Dit lesmateriaal bestaat uit twee delen: DOCENTENHANDLEIDING Deze bevat handvatten om de documentaire te behandelen in de klas en achtergrondinformatie. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt en of u kiest voor een klassikale, individuele of groepsgewijze aanpak. en voor leerlingen Deze kan apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Deze opdrachten komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op! Wanneer u het lesmateriaal uitprint vervalt de mogelijkheid om de directe links naar de webpagina s te volgen. VO klas 4, 5 en 6 VMBO/HAVO/VWO Deze les vindt aansluiting bij de vakken Kunst en Cultuur, Maatschappijwetenschappen en Nederlands.
DOCENTEN Wat is een documentaire? U kunt voor de vertoning van Viva Cuba Libre: Rap is War een aantal algemene aspecten van documentaire bespreken. Vervolgens wordt in opdracht 1 en 2 de voorkennis over het thema van de leerlingen geactiveerd. Zonder direct op de specifieke inhoud in te gaan kunt u vooraf en na afloop van het filmbezoek ook aan de slag met andere voorbeelden van documentaires op www. idfa.nl/educatie. Door middel van uw in te schrijven voor Docschool Online heeft u toegang tot titels van meer documentaires die geschikt zijn voor in de klas. Tevens vindt u hier algemeen lesmateriaal die u kunt gebruiken bij andere documentaires en ingaan op het genre documentaire. 1 voor de film Een documentaire is een film waarin het verhaal dat wordt verteld echt is gebeurd. In bijvoorbeeld soaps zoals GTST of tekenfilms is dit niet zo. Deze programma s zijn gefantaseerd en gespeeld of getekend maar meestal niet echt gebeurd. Documentaires vertellen echte verhalen. De mensen die je in een documentaire ziet, zijn dan ook geen acteurs die een rol spelen. Het zijn echte mensen die zichzelf zijn. Een documentairefilm verschilt dan ook met een speelfilm. Noem drie verschillen tussen een documentaire en een speelfilm. DOCENTEN Context Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet in achtergrondkennis over de context. Cuba, een korte geschiedenis Na eeuwen van Spaanse overheersing wordt Cuba in 1898 tijdens de Spaans-Amerikaanse Oorlog veroverd door de VS. Hoewel Cuba in 1902 onafhankelijk wordt, blijft het onder Amerikaanse invloed. Als in 1952 dictator Batista aan de macht komt, acht een jonge Cubaan de tijd rijp voor een revolutie. Zijn naam: Fidel Castro. Na een korte gevangenisstraf wijkt hij uit naar Mexico. Daar bereidt hij opnieuw een opstand voor, maar nu goed. In 1959 grijpt Castro samen met Che Guevara de macht. Castro kiest voor het communistische model. De Koude Oorlog is volop aan de gang en de VS zien een vazalstaat van de Sovjet Unie zo dichtbij de Amerikaanse kust niet zitten. Het leidt tot twee hachelijke momenten: een mislukte invasie (1961) en de Cubacrisis (1962). Bij dat laatste houdt de rest van de wereld de adem in: op het nippertje sluiten de Amerikanen en Russen een akkoord, waarbij Sovjetkruisrakketten op Cuba worden verwijderd. Daarna verdwijnt Cuba naar de periferie van de wereldpolitiek. De VS (en dus het Westen) hanteren een strikt handelsembargo, de Sovjet Unie houdt het eiland in leven. Tot 1989. Met de val van de Sovjet Unie stort ook de Cubaanse economie ineen. Sindsdien zakt Cuba weg in isolement, dat het leven voor de gewone Cubaan moeilijker en moeilijker maakt. 1
2 voor de film Na eeuwen van Spaanse overheersing wordt Cuba in 1898 tijdens de Spaans-Amerikaanse Oorlog veroverd door de Verenigde Staten. Zelfs na de onafhankelijkheid in 1902, oefent Amerika nog altijd veel invloed uit op Cuba. In 1952 komt er in dit land een dictator aan de macht, genaamd Batista. Sinds het strenge bewind van deze dictator, voelt een deel van de bevolking dat het tijd is voor verandering. Het volk verzet zich tegen het regime van Batista en initiëren een grootse revolutie door middel van opstanden en geweld. De mannen die deze revolutie voorttrekken zijn onder andere Che Guevara en Camilo Cienfuegos, onder leiding van Fidel Castro. Castro en zijn