Meerjarenbeleidsplan 20132015 Rijksrecherche
Missie Visie De Rijksrecherche onderzoekt feiten De Rijksrecherche is een professione of gedragingen die de integriteit van le organisatie met vakkundige, hoog de overheid ernstig kunnen aantasten, opgeleide medewerkers. De Rijksrecher waarbij in onderzoek iedere vorm (of che werkt nauw samen met opsporings schijn) van partijdigheid dient te worden diensten en andere netwerkpartners, voorkomen. waarbij altijd wordt afgewogen of dit niet een risico vormt voor onpartijdigheid De Rijksrecherche levert nationaal en in in onderzoek. De Rijksrecherche is een ternationaal een bijdrage aan het waar autoriteit op het terrein van de strafrech borgen van een betrouwbare overheid. telijke aanpak van integriteitschendingen Zij verricht onpartijdig en met distantie binnen de overheid, die steeds zoekt onderzoek naar (vermeend) strafbaar naar innovatieve onderzoeksmethoden. gedrag van in het bijzonder De Rijksrecherche is een aantrekkelijke overheidsfunctionarissen. en betrouwbare werkgever. De onderzoeken van de Rijksrecherche De komende jaren richt de Rijksrecher zijn gericht op waarheidsvinding. De che zich op de volgende speerpunten: Rijksrecherche deelt informatie en geeft adviezen waarmee interventies kunnen gebied van: ondermijnende criminaliteit, worden gepleegd die recht doen aan de geweldsincidenten gepleegd door poli situatie en die maatschappelijk effect tiefunctionarissen, personen die onder hebben. de zorg van de politie zijn komen te Het verrichten van onderzoek op overlijden en onderzoek naar ambtelijke corruptie en financiële criminaliteit. Vrijwel altijd betreffen dit onderzoeken naar incidenten met high impact binnen de maatschappij; Versterking van de eigen informa tiepositie en het delen van informatie met partners; Het intensiveren van samenwerking met netwerkpartners; Profilering van de Rijksrecherche als unieke opsporingsorganisatie; Innovatie van informatiesystemen en opsporingsapplicaties. 2
indien naar de gedraging een onderzoek moet worden ingesteld dat niet alleen onpartijdig is, maar waarbij ook de schijn van partijdigheid moet worden vermeden. 4. Inzet van de Rijksrecherche is gewenst vanwege haar bijzondere expertise of vanwege de delicate verhoudingen die in een zaak een rol spelen. Wanneer aan (één of meerdere van) deze uitgangspunten is voldaan, is daarmee niet gezegd dat de Rijksrecherche altijd wordt ingezet. Per zaak wordt onder voorzitterschap van een procureurgeneraal in de Coördinatie Commissie Rijksrecherche afgewogen en beslist of inzet van de Rijksrecherche noodzakelijk is. De Rijksrecherche onderzoekt feiten of gedragingen die de integriteit van de overheid ernstig kunnen aantasten Strafbare gedragingen en (ernstige) integriteitsschendingen binnen de overheid tasten het vertrouwen van de burger in een integere overheid aan. In een democratische rechtsorde is het van groot belang dat incidenten en strafbare feiten die de integriteit van de overheid ondermijnen, grondig en onpartijdig worden onderzocht. Ook kan de Rijksrecherche worden ingezet wanneer dergelijk (strafbaar) handelen van overheidsfunctionarissen leidt tot een bedreiging van de nationale veiligheid. Als opsporingsinstantie ondergebracht bij het Openbaar Ministerie onder het directe gezag en beheer van het College van procureursgeneraal (hierna; College) is de Rijksrecherche sterk gepositioneerd om onpartijdig en met distantie onderzoek te verrichten. Onderzoeken van de Rijksrecherche vinden vaak plaats in een complexe, politiekbestuurlijke of publicitair gevoelige omgeving met grote maatschappelijke impact. De Rijksrecherche hecht daarom grote waarde aan een uitstraling en reputatie als betrouwbare en objectieve opsporingsinstantie. De kernwaarden die de Rijksrecherche hanteert voor de organisatie en haar medewerkers zijn: integer, onpartijdig, zorgvuldig en betrouwbaar. 