Raadsvoorstel gemeente Onderwerp Principebesluit herindeling gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde Raadsvergadering van 30 oktober 2013 Portefeuillehouder Burgemeester Principebesluit herindeling Vlagtwedde en Bellingwedde Inleiding Onze gemeenten maken onderdeel uit van Westerwolde, een duidelijk herkenbaar gebied, met een eigen identiteit en uniek karakter dat zich kenmerkt door zandgronden met bossen, heide en landerijen. Onze Westerwoldse gemeenten kenmerken zich ook door de vergelijkbaarheid van de maatschappelijke opgaven, waarbij beide colleges van B&W een gelijkgerichte visie voor ogen hebben om deze opgaven in gezamenlijkheid aan te pakken. In de afgelopen twee jaren zijn daarom de volgende stappen gezet die het fundament vormen van voorliggend voorstel: clusterevaluatie; totstandkoming van de visie op samenwerking van Bellingwedde/Vlagtwedde; intensivering en concretisering van de samenwerking tussen Bellingwedde en Vlagtwedde; het houden van inwonersavonden in mei 2013 doorrekening van de herindelingsscenario s. Bij de visievorming in 2012 is gesproken over de verdergaande samenwerking tussen onze gemeenten. Vanwege de indringendheid van de maatschappelijke opgaven is besloten te komen tot een versnelling van het proces. Hiertoe zijn doorrekeningen gemaakt van verschillende herindelingsscenario s en zijn er gaandeweg stappen gezet om te komen tot een principebesluit waarmee we de toekomst ingaan als de gemeente Westerwolde. Dit principebesluit is het sluitstuk van de verkennende fase van herindelingsmogelijkheden. 49505 1
Voorstel De raad wordt voorgesteld om: a. een principebesluit (conform de Wet Arhi) te nemen tot herindeling van de gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde; b. het college de opdracht te geven op basis van het principebesluit hiernavolgend het herindelingsontwerp (conform de Wet Arhi) voor Vlagtwedde en Bellingwedde op te stellen onder gelijktijdige vormgeving van de benodigde niet-vrijblijvende resultaatgerichte samenwerking op grotere schaal; c. het principebesluit conform verzoek ter kennisgeving aan Gedeputeerde Staten van Groningen te zenden; d. in te stemmen met het voornemen van het college om met dit principebesluit de verkenning over bestuurlijke herindelingsvarianten af te sluiten. Doel Het doel van dit voorstel is om te komen tot een principebesluit rondom de herindeling van de gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde. Een principebesluit dat de eerste formele stap vormt op een pad dat leidt naar de nieuwe gemeente Westerwolde per 1 januari 2016. Een gemeente die de kleinschaligheid in stand houdt, bestuurlijk en qua dienstverlening goed bereikbaar is voor de inwoners en constructief toewerkt naar een nieuwe toekomst in Westerwolde. 49505 2
Visie, motivatie en vervolgstappen bestuurlijke fusie Voorliggende rapportage is een nadere onderbouwing van het principebesluit van de colleges van Bellingwedde en Vlagtwedde om te komen tot een herindeling van de twee gemeenten. Dit wordt in deze rapportage gedaan aan de hand van een bestuurlijke visie en een motivatie, alsmede de beoogde en benodigde vervolgstappen om te komen tot een herindeling. Visie op bestuurlijke inrichting Bellingwedde en Vlagtwedde In de navolgende paragraaf is beschreven wat de motivatie en redengeving is voor een herindeling van Bellingwedde en Vlagtwedde. Een logisch verhaal met een goede opbouw. Bezien vanuit ons standpunt en aansluitend op onze perceptie. We zijn ons echter terdege bewust van het feit dat anderen hier anders tegenaan kijken. Bestuurlijk Nederland ademt de geest van schaalvergroting. De 100.000-plus gemeente als panacee voor alle vraagstukken. De gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde geloven zeker ook in schaalvergroting. In een krachtig bestuur en robuuste bedrijfsvoering. De maatschappelijke vraagstukken gecombineerd met een smallere beurs en geplaatst in een omgeving die een actieve participatie verlangt stelt hoge eisen. Tot zover lopen de wegen van Bellingwedde en Vlagtwedde enerzijds en de ogenschijnlijk