troepen komen tijdens de revolutie aan de macht en besturen Cuba vanuit een communistisch ideaal. In Cuba ziet het leven er anders uit dan in Nederland. Dit wordt mede veroorzaakt door het verschil in regeringsvorm. Wat weet jij over het communisme? En wat zijn de verschillen tussen het communisme en de regeringsvorm in Nederland (constitutionele monarchie) denk je? Hoe uit dit verschil zich in het dagelijks leven? DOCENTEN Inhoud Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Laat uw leerlingen de korte inhoudsbeschrijving van de documentaire voor de vertoning lezen. Waar gaat Viva Cuba Libre: Rap is War over? Het rapduo Los Aldeanos is ongekend populair op Cuba, maar geen radiozender die hun muziek draait. De twee rappers uiten via hun songs keiharde kritiek op het Cubaanse regime. De Koude Oorlog is alweer een kwart eeuw over, het communisme op sterven na dood, maar Cuba weet zijn bevolking er nog goed onder te houden. Luister je naar Los Aldeanos, dan verdwijn je zomaar voor vijf jaar achter de tralies. De rappers geven illegale optredens waar het kan en hebben nauw contact met hun fans. Ze branden en verspreiden zelf hun cd s. De Mexicaan Jesse Acevedo filmde Viva Cuba Libre in het geheim. Dat was de enige manier om een documentaire te maken over Los Aldeanos. En over het uitzichtloze bestaan als Cubaan, zestig jaar na de revolutie. voor de film 3 Lees Waar gaat Viva Cuba Libre: Rap is War over?. Spreekt de film na het lezen van de samenvatting je aan? Leg uit waarom wel of niet. 2
DOCENTEN Wie is de maker? Waarom maakt iemand documentaires? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van Viva Cuba Libre. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. De maker van Viva Cuba Libre Jesse Acevedo is in Mexico geboren, maar woont in Los Angeles. Als filmmaker heeft hij al meerdere documentaires op zijn naam staan, naast videoclips en tv-commercials. Veel van zijn documentaires spelen zich af op Cuba. Acevedo: Ik kom al sinds 1994 op het eiland. Eerst als toerist, maar al gauw ontmoette ik er mensen en maakte ik vrienden. Ik kwam terecht in de achterbuurten van Havana, het echte Cuba. Ik zag hoe de Cubanen woonden, ik zag een heel andere werkelijkheid dan toeristen voorgeschoteld krijgen. 4 Wat vond je van de documentaire? Wat sprak je het meest aan? En wat het minst? Leg uit. 5 na de film Cuba is een populaire vakantiebestemming waar vakantiegangers in chique resorts kunnen verblijven. Zoek op het internet een advertentie van een reisbureau voor een vakantie naar Cuba. Komen de foto s van deze advertentie overeen met wat je in de documentaire hebt gezien? Leg uit op welke punten dit wel of juist niet overeenkomt. DOCENTEN De totstandkoming van een documentaire Wat zijn de beweegredenen van een documentairemaker om een bepaald onderwerp nader te belichten? Dit onderdeel geeft inzicht in hoe een idee ontstaat en zich ontwikkelt. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Het idee Jesse Acevedo krijgt het onderwerp van Viva Cuba Libre: Rap is War bij toeval in zijn schoot geworpen. Acevedo werkt op Cuba aan een documentaire over rumbadansers als zijn cameraman hem meevraagt naar een rapconcert. Mijn eerste reactie was weinig enthousiast, blikt Acevedo terug. Ik ben geen groot fan van hiphop. Maar hij verzekerde me dat ik het leuk zou vinden en ik raakte nieuwsgierig toen bleek dat hij pas kort voor aanvang zou horen waar het optreden zou zijn. Even later stond ik met wel tweeduizend anderen in een veld net buiten Havana. Voor me een verroest podiumpje met een bedroevende geluidsinstallatie. Maar toen die twee gasten opkwamen en begonnen te zingen, was ik verkocht. Het was liefde op het eerste gezicht. Ze zongen over het leven dat ik kende uit de achterbuurten. En over het regime! Datzelfde regime dat hen binnen no-time zou kunnen verpulveren, maar dat niet durfde. Daarover moest ik een film maken. Ik ben meteen begonnen en gebruikte mijn rumbafilm als dekmantel. 3