1.1 Inzet Rijksrecherche Niet alle onderzoeken naar misdrijven gepleegd door (semi)overheidsfunctionarissen worden door de Rijksrecherche verricht. Voor inzet van de Rijksrecherche worden de volgende algemene uitgangspunten gehanteerd: 1. Rijksrechercheonderzoeken moeten zich richten op functionarissen in dienst van de overheid (incl. semioverheid); 2. Het moet bij Rijksrechercheonderzoeken gaan om een mogelijk gepleegd misdrijf dat, redelijkerwijs te verwachten, de integriteit van het functioneren van de Nederlandse overheid ernstig kan aantasten; 3. Inzet van de Rijksrecherche is aan de orde Inzet van het strafrecht moet passen binnen een totale handhaving strategie. Naast de repressieve werking van het strafrecht, kan de preventieve werking van strafbedreiging een bijdrage leveren aan compliance. Het is van groot belang dat organisaties en personen in overeenstemming met geldende wet en regelgeving handelen om integriteit beter te waarborgen. Dit betekent dat aan de voorkant al bekeken wordt welke inzet de meest effectieve is. Dit kan worden bepaald door al bij de intake een strategie af te spreken om tot de meest effectieve interventie te komen. In aanvulling hierop adviseert de Rijksrecherche derden op basis van kennis en ervaring tevens hoe toekomstige inbreuken op de integriteit van overheden wellicht kunnen worden voorkomen. 1.2 Institutionele hervormingen en maatschappelijke ontwikkelingen De afgelopen jaren hebben zich binnen de opsporing en vervolging wezenlijke institutionele hervormingen voorgedaan. In 2010 is het directoraatgeneraal Veiligheid van het ministerie van BZK overgaan naar het huidige ministerie van Veiligheid en Justitie. Dit ministerie ontfermt zich sindsdien over de rechtsorde in alle stadia. Een aantal organisatieonderdelen van het Ministerie van Veiligheid en Justitie is aanzienlijk hervormd. Zo heeft het Openbaar Ministerie zich de afgelopen jaren met zijn concerngedachte zowel op gebied van bedrijfsvoering als aangaande de afdoening van zaken 3
ontwikkeld richting een meer uniforme en herkenbare organisatie. De politiesector is onder het beheer van de minister van Veiligheid en Justitie hervormd van 26 eigenstandige korpsen naar één Nationale Politie. De hiervoor genoemde hervormingen creëren een uitdaging voor de Rijksrecherche op het gebied van opsporing, bedrijfsvoering en samenwerking. Naast deze institutionele hervormingen zijn eveneens maatschappelijke ontwikkelingen van belang voor het aankomende meerjarenbeleid. Zo hebben technologische ontwikkelingen op het gebied van informatie en communicatietechnologie sterk bijgedragen aan een maatschappij waar informatie snel wordt gedeeld. Nieuwe technologische toepassingen bieden kansen voor innovatie en efficiency in de opsporing, bijvoorbeeld door getuigen te benaderen met behulp van sociale media. Door de mondiale financiële crisis is bovendien de noodzaak sterk toegenomen om effectiviteit en efficiency binnen zowel publieke als private organisaties te vergroten. Technologische ontwikkelingen maken het mogelijk om het werkproces steeds meer te digitaliseren, zodat organisaties efficiënter kunnen werken. Ook zoals de aanschaf van dienstwapens. Daar, waar de organisatie van het OM niet is toegerust op het leveren van specifieke opsporingsproducten en diensten, is de Rijksrecherche als onderdeel van het OM aangewezen op samenwerking met netwerkpartners. De Rijksrecherche stelt in overleg met beheerder daarom vast waar zij gebruik maakt van de dienstverlening van het OM en waar zij aansluit bij netwerkpartners. De Rijksrecherche is