gangbare weg van 100.000-plus parallel. Echter, er is een punt waarin onze weg een andere koers neemt. Een koers en richting die het beste uit twee werelden combineert. De wereld van het bundelen van krachten en de wereld van geloofwaardige lokale betrokkenheid. Een koers ook die krachtig ondersteund wordt door ons geloof en onze overtuiging in een bestuurlijke oplossing die begrepen wordt door onze gemeenschappen en bovenal goed is voor onze gemeenten. Onze visie op een toekomstbestendige bestuurlijke inrichting is gebaseerd op de volgende elementen: a) Korte afstand tot gemeenschap: wij geloven in een bestuurlijke schaal waarbij de afstand van de bestuurder tot de burger, het bedrijf en de instelling een menselijke maat heeft. Dat betekent dat toegankelijkheid en herkenbaarheid van gemeenschap naar bestuur gegarandeerd is en dat de bestuurder het gebied en de gemeenschap goed kent. Wij zijn van mening dat de schaal van Bellingwedde/Vlagtwedde deze garantie biedt. b) Logische relatie tot het gebied: wij zien dat er een logische relatie moet zijn tussen het cultuur-landschappelijk gebied en de gemeente. Deze relatie is logisch en begrijpelijk en zorgt voor verbinding en betrokkenheid van gemeenschap en bestuur. De herindeling van Vlagtwedde en Bellingwedde past in de cultuur-landschappelijke bedding van Westerwolde. 49505 3
c) Bestuurlijk vermogen: wij onderschrijven dat schaalgrootte belangrijk is voor bestuurlijke kracht. De herindeling van onze twee gemeenten zorgt voor een stevige schaalsprong die meer bestuurlijke kracht mogelijk maakt. Het is onze overtuiging dat de schaalsprong ons in staat stelt de opgaven in de komende tien tot vijftien jaar met vertrouwen het hoofd te bieden. d) Robuuste uitvoering: wij omarmen het gegeven dat voor de uitvoering van taken meer schaalgrootte nodig is om robuustheid in kwaliteit en continuïteit te kunnen bieden. Onze gemeenten zijn er echter van overtuigd dat voor veel taken de nieuwe schaal van de heringedeelde gemeenten voldoende zal zijn, dat voor andere taken het op afstand plaatsen bij marktpartijen de beste oplossing biedt en dat voor weer een andere groep van taken een brede samenwerking nodig is. Goede voorbeelden van deze laatste categorie zijn taken die in het veiligheidsdomein zitten, de Omgevingsdienst Groningen en taken binnen het Sociale Domein die ten gevolge van de drie decentralisaties vormgegeven moeten worden. De genoemde drieslag willen wij zodanig vormgeven dat bestuurlijke eenvoud in de besturing wordt nagestreefd, robuustheid wordt gerealiseerd en een krachtige betrokkenheid bij de lokale gemeenschap wordt geborgd. Onze visie en de wettelijke toets Onze visie is krachtig en diep doorleefd. En sluit aan op maatschappelijke trends waarin kracht en lokale betrokkenheid krachtig verbonden worden, zoals bij Cittaslow (zie later de uitleg hierover). En deze visie is voor ons daarmee ook het uitgangspunt van ons handelen de komende periode. Echter, het realiseren van de herindeling is niet aan ons alleen. Het ministerie van BZK zal toestemming moeten geven. Het ministerie hanteert hiervoor vijf criteria (waarover later meer). Deze criteria zijn voor ons toetsstenen geweest bij en een extra redengeving voor de herindeling. Immers, op alle criteria boeken wij positieve resultaten door de bestuurlijke fusie. 49505 4
Samenvatting motivering De colleges van Bellingwedde en Vlagtwedde kiezen met het principebesluit voor het formeel in gang zetten van een proces dat moet leiden tot een herindeling per 1 januari 2016. De opgaven waar Nederlandse gemeenten de komende jaren voor staan zijn groot en overschrijden de gemeentegrenzen. De opgaven leggen ook de kwetsbaarheid bloot. Door de krachten te bundelen maken Bellingwedde en Vlagtwedde als natuurlijke en logische partners een logische en duurzame stap voorwaarts, waarin versterking van bestuurlijk vermogen en ambtelijke robuustheid hand in hand gaan. Motivatie Deze stap voorwaarts wordt als volgt in onderstaande vijf punten gemotiveerd: 1. Een herindeling als betekenisvolle stap kan rekenen op voldoende bestuurlijk, politiek en maatschappelijk draagvlak in de twee gemeenschappen. Zo blijkt uit onder andere de inwonersavonden in beide gemeenten. 