikkeling van de zeehondenpopulatie bijgehouden door middel van tellingen vanuit een. De tellingen worden in augustus gehouden wanneer de volwassen zeehonden tijdens de verharing op het wad te zien zijn. Het onderzoek wordt uitgevoerd door het zeeonderzoekinstituut Wageningen IMARES, vestiging Texel, in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit. Ook in Duitsland en Denemarken vindt vergelijkbaar onderzoek plaats. Uit de tellingen blijkt dat de gewone zeehond zich goed heeft hersteld na de virusepidemie in 2002. Soms spoelen jonge of zieke zeehonden op de kust aan. Deze worden opgehaald door speciale opvangcentra waar ze worden verzorgd. Als ze zijn opgeknapt en gezond verklaard, worden ze weer uitgezet. Ecomare In 1952 begon op Texel de heer De Haan, de toenmalige directeur van het Texels Museum, met de opvang van huilers. Dat zijn zeehonden die hun moeder verloren hebben. Met vallen en opstaan lukte het om de zeehonden in leven te houden en op te knappen. Ze werden niet weer uitgezet omdat er immers nog volop op zeehonden werd gejaagd. De afname van het aantal zeehonden in de jaren vijftig van de vorige eeuw maakte het werk van het opvangcentrum erg belangrijk: enerzijds bleven zeehonden in leven die anders zeker gestorven zouden zijn, anderzijds maakten de museumbezoekers, aangetrokken door de zeehonden, kennis met de problemen in de Waddenzee. Ecomare heeft een buitenexpositie over Werelderfgoed Waddenzee ingericht met luchtfoto s gemaakt door de Texelse fotograaf Pieter de Vries. 8
Al is Fryslân plat, it hat syn hichtepunten 1. Sil de Strandjutter Heet je Silke, Lobke, Wietse? Wellicht keken je ouders in hun jonge jaren naar Sil de Strandjutter. Sil de Strandjutter is een boek van Cor Bruijn uit 1940, dat door Willy van Hemert bewerkt is tot de gelijknamige televisieserie, uitgezonden in 1976. a. De mannelijke hoofdrol werd gespeeld door de jonge. b. De vrouwelijke hoofdrol werd vertolkt door. c. Wat is strandjutten? 2. Kuifje in Friesland 'Kuifje' is een bekende stripheld uit België. In het Frans heet hij echter niet Kuifje maar Tintin. Ook de namen voor het hondje Bobbie, professor Zonnebloem en de detectives Jansen en Janssen verschillen per land. Hoe heten deze 2 detectives in het Fries? a. Jansen en Janssen, net zoals in het Nederlands b. Uys en Buys, genoemd naar 2 opa's uit een tv serie c. Skapti en Skafti d. Hepkema en Tjepkema 3. Noteer minimaal 10 spreekwoorden die hun oorsprong in de scheepvaart vinden. a. f. b. g. c. h. d. i. e. j. 4. Friese vlag of was het Friesche vlag? a. Teken in het kadertje de Friese vlag. b. Wat is Friesche vlag nog? 9
5. Literair Alles wat mooi is boeit mij. Aan alles wat lelijk is, ga ik blindelings voorbij. Op Texel vind ik bijvoorbeeld het polderland mooi. De oude boerderijen, de schapenboeten. Ze proberen de boeren zover te krijgen dat ze die schuren goed onderhouden en niet laten vervallen. Nu zie je overal op het eiland die speciale vorm van boeten terug. Ook prachtig is een dijk met oude olmen bij het dorpje De Waal, die met een ronding omhoog loopt. In het voorjaar ziet de dijk wit van het fluitenkruid dat er in schemerdonker nogal spookachtig uitziet. Van die kleine witte bloemetjes. Ach, je hebt ze overal. Volgens mij zelfs in de hemel. Het allermooiste van Texel is dat je vanuit een moerassig duingebied zo naar de zee kunt lopen. Dat is heerlijk. Het zijn meestal wel beschermde gebieden, waar je tijdens de broedtijd niet mag komen. De Slufter is iets magnifieks. Een enorm gebied, dat bij vloed volloopt met water. De planten die er groeien, zoals lamsoor en zeealsem, zijn gestand tegen zout water, waardoor er een citroenachtige geur in de lucht hangt. Niemand is zo eenzaam dan een landschapsschilder. Zo is het nu eenmaal, daar is niets dramatisch aan. Je bent alleen met de natuur, teruggeworpen op jezelf. Je wordt nergens door afgeleid, je kunt de gedachten de vrije loop laten. Het is een vrijheid die inspirerend werkt. Soms kun je in de verte wel eens iemand zien lopen, een nevelig figuur, waar de eenzaamheid werkelijk vanaf straalt. Die persoon ervaart dat juist als een diep geluk. Het is zelf verkozen eenzaamheid. a. Welke Nederlander beschrijft zijn liefde voor Texel? De kunstenaar, schrijver en dichter kwam in 1981 met zijn vrouw Karina op het eiland wonen. Hij bleef er tot aan zijn dood op 19 oktober 2007, vlak voor zijn 82 ste verjaardag. In Den Burg vind je in de plaatselijke boekhandel heel wat van zijn werken. Je kan er ook beeldhouwwerk van hem bewonderen. b. Ken jij de planten waar hij het over heeft? Plaats hun naam bij de afbeeldingen. 10