bevoegd in Nederland. Sinds 10 oktober 2010 maken de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba als openbare lichamen deel uit van het land Nederland. Op deze eilanden verricht de Rijksrecherche onderzoek onder het gezag van de daar bevoegde procureurgeneraal. Via rechtshulpverzoeken kan de Rijksrecherche ook buiten Nederland onderzoek laten verrichten naar verdachten die onder de Nederlandse rechtsmacht vallen. Andersom kan zij onderzoek uitvoeren op verzoek van buitenlandse autoriteiten. Een bijzondere internationale taak van de Rijksrecherche is onderzoek naar Nederlandse bedrijven die zich in het buitenland schuldig maken aan omkoping van ambtenaren in het buitenland. de Rijksrecherche staat voor deze opdracht. 1.3 Positie en bevoegdheid Rijksrecherche In de Politiewet 2012 is de taak en positie van de Rijksrecherche vastgelegd. De Rijksrecherche is een opsporingsdienst belast met de uitvoering van de politietaak onder het beheer en het gezag van het College van procureursgeneraal. De Rijksrecherche wordt ingezet op basis van criteria die zijn vastgesteld door het College. De institutionele positie en wettelijke taak stellen kaders waarbinnen de Rijksrecherche haar werk verricht. De ophanging van de Rijksrecherche onder gezag van het College waarborgt dat de Rijksrecherche onafhankelijk van belangen en partijen kan opereren. Ook beheersmatig legt de Rijksrecherche verantwoording af aan het College. De Rijksrecherche maakt daarbij gebruik van de dienstverlening van het OM. Wel kent zij een andere behoefte dan overige OMonderdelen: als opsporingsorganisatie kent de Rijksrecherche een specifieke vraag naar opsporingsproducten en diensten, 4
2. Speerpunten Rijksrecherche Alle gevallen waarbij als gevolg van vuurwapengebruik door opsporingsambtenaren letsel of dood ontstaan is, Speerpunt 1 De Rijksrecherche verricht met distantie onpartijdig, zorgvuldig onderzoek. worden door de Rijksrecherche onderzocht. Daarnaast verricht de Rijksrecherche onderzoek naar overige confrontaties met opsporingsambtenaren met de dood De Rijksrecherche verricht onpartijdig en met distantie onderzoek naar (vermeend) strafbaar gedrag van in het bijzonder overheidsfunctionarissen. In al haar onderzoeken zijn onpartijdigheid, distantie en zorgvuldigheid zwaarwegende criteria, waarmee de Rijksrecherche of ernstig letsel tot gevolg, bijvoorbeeld in geval van verkeersongevallen met dienstvoertuigen. Tevens verricht de Rijksrecherche onderzoek naar gevallen waarin aan de zorg van de politie toevertrouwde personen zijn overleden of zwaar lichamelijk letsel hebben opgelopen. objectiviteit en kwaliteit van haar waarheidsvinding waarborgt. De onderzoeken van de Rijksrecherche richten zich op ernstige vormen van geweldsaanwending door opsporingsambtenaren en op (vermeende) strafbare feiten, die de integriteit van de overheid ernstige schade toebrengen, waar de normstellende en corrigerende werking van het strafrecht is aangewezen. Onderzoek naar ambtelijke corruptie en financiële recherche Corruptie is een fenomeen met vele verschijningsvormen, zoals bijvoorbeeld omkoping. Corruptie vormt een ernstige aantasting van de integriteit van de overheid, dat grote morele en politieke gevolgen kan hebben. Bovendien leidt corruptie in het zakenleven tot grote Strafrechtelijk opsporingsonderzoek is niet het enige middel om strafbaar gedrag te bestrijden. Er wordt naar gestreefd om die interventie te plegen die recht economische schade en valse concurrentie. De Rijksrecherche onderzoekt vormen van ambtelijke corruptie waarbij zij zich zowel richt op de omgekochte ambtenaar, als de omkoper. doet aan de situatie en het juiste maatschappelijke effect heeft. In het verlengde van haar opsporingstaak