2. De ambities en de opgaven vragen meer bestuurlijke kracht en ambtelijke robuustheid. Tegelijkertijd hechten colleges, gemeenteraden en gemeenschappen aan een schaalgrootte die nabijheid en herkenbaarheid van burgemeester en wethouders garandeert. De herindeling van Bellingwedde en Vlagtwedde biedt de gevraagde kracht en robuustheid op een wijze waarbij kleinschaligheid en nabijheid en toegankelijkheid van het college van burgemeester en wethouders voor de bevolking behouden blijft. 3. De herindeling gaat hand in hand met het samenwerken op grotere schaal met buurgemeenten. Deze samenwerking geschiedt echter vanuit een krachtiger positie ten gevolge van de voorgenomen herindeling. 4. De herindeling zorgt er bovendien voor dat er relatief gunstige effecten te verwachten zijn in de lastenontwikkeling en de benodigde formatie die nodig is voor de uitvoering van de taken. 5. De herindeling is ook logisch en voor de hand liggend. Cultuur-historisch en landschappelijk zijn beide gemeenten krachtig met elkaar verbonden. Gemeenschappelijke prioriteiten Vanuit onze goede relatie op bestuurlijk en ambtelijk niveau geloven wij dat onze herindeling manifest en geloofwaardig moet zijn, waarbij de wens van bestuurlijke zelfstandigheid wordt overvleugeld door de opgaven die onze wegen kruisen. De nieuwe gemeente Westerwolde stelt ons in staat om, naast de landelijk ingegeven opgaven, de komende 10 tot 15 jaar door te ontwikkelen op onze gezamenlijke prioriteiten: Om de ambities en opgaven te realiseren zijn er vijf prioritaire gebieden aangegeven: a) Leefbaarheid en vitaliteit: Vergrijzing en ontgroening zijn belangrijke ontwikkelingen voor Bellingwedde en Vlagtwedde. Krimp is ook een belangrijk vraagstuk voor Bellingwedde. Dit heeft gevolgen voor onder andere de woningmarkt en het voorzieningenniveau. Een belangrijke opgave van de gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde is om de gemeenten leefbaar te houden. 49505 5
b) Groeiversnelling toerisme: een belangrijke economische motor moet het toerisme worden, blijven en waar mogelijk versterkt worden, passend bij de kwaliteit van het gebied. De Westerwoldse gemeenten Bellingwedde, Stadskanaal en Vlagtwedde hechten grote waarde aan de ontwikkeling van toerisme en recreatie binnen hun gezamenlijke gebiedsgrenzen. c) Digitale en fysieke bereikbaarheid: infrastructuur en bereikbaarheid zijn belangrijke pijlers bij economische ontwikkeling en het in stand houden van de leefbaarheid. Het realiseren van goede fysieke verbindingen en het hebben van een adequate capaciteit voor vaste en mobiele netwerkverbindingen in het dataverkeer staan hierbij centraal. d) Branding: Westerwolde is aantrekkelijk voor wonen, werken en recreëren. Gasten vertellen regelmatig positief verrast te zijn door het landschap, de historische schoonheid, rust en ruimte. e) Impuls economie: een gezonde economie is van belang voor een vitale en leefbare samenleving. Een impuls geven aan de economie is daarom in de visie van de gemeenten een belangrijk fundament. Nieuwe gemeente Westerwolde binnen de regio Een nieuwe gemeente Westerwolde betekent niet dat de gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde op alle terreinen voldoende kennis en schaalgrootte hebben om alle opgaven van morgen het hoofd te bieden. Deze herindeling gaat onlosmakelijk gepaard met het maken van resultaatgerichte samenwerkingsafspraken op een grotere schaal (intergemeentelijk c.q. regionaal/provinciaal) als inhoudelijke dossiers hierom vragen en/of er sprake is van een zogenaamd verdienmodel. Hieraan willen de beide gemeenten dan ook constructief en op een niet-vrijblijvende wijze meewerken. Want hoewel onze gemeenten ervan overtuigd zijn dat voor veel taken de nieuwe schaal van de heringedeelde gemeenten voldoende zal zijn, geldt dat voor andere taken het op afstand plaatsen bij marktpartijen de beste oplossing biedt en dat voor weer een andere groep van taken een brede