6 Documentairemakers komen soms per toeval bij hun onderwerp voor een documentaire. De maker van Viva Cuba Libre: Rap is War, Jesse Alcevedo, is op Cuba om een film te maken over rumba dansers maar maakt uiteindelijk een film over het rapduo Los Aldeanos. na de film Stel dat de maker inderdaad ook een film had gemaakt over rumba dansers, wat waren dan de verschillen geweest tussen beide documentaires wat betreft de stijl en de vorm? Ga op zoek naar vijf verschillende foto s op internet die deze verschillen in beeld brengen. DOCENTEN Het filmen van een documentaire Elke documentaire is uniek omdat het productieproces nooit van te voren in zijn geheel vastligt. Dit onderdeel biedt inzicht in de totstandkoming, wat er allemaal bij komt kijken om een documentaire te maken. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Filmen in het geheim Dankzij zijn rumba film en vergunning om één jaar te mogen filmen op Cuba, kan Jesse Acevedo dingen doen die anders onmogelijk zouden zijn. Straatinterviews bijvoorbeeld. Maar mochten de autoriteiten erachter komen dat hij ook over Los Aldeanos een film maakt, dan riskeert hij een gevangenisstraf van vijftien jaar. Acevedo: Maar dat was niet het enige. Het gefilmde materiaal moest ook weer Cuba uit. Dat deed ik beetje bij beetje. Ik nodigde bijvoorbeeld Mexicaanse vrienden uit aan wie ik dvd s met ruw filmmateriaal meegaf in cd-hoesjes. Ook plakte ik geheugenkaartjes met geschoten materiaal stiekem onder meubels in de huizen van mijn vrienden. Pas één of twee dagen voordat ik terugvloog naar de VS verzamelde ik ze. Voor het uitbrengen van Viva Cuba Libre betaalt de filmmaker een hoge tol: voorlopig komt hij het land niet meer in. Dat haat ik. De wetenschap dat ik al mijn Cubaanse vrienden misschien wel nooit mee zie. 7 na de film Doordat de visie van de filmmaker op de werkelijkheid altijd uniek is, kunnen er over een bepaald onderwerp op verschillende manieren documentaires worden gemaakt. Het verschil ligt in de visie van de maker en de manier waarop de documentaire wordt gefilmd. De keuzes die de maker maakt benadrukken wat hij wil bereiken met de documentaire. De documentaire Viva Cuba Libre: Rap is War geeft door het illegaal geschoten materiaal een heel rauw beeld van het leven op Cuba. De maker riskeert met het illegaal filmen een celstraf van vijftien jaar. Viva Cuba Libre: Rap is War is volgens de maker dan ook een statement tegen het regime. Wat weet je door het zien van Viva Cuba Libre: Rap is War van het leven op Cuba? Is jouw visie over Cuba door deze documentaire hetzelfde gebleven of veranderd? Licht je antwoord toe. 4
8 Vind je de titel Viva Cuba Libre: Rap is War goed bij de documentaire passen? Leg uit waarom wel of niet en verzin een alternatieve titel voor de documentaire. na de film TOT SLOT IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld. Heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u mailen naar educatie@idfa.nl Tip: Door middel van het inschrijfformulier voor Docschool Online op www.idfa.nl/educatie heeft u toegang tot vele documentaires en bijbehorend lesmateriaal. De IDFA schoolvoorstellingen worden mede mogelijk gemaakt door: P.W. Janssen s Friesche Stichting. Viva Cuba Libre: Rap Is War Jesse Acevedo, VS & Cuba, 2013 Deze film is een titel van La Pasión Films IDFA 2014 020 6273329 Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA, Roos Dickhout Vormgeving: Madelinde Hageman www.idfa.nl 5
LEERLINGEN 1 2 1 (voor de film) Een documentaire is een film waarin het verhaal dat wordt verteld echt is gebeurd. In bijvoorbeeld soaps zoals GTST of tekenfilms is dit niet zo. Deze programma s zijn gefantaseerd en gespeeld of getekend maar meestal niet echt gebeurd. Documentaires vertellen echte verhalen. De mensen die je in een documentaire ziet, zijn dan ook geen acteurs die een rol spelen. Het zijn echte mensen die zichzelf zijn. Een documentairefilm verschilt dan ook met een speelfilm. Noem drie verschillen tussen een documentaire en een speelfilm. 