draagt de Rijksrecherche ook bij aan het voorkomen van inbreuken op de integriteit van de overheid. Op basis van opgedane kennis en ervaring kan de Rijksrecherche derden adviseren door middel van een bestuurlijke rapportage of presentatie over hoe, onder andere, nietinteger gedrag in de toekomst mogelijk kan worden voorkomen. De Rijksrecherche kent binnen haar (opsporings)taak drie kerntaken; In onderzoeken naar ambtelijke corruptie zijn distantie en onpartijdigheid ten opzichte van de betrokken ambtenaar als de betreffende overheidsorganisatie noodzakelijk. Zo zal de Rijksrecherche vrijwel per definitie worden belast met onderzoeken naar gevallen van ambtelijke corruptie waarbij (leidinggevende) politieambtenaren, leden van de rechterlijke macht en vooraanstaande bestuurlijke ambtsdragers zijn betrokken. Het is echter ook mogelijk dat de Rijksrecherche onderzoek instelt naar uitvoerende ambtenaren die informatie Vormen van agressie en intimidatie in de maatschappij vragen om gepast handhavend optreden van politiemensen. Onderzoek naar geweldsaanwending door politiefunctionarissen of andere opsporingsambtenaren met ernstige gevolgen dient objectief, zorgvuldig en lekken of zijn omgekocht in bijvoorbeeld een grootschalig aanbestedingstraject. Dergelijke gedragingen, waar persoonlijke verrijking ten koste gaat van effectieve besteding van gemeenschapsgeld, ondermijnen in ernstige mate de integriteit van het openbaar bestuur. onpartijdig te worden uitgevoerd. Dit is zowel van groot belang voor slachtoffers en nabestaanden, als voor de betrokken (politie)functionarissen. Bovendien is het essentieel voor het vertrouwen van de samenleving in een rechtvaardige politie en integere overheid. In alle onderzoeken naar ambtelijke corruptie is financiële recherche essentieel. Niet alleen vanwege de bewijsvoering in een corruptiezaak, maar ook om mogelijkheden te verkennen om het criminele of het we 5
derrechtelijk verkregen voordeel af te pakken. Misdaad mag immers niet lonen. recherche uitvoert, start naar aanleiding van meldingen van (strafbare) feiten die voldoen aan de inzetcriteria. Hierbij valt te denken aan vuurwapengebruik door Onderzoek naar vormen van ondermijnende criminaliteit Bij ondermijnende criminaliteit gaat het om criminele verschijningsvormen waarbij de georganiseerde criminaliteit de structuren van onze maatschappij verzwakt of aantast. De georganiseerde misdaad maakt bijvoorbeeld gebruik van dienstverleners in de bovenwereld waardoor de grens tussen onder en bovenwereld vervaagt. Illegale opbrengsten worden legaal geïnvesteerd en bovendien worden zo gevaarlijke en subordinerende machtsposities bereikt. De zichtbaarheid en de kennelijke onaantastbaarheid van de georganiseerde politieambtenaren met letsel of de dood tot gevolg. Daarnaast is het van belang dat de Rijksrecherche goed geïnformeerd en ingelicht is over trends, ontwikkelingen en problemen die zich binnen haar taakgebied voordoen. Dit stelt de Rijksrecherche zowel op tactisch als strategisch niveau in staat om informatiegestuurde keuzes te maken ten aanzien van haar opsporingsproces. Bovendien kan de Rijksrecherche hierdoor proactief acteren op mogelijke strafbare gedragingen van overheidsfunctionarissen en ontstaat er inzicht in processen en/of terreinen die een risico kunnen vormen voor niet integer handelen. misdaad leidt tot (inter)nationale verzwakking van de integriteit, het imago van Nederland en het vertrouwen van de burger in de rechtstaat. De bestrijding van ondermijnende criminaliteit vergt een gezamenlijke aanpak van netwerkpartners als opsporingsdiensten, bestuur en private partijen. De Rijksrecherche heeft een taak in het bestrijden en het voorkomen van de vermenging van bovenwereld