samenwerking nodig is. Zo is bijvoorbeeld het wettelijk kader van de decentralisaties een dossier dat op grotere schaal zal worden opgepakt. Daarnaast wil de nieuwe fusiegemeente Westerwolde zich profileren als Cittaslow-gemeente. De aanduiding Cittaslow groeit uit tot het kwaliteitsmerk van kleinere gemeenten. Alleen gemeenten met minder dan 50.000 inwoners kunnen zich daarbij aansluiten. Deze Cittaslow-gemeenten weten zich verbonden door het internationale keurmerk, dat iedere aangesloten gemeente krijgt wanneer zij zich op de volgende gebieden kunnen onderscheiden: leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit. Meerwaarde en financiële consequenties Een herindelingstraject betekent ook dat er gekeken moet worden naar de financiële consequenties van een heringedeelde gemeente. Op basis van de doorrekening van de verschillende herindelingsscenario s komen wij tot de conclusie dat de herindelingsvariant Bellingwedde en Vlagtwedde in de combinatie van formatie, lasten en inkomsten gunstig uitpakt ten opzichte van andere doorgerekende varianten. Hierna is een overzicht opgenomen van de uitkomsten van het onderzoek rondom de impact van de totstandkoming van de fusiegemeente Westerwolde. 49505 6
Onderdeel Fusiegemeente Westerwolde Formatie + Lasten ++ Inkomsten - Lastendruk 0 Totaal oordeel + De nieuwe gemeente Westerwolde, waarin gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde fuseren, biedt kansen op het gebied van de formatie en het terugdringen van de totale lasten. Het risico op verhoging van de lastendruk is nagenoeg nihil waardoor deze variant op een positief oordeel uitkomt. Vervolgproces en wettelijke basis Herindeling vindt plaats door middel van een omvangrijk en nauw omschreven proces en is in de Grondwet geregeld. Artikel 123 van de Grondwet regelt dat provincies en gemeenten bij wet kunnen worden opgeheven of ingesteld. Dit artikel heeft ook betrekking op de wijziging van provinciale en gemeentelijke grenzen. De twee onderdelen van artikel 123 vormen de basis voor de wet Arhi (wet Algemene regels herindeling) en daarmee ook het wettelijk kader voor dit traject. Voordat het proces vanuit de wet Arhi van kracht wordt, dient een principebesluit genomen te worden door beide gemeenten. Op basis hiervan wordt door de gemeenten het herindelingsontwerp opgesteld dat door Gedeputeerde Staten en het Rijk zal worden getoetst. Daarbij zal een afweging worden gemaakt op basis van een vastgelegd toetsingskader. In deze toetsing spelen naast de lokale ook regionale omstandigheden, ontwikkelingen en context een rol. Het ministerie van BZK zal het herindelingsontwerp in ieder geval toetsen aan de volgende vijf criteria: draagvlak interne samenhang / dorps- en kernenbeleid bestuurskracht evenwichtige regionale verhoudingen duurzaamheid In de bijlagen (beleidskader gemeentelijke herindeling) zijn deze criteria nader uitgewerkt. 49505 7
De provincie Groningen heeft daarbij extra aanvullende criteria opgesteld waar zij rekening mee zullen houden, te weten: De oriëntatie van inwoners op voorzieningen of stedelijke kernen en de nog levende cultuurhistorische verbanden in het gebied. Een schaalniveau dat optimaal aansluit bij het schaalniveau van de regionale vraagstukken. De samenhang van inhoudelijk samenhangende gebiedsopgaven en/of van kansen die geboden worden door transport- en logistieke assen. Eind oktober 2013 wordt beoogd het principebesluit te nemen over de herindeling van de gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde. Vervolgens begint er een proces dat bij een voorspoedig lopend proces op 1 januari 2016 leidt tot de realisatie van een nieuwe gemeente. Dat proces ziet er als volgt uit: Stap Datum Besluitvorming over principebesluit in gemeenteraden (1 e Arhi besluit) Oktober 2013 Opstellen herindelingsontwerp Vlagtwedde/Bellingwedde November 2013 Bespreking van herindelingsontwerp in commissies December 2013 Besluitvorming over herindelingsontwerp in gemeenteraden December 2013 Terinzagelegging herindelingsontwerp (8 weken) Jan/feb 2014 Opstellen herindelingsadvies Maart 