2 (voor de film) Na eeuwen van Spaanse overheersing wordt Cuba in 1898 tijdens de Spaans-Amerikaanse Oorlog veroverd door de Verenigde Staten. Zelfs na de onafhankelijkheid in 1902, oefent Amerika nog altijd veel invloed uit op Cuba. In 1952 komt er in dit land een dictator aan de macht, genaamd Batista. Sinds het strenge bewind van deze dictator, voelt een deel van de bevolking dat het tijd is voor verandering. Het volk verzet zich tegen het regime van Batista en initiëren een grootse revolutie door middel van opstanden en geweld. De mannen die deze revolutie voorttrekken zijn onder andere Che Guevara en Camilo Cienfuegos, onder leiding van Fidel Castro. Castro en zijn troepen komen tijdens de revolutie aan de macht en besturen Cuba vanuit een communistisch ideaal. In Cuba ziet het leven er anders uit dan in Nederland. Dit wordt mede veroorzaakt door het verschil in regeringsvorm. Wat weet jij over het communisme? En wat zijn de verschillen tussen het communisme en de regeringsvorm in Nederland (constitutionele monarchie) denk je? Hoe uit dit verschil zich in het dagelijks leven? Waar gaat Viva Cuba Libre: Rap is War over? Het rapduo Los Aldeanos is ongekend populair op Cuba, maar geen radiozender die hun muziek draait. De twee rappers uiten via hun songs keiharde kritiek op het Cubaanse regime. De Koude Oorlog is alweer een kwart eeuw over, het communisme op sterven na dood, maar Cuba weet zijn bevolking er nog goed onder te houden. Luister je naar Los Aldeanos, dan verdwijn je zomaar voor vijf jaar achter de tralies. De rappers geven illegale optredens waar het kan en hebben nauw contact met hun fans. Ze branden en verspreiden zelf hun cd s. De Mexicaan Jesse Acevedo filmde Viva Cuba Libre in het geheim. Dat was de enige manier om een documentaire te maken over Los Aldeanos. En over het uitzichtloze bestaan als Cubaan, zestig jaar na de revolutie. 3 3 (voor de film) Lees Waar gaat Viva Cuba Libre: Rap is War over?. Spreekt de film na het lezen van de samenvatting je aan? Leg uit waarom wel of niet.
LEERLINGEN 4 5 6 7 4 (na de film) Wat vond je van de documentaire? Wat sprak je het meest aan? En wat het minst? Leg uit. 5 (na de film) Cuba is een populaire vakantiebestemming waar vakantiegangers in chique resorts kunnen verblijven. Zoek op het internet een advertentie van een reisbureau voor een vakantie naar Cuba. Komen de foto s van deze advertentie overeen met wat je in de documentaire hebt gezien? Leg uit op welke punten dit wel of juist niet overeenkomt. 6 (na de film) Documentairemakers komen soms per toeval bij hun onderwerp voor een documentaire. De maker van Viva Cuba Libre: Rap is War, Jesse Alcevedo, is op Cuba om een film te maken over rumba dansers maar maakt uiteindelijk een film over het rapduo Los Aldeanos. Stel dat de maker inderdaad ook een film had gemaakt over rumba dansers, wat waren dan de verschillen geweest tussen beide documentaires wat betreft de stijl en de vorm? Ga op zoek naar vijf verschillende foto s op internet die deze verschillen in beeld brengen. 7 (na de film) Doordat de visie van de filmmaker op de werkelijkheid altijd uniek is, kunnen er over een bepaald onderwerp op verschillende manieren documentaires worden gemaakt. Het verschil ligt in de visie van de maker en de manier waarop de documentaire wordt gefilmd. De keuzes die de maker maakt benadrukken wat hij wil bereiken met de documentaire. De documentaire Viva Cuba Libre: Rap is War geeft door het illegaal geschoten materiaal een heel rauw beeld van het leven op Cuba. De maker riskeert met het illegaal filmen een celstraf van vijftien jaar. Viva Cuba Libre: Rap is War is volgens de maker dan ook een statement tegen het regime. Wat weet je door het zien van Viva Cuba Libre: Rap is War van het leven op Cuba? Is jouw visie over Cuba door deze documentaire hetzelfde gebleven of veranderd? Licht je antwoord toe. 8 8 (na de film) Vind je de titel Viva Cuba Libre: Rap is War goed bij de documentaire passen? Leg uit waarom wel of niet en verzin een alternatieve titel voor de documentaire.de documentaire.