en onderwereld. De Rijksrecherche richt zich bij deze vorm van criminaliteit gezien haar taak op mogelijke strafbare gedragingen van De Rijksrecherche wil graag op grond van geanalyseerde informatie en kennis vanuit het intelligence proces beslissingen over de uitvoering van de Rijksrecherchetaak nemen. De Rijksrecherche sluit daarbij op strategisch niveau aan bij landelijke prioriteiten zoals het intelligence programma van de politie en bijzondere opsporingsdiensten, vooral met betrekking tot thema s als financieel economische criminaliteit (ambtelijke corruptie) en ondermijnende criminaliteit. overheidsfunctionarissen en niet primair op de aanpak van CSV s. De Rijksrecherche richt zich op de opsporing van misdrijven gepleegd door (semi)ambtenaren. In al haar onderzoeken zijn onpartijdigheid, distantie en zorgvuldigheid zwaarwegende criteria, waarmee de Rijksrecherche de objectiviteit en kwaliteit van haar waarheidsvinding waarborgt. In het verlengde van haar opsporingstaak draagt de Rijksrecherche bij aan het voorkomen van inbreuken op de integriteit van Om intelligence in te kunnen zetten, is zowel een effectieve informatiepositie als een efficiënte informatiehuishouding onontbeerlijk. De Rijksrecherche wil daarom in toenemende mate aansluiten bij de informatiepositie van netwerkpartners. Aangezien opsporingsmethoden en technieken zich in hoog tempo ontwikkelen investeert de Rijksrecherche in kwaliteit en expertise van personeel en middelen. Om intelligence om te zetten in bruikbare tactische informatie, ambieert de Rijksrecherche haar informatiehuishouding te innoveren en te moderniseren. overheden. De Rijksrecherche borgt het opgebouwde netwerk en Speerpunt 2 Versterken informatiepositie en intelligence Een aanzienlijk deel van de onderzoeken die de Rijks de informatiepositie binnen het openbaar bestuur en bouwt dit verder uit. Om zicht te krijgen op vormen van ondermijnende criminaliteit zoekt de Rijksrecherche actief verbinding met de informatiepositie van netwerk 6
partners die ondermijnende criminaliteit bestrijden, in het bijzonder met onderzoeksteams op het gebied van (zware) georganiseerde criminaliteit. De Rijksrecherche intensiveert de samenwerking met haar netwerkpartners. Dat doet zij zowel op operationeel als beheersmatig niveau om effectiever op te kunnen treden. Om haar informatiepositie te versterken, sluit de Speerpunt 4 Profilering en communicatie Rijksrecherche toenemend aan bij de informatiepositie van netwerkpartners als de politie en bijzondere opsporingsdiensten. Zij deelt waar mogelijk informatie met partners. Hoewel de Rijksrecherche over lopende onderzoeken inhoudelijk meestal niet kan communiceren, wil de Rijksrecherche transparant zijn over haar maatschappelijke Speerpunt 3 Samenwerken bijdrage en over haar opsporingsproces. Een communicatiebeleid gericht op transparantie wanneer mogelijk, Samenwerking met netwerkpartners is voor de Rijksrecherche van groot belang om de beoogde ambities en is daarvoor cruciaal en wordt door de Rijksrecherche de komende jaren uitgewerkt en geïmplementeerd. doelstellingen te kunnen realiseren. De Rijksrecherche beschouwt bij intake van onderzoeken welke interventiestrategie het meeste maatschappelijke effect sorteert en wie daarvoor de aangewezen organisatie(s) is of zijn. Dit betekent dat soms intensief wordt samengewerkt met partners, of dat in bepaalde situaties een deel van de aanpak wordt overgelaten aan netwerkpartners. Andersom vervult de Rijksrecherche ook een rol in onderzoeken van netwerkpartners, wanneer deze capaciteit of expertise van de Rijksrecherche nodig hebben. Vanwege haar bijzondere taak zal de Rijksrecherche bij elke vorm van samenwerking, in overleg met partners, de afweging