2014 Voorbereiding vaststelling herindelingsadvies in colleges en Raadscommissies April 2014 Vaststellen herindelingsadvies door gemeenteraden (2 e Arhi besluit) April 2014 Toezenden herindelingsadvies naar GS ter goedkeuring Uiterlijk 1 mei 2014 Toezenden herindelingsadvies door GS naar de minister van BZK Uiterlijk 1 juli 2014 Toetsing door de minister van BZK Advies Raad van State Behandeling wetsvoorstel Eerste en Tweede Kamer Publicatie in het Staatsblad Verkiezingen nieuwe gemeente Westerwolde November 2015 Start van de nieuwe gemeente Westerwolde 1 januari 2016 De Wet Arhi schrijft voor dat het herindelingsontwerp wordt toegezonden aan Gedeputeerde Staten en dat het acht weken ter inzage wordt gelegd in de gemeentehuizen van de betrokken gemeenten. Gedurende deze termijn kan een ieder zijn zienswijze kenbaar maken. 49505 8
De betrokken colleges zullen vervolgens op basis van de zienswijzen en de resultaten van het bestuurlijk overleg met de provincie een reactie opstellen. Hierna zal er uiterlijk april 2014 een herindelingsadvies ter vaststelling aan de gemeenteraden worden voorgelegd. Begin 2014 krijgt u de gelegenheid te reageren op het definitieve herindelingsadvies waarna u in februari 2014, in de laatste raadsvergadering van deze bestuurlijke periode, een formeel besluit kunt nemen over de herindeling. Vervolgens wordt het herindelingsadvies toegezonden aan de Gedeputeerde Staten ter goedkeuring, waarna de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het onder ogen krijgt. De laatste stappen betreffen het advies van de Raad van State, de behandeling in de Eerste en Tweede Kamer en de publicatie in het Staatsblad. Gemeentelijke herindelingen vinden volgens de Wet Arhi per 1 januari plaats. In november voorafgaand aan de datum van herindeling vinden tussentijdse verkiezingen plaats voor de gemeenteraad van de nieuwe gemeente. De daadwerkelijke datum van deze verkiezingen wordt door de provincie vastgesteld. Afhankelijk van het jaar waarin de herindeling ingaat, heeft dit gevolgen voor de frequentie van verkiezingen en de zittingstermijn van de gemeenteraad. Herindelingen per januari 2016 zijn bijzonder omdat deze halverwege een raadsperiode vallen. Indien de reguliere verkiezingen van maart 2014 worden uitgesteld dan zouden de zittende raden een zittingstermijn van meer dan zes jaar hebben. Indien de reguliere verkiezingen van maart 2018 worden overgeslagen, heeft de raad van de nieuwe gemeente een zittingstermijn van meer dan zes jaar. Deze zittingsduur wijkt te veel af van de reguliere zittingstermijn. Daarom worden voor gemeenten die per 2016 herindelen wel tussentijdse raadsverkiezingen georganiseerd, maar worden de reguliere verkiezingen in maart 2014 en 2018 niet overgeslagen. Communicatie Ook na de keuze voor herindeling zullen er veel vragen zijn over wat de invloed is op alle beleidsterreinen in de praktijk. Een zorgvuldige voorlichting en open en betrokken houding van zowel politiek/bestuurlijke als van ambtelijke zijde is daarbij gewenst. Een goede mogelijkheid hiervoor is, ter ondersteuning van het verdere herindelingsproces, een gezamenlijke website van de betrokken gemeenten te lanceren (www.herindelingwesterwolde.nl). Via de website kunnen belangstellende bezoekers vragen stellen en informatie opvragen. Daarnaast zal er gedurende het proces richting 1 januari 2016 elk kwartaal de voortgang worden besproken met de gemeenteraden en zal het onderwerp ook worden besproken in de reguliere vergadercyclus. 49505 9
Meegezonden bijlagen Visie op de samenwerking Vlagtwedde en Bellingwedde Doorrekening herindelingsscenario s Rapport Grenzeloos gunnen (Visitatiecommissie provincie Groningen) Beleidskader gemeentelijke herindeling (Ministerie van BZK) Concretiseren en intensiveren samenwerking Bellingwedde en Vlagtwedde (juni 2013) Resultaten inwonersavonden mei 2013 Bellingwedde, Vlagtwedde, d.d. 30 oktober 2013 Namens de colleges van B&W van Bellingwedde en Vlagtwedde, Gemeentesecretaris Bellingwedde Burgemeester Bellingwedde Gemeentesecretaris Vlagtwedde Burgemeester Vlagtwedde 49505 10