maken of de voordelen van samenwerking opwegen tegen de risico s; bijvoorbeeld wanneer een De Rijksrecherche wil haar doelgroepen leren kennen, haar bekendheid vergroten en gekend worden. Om dat te bereiken gaat de Rijksrecherche door middel van transparante communicatie inzicht geven in de maatschappelijke taak, de positie en het opsporingsproces van de Rijksrecherche. Waar mogelijk communiceert de Rijksrecherche over haar inzet om haar maatschappelijke bijdrage en effect merkbaar en zichtbaar te maken. De Rijksrecherche sluit aan bij actuele ontwikkelingen om de expertiserol die de Rijksrecherche heeft ten opzichte van thema s als ondermijnende criminaliteit, geweldsmonopolie van de politie en ambtelijke corruptie uit te dragen. samenwerkingsvorm de onpartijdigheid en/of distantie van een onderzoek in gevaar brengt. Met een actief en transparant communicatiebeleid Samenwerking met partners bestaat voor de Rijksrecherche zowel op het gebied van de opsporing als de bedrijfsvoering. De Rijksrecherche neemt als OMonderdeel diensten en producten af van het OM, al kent de Rijksrecherche enkele behoeftes waarin de organisatie geeft de Rijksrecherche meer inzicht in haar maatschappelijke taak, positie en opsporingsproces. De Rijksrecherche profileert zich op inhoudelijke thema s als ondermijnende criminaliteit, geweldsmonopolie van de politie en ambtelijke corruptie. van het OM niet voorziet. Op het gebied van specifieke beheersmatige opsporingsvraagstukken, werkt de Speerpunt 5 Innovatie Rijksrecherche actief samen met partners als de politie en de bijzondere opsporingsdiensten. Technologie en informatie hebben een steeds nadrukkelijkere rol in de samenleving. De Rijksrecherche wil als organisatie in beweging blijven en op innovatieve wijze 7
bij deze ontwikkelingen aansluiten. De Rijksrecherche streeft ernaar om bestaande middelen innovatief toe te passen en daarnaast relevante nieuwe ontwikkelingen te introduceren binnen haar organisatie. Innovatie vindt plaats binnen zowel de opsporing als de bedrijfsvoering. Voor de Rijksrecherche is het van belang zowel haar opsporingsproces als haar bedrijfsvoering effectief en efficiënt in te richten. Voor innovatie op deze gebieden sluit de Rijksrecherche aan bij netwerkpartners. Innovatieve opsporingsmethoden, bijvoorbeeld uit landelijke thema s en programma s, worden door de Rijksrecherche nauwlettend gevolgd en waar mogelijk participeert de Rijksrecherche met netwerkpartners in nieuwe opsporingsprogramma s. Landelijk ontwikkelde methoden zijn echter niet altijd éénopéén te implementeren of effectief in het opsporingsproces van de Rijksrecherche. De Rijksrecherche toetst extern ontwikkelde innovatieve ontwikkelingen daarom op toepasbaarheid en effectiviteit binnen haar organisatie. Uitgangspunt daarbij is dat innovatie in onderzoeken geen onacceptabele risico s vormt voor criteria als distantie, onpartijdigheid of kwaliteit in onderzoek. Omdat informatie voor de Rijksrecherche als opsporingsdienst essentieel is, richt de Rijksrecherche zich de komende jaren vooral op innovatie van informatiesystemen en opsporingsapplicaties. Opsporingsmiddelen en informatiesystemen dienen zo goed mogelijk aan te sluiten bij de informatiebehoefte van het inlichtingenen opsporingsproces. Werkprocessen worden binnen de Rijksrecherche in toenemende mate gedigitaliseerd en aan het beheer van data worden eisen gesteld op het gebied van veiligheid, duurzaamheid en gebruiksvriendelijkheid. De Rijksrecherche implementeert nieuwe en innovatieve ontwikkelingen binnen haar organisatie ten behoeve van efficiëntie en effectiviteit. Werkprocessen worden zoveel mogelijk gedigitaliseerd, waarbij hoge eisen aan de informatiehuishouding worden gesteld. 8